Κοινωνιογνωστικά Μοντέλα Πρόβλεψης Συμπεριφορών Υγείας (ΨΥΧ-358) Συνάντηση 6η 04.04.08 ftp://ftp.soc.uoc.gr/psycho/manola/spring08/socialftp://ftp.soc.uoc.gr/psycho/manola/spring08/social.

Παρουσίαση με θέμα: "Κοινωνιογνωστικά Μοντέλα Πρόβλεψης Συμπεριφορών Υγείας (ΨΥΧ-358) Συνάντηση 6η 04.04.08 ftp://ftp.soc.uoc.gr/psycho/manola/spring08/socialftp://ftp.soc.uoc.gr/psycho/manola/spring08/social."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Κοινωνιογνωστικά Μοντέλα Πρόβλεψης Συμπεριφορών Υγείας (ΨΥΧ-358) Συνάντηση 6η 04.04.08 ftp://ftp.soc.uoc.gr/psycho/manola/spring08/socialftp://ftp.soc.uoc.gr/psycho/manola/spring08/social cognition models seminar

2 Η Θεωρία της Προσχεδιασμένης Συμπεριφοράς Theory of Planned Behaviour (TPB; Ajzen, 1988, 1991)

3 Εισαγωγικά Eξέλιξη της Θεωρίας της Έλλογης Δράσης [Theory of Reasoned Action (TRA), Fishbein & Ajzen, 1975; Ajzen & Fishbein, 1980] Deliberative processing models Οι διαμόρφωση των στάσεων είναι αποτέλεσμα της προσεκτικής αξιολόγησης των διαθέσιμων πληροφοριών

4 Αρχή συμβατότητας (principle of compatibility) Η στάση και η συμπεριφορά θα πρέπει να παρουσιάζουν συμβατότητα ως προς 4 στοιχεία: Α) δράση (action) Β) αντικείμενο ή στόχος (object or target) Γ) πλαίσιο (χώρος) (context) Δ) περίσταση (time or occasion) [TACT principle]

5 Πρόθεση (intention) Η αμεσότερη προβλεπτική μεταβλητή της συμπεριφοράς Κίνητρο, οδηγία προς εαυτό Συνειδητό πλάνο δράσης

6 Στάση (attitude) Μαθημένη προδιάθεση θετικής ή αρνητικής αντίδρασης απέναντι σε ένα αντικείμενο ή συμπεριφορά (Fishbein & Ajzen, 1975) Η αρχή της συμβατότητας ισχύει και αναφορικά με τη στάση, πχ ‘Η στάση μου σχετικά με το βούρτσισμα των δοντιών στο μπάνιο μετά το πρωινό είναι θετική’

7 Υποκειμενική νόρμα (subjective norm) Οι πεποιθήσεις του ατόμου σχετικά με τις αντιλήψεις των ‘σημαντικών άλλων’ αναφορικά με την εκτέλεση ή μή της εν λόγω συμπεριφοράς Εκτίμηση κοινωνικής πίεσης από τα άτομα ή τις ομάδες εξέχουσας σημασίας

8 Συμπεριφορικός έλεγχος Περιορισμοί στη δυνατότητα δράσης (ευκολία ή δυσκολία πραγματοποίησης συμπεριφοράς) Πραγματικός συμπεριφορικός έλεγχος (actual behavioural control) Αντιλαμβανόμενος συμπεριφορικός έλεγχος (perceived behavioural control)

9 Συμπεριφορά Η συμπεριφορά ως συνάρτηση της γραμμικής παλινδρόμησης της συμπεριφορικής πρόθεσης και του αντιλαμβανόμενου συμπεριφορικού ελέγχου: B= w 1 BI + w 2 PBC Ο τύπος της συμπεριφοράς, και ο υπό μελέτη πληθυσμός επηράζουν την προβλεπτική ικανότητα αυτών των μεταβλητών

10 Δομή Μοντέλου Σχήμα 1: Theory of Planned Behaviour Outcome beliefs X Outcome evaluation Perceived behavioural control Subjective norm Attitude towards the behaviour Behaviour Intention Actual behavioural control Normative beliefs X Motivation to comply Perceived likelihood of occurrence X Perceived power to control External variables

11 Δομή Μοντέλου Σχήμα 1: Theory of Planned Behaviour Πεποιθήσεις αποτελέσματος X εκτίμηση αποτελέσματος Αντιλαμβανόμενος έλεγχος συμπεριφοράς Υποκειμενική νόρμα Στάση προς τη συμπεριφορά Συμπεριφορά Πρόθεση Πραγματικός έλεγχος συμπεριφοράς Πεποιθήσεις νόρμας X Κίνητρο συμμόρφωσης Αντιλαμβανόμενη πιθανότητα συμβάντος X Αντιλαμβανόμενη ισχύς ελέγχου Εξωτερικές μεταβλητές

12 Λειτουργικός προσδιορισμός και μέτρηση Η κατασκευή ερωτηματολογίου πρέπει να βασίζεται στην αρχή της συμβατότητας (TACT). Διατμηματικές – προδρομικές μελέτες Αυτο-αναφορά Αντικειμενική μέτρηση Κλίμακες πολλαπλών ερωτημάτων Συμπεριφορά Πρόθεση Στάση Υποκειμενική νόρμα Αντιλαμβανόμενος συμπεριφορικός έλεγχος

13 Έρευνα Εφαρμογή των μοντέλων της έλλογης δράσης σε πλήθος συμπεριφορών, με ποικιλία βαθμού επιτυχίας Περιγραφικές ανασκοπήσεις (Liska, 1984; Eagly & Chaiken, 1993; Sparks, 1994; Manstead & Parker, 1995; Jonas & Doll, 1996; Ajzen & Fishbein, 2005) Μετα-αναλύσεις (Sheppard et al., 1988; Van den Putte, 1991;Armitage & Conner, 2001)

14 Μετα-αναλύσεις ΤΡΒ Γενικές ανασκοπήσεις (πχ Ajzen, 1991; Armitage & Conner, 2001; Trafimow et al., 2002) Αναφορικά με συμπεριφορές υγείας (πχ Godin & Kok, 1996; McEachan et al., 2005) Αναφορικά με συγκεκριμένες συμπεριφορές (πχ φυσική άσκηση: Blue, 1995; Hausenblas et al., 1997; Hagger et al., 2002; χρήση προφυλακτικού: Sheeran & Taylor, 1999; Albarracin et al., 2001)

15 Πίνακας 1: Μετα-ανάλυση Μετα-αναλύσεων των Εφαρμογών των TRA/TPB (Conner & Sparks, 2005) Relationshipκnr+r+ BI-I420827120.48 PBC-B241554440.35 A-B126284950.36 SN-B122284100.16 A-BI4971115580.51 SN-BI4721091110.34 PBC-BI386958770.43 A-SN120304400.36 A-PBC91266260.41 SN-PBC91266260.26 BB-A137296520.54 NB-SN124252700.49 CB-PBC1827440.52 Note: included meta-analyses: Sheppard et al.,1988; van den Putte, 1991; Hausenblas et al., 1997; Sheeran & Taylor, 1999; Albarracin et al., 2001; Armitage & Conner, 2001; Hagger et al., 2002; Trafimow et al., 2002; McEachan et al., 2005. BB: behavioural beliefs; NB: normative beliefs; CB: control beliefs.

16 Χρήση εθιστικών ουσιών Μετα-ανάλυση προδρομικών εφαρμογών της ΤΡΒ σε συμπεριφορές υγείας (McEachan et al., 2005) 18 μελέτες: Χρήση αλκοόλ (3 μελέτες) Κάπνισμα (7 μελέτες) Χρήση απαρογευμένων ουσιών (8 μελέτες) Πρόθεση: ερμηνεία 53% διακύμανσης (PBC, A, SN) Συμπεριφορά: ερμηνεία 39% διακύμανσης (I, PBC) Πρόβλεψη συμπεριφοράς: μέσο διάστημα 200 ημερών

17 Σεξουαλικές συμπεριφορές γενικός πληθυσμός, ετεροφυλόφιλοι, ομοφυλόφυλοι, εργαζόμενοι στο χώρο του σεξ Χρήση προφυλακτικού για προστασία από το το AIDS Διάφορες αντισυλληπτικές μέθοδοι Ελεύθερο σεξ Αριθμός συντρόφων Ανασκόπηση εφαρμογής του μοντέλου σε σεξουαλικές συμπεριφορές (Godin & Kok, 1996), σε χρήση προφυλακτικού (Sheeran & Taylor, 1999; Albarracin et al., 2001)

18 Σεξουαλικές συμπεριφορές (συν.) Albarracin et al., 2001 96 εφαρμογές της ΤΡΒ στη χρήση προφυλακτικού Πρόθεση: ερμηνεία 50% διακύμανσης [Α (r=.58), PBC (r=.45), SN (r=.39)] Συμπεριφορά: ερμηνεία 30% διακύμανσης [I (r=.45), PBC (r=.25)] McEachan et al, 2005: 17 προδρομικές μελέτες Ασφαλείς σεξουαλικές συμπεριφορές (n= 8) Χρήση προφυλακτικού (n= 9) Πρόθεση: ερμηνεία 49% διακύμανσης [Α (r=.43), SN (r=.38), PBC (r=.35)] Συμπεριφορά: ερμηνεία 28% διακύμανσης [I (r=.39), PBC (r=.23)] Πρόβλεψη συμπεριφοράς: μέσο διάστημα 133 ημερών

19 Επικίνδυνες συμπεριφορές Ποικιλία συμπεριφορών, πχ: - Ασφαλής χρήση μοτοσυκλέτας (πχ χρήση κράνους) - Παραβίαση του ΚΟΚ (πχ παραβίαση ορίων ταχύτητας) - Προστασία από τον ήλιο McEachan et al (2005) 6 προδρομικές μελέτες Ασφαλής χρήση μοτοσυκλέτας (ν=3) Οδήγηση αυτοκινήτου (ν=1) Προστασία από τον ήλιο (ν=2) Πρόθεση: ερμηνεία 54% της διακύμανσης [PBC (r=.66), SN (r=.51), A (r=.50)] Συμπεριφορά: ερμηνεία 39% της διακύμανσης [I (r=.58), PBC (r=.51). Πρόβλεψη συμπεριφοράς: μέσο διάστημα 98 ημερών

20 Φυσική άσκηση Μελέτη ποικιλία συμπεριφορών, πχ επίσκεψη σε γυμναστήριο, δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου, συμμετοχή σε αθλήματα κλπ Ανασκοπήσεις εφαρμογών του μοντέλου στη μελέτη της φυσικής άσκησης Godin & Kok, 1996 Hausenblas et al., 1997 Hagger et al., 2002 McEachan et al., 2005

21 Φυσική άσκηση (συν.) Hagger et al., 2002 Ανασκόπηση 72 μελετών Πρόθεση: ερμηνεία 45% διακύμανσης [A (r=.48), PBC (r=.44), SN (r=.25)] Συμπεριφορά: ερμηνεία 27% διακύμανσης [I (r=.42), PBC (r=.42) McEachan et al., 2005 47 προδρομικές μελέτες φυσικής άσκησης Πρόθεση: ερμηνεία 40% διακύμανσης [PBC (r=.47), A (r=.46), SN (r=.26)] Συμπεριφορά: ερμηνεία 33% διακύμανσης [I (r=.49), PBC (r=.39)] Προβλέψεις συμπεριφοράς: μέσο διάστημα 78 ημερών

22 Διατροφικές συμπεριφορές McEachan et al., 2005 19 προδρομικές μελέτες - Υγειϊνή διατροφή (ν= 8) - Κατανάλωση φρούτων & λαχανικών (ν= 3) - Μείωση κατανάλωσης λίπους (ν= 4) - Μείωση κατανάλωσης ζάχαρης (ν= 1) - Κατανάλωση συμπληρωμάτων διατροφής (ν= 2) - Κατανάλωση πρωινού (ν=1) Πρόθεση: ερμηνεία 41% διακύμανσης [A (r=.47), SN (r=.40), PBC (r=.36)] Συμπεριφορά: ερμηνεία 16% διακύμανσης [I (r=.36), PBC (r=.29)] Προβλέψεις συμπεριφοράς: μέσο διάστημα 187 ημερών

23 Συμπεριφορές ελέγχου (screening) McEachan et al., 2005 12 προδρομικές μελέτες - Αυτοεξέταση στήθους ή όρχεων (n=5) - Τεστ παπ (n= 2) - Έλεγχος υγείας (n= 5) Πρόθεση: ερμηνεία 44% διακύμανσης [A (r=.56), PBC (r=.43), SN (r=.34)] Συμπεριφορά: ερμηνεία 16% διακύμανσης [I (r=.32), PBC (r=.19)] Προβλέψεις συμπεριφοράς: μέσο διάστημα 68 ημερών

24 Μελέτες παρέμβασης Ενδεικτικά Κάπνισμα Godin et al., 1992- συχνότητα καπνίσματος Οδική ασφάλεια Parker et al., 1996- μείωση ταχύτητας οδήγησης Φυσική άσκηση Courneya & McAuley, 1995- πρόγραμμα γυμναστικής Διατροφή Beale & Manstead, 1991- κατανάλωση ζάχαρης από βρέφη Διάφορα Brubaker & Fowler, 1990- αυτοεξέταση για καρκίνο των όρχεων

25 Hardeman et al., (2002) Μετα-ανάλυση 24 μελετών παρέμβασης Οι μισές χρησιμοποίησαν την ΤΡΒ για το σχεδιασμό της παρέμβασης Οι μισές χρησιμοποίησαν την ΤΡΒ για την μέτρηση της επίδρασης της παρέμβασης Αποτελέσματα Αλλαγή πρόθεσης: 50% επιτυχία Αλλαγή συμπεριφοράς: 30% επιτυχία Απαραίτητη η περαιτέρω μελέτη

26 Θεωρητικές εξελίξεις Ορισμός μεταβλητών μοντέλου Πρόθεση: αυτο-πρόβλεψη, επιθυμία Στάση: συναισθηματική, γνωστική, συνολική Υποκειμενική νόρμα: περιγραφική, injunctive Συμπεριφορικός έλεγχος: αντιλαμβανόμενη δυσκολία, αντιλαμβανόμενος έλεγχος

27 Θεωρητικές εξελίξεις (συν.) Μελέτη επιπρόσθετων μεταβλητών Η θεωρία είναι ανοικτή στην εισαγωγή μεταβλητών που ερμηνεύουν επιπλέον διακύμανση (Ajzen, 1991) Αναμενόμενη μετανόηση (anticipated regret) Ηθικές νόρμες (moral norms) Ταυτότητα εαυτού (self-identity) Παρελθοντική συμπεριφορά (past behaviour)

28 Αξιολόγηση Δημοφιλία μεταξύ ερευνητών Εκτενείς ερευνητικές εφαρμογές στην πρόβλεψη συμπεριφορών υγείας (πχ τουλάχιστον 70 μελέτες στο χώρο της φυσικής άσκησης) Επιτυχής εφαρμογή του μοντέλου (υψηλός αριθμός μετα- αναλύσεων), με ποικίλο βαθμό πρόβλεψης πρόθεσης και συμπεριφοράς Αξιόπιστα και έγκυρα εργαλεία μέτρησης αλλά και Διαφορές επιτυχίας πρόβλεψης μεταξύ μελετών Μεγάλο ποσοστό διακύμανσης παραμένει ανεξήγητο

29 Μελλοντικές κατευθύνσεις Συμβατότητα - Η συμπεριφορά μπορεί να επηρεάζεται από στάσεις για για επιμέρους θέματα - Η χρονική απόσταση από την πραγματοποίηση της συμπεριφοράς μπορεί να επηρεάζει την αναπαράστασή της και την διαμόρφωση των στάσεων - Η συμπεριφορά μπορεί να επηρεάζεται από την ασυμφωνία μεταξύ αναπαράστασης της συμπεριφοράς και άμεσης εμπειρίας Μελέτη τροποποιητικών μεταβλητών - Διερεύνηση συνθηκών υπό τις οποίες μεγιστοποιούνται οι σχέσεις σχέσεις μεταξύ των μεταβλητών του μοντέλου