Ιόνιο Πανεπιστήμιο, Τμήμα Αρχειονομίας και Βιβλιοθηκονομίας (ΠΜΣ) Εργασία στο Μάθημα «Ψηφιακές Βιβλιοθήκες» Διδάσκων: Σαράντος Καπιδάκης The DSpace Open.

Παρουσίαση με θέμα: "Ιόνιο Πανεπιστήμιο, Τμήμα Αρχειονομίας και Βιβλιοθηκονομίας (ΠΜΣ) Εργασία στο Μάθημα «Ψηφιακές Βιβλιοθήκες» Διδάσκων: Σαράντος Καπιδάκης The DSpace Open."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Ιόνιο Πανεπιστήμιο, Τμήμα Αρχειονομίας και Βιβλιοθηκονομίας (ΠΜΣ) Εργασία στο Μάθημα «Ψηφιακές Βιβλιοθήκες» Διδάσκων: Σαράντος Καπιδάκης The DSpace Open Source Digital Asset Management System: Challenges and Opportunities Φοιτήτρια: Αθηνά Παντή-Παντούδη Κέρκυρα, 23/1/2008

2 Α. Παντή-Παντούδη/DSpace2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή για το DSpace Η μετάβαση σε ανοιχτό κώδικα Πνευματικά δικαιώματα / Ρόλοι ανάπτυξης Χαρακτηριστικά του DSpace Αρχιτεκτονική εξέλιξη: DSpace 2.0 Υποδομή Νέες προκλήσεις και ευκαιρίες Μειονεκτήματα - Πλεονεκτήματα Σύγκριση με το FEDORA Συμπεράσματα και προβληματισμοί Εφαρμογή του DSpace στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας

3 Α. Παντή-Παντούδη/DSpace3 DSPACE Open source (ανοιχτού/πηγαίου κώδικα) λογισμικό Παραχωρείται ελεύθερα/δωρεάν υπό τους όρους της BSD License (Berkeley Standard Distribution List License) Συμβατό με το πρωτόκολλο συγκομιδής μεταδεδομένων OAI-PMH (Open Archive Initiative – Protocol for Metadata Harvesting) Χρησιμοποιεί ως βιβλιογραφικό πρότυπο μεταδεδομένων το Dublin Core (DC) Αποτέλεσμα ενός κοινού αναπτυξιακού έργου από τις βιβλιοθήκες MIT (Massachusetts Institute Technology) και τα εργαστήρια της HP (Hewlett Packard)

4 Α. Παντή-Παντούδη/DSpace4 Τι είναι το DSpace; Ψηφιακό σύστημα διαχείρισης πόρων, που παρέχει χρήσιμα εργαλεία για την διαχείριση των ψηφιακών αντικειμένων Δημιουργεί ψηφιακά αποθετήρια, δίνοντας τεράστια σημασία στην ελεύθερη πρόσβαση του περιεχομένου, αλλά και στην μακροχρόνια διατήρησή του. Χρησιμοποιείται συνήθως στις ψηφιακές βιβλιοθήκες και τα ερευνητικά ιδρύματα ως ιδρυματικό αποθετήριο, με σκοπό τη διάδοση και προώθηση της επιστημονικής τους έρευνας Συλλέγει, διανέμει και συντηρεί ψηφιακά προϊόντα έρευνας Αποθηκεύει άρθρα, διδακτορικές διατριβές, προδημοσιεύσεις, τεχνικές αναφορές, πρακτικά συνεδρίων και δεδομένα σε διάφορες ψηφιακές μορφές

5 Α. Παντή-Παντούδη/DSpace5 Στόχος των MIT & HP Επιδίωξη ενός μοντέλου ανάπτυξης λογισμικού ανοιχτού κώδικα  ΣΗΜΕΡΑ: Έχουν δημιουργήσει έναν μη- κερδοσκοπικό οργανισμό για να υποστηρίξουν την ανάπτυξη της κοινότητας των χρηστών του DSpace Κοινότητα DSpace: Σκοπός: Να παρέχει ανοιχτή πρόσβαση στο ακαδημαϊκό και ερευνητικό υλικό και να το διατηρεί ψηφιακά και μακροχρόνια

6 Α. Παντή-Παντούδη/DSpace6 Η μετάβαση σε ανοιχτό κώδικα Λογισμικό ανοικτού κώδικα (Νοέμβριος 2002, έκδοση 1.0) Ομάδα μετάβασης: πολιτικές, στρατηγικές επικοινωνιών, λειτουργικές απαιτήσεις Διατηρείται και επεκτείνεται γύρω από την κοινότητά του ως ενιαίο σύνολο Καλή συμφωνία ανάδρασης (feedback) με όρους από αναφορές σφαλμάτων και λειτουργικότητας από ευρύτερες ομάδες χρηστών Προγραμματιστές και ενδιαφερόμενοι (stakeholders) εξασφαλίζουν την σταθερότητα και μακροβιότητά του

7 Α. Παντή-Παντούδη/DSpace7 Πνευματικά δικαιώματα BSD (Berkeley Standard Distribution List License) MIT και HP: Κάτοχοι πνευματικών δικαιωμάτων Εμπορικές υπηρεσίες: HP India & BioMed Central’s Open Repository Αύξηση αριθμού χρηστών, ενδιαφερομένων & προγραμματιστών Στόχος: Μεταβίβαση copyright σε μία μόνο εμπορική επιχείρηση μέσω BSD εμπορικής άδειας

8 Α. Παντή-Παντούδη/DSpace8 Ρόλοι ανάπτυξης Εξατομικευμένες φόρμες υποβολής(metadata entry fields) Οι εικόνες εμφανίζονται στις σελίδες του τεκμηρίου και στην έρευνα των αποτελεσμάτων Οι χρήστες έχουν το δικαίωμα να προσθέτουν σχόλια στα τεκμήρια Υποστήριξη για LDAP (Lightweight Directory Access Protocol) πιστοποίηση (authentication). Εύκολη πρόσβαση και αποθήκευση της πληροφορίας μέσω e-mail Υποστήριξη για διεθνοποίηση (internationalization) του Web user interface

9 Α. Παντή-Παντούδη/DSpace9 Ψηφιακή διατήρηση «η διατήρηση της δυνατότητας της πρόσβασης στη πληροφορία που φέρει το ψηφιακό τεκμήριο» Πλατφόρμα ψηφιακής διατήρησης ΦΥΣΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΜΕΤΑΔΕΔΟΜΕΝΑ ΨΗΦΙΑΚΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ

10 Α. Παντή-Παντούδη/DSpace10 Χαρακτηριστικά του DSpace Μεταδεδομένα (metadata) Ενδιάμεσο του χρήστη (user interface-UI) Ροή εργασιών (workflow) Πλατφόρμα τεχνολογίας (technology platform) OAI (Open Archives Initiative) Αναγνωριστικά/Προσδιοριστικά (Handles) Αρχιτεκτονική

11 Α. Παντή-Παντούδη/DSpace11 Χαρακτηριστικά συνέχεια Metadata: Βασίζονται στο Dublin Core Metadata Schema  3 πεδία υποχρεωτικά: τίτλος, γλώσσα & ημερομηνία υποβολής  Εμφανίζονται στην εγγραφή του τεκμηρίου & ευρετηριάζονται για την φυλλομέτρηση και αναζήτηση Διεπαφή χρήστη (user interface): Βασίζεται στο Web 3 διεπαφές: 1.Τα άτομα που εμπλέκονται στη διαδικασία υποβολής 2.Τελικοί χρήστες (end-users) 3.Διαχειριστές του συστήματος (administrators) και οι Βιβλιοθηκονόμοι που διαχειρίζονται τους καταλόγους 1.

12 Α. Παντή-Παντούδη/DSpace12 Χαρακτηριστικά συνέχεια Αναγνωριστικά/Προσδιοριστικά (Handles): Aκριβή θέση του ψηφιακού αντικειμένου Corporation for National Research Initiatives (CNRI) Handle System (σύστημα αναγνώρισης) για τη δημιουργία αναγνωριστικών με προκαθορισμένη τιμή Corporation for National Research Initiatives (CNRI) Ροή εργασιών (workflow): Υποβολή εργασίας Εγγραφή χρήστη Ασφάλεια E-people: Έχουν «ρόλους» στη ροή εργασιών της Κοινότητας DSpace στο περιεχόμενο δεδομένης συλλογής

13 Α. Παντή-Παντούδη/DSpace13 Χαρακτηριστικά συνέχεια Πλατφόρμα τεχνολογίας: Λογισμικό Λειτουργικό σύστημα: Unix/Linux Γλώσσα προγραμματισμού: Java και JSP (JavaServer Pages) Σχεσιακή Βάση δεδομένων: Postgre SQL Web server: Apache and Tomcat from Apache Foundation Μηχανές αναζήτησης: DSpace.org, SourceForge.net

14 Α. Παντή-Παντούδη/DSpace14 Χαρακτηριστικά συνέχεια Πρότυπα OAI-PMH (Open Archive Initiative – Protocol for Metadata Harvesting) METS (Metadata Encoding and Transfer Protocol) Ελεύθερο λογισμικό: BSD License Νεώτερη ολοκληρωμένη έκδοση: 1.4.2 Νεώτερη έκδοση 1.5 για πιλοτική εφαρμογή (testing, debugging) Υποστηριζόμενοι clients Όλοι οι clients HTML 4.0, 5.0 και νεώτεροι Άλλο Υποστηρίζει το σύνολο χαρακτήρων Unicode UTF-8

15 Α. Παντή-Παντούδη/DSpace15 Αρχιτεκτονική DSpace 1.0 1.Storage layer: Η ΒΔ PostgreSQL διαχειρίζεται τα αρχεία του συστήματος 2.Business layer 3.Application layer Το κάθε επίπεδο ακολουθείται από API (Application Programmer Interface) Μέλλον: Περισσότερες δυνατότητες σχετικά με τον εμπλουτισμό και την καλύτερη διαμόρφωση του περιεχομένου

16 Α. Παντή-Παντούδη/DSpace16 Σχήμα Αρχιτεκτονικής

17 Α. Παντή-Παντούδη/DSpace17 Αρχιτεκτονική συνέχεια DSpace 2.0 Storage (Αποθήκευση): Η σχεσιακή ΒΔ διαχειρίζεται τα μεταδεδομένα Το περιεχόμενο bitstreams (δυαδικά στοιχεία) περιέχεται στο σύστημα αρχείων του κεντρικού server Πρότυπο Κωδικοποίησης και Μεταφοράς Μεταδεδομένων, (Metadata Encoding and Transfer Protocol-METS) Backups (Αντίγραφα ασφαλείας): περιλαμβάνουν ένα στιγμιότυπο (snapshot) της σχεσιακής βάσης δεδομένων και της αποθήκευσης των bitstreams

18 Α. Παντή-Παντούδη/DSpace18 Αρχιτεκτονική συνέχεια Auditing (έλεγχος): Στη δομή και στα μεταδεδομένα (π.χ. να ελεγχθούν όλα τα τεκμήρια που υπάρχουν και είναι σωστά) Replication/distribution (αναπαραγωγή/κατανομή): Kατανομή (sharing) του περιεχομένου, των μεταδεδομέων Επεξεργασία σε κάθε στάδιο Ανάκτηση & εξαγωγή μεταδεδομένων από τη σχεσιακή ΒΔ Τοποθέτησή τους σύμφωνα με το κατάλληλο περιεχόμενο

19 Α. Παντή-Παντούδη/DSpace19 Αρχιτεκτονική συνέχεια Modularity (τροποποίηση/διαμόρφωση): Αναλυτές & προγραμματιστές αναπτύσσουν & υποστηρίζουν το λογισμικό Ανανεώσεις και προσαρμογές στον κώδικα DSpace Asset Store: Ανταποκρίνεται σε OAIS “Archival Storage” Περιέχει μόνο AIPs (Archival Information Packages) Μεταδεδομένα & bitstreams αποθηκεύονται στον ίδιο χώρο.

20 Α. Παντή-Παντούδη/DSpace20 Αρχιτεκτονική συνέχεια Module layer: Επιτρέπεται στους προγραμματιστές να τροποποιήσουν τη λειτουργικότητα του συστήματος, με την χρήση API (χρήση γραφικών διεπαφής) και εργαλείων γραφής εντολών Web user interface: Ενισχύεται η λειτουργικότητα Δίνονται μόνιμα αναγνωριστικά στα τεκμήρια Apache Cocoon: Πλαίσιο ανάπτυξης στον ιστό (web development framework) Αλληλεπίδραση από πηγές δεδομένων (data sources) που περιλαμβάνουν συστήματα αρχείων, RDBMS, LDAP (Lightweight Directory Access Protocol), κλπ.

21 Α. Παντή-Παντούδη/DSpace21 Αλλαγή

22 Α. Παντή-Παντούδη/DSpace22 Υποδομή Εργαλεία υποδομής: SourceForge: Ανοιχτού κώδικα λογισμικό ανάπτυξης web site Αποθετήριο CVS για διαχείριση του κώδικα και τεκμηρίωση Συστήματα κατανομής για αναφορές σφαλμάτων Συστήματα ανίχνευσης (‘patch’ tracking systems), Εξυπηρετητή για λίστα emails και αρχείων Mailing lists: DSpace-general: Γενικές ερωτήσεις, ανακοινώσεις, κλπ. DSpace-tech: Συζητήσεις γύρω από την τεχνολογία λογισμικού DSpace-devel: Λίστα mail των προγραμματιστών για την ανάπτυξη του κώδικα και τις διάφορες ανανεώσεις του. Προσφέρουν υψηλού επιπέδου αρχιτεκτονική

23 Α. Παντή-Παντούδη/DSpace23 Υποδομή συνέχεια DSpace Wiki: Ενισχύει τη συνεργασία και αποτρέπει τις διπλοεγγραφές (duplications) Οδηγίες και FAQs (Frequently Asked Questions) Περιέχει τρέχουσες και τελευταίας στιγμής πληροφορίες dspace.org Web site: Υλικό από το παρελθόν μέχρι σήμερα Οδηγίες που αφορούν τις Ψ.Β. και τα ερευνητικά ιδρύματα Μη-τεχνικά θέματα 25.000 επισκέψεις περίπου το μήνα

24 Α. Παντή-Παντούδη/DSpace24 Νέες προκλήσεις και ευκαιρίες DSpace/SRB integration project: Δομημένο/κατανεμημένο σύστημα αρχείων Χρησιμοποιεί δεδομένα στο δίκτυο σε περιβάλλον ετερογενούς επιπέδου αποθήκευσης National Archives & Records Administration (NARA): Διαχωρισμός σε δύο αρχιτεκτονικές διατήρησης (σύστημα που είναι βασισμένο στο DSpace και στο σύστημα που βασίζεται στο SRB) CWSpace: Δημιουργία του OpenCourseWare (OCW) Δικτυακοί τόποι που περιέχουν υλικό διδασκαλίας και μάθησης Web Services interfaces Υποστηρίζει τη διαλειτουργικότητα γλωσσών (interoperability) και πρωτοκόλλων

25 Α. Παντή-Παντούδη/DSpace25 Νέες προκλήσεις και ευκαιρίες συνέχεια SIMILE: Έργο των βιβλιοθηκών MIT και του W3C (World Wide Web Consortium) Ασχολείται με τον Σημασιολογικό Ιστό (Semantic Web) και τις RDF (Resource Description Framework) τεχνολογίες Υποστηρίζει ετερογενή μεταδεδομένα που αποθηκεύονται και ευρετηριάζονται στο DSpace DSpace@Cambridge: Ασχολείται με την μακροβιότητα των ψηφιακών αντικειμένων. Διαχείριση μορφότυπων (formats) των αρχείων και διαδικασίες ελέγχου Δραστηριότητες που αφορούν την ηλεκτρονική εκπαίδευση (e- learning)

26 Α. Παντή-Παντούδη/DSpace26 Νέες προκλήσεις και ευκαιρίες συνέχεια Manakin: Δημιουργία ‘look and feel’, “branding” περιεχομένου Οπτικοποίηση μεταδεδομένων, για κάθε κοινότητα και κάθε συλλογή που διαχειρίζεται το DSpace The University of Minho: Περιλαμβάνει οντολογία που υποστηρίζει την ταξινόμηση των αντικειμένων και εργαλείων για την οπτικοποίηση σχέσεων μεταξύ του περιεχομένου και των ερευνητών Άλλα έργα: Digital Academic Repositories (DARE) της Ολλανδίας Australian Partnership for Sustainable Repositories (APSR) του Εθνικού Πανεπιστημίου της Αυστραλίας

27 Α. Παντή-Παντούδη/DSpace27 Μειονεκτήματα Επεκτασιμότητα στα μεταδεδομένα (δεν αρκεί μόνο το DC) Καλύτεροι τρόποι για την περιγραφή των bitstreams Βελτίωση της διεπαφής χρήστη (UI) Καθιέρωση της σχέσης μεταξύ πολιτικών και αδειών χρήσης Ανομοιόμορφος έλεγχος πρόσβασης (π.χ. στα μεταδεδομένα) Τροποποίηση του web user interface Δυσκολία σταθερότητας μεταξύ των APIs Υποστηρίζει πολλά συστήματα αρχείων Υπάρχει εξάρτηση μεταξύ των ΒΔ Έχει περιορισμούς στη χρήση συσχετίσεων

28 Α. Παντή-Παντούδη/DSpace28 Πλεονεκτήματα Ανοιχτό/ελεύθερο λογισμικό, άρα και οικονομικό Ανάκτηση των αποτελεσμάτων της έρευνας ελεύθερα & γρήγορα Ευρύ κοινό Λειτουργικότητα για την καταγραφή των ψηφιακών πόρων Αποθήκευση και προβολή εργασιών των φοιτητών, μετά από την παραχώρηση αδείας από τους ίδιους Απόκτηση αναγνωριστικού για το έργο Αναγνωριστικά στοιχεία στα δημοσιευμένα άρθρα, χωρίς να υπάρχουν περισσότερες χρεώσεις για τις εικόνες Διαλειτουργικότητα (κοινό λογισμικό και πρωτόκολλο επικοινωνίας) Διαλειτουργικότητα γλωσσών (interoperability) Διαχειρίζεται τον κύκλο ζωής των ψηφιακών αντικειμένων και εξασφαλίζει την απαραίτητη ασφάλεια

29 Α. Παντή-Παντούδη/DSpace29 DSPACEFEDORA ΕμπιστοσύνηΑκεραιότητα, checksum checker, ιστορικό DSpace Ακεραιότητα, checksum, συμβατότητα με επόμενες εκδόσεις Πρότυπο μεταδεδομένωνDublin CoreDC + εξωτερικές υπηρεσίες ΜορφότυπαMETS-based AIPΣτο περιεχόμενο/ FOXML, METS Εισαγωγή & εξαγωγή δεδομένων Web UI, workflow METS FOXML, METS, και άλλα στο μέλλον ΑποθήκευσηBackups, Auditing, Distribution, DBMS + Bitstreams XML Storage (FOXML) Διαλειτουργικότητα γλωσσώνOAI-PMH Data Provider, OpenURL Protocol, Web Services OAI-PMH, HTTP, SOAP, Web Services ΕπεκτασιμότηταPlugin manager, μηχανισμός τροποποίησης SOAP, Web Service Interface IdentifierCNRI Handle SystemPID (Persistent Identifier), Fedora URIs ΆλλαΣύστημα πολιτικής, Asset Store, Έλεγχος πρόσβασης Backups, datastreams και disseminators

30 Α. Παντή-Παντούδη/DSpace30 ΕΦΑΡΜΟΓΗ DSPACE ΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Επωνυμία: Psepheda – Ψηφίδα (Ψηφιακή Βιβλιοθήκη & Ιδρυματικό Αποθετήριο) Έργο «ΠΛΟΗΓΙΣ: ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ ΣΤΗ ΓΝΩΣΗ» / ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ Χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση [3ο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης, Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ)].

31 Α. Παντή-Παντούδη/DSpace31 Τι περιλαμβάνει; Περιοδικό Τόπος South-Eastern Europe Journal of Economics Πρακτικά Πρυτανικού Συμβουλίου & Συγκλήτου Διδακτορικές διατριβές – Διπλωματικές & Πτυχιακές εργασίες Διάφορες δημοσιεύσεις, όπως είναι οι τόμοι της Επιστημονικής Επετηρίδας του Πανεπιστημίου Μακεδονίας (ΑΒΣΘ) Ενημερωτικό Δελτίο του Πανεπιστημίου Ψηφιακό υλικό για τους φοιτητές με αναπηρίες

32 Α. Παντή-Παντούδη/DSpace32

33 Α. Παντή-Παντούδη/DSpace33

34 Α. Παντή-Παντούδη/DSpace34 Έλεγχος πρόσβασης

35 Α. Παντή-Παντούδη/DSpace35 Χαρακτηριστικά της Ψηφίδας Πλοήγηση με βάση: Συγγραφέα, τίτλο, θέμα, ημερομηνία Σύνθετη αναζήτηση με λέξεις κλειδιά & Boolean τελεστές Backups: Τα δεδομένα αποθηκεύονται σε 3 servers Αντιγραφή επιλεγμένων δεδομένων των backups σε DVDs

36 Α. Παντή-Παντούδη/DSpace36 Καταχώρηση MARC21 Σύνολα χαρακτήρων Unicode UTF-8 και ISO 8859-7 Καθιερώσεις: Ονόματα: Library of Congress Authorities Θεματικοί όροι: Library of Congress Subject Headings

37 Α. Παντή-Παντούδη/DSpace37 Συμπεράσματα για περαιτέρω έρευνα Νέες και ενδιαφέρουσες ευκαιρίες στην Κοινότητα των Ψηφιακών Βιβλιοθηκών Μέλλον:Υλοποίηση ομόσπονδης αναζήτησης σε όλες τις ετερογενείς πηγές (ΨΒ, Ιδρυματικό Αποθετήριο, OPAC) 2007: Δημοσίευση ‘architecture roadmap’ Σχέδια, προτάσεις Νέα αρχιτεκτονική Μελλοντική ανάπτυξη DSpace

38 Α. Παντή-Παντούδη/DSpace38 Προβληματισμοί Αύξηση αριθμού χρηστών Αύξηση των απαιτήσεων & αναγκών Αύξηση ψηφιακών συλλογών Πολυπλοκότητα Διαμόρφωση λειτουργιών που αφορούν τις διεπαφές χρήστη Επέκταση συστήματος αποθήκευσης για τη διατήρηση περιεχομένου