ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΡΩΜΑΪΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ. Ρωμαϊκό Δίκαιο  Το δίκαιο είναι « η τέχνη του ορθού και του ίσου » : ius est ars boni et aequi (Celsus, 2 ος αι.

Παρουσίαση με θέμα: "ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΡΩΜΑΪΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ. Ρωμαϊκό Δίκαιο  Το δίκαιο είναι « η τέχνη του ορθού και του ίσου » : ius est ars boni et aequi (Celsus, 2 ος αι."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΡΩΜΑΪΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

2 Ρωμαϊκό Δίκαιο  Το δίκαιο είναι « η τέχνη του ορθού και του ίσου » : ius est ars boni et aequi (Celsus, 2 ος αι. μ.Χ.)  Διακρίσεις Ρωμαϊκού δικαίου:  Ius civile : το δίκαιο των ρωμαίων πολιτών  Ius gentium : «διεθνές δίκαιο»  Ius naturale: φυσικός νόμος αμετάβλητος, εφαρμόζεται σε όλους τους ανθρώπους, ανεξαρτήτως ιθαγένειας  Ηθική (από τον 2 ο αι. μ.Χ., χάρις στις σχολές ρητορικής)  Ουλπιανός: praecepta iuris  Honeste vivere (να ζεις έντιμα)  Alterum non laedere (να μην βλάπτεις τον άλλο)  Suum cuique tribuere (να αποδίδεις στον καθένα αυτό που του ανήκει).

3 Οι έννοιες του ius  H λέξη ius έχει για τους Ρωμαίους δύο έννοιες :  Α ) Το δίκαιο ( αντικειμενική έννοια )  Το σύνολο των κανόνων που έχει θέσει μια κοινωνία για να ρυθμίζει τις σχέσεις ανάμεσα στα μέλη της  Β ) Το δικαίωμα ( υποκειμενική έννοια )  Η εξουσία που απονέμεται από το δίκαιο για την ικανοποίηση ενός έννομου συμφέροντος

4 Άλλες έννοιες του ius  Η λέξη ius προσδιορίζει επίσης τον τόπο όπου ο πραίτορας ( ο άρχοντας με κατεξοχήν δικαστική αρμοδιότητα ) ασκεί τα δικαιοδοτικά του καθήκοντα  Κατά την μετακλασική περίοδο, η λέξη ius σημαίνει ακόμη το δίκαιο που απορρέει από τα έργα των ρωμαίων νομικών της κλασικής περιόδου, σε αντίθεση με τις αυτοκρατορικές διατάξεις

5 Ius, mos και fas  Το δίκαιο (ius) διαφέρει από το ήθος (mos)  Ήθος (mos, mores) είναι το σύνολο των κοινωνικών κανόνων συμπεριφοράς που απευθύνονται στη συνείδηση του ανθρώπου και δεν συνεπάγονται άμεσο εξωτερικό καταναγκασμό  Πάτρια ήθη (mores maiorum) είναι οι πατρογονικές αντιλήψεις, που επέδρασαν σημαντικά στην εξέλιξη του ρωμαϊκού δικαίου  Το δίκαιο (ius) διαφέρει επίσης από το όσιο (fas)  Όσιο (fas) είναι η συμπεριφορά η επιτρεπόμενη από το θείο  Ημέρες nefasti είναι οι αποφράδες ημέρες, κατά τις οποίες ο Πραίτορας δεν μπορεί να απονείμει το δίκαιο

6 Έθιμο (consuetudo)  Το έθιμο είναι κανόνας δικαίου που δημιουργείται από το λαό χάρη σε μακροχρόνια και ομοιόμορφη πρακτική με συνείδηση πως ό, τι γίνεται, αποτελεί δίκαιο

7 Δημόσιο και Ιδιωτικό Δίκαιο  Δημόσιο (ius publicum)  Αφορά το ρωμαϊκό λαό ως σύνολο και την περιουσία του ως συνόλου  Είναι « αναγκαστικό δίκαιο » (ius cogens), δεν μπορεί να αλλάξει με ιδιωτική συμφωνία  Ιδιωτικό (ius privatum)  Αφορά τα άτομα, την περιουσία τους και τις σχέσεις μεταξύ τους

8 Οι έννοιες του ius civile  Ιδιαίτερα σημαντικός όρος στο ρωμαϊκό δίκαιο, έχει δύο έννοιες :  Α ) Με την ευρεία του έννοια, ius civile είναι το δίκαιο της ρωμαϊκής πολιτείας, το οποίο εφαρμόζεται αποκλειστικά από τους Ρωμαίους πολίτες  Β ) Με τη στενή έννοια, το ius civile περιλαμβάνει τον Δωδεκάδελτο, τους νόμους (leges) και τα ψηφίσματα (plebiscita) που ψηφίζουν οι συνελεύσεις των Ρωμαίων, καθώς και τις αποφάσεις της Συγκλήτου

9 Ius civile και ius gentium  Με την ευρεία του έννοια, το ius civile αντιδιαστέλλεται με το ius gentium  Ius gentium είναι το « δίκαιο των εθνών », κοινό για όλους τους λαούς  Εφαρμόζεται στις σχέσεις μεταξύ Ρωμαίων και ξένων (peregrini), ή μεταξύ ξένων  Δεν είναι « διεθνές » δίκαιο, αλλά ρωμαϊκό

10 Ius civile και ius praetorium  Με τη στενή του έννοια, το ius civile περιλαμβάνει τους κανόνες του αρχαιότερου ρωμαϊκού δικαίου, το οποίο είναι αυστηρό και τυπικό  Αντιδιαστέλλεται με το ius praetorium  Ius praetorium ή ius honorarium είναι το νέο δίκαιο, που διαπλάθεται από τον πραίτορα, κατά την άσκηση της δικαστικής του αρμοδιότητας  Το ius praetorium είναι δίκαιο περισσότερο ευέλικτο και γι ’ αυτό αποτέλεσε την απαραίτητη προϋπόθεση για την εξέλιξη του Ρωμαϊκού Δικαίου

11 Ο ρόλος του Πραίτορα  Ο πραίτωρ είναι πολύ σημαντικός άρχοντας για την εξέλιξη του Ρωμαϊκού Δικαίου  Κατά την άσκηση της δικαστικής του εξουσίας, δημιουργεί νέο δίκαιο  Ερμηνεύει το ius civile  Βρίσκει λύσεις που παρακάμπτουν την τυπικότητα και αυστηρότητα του ius civile  Με την ερμηνεία του « βοηθά, συμπληρώνει και διορθώνει » το ius civile  Στην αρχή της θητείας του εκδίδει το Ήδικτο, όπου περιλαμβάνει τις νέες λύσεις

12 Η τριμερής διαίρεση του ρωμαϊκού δικαίου  Στις Εισηγήσεις του Γαΐου το ιδιωτικό δίκαιο έχει τρία σκέλη :  Δίκαιο προσώπων  Δίκαιο πραγμάτων  Αγωγές ( δικονομικοί κανόνες )  Οι σύγχρονοι Α. Κ. κολουθούν την πενταμερή διάκριση του ιδιωτικού δικαίου

13 Ερμηνεία του δικαίου (interpretatio)  Είναι η διανοητική διαδικασία με την οποία επιδιώκεται να ανευρεθεί η αληθινή και πλήρης έννοια του γραπτού κανόνα δικαίου  Αρχικά ήταν έργο των Ποντιφήκων, οι οποίοι έκαναν απλώς γραμματική ερμηνεία  Από τον 3 ο αι. π. Χ. την ερμηνεία έκαναν οι πραίτορες  Από τον 1 ο αι. μ. Χ. την ερμηνεία έκαναν οι νομομομαθείς ( λογική ερμηνεία, επιρροή ελληνικής φιλοσοφίας και ρητορικής )  Βάσεις « διασταλτικής » και « συσταλτικής » ερμηνείας, αν ο νομοθέτης εκφράστηκε ευρύτερα ή στενότερα απ ’ όσο ήθελε.

14 Αφηρημένες νομικές έννοιες  Επιείκεια  Καλή πίστη  Ανθρωπισμού  Συμφέροντος  Αναλογία ( περιορισμένη χρήση )  Ερμηνευτικοί κανόνες ( π. χ., σε περίπτωση αμφιβολίας, η πιο ήπια ερμηνεία )  Ο Ιουστινιανός απαγορεύει την ερμηνεία της νομοθεσίας, επιφυλάσσοντας το δικαίωμα μόνο στον αυτοκράτορα (« αυθεντική » ερμηνεία )