Θέματα Παιδαγωγικής και Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης

Παρουσίαση με θέμα: "Θέματα Παιδαγωγικής και Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Θέματα Παιδαγωγικής και Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Θέματα Παιδαγωγικής και Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης Ενότητα 5: Πολιτιστικό Κεφάλαιο Μπεκιάρη Αλεξάνδρα Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού

2 Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς.

3 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα Πανεπιστημίου Θεσσαλίας» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

4 ΣΚΟΠΟΙ ΕΝΟΤΗΤΑΣ Να οριστεί η έννοια του πολιτιστικού κεφαλαίου, να καθοριστούν οι μορφές και τα βασικά στοιχεία του πολιτιστικού κεφαλαίου, να επισημανθεί ο ρόλος του πολιτιστικού κεφαλαίου στην εκπαιδευτική διαδικασία και τέλος να τονιστεί πως το σχολείο νομιμοποιεί και αναπαράγει κοινωνικές ανισότητες.

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΝΟΤΗΤΑΣ Η έννοια του πολιτιστικού κεφαλαίου.
Μορφές πολιτιστικού κεφαλαίου. Ο ρόλος του πολιτιστικού κεφαλαίου στην εκπαιδευτική διαδικασία. Βασικά στοιχεία του πολιτιστικού κεφαλαίου. Το σχολείο νομιμοποιεί και αναπαράγει κοινωνικές ανισότητες.

6 ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΥΣ BOURDIEU ΚΑΙ PASSERON (1996)
Στο εσωτερικό των ταξικών κοινωνιών διαμορφώνονται διαφορετικοί τύποι κουλτούρας. Τον κάθε διαφοροποιημένο τύπο κουλτούρας τα άτομα τον αποκτούν ωσμωτικά στο πλαίσιο της οικογένειας και του περιβάλλοντός τους, μέσα από τις διαδικασίες της κοινωνικοποίησης.

7 ΤΥΠΟΙ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ Στο σχολείο συναντώνται και αλληλεπιδρούν δύο τύποι κουλτούρας: Η νομιμοποιημένη κουλτούρα του σχολείου, η οποία αποτελεί παραλλαγή της κουλτούρας των κυρίαρχων κοινωνικών ομάδων, και Οι διαφοροποιημένες κουλτούρες που το κάθε παιδί έχει αποκτήσει αβίαστα (ωσμωτικά) στο πλαίσιο της οικογένειας.

8 ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΣΧΟΛΕΙΟΥ Τα παιδιά που προέρχονται από τα κυρίαρχα στρώματα είναι εξοικειωμένα με την κουλτούρα του σχολείου και μπορούν ευκολότερα να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του και να επιτύχουν. Αντίθετα, τα παιδιά που στο πλαίσιο της οικογένειας (παιδιά αγροτών, εργατών κ.λπ.) βιώνουν έναν διαφορετικό τύπο κουλτούρας αντιμετωπίζουν προβλήματα και δεν έχουν τις ίδιες πιθανότητες να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του σχολείου και να πετύχουν.

9 ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ BOURDIEU
Οι δυνατότητες που ένα παιδί έχει να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του σχολείου εξαρτώνται από την κουλτούρα, ή όπως ο Bourdieu (1977) την αποκαλεί, από το πολιτιστικό κεφάλαιο που έχει κληρονομήσει από την οικογένειά του.

10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Τρεις μορφές κεφαλαίου:
Το οικονομικό, το οποίο συγκεκριμενοποιείται με το χρήμα και κάτω από ορισμένες συνθήκες μπορεί να αποκτηθεί από οποιοδήποτε μέλος της κοινωνίας. Το κοινωνικό κεφάλαιο, το οποίο εκφράζεται ως ένα πλέγμα μόνιμων κοινωνικών σχέσεων. Είναι αυτονόητο ότι τα πλέγματα αυτά των σχέσεων δημιουργούν στα άτομα διαφοροποιημένες δυνατότητες για κοινωνική ανέλιξη. Το πολιτιστικό κεφάλαιο…

11 ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ορίζουμε το σύνολο των πνευματικών, κατά κύριο λόγο, στοιχείων, όπως οι γνώσεις, στάσεις, δεξιότητες που το νεαρό άτομο αποκτά από το άμεσο οικογενειακό περιβάλλον του και που διαφοροποιείται ανάλογα με την κοινωνική τάξη προέλευσης του ατόμου.

12 ΜΟΡΦΕΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ
Οι τρεις μορφές πολιτιστικού κεφαλαίου: Η εγγενής (εσωτερικευμένη) μορφή πολιτιστικού κεφαλαίου-habitus. Η εξωτερική μορφή πολιτιστικού κεφαλαίου-υλικά αγαθά. Η θεσμοποιημένη μορφή πολιτιστικού κεφαλαίου-τίτλοι σπουδών.

13 ΕΓΓΕΝΗΣ ΜΟΡΦΗ (1) Το πολιτιστικό κεφάλαιο εδώ παρουσιάζεται ως εσωτερικευμένη μορφή μόνιμων συνηθειών. Τον τύπο αυτό του πολιτιστικού κεφαλαίου ο Βourdieu τον συνδέει με την έννοια του «habitus». Το «habitus» είναι ένα σύστημα προδιαθέσεων, το οποίο οργανώνεται μέσα από μια διαδοχική σειρά κοινωνικοποιήσεων. Η εγγενής μορφή πολιτιστικού κεφαλαίου:

14 ΕΓΓΕΝΗΣ ΜΟΡΦΗ (2) Η εγγενής μορφή πολιτιστικού κεφαλαίου:
Η συσσώρευση του συγκεκριμένου πολιτιστικού κεφαλαίου πραγματοποιείται αβίαστα στο πλαίσιο, κυρίως, της οικογένειας. Δεν αποκτιέται με τη διδασκαλία, ούτε μεταβιβάζεται. Είναι οι συνήθειες, όπως οι καλοί τρόποι στο τραπέζι, το «καλό γούστο», οι τρόποι επικοινωνίας, όπως η τέχνη της συζήτησης και η άνεση στη χρήση του λόγου, καθώς και τα «πρότυπα» των τρόπων σκέψης τα οποία δίνουν τη δυνατότητα ποικίλων συνδυασμών. Η εγγενής μορφή πολιτιστικού κεφαλαίου:

15 ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΜΟΡΦΗ (1) πίνακες ζωγραφικής, βιβλία και βιβλιοθήκες,
Η εξωτερική μορφή πολιτιστικού κεφαλαίου, έχει σχέση με τα ορατά πολιτιστικά αγαθά, που είναι και μεταβιβάσιμα, όπως: πίνακες ζωγραφικής, βιβλία και βιβλιοθήκες, έργα τέχνης κ.λπ.

16 ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΜΟΡΦΗ (2) Ωστόσο, η απόκτηση των οπωσδήποτε χρήσιμων πολιτιστικών αυτών αγαθών, η οποία σχετίζεται περισσότερο με την οικονομική κατάσταση του ιδιοκτήτη, δεν συνεπάγεται υποχρεωτικά και την κατανόησή τους. Η κατανόηση και η απόλαυση πολιτιστικών αγαθών, τα οποία συνδέονται με εξωτερικές μορφές πολιτιστικού κεφαλαίου, προϋποθέτουν την ύπαρξη εγγενούς μορφής πολιτιστικού κεφαλαίου.

17 ΘΕΣΜΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΜΟΡΦΗ (1)
Η συγκεκριμένη μορφή πολιτιστικού κεφαλαίου είναι αυτή που αποκτιέται στα εκπαιδευτικά ιδρύματα και νομιμοποιείται μέσα από τους τίτλους σπουδών, τους οποίους εκδίδει το εκπαιδευτικό σύστημα. Οι τίτλοι σπουδών δεν κληρονομούνται ούτε μεταβιβάζονται με οποιοδήποτε τρόπο, όπως π.χ. το χρήμα.

18 ΘΕΣΜΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΜΟΡΦΗ (2)
Η ιδιότητα αυτή της θεσμοθετημένης μορφής του πολιτιστικού κεφαλαίου του προσδίδει ιδιαίτερη αίγλη και νομιμοποιεί το ρόλο του επίσημου εκπαιδευτικού συστήματος. Ωστόσο, ο τύπος αυτός πολιτιστικού κεφαλαίου συνδέεται με το ζήτημα της εκπαιδευτικής ανισότητας… Δίνεται έμφαση στον εγγενή τύπο πολιτιστικού κεφαλαίου, αφού αυτός προκαλεί συνέπειες και μπορεί να παραγάγει ή να μην παραγάγει θεσμοποιημένες μορφές πολιτιστικού κεφαλαίου.

19 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ (1)
Το σχολείο, μολονότι δεν μεταδίδει πολλές όψεις από τη νομιμοποιημένη μορφή του πολιτιστικού κεφαλαίου (π.χ. το ύφος της γλώσσας, τρόπους σκέψης, θέατρο, τέχνη), εμμέσως τις απαιτεί από όλους τους μαθητές και, κυρίως τις αξιολογεί. Μόνο τα παιδιά της κυρίαρχης τάξης έχουν «κληρονομήσει» ή αποκτήσει την ποιότητα του πολιτιστικού κεφαλαίου. Έρευνες δείχνουν ότι οι μαθητές των μεσαίων και κάτω κοινωνικών στρωμάτων δεν έχουν καλή πορεία στο εσωτερικό του εκπαιδευτικού συστήματος. 19

20 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ (2)
Οι μαθητές που προέρχονται από τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα πρέπει να κάνουν πολλές και επίπονες προσπάθειες, προκειμένου να αποκτήσουν κάτι που οι μαθητές των ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων έχουν αποκτήσει ωσμωτικά στο πλαίσιο της οικογένειας. Ταυτόχρονα, οι πρώτοι συνήθως δεν βάζουν υψηλούς στόχους, ούτε έχουν φιλοδοξίες να πραγματοποιήσουν μια καλή πορεία στο εκπαιδευτικό σύστημα, αφού τελικά δεν πιστεύουν ότι μπορούν να την πραγματοποιήσουν. Έτσι αυτοί που θα κάνουν τις πολλές και τις επίπονες προσπάθειες είναι ελάχιστοι.

21 ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ (1)
Τελικά το σχολείο: Αντί να ενισχύει την κοινωνική κινητικότητα, είτε μέσα από αλλαγές του δικού του προσανατολισμού, είτε μέσα από αντισταθμιστικού χαρακτήρα παρεμβάσεις, αναπαράγει τις κοινωνικές δομές και σχέσεις. Ταυτόχρονα, με την επιλεκτική του λειτουργία, νομιμοποιεί τις εκπαιδευτικές ανισότητες, οι οποίες συμβάλλουν στην ενίσχυση των κοινωνικών ανισοτήτων. 21 21

22 ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ (2)
Στο σχολείο: Για να κατανοήσουμε τι κάνει ή τι παραλείπει να κάνει το σχολείο, στο πλαίσιο των αρκετά τυποποιημένων λειτουργιών του, πρέπει να μελετήσουμε τις δράσεις του σε συνάρτηση με τις εκφάνσεις του πολιτιστικού κεφαλαίου στο εσωτερικό του εκπαιδευτικού συστήματος. Τις εκφάνσεις και τις επιβολές αυτές του πολιτιστικού κεφαλαίου, το σχολείο αξιολογεί χωρίς να διδάσκει. 22 22

23 ΟΨΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ
Όψεις πολιτιστικού κεφαλαίου: Α. Η γλώσσα αποτελεί βασικό στοιχείο του πολιτιστικού κεφαλαίου. Β. Οι ονομαζόμενες «εξωσχολικές» γνώσεις (μουσική, λογοτεχνία, θέατρο, ζωγραφική κ.λπ.) αποτελούν επίσης όψεις του πολιτιστικού κεφαλαίου. 23 23

24 Η ΓΛΩΣΣΑ (1) Η γλώσσα ως όψη του πολιτιστικού κεφαλαίου:
Αποτελεί βασικό στοιχείο του πολιτιστικού κεφαλαίου. Παράλληλα, το σχολείο νομιμοποιεί μια συγκεκριμένη μορφή της. Είναι γνωστό ότι η νομιμοποιημένη γλώσσα του σχολείου αντιπροσωπεύει αυτό που ο Bernstein (2000) αποκαλεί επεξεργασμένο κώδικα επικοινωνίας, τον οποίο τα παιδιά που προέρχονται από τα μεσαία και άνω κοινωνικά στρώματα έχουν κληρονομήσει-αποκτήσει ωσμωτικά. 24 24

25 Η ΓΛΩΣΣΑ (2) Τελικά, ο επεξεργασμένος κώδικας αποτελεί, για τους μαθητές μεσαίων και άνω κοινωνικών στρωμάτων, μια εσωτερικοποιημένη όψη του πολιτιστικού κεφαλαίου. Ο κώδικας αυτός, χωρίς να έχει διδαχθεί, έχει επιβληθεί ως η επίσημη γλώσσα του σχολείου και απαιτείται η χρησιμοποίησή του από όλους ανεξαιρέτως τους μαθητές. Είναι φανερό ότι, για τους μαθητές που προέρχονται από τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα, αυτό αποτελεί «επιβολή» και άσκηση «συμβολικής βίας». 25

26 Η ΓΛΩΣΣΑ (3) Στην εκπαίδευση:
Ταυτόχρονα, η συγκεκριμένη γλώσσα αξιολογείται από το σχολείο, δημιουργώντας σοβαρά ζητήματα εκπαιδευτικής ανισότητας. Το σχολείο αξιολογεί περισσότερο τη μορφή της γλώσσας και όχι το περιεχόμενο του λόγου. Η συνεχής έμφαση στο ύφος και τη μορφή της γλώσσας θα μετατρέψει τη γλώσσα από μέσο επικοινωνίας σε μέσο «άσκησης μαγείας». 26 26

27 ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ
Σε κάθε περίπτωση: Το ελεγχόμενο από τις κυρίαρχες κοινωνικές ομάδες σχολικό σύστημα θεωρεί ή υπονοεί ότι οι μαθητές που κατέχουν το νομιμοποιημένο habitus έχουν την «ετοιμότητα» και την «ικανότητα» να προχωρήσουν, να αποκτήσουν τις απαιτούμενες σχολικές γνώσεις και να πετύχουν. Αντίθετα, οι μαθητές που δεν κατέχουν το νομιμοποιημένο habitus,αντιμετωπίζονται εκ των προτέρων με δυσπιστία και με τη «βεβαιότητα» ότι μάλλον δεν θα μπορέσουν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του σχολείου. 27 27

28 ΕΞΩΣΧΟΛΙΚΕΣ ΓΝΩΣΕΙΣ Οι εξωσχολικές γνώσεις ως όψη του πολιτιστικού κεφαλαίου: Οι ονομαζόμενες εξωσχολικές γνώσεις (μουσική, λογοτεχνία, θέατρο, ζωγραφική) αποτελούν επίσης όψεις του πολιτιστικού κεφαλαίου. Οι γνώσεις αυτές μολονότι δεν διδάσκονται στο σχολείο, αξιολογούνται και παίζουν σημαντικό ρόλο στην αναπαραγωγή των εκπαιδευτικών και κοινωνικών ανισοτήτων. 28 28

29 ΟΙ ΕΞΩΣΧΟΛΙΚΕΣ ΓΝΩΣΕΙΣ
Σε πολλές περιπτώσεις, μάλιστα, οι εκπαιδευτικοί εντυπωσιάζονται από τις συγκεκριμένες γνώσεις, όταν κυρίως οι ίδιοι δεν είναι κάτοχοι του αντίστοιχου πολιτιστικού κεφαλαίου, και τις θεωρούν ιεραρχικά ανώτερες από τις γνώσεις του σχολείου. Τελικά, η πιο έντονη διάκριση ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις είναι αυτή που εμφανίζεται στον τομέα των ονομαζόμενων εξωσχολικών γνώσεων, τις οποίες τα παιδιά των ανώτερων κοινωνικών ομάδων αποκτούν στο πλαίσιο της οικογένειας. 29

30 ΤΕΛΙΚΑ ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Αντιμετωπίζει όλους τους μαθητές με τον ίδιο τρόπο.
Το σχολείο, θεωρώντας μάλιστα ότι κάνει και καλά τη δουλειά του, στο πλαίσιο της ιδεολογίας της ίσης μεταχείρισης και του μύθου των «ίσων εκπαιδευτικών ευκαιριών»: Αντιμετωπίζει όλους τους μαθητές με τον ίδιο τρόπο. Απαιτεί από όλους τους μαθητές να χρησιμοποιούν τη γλώσσα του σχολείου, χωρίς να την έχει διδάξει. Επιβάλλει σε όλους τους μαθητές τα ίδια πολιτιστικά πρότυπα. 30 30

31 ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Έχει τις ίδιες απαιτήσεις, από όλους τους μαθητές, για συγκεκριμένες γνώσεις και δεξιότητες, τις οποίες πολλές φορές δεν διδάσκει. Αξιολογεί την πολιτιστική κληρονομιά, θεωρώντας τη φυσικό ταλέντο. Σε κάθε περίπτωση, αντί να παρέχει αντισταθμιστική εκπαίδευση στα παιδιά των χαμηλότερων κοινωνικών ομάδων, τα οποία έχουν πολιτιστικές ελλείψεις, νομιμοποιεί μια κοινωνικά προκαθορισμένη διαλογή και αναπαράγει ανισότητες. 31

32 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Bernstein, R. (1990). Class, codes and control: The structuring of pedagogic discourse. London: Routledge. Bernstein, R. (1996). Pedagogy, symbolic control and identity: Theory, research, critique. London: Taylor & Francis. Blackledge, D., & Hunt, B. (2004). Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης (Δεληγιάννη, Μ.). Εκδ. Μεταίχμιο. Bourdieu, P. & Passeron, J. C. (1996). Reproduction in education, society and culture (2η έκδ.). London: Sage. Bourdieu, P. (1977). Outline of a theory of practice. Cambridge: Cambridge University Press. Giddens, A. (2000). Sociology. Polity press. Oxford, UK. Λάμνιας, Κ. (2002). Κοινωνιολογική Θεωρία και Εκπαίδευση. Διακριτές προσεγγίσεις. Εκδ. Μεταίχμιο. 32

33 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ
Τέλος Ενότητας