Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΡΟΙΚΑΣ Η προίκα είναι ένας θεσμός κατά τον οποίο η οικογένεια παραχωρεί στη νύφη την περιουσία της όταν παντρεύεται. Η προίκα ήταν ένα συμβόλαιο.

Παρουσίαση με θέμα: "Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΡΟΙΚΑΣ Η προίκα είναι ένας θεσμός κατά τον οποίο η οικογένεια παραχωρεί στη νύφη την περιουσία της όταν παντρεύεται. Η προίκα ήταν ένα συμβόλαιο."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΡΟΙΚΑΣ Η προίκα είναι ένας θεσμός κατά τον οποίο η οικογένεια παραχωρεί στη νύφη την περιουσία της όταν παντρεύεται. Η προίκα ήταν ένα συμβόλαιο γάμου, έγγραφο και ενυπόγραφο, το οποίο επιβεβαιωνόταν από το προικοσύμφωνο. Ήταν μια ενέργεια στην οποία το συναίσθημα είχε ανύπαρκτο ρόλο στην διαδικασία λήψεως της απόφασης θεσμός της προικοδότησης των θυγατέρων είναι πανάρχαιος και από τα ομηρικά χρόνια φτάνει μέχρι την εποχή μας .Για αιώνες αμέτρητους από τα φυσικά και επίκτητα προσόντα της νύφης (ομορφιά, ψυχική και πνευματική καλλιέργεια κτλ.) το πρώτο που εξεταζόταν ήταν η προίκα της.

2 Η προίκα περιλαμβάνει συνήθως μια γκάμα λευκών ειδών για κάθε δωμάτιο του σπιτιού, διακοσμητικά και άλλα χρηστικά αντικείμενα όπως σκεύη κουζίνας, καθώς και προσωπικά αντικείμενα και ρούχα. Στην προίκα μιας γυναίκας περιλαμβάνονται ακόμη και τα εσώρουχά της. Όλα αυτά είτε ήταν χειροποίητα από την ίδια την γυναίκα ή την μητέρα της, είτε κάποια αγοράζονταν για να εξοπλίσουν το νέο της σπίτι όταν θα παντρευόταν. Από μικρή ηλικία άρχιζε να προετοιμάζει, να ράβει και να κεντάει σεντόνια, πετσέτες, καλύμματα για το κρεβάτι της, μάλλινα χαλιά, κουβέρτες και ότι άλλο χρειάζεται ένα νοικοκυριό. Ακόμα, θα μπορούσε να ήταν κτήματα, σπίτια και χρήματα.

3 Η ΠΡΟΙΚΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ
Ο θεσμός της προίκας έχει πανάρχαιες ρίζες. Τον συναντάμε από την ομηρική εποχή ως και τις μέρες μας- εθιμοτυπικά πλέον Η προίκα αποτελούσε ένα είδος συμβολαίου γάμου, τη συνεισφορά στη δημιουργία του νέου σπιτικού. Ο όρος «προίκα» προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «προίξ», που σημαίνει περιουσιακά στοιχεία. Αλλού συναντούμε τη λέξη «φερνή» που σημαίνει προίκα.

4 Η ΠΡΟΙΚΑ ΣΤΗΝ ΟΜΗΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
Η ΠΡΟΙΚΑ ΣΤΗΝ ΟΜΗΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ Στην ομηρική εποχή γίνονται γάμοι μεταξύ ευγενών είτε με εξαγορά της νύφης, είτε με αγώνες ανάμεσα σε ευγενείς και έπαθλο τη νύφη ( αγώνες για την Ωραία Ελένη), είτε με αρπαγή γυναικών (ωραία Ελένη- Πάρης). Συνήθως ο άνδρας ήταν εκείνος που έδινε προίκα στα ομηρικά χρόνια, αλλά και η γυναίκα κάποιες φορές.

5 Πριν από το γάμο γινόταν ένα είδος γαμήλιου συμβολαίου μεταξύ του πατέρα της νύφης και του υποψήφιου γαμπρού. Ο γαμπρός έδινε στον πατέρα της νύφης τα ένδα, δηλαδή διάφορα γεννήματα, υφαντά και κοσμήματα. Ο πατέρας της νύφης προσέφερε τα μύρια, δώρα που είναι η απαρχή του θεσμού της προίκας.

6 Η ΠΡΟΙΚΑ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ
Στην αρχαία Αθήνα πριν το γάμο ο πατέρας της νύφης και ο γαμπρός έκαναν ένα είδος προφορικού συμβολαίου (κάτι σαν αρραβώνα) ενώπιον μαρτύρων, την «εγγύη» ή «εγγγύησιν». Σύμφωνα με την «εγγύη» καθοριζόταν η προίκα και η κυριότητα της κόρης περνούσε από τον πατέρα στον μέλλοντα σύζυγο. Στη συνέχεια γινόταν η «πομπή», η έκδοση, δηλαδή η μεταφορά της προίκας στο σπίτι του γαμπρού.

7 Η ΠΡΟΙΚΑ ΣΤΗΝ ΡΩΜΑΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
Στα πρώτα ρωμαϊκά χρόνια η προίκα ήταν απλώς ηθική υποχρέωση του γονιού ως αποζημίωση προς το γαμπρό που γίνεται ο κύριος της κόρης. Από το 2ο αι. μ. Χ. καθιερώνεται το συμβολαιογραφικό έγγραφο της προίκας. Το ρωμαϊκό προικώο συμβόλαιο περιλαμβάνει πολλές φορές, εκτός από την κύρια προίκα, και τα «παράφερνα», δηλαδή περιουσιακά στοιχεία της γυναίκας που απλώς διαχειριζόταν ο άνδρας.

8 Η ΠΡΟΙΚΑ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ Η σύνταξη συμβολαίου για την προίκα της γυναίκας ήταν υποχρεωτική για την ανώτερη κοινωνική τάξη, τους εμπόρους, τους αξιωματούχους κλπ. Η προίκα αναφέρεται και ως «γαμβρίκι». Στα μεταβυζαντινά χρόνια η προίκα έγινε ένας θεσμός του άγραφου και εθιμικού δικαίου που ρίζωσε στους ανθρώπους.

9 Η ΠΡΟΙΚΑ ΣΤΗΝ ΛΑΙΚΗ ΜΑΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗ
Ο θεσμός της προίκας με το πέρασμα των χρόνων καθιερώθηκε στα ελληνικά ήθη και έθιμα. Η προίκα ήταν ένα μεγάλο θέμα για την οικογένεια του κοριτσιού και μάλιστα σε περιόδους φτώχειας οι γονείς μοχθούσαν για να την συγκεντρώσουν. Ο γάμος αποτελούσε εμπορική συμφωνία και τα κορίτσια ήταν το προϊόν πώλησης. Όση περισσότερη προίκα είχε μία κοπέλα τόσο πιο περιζήτητη νύφη ήταν.

10 Η ΠΡΟΙΚΑ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ
Στη σύγχρονη εποχή στις περισσότερες χώρες ο θεσμός της προίκας, θεωρείται αναχρονιστικός και ότι υποβαθμίζει τη γυναίκα. Η γυναίκα έχει εξισωθεί πλήρως με τον άνδρα και συνεισφέρουν από κοινού στο νέο σπιτικό που ανοίγουν με το γάμο. Σε κάποιες χώρες ωστόσο, κυρίως στην ανατολή, επικρατούν ακόμη κάποια κατάλοιπα του θεσμού. Ακόμα και στην ελληνική επαρχία έχει παραμείνει το έθιμο πια της προίκας, κυρίως ως διατήρηση των παραδόσεων και των εθίμων του λαού μας.

11 ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΗΣ ΠΡΟΙΚΑΣ ΣΤΗΝ ΛΑΙΚΗ ΜΑΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗ
Στην περιοχή μας υπάρχει ακόμα και σήμερα το έθιμο του απλώματος και της μεταφοράς της προίκας. Στα παλιότερα χρόνια ο γαμπρός έπρεπε να ζητήσει τη νύφη από τον πατέρα. Έστελνε, λοιπόν, τις προξενήτρες με τα λεγόμενα «σ’μάδια», τα σημάδια- δώρα του γάμου. Αν πετύχαινε το προξενιό, υπογραφόταν και το προικοσύμφωνο.

12 Η προίκα της νύφης ή τα προικιά, που συνήθως είναι κεντήματα και λευκά είδη, ρούχα, εσώρουχα και χρηστικά αντικείμενα. Τα κεντήματα και τα υφαντά ήταν χειροποίητα. Παλιότερα μάλιστα η ίδια η κοπέλα κεντούσε, έπλεκε, έραβε τα προικιά της ή και ύφαινε τα χαλιά που θα έπαιρνε μαζί της. Έτσι από πολύ παλιά η προίκα ήταν η συνεισφορά της γυναίκας στο γάμο που την προετοίμαζε για να γίνει καλή νοικοκυρά.

13 Η τελετή της προίκας ολοκληρώνεται την Πέμπτη πριν από τον κυριακάτικο γάμο.
Ο γαμπρός στέλνει τρεις ανύπαντρες κοπέλες κι ένα πανέρι με καλέσματα για να προετοιμάσουν την είσοδό του στο πατρικό σπίτι της νύφης. Στη συνέχεια ο ίδιος με τους δικούς του και τον κουμπάρο, έρχονται για να πάρουν τα προικιά. Τα παλιότερα χρόνια η πομπή γινόταν με γαϊδούρια, άλογα και κάρα. Με το πέρασμα των χρόνων τα μεταφορικά μέσα εκσυγχρονίστηκαν. Βέβαια, σε πολλά μέρη της Ελλάδας, για εθιμοτυπικούς λόγους, συνεχίζουν να μεταφέρουν την προίκα πάνω σε ζώα.

14 Η ΠΡΟΙΚΑ ΣΤΗΝ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Σε πολλά κείμενα της νεοελληνικής λογοτεχνίας γίνεται λόγος για την προίκα. Ενδεικτικά αναφέρουμε: Στα νανουρίσματα: «κοιμήσου και παρήγγειλα στην Πόλη τα προικιά σου…» Σε άλλα δημοτικά τραγούδια: του γάμου ή νυφιάτικα.

15 Καθώς και σε γνωστά Λογοτεχνικά έργα :
Στη «Φόνισσα» του Αλ.Παπαδιαμάντη η Φραγκογιαννού στηλιτεύει το θεσμό της προίκας και το προικοσύμφωνο. Στο έργο του Κ. Θεοτοκά «η τιμή και το χρήμα» η φτώχεια και η έλλειψη προίκας γίνεται το εμπόδιο να διαλυθεί μια αγάπη κι ένας γάμος.

16 ΚΑΙ ΚΑΠΟΙΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΜΑΣ
Να ζήσει η νύφη κι ο γαμπρός να ζήσουν να γεράσουν και να ασπρομαλλιάσουν. Να ζήσει η νύφη και ο γαμπρός να ζήσει κι ο κουμπάρος να στεφανώσει κι άλλους. Χαρά στα μάτια του γαμπρού που διάλεξαν τη νύφη, το πιο όμορφο κορίτσι. Σήκω γαμπρέ μ' το χέρι σου και κάμε το σταυρό σου και παρακάλα το θεό να ζει το στέφανο σου. Κουμπάρε που στεφάνωσες τα δυο τα κυπαρίσσια να σ' αξιώσει ο θεός να κάνς και βαφτίσια. Να τους χαρίσει ο θεός αγγελικά παιδάκια μ' ολόσγουρα μαλλάκια. Ο ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ : ΝΥΦΗΣ Μάνα μου τα λουλούδια μου συχνά να τα ποτίζεις μάνα μου γλυκεία. Και την αυγούλα με δροσιά να τα κορφολογίζεις μάνα μου γλυκεία. Αφήνω γεια στην γειτονιά σ' όλα τα παλικάρια μάνα μου γλυκεία. Αφήνω γεια στις έμορφες σ' όλες τις μαυρομάτες μάνα μου γλυκεία. Τόνα θα πίνει το πρωί τ' άλλο το μεσημέρι μάνα μου γλυκεία. Το τρίτο το φαρμακερό θα πίνει όταν βραδιάζει μάνα μου γλυκεία. Φεύγω μανούλα μ' φεύγω αχ πάγω στην ξενιτιά μάνα μου γλυκεία. Δώσε μου την ευχήν σου αχ δεν θα με βλέπεις πιας μάνα μου γλυκεία.

17 Η ΠΡΟΙΚΑ Κ Η ΖΩΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ
Τα κορίτσια, όταν έφταναν στα 17 τους χρόνια «έπρεπε να πάνε στο σπίτι τους», δηλ. να παντρευτούν. Πέρα από την ηλικία αυτή, κάθε χρόνος που θα περνούσε θα ήταν σε βάρος τους, γιατί η ομορφιά και η ακμάδα τους θα υποχωρούσαν, αλλά και όσο ωρίμαζαν, τόσο θα γινόταν δύσκολες να αποφασίσουν για να δεχθούν για άντρα αυτόν που θα διάλεγαν οι γονείς τους. Και στο θέμα του γάμου, συνήθως, δεν ρωτιούνταν η νύφη αλλά οι γονείς αποφάσιζαν κι αυτή έπρεπε να δεχτεί χωρίς αντίρρηση. Σχεδόν το ίδιο ίσχυε και για τα’ αγόρια, ιδίως όταν δεν ήταν πολύ ώριμα. Υπήρχαν όμως και περιπτώσεις που δεν εισακούονταν οι γονείς και το ζευγάρι παντρεύονταν από αίσθημα. Γι’ αυτό κι έμεινε η παροιμία σαν θέλει η νύφη και ο γαμπρός, τύφλα να ’χει ο πεθερός».

18 Αλλά και άλλος σοβαρός λόγος συνηγορούσε στη γρήγορη παντρειά των κοριτσιών. Οι αντιλήψεις που επικρατούσαν στο χωριό περί ηθικής, ήταν πολύ αυστηρές και απαγόρευαν στα κορίτσια κάθε είδους σχέσεις με τα’ αγόρια, όχι μόνο ερωτικές ή φιλικές, αλλά και τις πιο αθώες συγγενικές, γιατί ήταν εύκολο να παρεξηγηθούν. Αν κάποιος νέος ερωτεύονταν μια κοπέλα, αυτή έπρεπε να τον παραπέμψει στους γονείς της, αν τον ήθελε, για να τη ζητήσει σε γάμο κι όχι να δέχεται μυστικές συναντήσεις και κρυφομιλήματα. Κοπέλα που έπεφτε σε τέτοιο παράπτωμα, στιγματίζονταν απ’ την κοινωνία σαν διεφθαρμένη και ανήθικη. Η υπόληψή της έπεφτε και παντού αντίκριζε την περιφρόνηση και την αποστροφή.

19 Με το κατεστημένο αυτό περί ηθικής, πολλά ήταν δυνατό να συμβούν από ’κει και πέρα, αν δεν την έπαιρνε εκείνος που την είχε εκθέσει, όπως να μείνει η κοπέλα ανύπαντρη και γεροντοκόρη, ντροπιασμένη αυτή και οι γονείς της. Να αναγκαστούν να υποκύψουν σε εκβιασμούς για προίκα εκείνου που την είχε εκθέσει ή των άλλων που θα τη ζητούσαν ενδεχομένως, ξεπουλώντας ό,τι είχαν και δεν είχαν, για να αποφύγουν την ντροπή.Να παντρευτεί έναν που δεν της ταίριαζε, άσχημο ή χήρο ή πολύ φτωχό. Να αυτοκτονήσει στην απελπισία της από ντροπή. Να φτάσουν οι γονείς ή τα’ αδέρφια της σε έγκλημα «τιμής» και να διαλύσουν τη ζωή τους. Κάποιο λοιπόν απ’ όλα αυτά ή πολλά απ’ αυτά ήταν ενδεχόμενα να συμβούν. Γι’ αυτό και είχε γίνει κανόνας να παντρεύονται γρήγορα τα κορίτσια, μόλις παρουσιάζονταν το τυχερό τους. Τυχόν αναβολές για καλύτερες εκλογές γαμπρών έκρυβαν πολλούς κινδύνους. Αλλά και τα αγόρια έπρεπε να παντρεύονται σε μικρή ηλικία, γιατί όσο μεγάλωναν κι έπηζε το μυαλό τους, τόσο γίνονταν αναποφάσιστα στην εκλογή τους. Το κορίτσι που έμενε ανύπαντρο πέρα από τα 25 λεγόταν γεροντοκόρη ή ότι «έμεινε στο ράφι». Πολλά αγόρια, που είχαν μικρότερες απ’ αυτά αδερφές, παραχωρούσαν τη σειρά τους για γάμο στις αδερφές. Τα αρσενικά αδέρφια παντρεύονταν κατά σειρά ηλικίας τους. Το ίδιο και οι αδερφές. Ήταν ανεπίτρεπτο να παντρευτεί πρώτα η μικρή αδερφή, πριν παντρευτεί η μεγαλύτερη, έστω κι αν της παρουσιάζονταν κάποια πολύ καλή και μεγάλη ευκαιρία.

20 Για αιώνες αμέτρητους από τα φυσικά και επίκτητα προσόντα της νύφης (ομορφιά, ψυχική και πνευματική καλλιέργεια κτλ.) το πρώτο που εξεταζόταν ήταν η προίκα της. Η απροίκιστη ήταν κοινωνικά κατώτερη και δύσκολα βρισκόταν γαμπρός να τη ζητήσει σε γάμο. Η γυναίκα δεν εργαζόταν. Τα βάρη του γάμου τα σήκωνε αποκλειστικά και μόνο ο άντρας. Αυτός είχε την υποχρέωση να συντηρεί τη σύζυγό του και να μεγαλώνει τα παιδιά του. Η προίκα της γυναίκας αποτελούσε τη συνεισφορά της στον οικογενειακό προϋπολογισμό και μια ελάφρυνση του συζύγου από τα οικονομικά βάρη της οικογένειας.

21 Η << ΚΑΤΑΡΓΗΣΗ >> ΤΗΣ ΠΡΟΙΚΑΣ
Στη σύγχρονη εποχή ο θεσμός της προίκας για τις περισσότερες χώρες, αποτελεί μια αντίληψη κάπως παλαιωμένη η οποία απλώς υπενθυμίζει τις συνήθειες και τον τρόπο συνύπαρξης των ανθρώπων μια άλλης εποχής. Στο Δυτικό κόσμο, οι κοινωνίες πλέον λειτουργούν απαλλαγμένες από τον καταπιεστικό θεσμό της προίκας και οι γάμοι τελούνται με πρωτοβουλία των ίδιων των ανθρώπων, χωρίς την παρέμβαση των γονέων τους. Το γεγονός αυτό είναι στενά συνδεδεμένο με τη θέση της γυναίκας

22 Πλέον η γυναίκα έχει εξισωθεί κοινωνικά με τον άνδρα, αντιμετωπίζεται ως ίση και έχει ακριβώς τα ίδια δικαιώματα. Είναι ενεργό μέλος της κοινωνίας και ενεργεί ως ένα αυτόνομο, με δική του βούληση άτομο, το οποίο δεν είναι υπόλογο σε κανέναν. Η ίδια με τις αποφάσεις της και τις πράξεις της διαμορφώνει τη ζωή της χωρίς να επεμβαίνουν σε αυτή παράγοντες, όπως οι γονείς της ή οι κοινωνικές αντιλήψεις, οι οποίες, πλέον, θέλουν επιτακτική την ανάγκη συμμετοχής της γυναίκας στη σύγχρονη κοινωνία.

23 Παράλληλα καθώς η προίκα βασίζεται στην οικονομική κατάσταση των ανθρώπων, που σταδιακά βελτιωνόταν, το κάθε άτομο με την ένταξη του στην κοινωνία, σταδιακά ανεξαρτητοποιείται και μεριμνά μόνο του για την επιβίωση του. Έτσι, από σχετικά νεαρή ηλικία αποκτά εργασία, με αποτέλεσμα να είναι οικονομικά ανεξάρτητο. Το γεγονός αυτό συμβάλλει στην κατάργηση της προίκας, αφού σκοπός της ήταν να ενισχύσει οικονομικά τη νέα οικογένεια που θα δημιουργούνταν. Με βάση τα σημερινά δεδομένα, και ο άνδρας και η γυναίκα, συνήθως έχουν αποκατασταθεί επαγγελματικά και δεν χρειάζονται τη συνεισφορά άλλων σε αυτό το νέο ξεκίνημα της ζωής τους.

24 Στις ανατολικές χώρες, παρ’ όλα αυτά ο γάμος είναι σύμφυτος με την προίκα.
Παρ’ όλο που ο θεσμός έχει, θεωρητικά και τυπικά καταργηθεί, σε ορισμένες χώρες, υφίσταται ως έθιμο και προκαλεί αναταράξεις και προβλήματα. Η επιβίωση της προίκας συνδέεται με τη θέση που κατέχει η γυναίκα στην κοινωνία των ανατολικών χωρών.

25 Στις μουσουλμανικές κοινωνίες η θρησκεία διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στον τρόπο διαμόρφωσης της ζωής της γυναίκας, καθώς η θέση της καθορίζεται από το Κοράνι.(ιερό βιβλίο Μουσουλμάνων) Ο άνδρας βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση σε σχέση με τη γυναίκα, διότι είναι υποχρεωμένη να τον υπακούει απόλυτα. Επίσης, οι δεσμοί της με τη δημόσια κοινωνική ζωή είναι χαλαροί ή ακόμα και ανύπαρκτοι, γιατί σε ορισμένες περιπτώσεις είναι εντελώς αποκομμένη από αυτή.

26 Η έλλειψη στοιχειώδους μόρφωσης και ο θρησκευτικός φανατισμός ενδυναμώνουν τον πεπερασμένο θεσμό της προίκας, ο οποίος θεωρείται απαραίτητος για τη συναίνεση ενός άνδρα σε γάμο και η απουσία του είναι κατακριτέα από την κοινωνία.

27 Η ΒΙΑ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΠΙΕΣΗ ΓΙΑ ΠΡΟΙΚΑ
Βέβαια το χαμηλό βιοποριστικό επίπεδο και οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης ωθούν τους ανθρώπους στη διάπραξη ανήθικων πράξεων, όπως στον εκβιασμό ή ακόμα και στο βασανισμό των γυναικών, ώστε να αναγκάσουν τις οικογένειες τους να προσφέρουν μεγαλύτερη προίκα.

28 Πιο συγκεκριμένα, στην Ινδία το έθιμο της προικοδότησης έχει πάρει ανεξέλεγκτες διαστάσεις, διχάζοντας τη χώρα. Το 1961 η προίκα απαγορεύτηκε δια νόμου με στόχο να μειωθούν οι ταπεινώσεις, τα βασανιστήρια, αλλά ακόμα και οι θάνατοι των γυναικών, των οποίων οι οικογένειες αδυνατούσαν να δώσουν στο γαμπρό προίκα.

29 Παρ’ όλα αυτά μέχρι πριν μια δεκαετία θεωρούνταν θανάσιμο αμάρτημα το να είσαι γυναίκα και να μην μπορείς να προσφέρεις ικανοποιητική προίκα. Μια συνήθης μέθοδος θανάτωσης των γυναικών ήταν από τους ίδιους τους γαμπρούς, οι οποίοι όταν διαπίστωναν όταν δεν τους έδινε η οικογένεια της νύφης προίκα ανάλογου ύψους: περιέλουζαν τη νύφη με πετρέλαιο και κατόπιν της έβαζαν φωτιά Ενώ οι πεθερές: δήλωναν στη συνέχεια στην αστυνομία ότι η νύφη κάηκε καθώς μαγείρευε στην κουζίνα.

30 ΟΜΑΔΑ : ΜΑΓΔΑ ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΑΘΗΝΑ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΚΟΥΜΠΑΡΟΥ
ΜΑΡΙΑ-ΜΙΛΤΑ ΘΕΜΕΛΗ ΙΩΑΝΝΑ ΚΑΡΠΟΥΖΑ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΦΑΚΑ ΕΛΕΝΗ

31 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ http://mariakosioni.blogspot.co.uk/2012/12/2.html