Η. Ε. ΚΟΥΡΚΟΥΤΑΣ Επικ. Καθηγητής Ψυχοπαθολογίας & Ειδικής Αγωγής

Παρουσίαση με θέμα: "Η. Ε. ΚΟΥΡΚΟΥΤΑΣ Επικ. Καθηγητής Ψυχοπαθολογίας & Ειδικής Αγωγής"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Η. Ε. ΚΟΥΡΚΟΥΤΑΣ Επικ. Καθηγητής Ψυχοπαθολογίας & Ειδικής Αγωγής
Σύγχρονα ζητήματα της Ενταξιακής Παιδαγωγικής και της Ψυχοπαιδαγωγικής παιδιών με ιδιαίτερες δυσκολίες Η. Ε. ΚΟΥΡΚΟΥΤΑΣ Επικ. Καθηγητής Ψυχοπαθολογίας & Ειδικής Αγωγής

2 Φιλοσοφία /πολιτική ένταξης: γενικές παρατηρήσεις
Η νομοθεσία για την Ενταξιακή Πολιτική συνιστά τον επίσημο κρατικό λόγο (discourse) και πιθανόν: (α) να αντανακλά νομοθετικές ρυθμίσεις με βάση διεθνείς τάσεις /συγκυρίες -διακηρύξεις/ συμφωνίες ή με βάση επιστημονικά δεδομένα (top down model) (β) να είναι το αποτέλεσμα εσωτερικών –συλλογικών ζυμώσεων /διεργασιών /πιέσεων των εμπλεκόμενων επιστημονικών /επαγγελματικών ομάδων και κοινωνικών φορέων (οργανώσεις γονέων, κλπ.) (bottom up model) (γ) σύνθεση και των δυο σε διάφορους ποιοτικούς /ποσοτικούς συνδυασμούς Διαφορά (discrepancy) σε σχέση με τη φιλοσοφία του επίσημου κρατικού λόγου και το βαθμό, εύρος και ποιότητα εφαρμογής νομοθεσίας στην εκπαιδευτική πραγματικότητα Η νομοθεσία για την Πολιτική της Ένταξης αντανακλάται και στην εφαρμογή των βασικών αρχών που διέπουν την εκπαίδευση των Ε.Π. Η «ορολογία», τα συστήματα αξιολόγησης, η διάρθρωση των δομών υποστήριξης εκφράζουν τις προτεραιότητες/αρχές της Εκ. Πολ.-Κοιν. Πραγμ

3 Γενικές παρατηρήσεις για τα μοντέλα Ε. Α. & Ένταξης
Γενικές παρατηρήσεις για τα μοντέλα Ε. Α. & Ένταξης Ιατρικό vs Κοινωνικό μοντέλο προσέγγισης των «ειδικών αναγκών», των αναπτυξιακών, σωματικών /οργανικών, γνωστικών, ψυχοκοινωνικών (συμπεριφορικών- συναισθηματικών) δυσλειτουργιών και δυσκολιών προσαρμογής Αναπηρία= κοινωνική κατασκευή /αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης ατομικών & κοινωνικών παραμέτρων Δικαίωμα όλων των παιδιών για ισότιμη πρόσβαση εκπαίδευση: κατάργηση της διαχωριστικής παιδαγωγικής Αποδοχή της διαφοράς /προαγωγή της ετερογένειας, των πλουραλιστικών τάξεων, διαφορετικών χαρακτηριστικών /τρόπων λειτουργίας των παιδιών Πολιτικό, νομικό, κοινωνικό, επιστημονικό επίπεδο

4 Βασικές αρχές της ψυχοπαιδαγωγικής της ένταξης (full inclusion)
Προαγωγή της συνύπαρξης/συνεργατικότητας /μοντέλου αλληλεγγύης Προσαρμογή του Α.Π., στόχων, φιλοσοφίας της εκπαίδευσης στις ετερογενείς ανάγκες /ιδιαιτερότητες των τάξεων/αντίστοιχος χωροταξικός σχεδιασμός για τις ανάγκες όλων των παιδιών Εξατομικευμένη και προσωποποιημένη διδασκαλία/χρήση πλουραλιστικής πολυδιάστατης διδακτικής μεθοδολογίας/ εναλλακτικών ψυχοπαιδαγωγικών προγραμμάτων Χρήση δομών υποστήριξης σε στενή συνεργασία με το σχολείο Αντιστροφή το μοντέλου υστέρησης /έμφαση στις ιδιαίτερες δυνατότητες των παιδιών-όλα τα παιδιά επωφελούνται από τη διαφορετικότητα Ένταξη δεν αφορά μόνο τις παραδοσιακές «κατηγορίες» παιδιών με Ε.Α., αλλά όλες οι ομάδες παιδιών με κίνδυνο αποκλεισμού Φιλοσοφία της ένταξης ενάντια φιλοσοφία «αποκλεισμού»/ ενάντια στα κλασσικά ταξινομητικά/ κατηγοριοποιητικά μοντέλα (ιατρογενές παράδειγμα) έμφαση στις αιτίες

5 Βασικές αρχές της ψυχοπαιδαγωγικής της ένταξης (full inclusion) ΙΙ
Αναγνώριση και ξεπέρασμα των αντιστάσεων των εκπαιδευτικών Δημιουργία ενός σχολείου αξιών /ενάντια στα περιοριστικά ανταγωνιστικά (παραδοσιακά) σχολικά πλαίσια/πρόγραμμα Έμφαση στις αξίες /προσωπική ολοκλήρωση και όχι στις επιδόσεις Ένα ανοιχτό σε γονείς και κοινωνία σχολείο με έμφαση στην ανάπτυξη σχέσεων αμοιβαίας υποστήριξης με την κοινότητα Ένταξη δεν οφείλεται σε μία τεχνοκρατική προσέγγιση, αλλά στην ουσιαστική παιδαγωγική εργασία όλων των εκπαιδευτικών και στη στενή /διαρκή συνεργασία σχολικών μονάδων, δομών υποστήριξης, κοινωνικών οργανώσεων, τοπικών φορέων, Τ.Α., κρατικού φορέα, συνδέσμων επαγγελματιών, γονέων, κλπ. Εκπαίδευση στη τριτοβάθμια βαθμίδα: έμφαση σε ζητήματα ένταξης Οι βασικές παιδαγωγικές δεξιότητες είναι επαρκείς

6 Παλαιότερα μοντέλα παρέμβασης στα σχολεία
Μοντέλο υστέρησης, έμφαση στα προβλήματα του παιδιού ως έκφραση ενδογενούς υστέρησης /παθολογική ς λειτουργίας του παιδιού Μοντέλο αρνητικών δεξιοτήτων, ατομικής υστέρησης /οικογενειακής ψυχοπαθολογίας Έμφαση μόνο στις ακαδημαϊκές μαθησιακές επιδόσεις/δεξιότητες Ταυτότητα μαθητή= επιδόσεις μαθητή

7 Αποσπασματική εικόνα του παιδιού
Αδυναμία διαχρονικής σύλληψης της εξέλιξης του παιδιού Έμφαση στην επιδιόρθωση της συμπεριφοράς/δυσλειτουργίας Έμφαση αρνητικά χαρακτηριστικά Χρήση γενικών μη εξατομικευμένων μεθόδων Μη αναγνώριση της ευθύνης του σχολείου

8 Μη τροποποίηση της εκπαιδευτικής παρέμβασης (το παιδί πρέπει να προσαρμοστεί στο σχολείο) μη εφαρμογή εναλλακτικών ψυχοπαιδαγωγικών μεθόδων

9 Νέα μοντέλα προσέγγισης του παιδιού /παρέμβασης (ολιστικό, οικοσυστημικό)(ecosystemic)
Ολιστικά οικοσυστημικά ψυχοδυναμικά μοντέλα Έμφαση στην συνολική εικόνα του παιδιού Έμφαση σεόλες τις δεξιότητες Έμφαση στις θετικές αλληλεπιδράσεις Ενίσχυση θετικών συμπεριφορών /ικανοτήτων Έμφαση στην ενίσχυση αυτοεκτίμησης /αυτοπεποίθησης & ένταξης του παιδιού στην τάξη

10 Έμφαση στην αλληλεπίδραση μεταξύ περιβάλλοντος (δασκάλου, συνομηλίκου, παιδιού)
Μετατόπιση από το μοντέλο υστέρησης (deficit model) στο αλληλεπιδραστικό /διαλεκτικό μοντέλο (transactional /dialectical model) Από την ατομική παθολογία σε μία προβληματική των σχέσεων μεταξύ παιδιού/ατομικής υστέρησης και απάντησης, ευθύνης του πλαισίου Διεπιστημονικές, πολυδιάστατες, οικολογικές vs. ατομικές μονοδιάστατες προσεγγίσεις/παρεμβάσεις

11 Εμπλοκή της οικογένειας ως υποστηρικτικός σύνδεσμος /επικοινωνία /συνεργασία
Ολιστική αντιμετώπιση των προβλημάτων Έμφαση στις ενδοψυχικές λειτουργίες του παιδιού Έμφαση στην κατανόηση αποκωδικοποίηση των προβληματικών συμπεριφορών Έμφαση στην αναγνώριση των δυσκολιών /προσπάθειας του παιδιού Έμφαση στην καλλιέργεια κοινωνικών & διαπροσωπικών σχέσεων

12 Χρήση θετικών ενισχυτών /εναλλακτικών τιμωριών
Εμπλοκή των συμμαθητών στη εξεύρεση λύσεων Ομαδικές δραστηριότητες Χρήση εναλλακτικών ψυχοπαιδαγωγικών μεθόδων Αναγνώριση ευθύνης εκπαιδευτικού, αναγνώριση της εμπλοκής & του διαδραστικού χαρακτήρα κρίσεων Αναγνώριση αρνητικών συναισθημάτων /συμπεριφορών

13 Ομάδες παιδιών κατηγοριοποιούνται ως παιδιά με Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες
Παιδιά με Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες, με ή χωρίς ψυχοσυναισθηματικά και συμπεριφορικά/κοινωνικά προβλήματα Παιδιά με συναισθηματικά προβλήματα/αγχώδεις δυσκολίες/διαταραχές και Μαθησιακά Προβλήματα (ΜΠ) Παιδιά με συμπεριφορικά προβλήματα/διαταραχές και ΜΠ /Μαθησιακές Δυσκολίες Παιδιά με αντικοινωνικές /παραβατικές συμπεριφορές Παιδιά-θύματα ενδοοικογενειακής βίας/κακοποιημένα παιδιά με ακαδημαϊκά και ψυχοκοινωνικά προβλήματα Παιδιά με αναπτυξιακές διαταραχές (αυτισμό, Asperger, κλπ.)

14 Παιδιά με Νοητικές /Γνωστικές ανεπάρκειες (Ν. Κ
Παιδιά με Νοητικές /Γνωστικές ανεπάρκειες (Ν.Κ., Σύνδρομο Down, Οριακή Νοημοσύνη) Παιδιά με ιατρικά προβλήματα /χρόνιες ασθένειες Παιδιά με αισθητηριακές διαταραχές /δυσκολίες (βαρηκοΐα, κώφωση, τυφλότητα) Παιδιά με φυσικές ανεπάρκειες (κινητικά προβλήματα) Παιδιά με εγκεφαλική παράλυση

15 Λειτουργίες δομών συμβουλευτικής /εποπτικής παρέμβασης
Χώρος συμβουλευτικής παιδιών εκπαιδευτικών & γονέων λειτουργεί σε συμβολικό & πραγματικό επίπεδο «Διαμεσολαβητική δομή» για την επίλυση των συγκρούσεων/εντάσεων/κρίσεων «Ενδιάμεσος» χώρος επικοινωνίας και επεξεργασίας συναισθημάτων /εντάσεων Κατευναστικά για τις αντιδράσεις γονέων, παιδιών & εκπαιδευτικών

16 Επεξεργασία λύσεων διδακτικού & ψυχοπαιδαγωγικού περιεχομένου

17 Μοντέλα παρέμβασης στο πλαίσιο του σχολείου για την πρόληψη αντιμετώπιση ψυχοκοινωνικών δυσκολιών
Ομαδικά Ατομικά Πολύ ή λιγότερο οργανωμένα /δομημένα Εξειδικευμένο προσωπικό (Ε.Π., δάσκαλος σύμβουλος, θεατρολόγος, ψυχολόγος) Δραστηριότητες εντός της τάξης (συγκεκριμένες στάσεις, εντολές, συμπεριφορές, τεχνικές) Εκτός τάξης /σε πλαίσια ελεύθερων δραστηριοτήτων

18 Συμβουλευτικό χαρακτήρα (παιδί, γονέα, δάσκαλο)
Θεραπευτικό σκοπό (προσχεδιασμένο /συγκεκριμένό πρόβλημα) Ψυχοπαιδαγωγικό σκοπό (προαγωγή δεξιοτήτων επικοινωνίας, σχέσεων, όξυνσης συγκέντρωσης, κλπ.) Ακαδημαϊκό (βελτίωση μαθησιακών επιδόσεων) Προγράμματα πρόληψης (χρήσης ουσιών, παραβατικότητας, άγχους)

19 Συγκεκριμένες παρεμβάσεις σε συγκεκριμένα προβλήματα (Λογοθεραπεία, μαθησιακές δυσκολίες, αλλαγή συμπεριφοράς) Διεπιστημονική προσέγγιση Εμπλοκή της οικογένειας σε διάφορα επίπεδα Εκπαιδευτικός βασικό στοιχείο της ομάδας

20 Θεωρητικά μοντέλα παρέμβασης
Συστημικό Συνδιαλλακτικό /αλληλεπιδραστικό (transactional) Συμπεριφορικό Γνωστικό-συμπεριφορικό Ψυχοδυναμικό

21 Βασική αρχή των νέων ολιστικών παρεμβάσεων
Αναζήτηση των αιτιών πέρα από το σύμπτωμα και την «επιδιόρθωση» της προβληματικής λειτουργίας Σχεδιασμός της ψυχοκοινωνικής/ ακαδημαϊκής, παρέμβασης με βάση την αιτιολογία, τους παράγοντες έκλυσης/ διατήρησης

22 Βασική αρχή των νέων ολιστικών παρεμβάσεων ΙΙ
Αναγνώριση των δεξιοτήτων, αδυναμιών, δυνατοτήτων του παιδιού πέρα από τη δυσλειτουργία του, που βοηθά τον απεγκλωβισμό, ως ένα βαθμό, από τη δυσλειτουργία, μέσα από την αναγνώριση, ενίσχυση των δεξιοτήτων Παρέμβαση μέσα από μία σταθερή και θετική διαπροσωπική σχέση Εξατομικευμένο πρόγραμμα ακαδημαϊκής /ψυχοκοινωνικής υποστήριξης

23 Σχόλια σε σχέση με την ενταξιακή πολιτική στην Ελλάδα
Απουσία εφαρμογής του ICF(International Classification of Functioning, Disability and Health)-έμφαση στις κοινωνικές παραμέτρους των δυσλειτουργιών –αναπηρίας- Εφαρμογή του DSM Έμφαση στο διαγνωστικό μοντέλο και στις ιατρικές προσεγγίσεις /διαστάσεις /παραμέτρους λειτουργίας των παιδιών (σύνδρομα, διαταραχή, κλπ.) Απουσία πραγματικής ενταξιακής πολιτικής Απουσία υποδομών /δομών στήριξης, συνεργασίας με την κοινότητα, εθελοντικών οργανισμών, κοινωνικών κινημάτων, κοινωνικών υπηρεσιών Έντονος ιδρωτικός επαγγελματισμός/ εμπόδια στις διεπιστημονικές / ομαδοσυνεργατικές προσεγγίσεις Απουσία φιλοσοφίας /κουλτούρας ομαδικής /συνεργατικής εργασίας στα σχολεία /κλειστά προς την κοινότητα σχολεία Έντονο συγκεντρωτικό και γραφειοκρατικό εκπαιδευτικό σύστημα

24 Σχόλια σε σχέση με την ενταξιακή πολιτική στην Ελλάδα ΙΙ
Έντονο ατομικιστικό /ανταγωνιστικό σχολικό σύστημα-έμφαση στις επιδόσεις και στην ατομική εξέλιξη μέσα από την εντατική δουλειά Έντονα «ιδεολογικοποιημένη» εκπαίδευση στην υπηρεσία οικοδόμησης της εθνικής ταυτότητας, δεν επιτρέπει την αποδοχή των παρεκκλίσεων: αντανακλάται εν μέρει στις αντιλήψεις για τους ξένους /παιδιά γεννημένα στην Ελλάδα Σε κοινωνικό επίπεδο: υπερισχύον το Φιλανθρωπικό παράδειγμα Ανεπάρκεια επαγγελματιών /ειδικών /επιστημόνων που εργάζονται σε μία ενταξιακή και όχι τεχνοκρατική /ιατρογενή οπτική Στενή αντίληψη επαγγελματικού ρόλου εκπαιδευτικού -απουσία παιδαγωγικής κουλτούρας: πρωτοβάθμια: έμφαση στη διδασκαλία -δευτεροβάθμια: έμφαση στην εξειδικευμένη διδασκαλία Ακαδημαϊκό επίπεδο, ειδική αγωγή και η ενταξιακή παιδαγωγική /ψυχοπαιδαγωγική αντιμετωπίζεται ακαδημαϊκά, όχι ως ένα σύγχρονο πρόταγμα, ανάγκη της κοινωνίας Έντονο ενδιαφέρον των εκπαιδευτικών για την Ε.Α. δεν αντανακλά απαραίτητα μία ενταξιακή φιλοσοφία /κουλτούρα-συχνήή αναπαραγωγή στερεότυπων, ψυχιατρικής ορολογίας, άγνοιας βασικών εξελίξεων στην Ε.Ε.

25 Χαρακτηριστικά παιδιών με διάφορες μορφές άγχους
Συμπτώματα: φυσικά, ψυχοκοινωνικά (3%-20%) Εκδηλώσεις στο πλαίσιο της σχολικής τάξης Παθητικότητα, μη συμμετοχή στο μάθημα Εύκολη διάσπαση της προσοχής, αδυναμία παρακολούθησης /αφομοίωσης Συστηματικές προσπάθειες αποφυγής εμπλοκής σε δραστηριότητες ή στην σχολική πράξη (π.χ. να απαντήσει σε ερωτήσεις)

26 Αίσθηση ανεπάρκειας σε σχέση με την εμπλοκή του στην τάξη
Στενοχώρια/άγχος για τις σχολικές επιδόσεις Άγχος για τις σχέσεις του με άλλα παιδιά Αποφυγή εμπλοκής σε κοινωνικές /διαπροσωπικές σχέσεις Προσκόλληση σε κάποιο παιδί που τους δέχεται Παθητικότητα απέναντι στο δάσκαλο, αίσθημα φόβου Γενικευμένη κοινωνική αναστολή (π.χ. έλλειψη θάρρους) Γενικευμένα αισθήματα ανασφάλειας

27 Αναγνώριση άγχους & φοβίας από εκπαιδευτικούς
Ανησυχία φάση αποχωρισμού από τους γονείς Σκέψεις /συμπεριφορές που δηλώνουν φοβίες /ο κόσμος είναι απειλητικός Γκρίνια, κλάματα, ξεσπάσματα θυμού Σωματικές ενοχλήσεις (κοιλόπονοι) Μη διεκδικητικές /υποχωρητικές συμπεριφορές

28 Δυσκολίες να αποδέχεται τις αλλαγές (να αλλάξει θέση)
Δυσκολίες να παίρνει πρωτοβουλίες, να εκτίθεται Δυσκολίες συμμετοχής Ανασφάλεια επιδόσεις του Συνεχής /αγχώδης αναζήτηση επιβράβευσης δασκάλου Έντονα αισθήματα ντροπής, συστολής Αποδιοργανωτικές /διαταρακτικές συμπεριφορές Θύμα εκμετάλλευσης ή στιγματισμού από συμμαθητές

29 Παράγοντες άγχους στην παιδική ηλικία
Βιολογικοί Εγγενείς /ταμπεραμέντο Οικογενειακοί (εστιασμένοι, γενικοί: δομή, οργάνωση, δυναμική, συναισθηματικό κλίμα της οικογένειας) Κοινωνικοί

30 Πηγές άγχους για τα παιδιά
Υπερπροστετυτικοί ή υπερβολικά αγχώδεις γονείς, μη σταθεροί στην συμπεριφορά τους Έλλειψη εμπιστοσύνης στις δυνατότητες παιδιού Το παιδί δεν εσωτερικεύει τις προσδοκίες γονέων για επιτυχία και κυρίως την πίστη τους για στις ικανότητες του Ανασταλτική περιοριστική, η δράση των γονέων και όχι ενισχυτική Σύγχυση (ανάμεσα στην εγγενή τάση για αυτονόμηση, δράση, πρωτοβουλία και τις κατασταλτικές/περιοριστικές, λόγω άγχους στάσεις των γονέων), το παιδί δεν μαθαίνει να εμπιστεύεται τις εσωτερικές παρορμήσεις, συναισθήματα, τάσεις

31 Ελλιπής κοινωνικοποίηση και ελλιπείς ευκαιρίες να καλλιεργήσει τις δεξιότητες του
Δεν αναπτύσσει στρατηγικές αντιμετώπισης νέων καταστάσεων Το παιδί ερμηνεύει τα εξωτερικά ερεθίσματα με ένα τρόπο αγχώδη, ως απειλητικά Αδυναμία επίλυσης προβλημάτων, διαπροσωπικών καταστάσεων που οδηγεί σε αύξηση του άγχους /αισθήματος αδυναμίας Ρόλος οικογένειας: -συναισθηματική κάλυψη/ανάπτυξη αισθήματος (εσωτερικής- εξωτερικής) ασφάλειας/ αξίας εαυτού -ανάπτυξη ψυχοκοινωνικών- διαπροσωπικών δεξιοτήτων

32 Επιθετικοί, αυταρχικοί γονείς Επικριτικοί γονείς Τιμωρητικοί γονείς
Έλλειψη εμπιστοσύνης στο περιβάλλον Προβληματικοί τύποι δεσμού σχέσεων ( ο σημαντικός άλλος είναι συγχρόνως και ο τιμωρητικό, ο άδικος, ο κακός) Έλλειψη εμπιστοσύνης τον εαυτό Φόβοι /φοβίες για τα άλλα άτομα, τη ζωή, για άγνωστες καταστάσεις, ανάλογα τη σοβαρότητα των αυταρχικών συμπεριφορών Φόβος /άγχος απόρριψης από τους άλλους, άγχος επίκρισης, αρνητικής συμπεριφποράς Ελλιπής κοινωνικότητα

33 Περιορισμένο εύρος συμπεριφορών, δεξιοτήτων
Φόβοι αποτυχίας, τιμωρίας Έντονη αυτοκριτική Άγχος διεκδίκησης Άγχος παρεκτροπής Άγχος, ανασφάλεια & ενοχές όταν γίνονται πιο δυναμικά, διεκδικητικά

34 Άγχος, ανασφάλεια για καταστολή των επιθετικών
Διεκδίκηση με επιθετικό αποτυχημένο τρόπο Έλλειψη αυτοσυγκέντρωσης, ηρεμίας- αδυναμία παραγωγικής απόδοσης >> αποτυχία >> αύξηση άγχους Μειωμένη αυτοεικόνα Έλλειψη αυτοπεποίθησης Συσσώρευση αποτυχιών

35 Υψηλά απαιτητικοί, φιλόδοξοι γονείς, χωρίς σταθερή ψυχολογική & μαθησιακή υποστήριξη
Σύνδεση επιτυχίας /απόδοσης στο σχολείο με την αγάπη, ικανοποίηση των γονέων Φόβος αποτυχίας Φόβος απώλειας της αγάπης του γονέα Αισθήματα αναξιότητας

36 Συγκεκριμένα αρνητικά γεγονότα στην οικογένεια
Επικείμενο διαζύγιο Συγκρούσεις, προστριβές Σοβαρά οικονομικά προβλήματα Θάνατος κάποιου συγγενούς Αρρώστια στην οικογένεια Ανταγωνισμοί με αδέλφια Έλευση ενός νέου παιδιού

37 Συγκεκριμένα αρνητικά γεγονότα στο σχολείο
Φόβος αποτυχίας Έλλειψη υποστήριξης Αυταρχικός δάσκαλος Δάσκαλος χωρίς ενσυναίσθηση Απόρριψη από μαθητές Πολύ χαμηλές επιδόσεις Θυματοποίηση /στιγματισμός /γελοιοποίηση

38 Επιδημιολογικά στοιχεία στην Ελλάδα
27,4 % των παιδιών σύμφωνα με τους γονείς 7,4% των παιδιών σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς

39 Λόγοι που σχετίζονται με την μη αναγνώριση & μη παρέμβαση των εκπαιδευτικών σε περιπτώσεις παιδιών με άγχος Πιστεύουν ότι τα μικρά παιδιά δεν έχουν άγχος Θεωρούν ότι το άγχος υποχωρεί εύκολα Δίνουν έμφαση στα παράπονα, στις ανησυχίες, στις παρεκκλίνουσες συμπεριφορές Δεν εστιάζονται στις συναισθηματικές δυσκολίες Αδυνατούν να αντιληφθούν τις βαθύτερες αδυναμίες του παιδιού ή τις πηγές του άγχους

40 Δεν νοιώθουν σίγουροι πως πρέπει να παρέμβουν
Έμφαση στο γνωσιοκεντρικό κομμάτι της εκπαίδευσης Δεν είναι ενημερωμένοι Αδυνατούν να συνδέσουν τις συμπεριφορές του παιδιού με το άγχος Θεωρούν ότι δεν εμπίπτει στο ρόλο τους Αποδίδουν την ευθύνη στους γονείς

41 Τρόποι παρέμβασης για παιδιά με προβλήματα άγχους
Εντοπισμός του παιδιού με προβλήματα άγχους, δειλίας, φοβίας Προσέγγιση του παιδιού Αποφυγή στιγματισμού στην τάξη Προσωποποιημένη επαφή Δημιουργία σχέσης εμπιστοσύνης

42 Συζήτηση (χωρίς στερεότυπα) με άλλους συναδέλφους
Πρώτη προσπάθεια αναγνώρισης της πηγής του φόβου Προσέγγιση της οικογένειας Συλλογή πληροφοριών για το περιβάλλον, τον χαρακτήρα του παιδιού Ενθάρρυνση για ενεργητική ενασχόληση των γονέων

43 Συζήτηση για από κοινού δράση
Πρόταση για συμβουλή από κάποιον ειδικό Συνεργασία με τον ειδικό Αλλαγή θέσης του παιδιού Παιδί στην σφαίρα επιρροής του δασκάλου Συζήτηση και αναγνώριση σκέψεων, συναισθημάτων-ενεργητική ακρόαση του παιδιού Πραγματική ενσυναίσθηση για κατανόηση της ψυχολογίας του Χρήση λεκτικών, μη λεκτικών τρόπων γι την ενίσχυση της αυτοπεποίθησης

44 Απόδοση νέου ρόλου, ευθυνών /πρωτοβουλιών που δεν τον φοβίζουν
Ενίσχυση των πρωτοβουλιών μέσα στην τάξη Ρεαλιστικές επιδοκιμασίες Προσαρμογή προγράμματος στο παιδί Μαθησιακή υποστήριξη Συμβατοί με τις επιδόσεις του παιδιού στόχοι Προγραμματισμός συγκεκριμένων σταδιακών στόχων/ επιτεύξεων

45 Ενίσχυση & επιβράβευση της προσπάθειας
Εγρήγορση μετά από περίοδο διακοπών Εγρήγορση για τυχόν θυματοποίηση του παιδιού Συμμετοχή του παιδιού σε μικρές ομάδες εργασίας Συνεννόηση και συνεργασία με κάποιους δυναμικούς μαθητές για ενίσχυση Συμμετοχή του παιδιού σε ψυχοκοινωνικές δραστηριότητες

46 Συνεννόηση και συνεργασία με άλλους εκπαιδευτικούς
Όχι αποθάρρυνση του δασκάλου Όχι βιασύνη για άμεσα αποτελέσματα Βελτιώσεις μη εμφανείς Συνέχιση της παρακολούθησης του παιδιού Συμμετοχή σε εναλλακτικά ψυχοπαιδαγωγικά προγράμματα- ενίσχυση αυτοπεποίθησης, διαπροσωπικών δεξιοτήτων, σχέσης με την ομάδα- ενίσχυσης πρωτοβουλιών Ατομική- οικογενειακή συμβουλευτική

47 Διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές
Νοητικό τομέα Γνωστικό τομέα Επικοινωνιακό /Κοινωνικό τομέα Συναισθηματικό τομέα Τομέα Παιγνιδιού Αισθητηριακών αντιδράσεων

48 Επιδημιολογικά ποσοστά
0,1% τυπικός αυτισμός 2 /500 περιπτώσεις αυτιστικό φάσμα Αγόρια /κορίτσια 4:1 /3:1 Οικογένειες με 1 αυτιστικό παιδί: κίνδυνο 5/7 φορές περισσότερο το 2 παιδί να είναι αυτιστικό

49 Αυτιστικό σύνδρομο Διαταραχές σε όλους τους αναπτυξιακούς τομείς
Βασικές ποιοτικές διαταραχές στη συνδιαλλαγή με τους άλλους/στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις Βασικές διαταραχές στην λεκτική & μη λεκτική επαφή και επικοινωνία Βασικά προβλήματα στην έκφραση βασικών αναγκών Απουσία ή καθυστέρηση ανάπτυξης ομιλίας Καταναγκαστική επανάληψη λέξεων (ηχολαλία)

50 Χρήση ιδιοσυγκρασιακής γλώσσας
Απουσία συναισθηματικού συγχρονισμού, απουσία βλεμματικής επαφής στα πρώτα χρόνια Έλλειψη διάθεσης για επαφή με τον άλλο & τάση απομόνωσης Αδυναμία κατανόησης του λόγου και της επικοινωνιακής διάθεσης του άλλου

51 Αισθητηριακές δυσλειτουργίες /διαταραχές αποτύπωση /αποκωδικοποίηση ακουστικών /οπτικών /απτικών ερεθισμάτων Απουσία ανάπτυξης συμβολικής σκέψης Παράδοξες συμπεριφορές, παράδοξες κινήσεις, παράδοξη χρήση ομιλίας Παράδοξο πλησίασμα του άλλου Εμμονές στην χρήση αντικειμένων /παιγνιδιών

52 Στερεότυπες κινήσεις ή καταναγκαστική στερεότυπη χρήση αντικειμένων
Μεγάλη διαφοροποίηση στην συμπεριφορά (μη σταθερή συμπεριφορά) Εκδήλωση περίεργων κινήσεων /μανιερισμών Αδυναμία να αντέξουν τις αλλαγές στο περιβάλλον (συχνά τις πιο ελάχιστες) Φαινομενική απουσία συναισθημάτων Επιθετικά /αυτοκαταστροφικά ξεσπάσματα/περιοδικές κρίσεις

53 Το αυτιστικό παιδί στο σχολείο Προϋποθέσεις-προβλήματα
Υψηλή νοημοσύνη Δυνατότητα αντιμετώπισης των σοβαρά παρεκκλινόντων συμπεριφορών Επαρκής ενημέρωση εκπαιδευτικών Επαρκώς εκπαιδευμένοι δάσκαλοι Συνεργασία γονέων-σχολείου Συνεργασία με ειδικούς εκτός σχολείου

54 Στρατηγικές ενσωμάτωσης
Ύπαρξη τμήματος ένταξης /παράλληλης τάξης /ατομικού ειδικού παιδαγωγού Πολιτική ένταξης από το σχολείο Ενημέρωση /ευαισθησία γονέων άλλων παιδιών Ενημέρωση /ευαισθησία των μαθητών Σταθερές πεποιθήσεις για τη δυνατότητα ενσωμάτωσης των παιδιών με Α.Δ. από την πλευρά των εκπαιδευτικών Συνεργασία μεταξύ δάσκαλου Τ.Ε. & υπόλοιπων

55 Επιμέρους στάσεις απέναντι στα παιδιά με αυτισμό
Σταθερή /φυσιολογική συμπεριφορά από την πλευρά του εκπαιδευτικού της τάξης Ευαισθησία κατανόηση από το δάσκαλο της Τα. Γνώση των ιδιαιτεροτήτων (αδυναμιών, ταλέντων, δεξιοτήτων ) και ενδιαφερόντων Δυνατότητα να έχει εξατομικευμένο πρόγραμμα Ύπαρξη κατάλληλου υλικού /κατάλληλου χώρου Εκπαιδευμένος ειδικός δάσκαλος

56 Παιδιά με σωματικές αναπηρίες & χρόνια νοσήματα
Αιτιολογία Χρομοσωμικές ανωμαλίες Κληρονομικούς παράγοντες ανωμαλίες στην ανάπτυξη: μυϊκή δυστροφία, μυο-σκελετικές αναπηρίες, νευρο-μυϊκές διαταραχές, νέο-πλασματικές ασθένειες, Εμβρυικές /προγεννητικές επιπλοκές /μολύνσεις Περι-γεννητικές επιπλοκές: βλάβες στο Κ.Ν.Σ. ή κινητικά προβλήματα (εγκεφαλική παράλυση)

57 Μεταγεννητικές επιπλοκές: κινητικές αναπηρίες, Ν.Κ.
Επίκτητες ασθένειες /ατυχήματα 6%-30% παιδιών με χρόνιες ασθένειες

58 Είδη χρόνιων ασθενειών
Ορθοπεδικές /κινητικές αναπηρίες: επίκτητες /συγγενείς Εγκεφαλική παράλυση (τετραπληγία, παραπληγία, ημιπληγία, δισχιδής ράχη, νευρομυϊκές διαταραχές, αθέτωση, σπαστικότητα) Επιληψία Σακχαρώδης διαβήτης

59 Αιμορροφιλία (αιμοφιλία)
Μεσογειακή αναιμία Βρογχικό άσθμα

60 Χαρακτηριστικά της ασθένειας που επηρεάζουν την ψυχολογία παιδιού & οικογένειας
Το επίπεδο της κινητικότητας –δραστηριότητας που προσβάλλεται Η πορεία της ασθένειας: στατική ή δυναμική (εάν εξελίσσεται) Η ηλικία εκδήλωσης της ασθένειας Το επίπεδο επιβάρυνσης των γνωστικών & αισθητηριακών λειτουργιών

61 Ο βαθμός ορατότητας της ασθένειας
Οικονομική επιβάρυνση της οικογένειας Συχνότητα, σοβαρότητα των ιατρικών εξετάσεων & ιατρικής παρακολούθησης Σοβαρότητα ιατρικών περιορισμών

62 Πεδία επιβάρυνσης του παιδιού & της οικογένειας
Σημαντικοί περιορισμοί στην κινητικότητα, αυτοεξυπηρέτηση Αδυναμία συμμετοχής στις εκπαιδευτικές διαδικασίες Αδυναμία συμμετοχής σε κοινωνικές δραστηριότητες Επιβάρυνση της συναισθηματικής λειτουργίας του παιδιού Επιβάρυνση στην λειτουργία της οικογένειας

63 Αλλαγή στην προσέγγιση των οικογενειών και των παιδιών με χρόνια νοσήματα
(παρελθόν) μία τάση παθολογικοποίησης της λειτουργίας του παιδιού & της οικογένειας /λόγω τραυματικών εμπειριών Οι έρευνες δείχνουν: πολλές οικογένειες προσαρμόζονται στα προβλήματα του παιδιού /αναπτύσσουν εντόνους δεσμούς & επαρκείς στάσεις υποστήριξης του

64 Επιπτώσεις της χρόνιας ασθένειας
Νοημοσύνη Αντιληπτικότητα Μάθηση /Εκπαίδευση Επικοινωνία Εικόνα του σώματος Προσωπικότητα /ψυχική λειτουργία Σχέσεις με την υπόλοιπη οικογένεια

65 Ψυχοκοινωνική ανάπτυξη
Ακαδημαϊκή /σχολική εκπαίδευση Διαπροσωπικές σχέσεις Επαγγελματική εξέλιξη /αποκατάσταση

66 Προβλήματα στην Εικόνα του Σώματος: σοβαρότητα της ασθένειας, τις δυσλειτουργίες που προκαλεί
Αρνητικά αισθήματα, αισθήματα μειονεξίας, άγχος & φόβος απόρριψης, μειωμένη αυτοπεποίθηση Δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις Απουσίες /κενά από την σχολική διαδικασία, διαταράσσουν το αίσθημα συνέχειας & την σταθερότητα της σχέσης με τα άλλα παιδιά & το σχολείο

67 Ψυχική εξάντληση από τις συνεχείς περιθάλψεις, ιατρικές εξετάσεις, αναζήτηση ειδικών, αισθήματα ανασφάλειας σε σχέση με την εξέλιξη της ασθένειας επηρεάζουν την ψυχική λειτουργία του παιδιού /διαταράσσουν το αίσθημα αυτοπεποίθησης /εικόνας εαυτού Διαταράσσουν την συνοχή της οικογένειας & δημιουργούν αρνητικά συναισθήματα στα άλλα παιδιά

68 Σε πολλές περιπτώσεις η ασθένεια έχει θετική επίδραση στην οικογένεια
Αίσθημα συνοχής, ενότητας μπροστά στο στόχο, συναισθηματικό δέσιμο, ξεπέρασμα των προστριβών & συγκρούσεων Ωρίμανση του ίδιου του παιδιού, των αδελφών, αλλά και των γονέων Εύρεση ενός βαθύτερου νοήματος ή στόχου στην ζωή Κοινωνική κινητοποίηση

69 Ψυχοκοινωνικές Παρεμβάσεις
Συμβουλευτική οικογένειας Διαχείριση αρνητικών συναισθημάτων (ντροπής, φόβου, άγχους, ανάγκη πληροφόρησης, κατεύθυνσης, οδηγίες) Ατομική συμβουλευτική Διαχείριση αρνητικών συναισθημάτων (ντροπής, φόβου, άγχους,) Ψυχοκοινωνική ενίσχυση του παιδιού

70 Συμπληρωματικές παρεμβάσεις σε ατομικό επίπεδο: μαθησιακή υποστήριξη, λογοθεραπεία, εργασιοθεραπεία, αισθητηριακή ολοκλήρωση Παρεμβάσεις στο πλαίσιο της τάξης (δάσκαλος) Θετική αντιμετώπιση, δεκτική σχέση, σχέση εμπιστοσύνης, σεβασμού, αναγνώρισης της προσωπικότητας του παιδιού, των ιδιαιτεροτήτων (& των αδυναμιών) Ένταξη στην τάξη

71 Καταπολέμηση του στιγματισμού, περιθωριοποίησης, των πιθανοτήτων κακοποίησης, θυματοποίησης
Μαθησιακή ενίσχυση (π.χ. τμήμα ένταξης, ατομική διδασκαλία) Οι δυσκολίες του παιδιού, οι εμφανείς ή αφανείς αναπηρίες, οι δεξιότητες του καθορίζουν & τον τρόπο αντιμετώπισης του από τους άλλους & συχνά τον βαθμό απόρριψης του Δημιουργία πρακτικών ευνοούν την εξοικείωση, αποδοχή & συμβίωση με το διαφορετικό & την αξιοποίηση των ατομικών ικανοτήτων του κάθε παιδιού

72 Πολιτικές ένταξης /ενσωμάτωσης από το σχολείο ευάλωτων ομάδων
Ευαισθητοποίηση εκπαιδευτικών μέσα από σεμινάρια /επιμόρφωση Καθοδήγηση εκπαιδευτικών από συμβούλους /ψυχολόγους Σταθερές συναντήσεις με την οικογένεια /ανταλλαγές εμπειριών απόψεων Ευαισθητοποίηση γονέων άλλων παιδιών Ψυχοπαιδαγωγικές δραστηριότητες με σκοπό την ενίσχυση δεσμών και την ανάπτυξη αυτοπεποίθησης σε ευάλωτες ομάδες παιδιών

73 Επιμέρους στάσεις εκπαιδευτικών
Άνετη στάση: όχι φιλανθρωπική Ανάπτυξη θετικής σχέσης Ίση μεταχείριση με τους άλλους /ευαισθησία και κατανόηση όταν αυτό είναι απαραίτητο Ενίσχυση των αδύναμων πλευρών του παιδιού Συζητήσεις μέσα στην τάξη για διαφόρων ειδών προβλήματα /δυσκολίες Ώθηση της αυτονομίας /πρωτοβουλίας /απόδοση ευθυνών σε ευαίσθητα /ευάλωτα παιδιά

74 Ο ρόλος του σχολείου για την αντιμετώπιση των ψυχοκοινωνικών διαταραχών των παιδιών
Διασφάλιση κλίματος καλής συνεργασίας με τους γονείς/Ενημέρωση του δασκάλου Ασφαλές, δομημένο περιβάλλον Σταθερά όρια, πολλές δραστηριότητες Θετική αντιμετώπιση του παιδιού Συνέχιση των συνηθισμένων προβλεπόμενων απαιτήσεων Εύρεση κατάλληλων μέσων ενίσχυσης

75 Κλίμα εμπιστοσύνης αποδοχής στις διαπροσωπικές σχέσεις-ενίσχυση αισθήματος ασφάλειας
Πρότυπο επικοινωνίας και για το σπίτι /υποκατάστατο οικογενειακών ελλείψεων Τάξη: σημαντικό υποστηρικτικό σύστημα Αναφορά στο αναλυτικό πρόγραμμα μονογονεϊκών οικογενειών

76 Το παιδί με καταθλιπτικές τάσεις: χαρακτηριστικά & τεχνικές παρέμβασης στο πλαίσιο του σχολείου
αρνητική εικόνα εαυτού ελλείψεις ή διαταραχές των διαπροσωπικών /κοινωνικών δεξιοτήτων αδυναμία επίλυσης προβλημάτων πρότυπα συμπεριφοράς & αντίδρασης που δείχνουν αδυναμία ή προβληματική διαχείριση των συναισθημάτων

77 Εξωτερική εικόνα δυστυχισμένο, λυπημένο, καταβεβλημένο δύστροπο, κακοδιάθετο, ψυχικά αδύναμο πιθανόν να κλαίει συχνά και πολύ νοιώθει ανίκανο να κάνει πράγματα συχνά είναι καχύποπτο, δύσπιστο & δεν ανταποκρίνεται στην προσέγγιση

78 περιπτώσεις όπου το παιδί είναι υπερβολικά ευσυνείδητο
έντονη ανάγκη να είναι τέλειο Αρνητικές σκέψεις που δεν μπορεί να ελέγξει αγχώδες σε σχέση με το σχολείο & τις επιδόσεις του ανάλογα με την ηλικία του, αγχώδες & ανήσυχο σε σχέση με την εξωτερική εικόνα εαυτού

79 Προβλήματα συμπεριφοράς, διασπαστικές –αντικοινωνικές τάσεις
η αυτοαντίληψη, η αυτοεκτίμηση (αυτοπεποίθηση) & η αντίληψη των προσωπικών ικανοτήτων είναι πολύ χαμηλή

80 Στην τάξη είναι παθητικό δεν συμμετέχει σε δραστηριότητες δεν απαντά με ευκολία σε ερωτήσεις του δασκάλου δεν έχει δυνατότητα συγκέντρωσης δείχνει αφηρημένο, υπερβολικά ονειροπόλο

81 δεν συμμετέχει γενικά μέσα στην τάξη και είναι συνήθως παθητικό
δεν παίρνει πρωτοβουλίες & δέχεται παθητικά, χωρίς διαμαρτυρίες ρόλους, σχόλια, κλπ. που του επιβάλλουν οι άλλοι έχει υπερβολικό φόβο να κάνει λάθος δείχνει καχυποψία και επιφυλακτικότητα αδυναμία να εκδηλώσει τα συναισθήματα

82 υπερβολικά σεμνό, υπερβολικά υπάκουο
δεν δημιουργεί προβλήματα ή συγκρούσεις περίεργες ή παρεκκλίνουσες συμπεριφορές δείχνει ιδιαίτερα εκνευρισμένο προβλήματα συμπεριφοράς ή επιθετικές τάσεις

83 Γονείς παρουσιάζουν επιπλέον αρνητικές και τιμωρητικές συμπεριφορές (πολύ πιο συχνές σε σύγκριση με τους γονείς που δεν πάσχουν από καταθλιπτικά συμπτώματα) είναι λιγότερο θερμοί και συναισθηματικά εκδηλωτικοί εκδηλώνουν περισσότερα αισθήματα θυμού, τάσεις κριτικής των παιδιών τους,

84 επικριτικές παρεμβάσεις, περισσότερες ασταθείς συμπεριφορές
δυσκολεύονται να ανταποκριθούν στις ψυχικές & σωματικές τους ανάγκες από μικρή ηλικία δεν είναι αρκετά υποστηρικτικοί και ενισχυτικοί δεν κινητοποιούν τα παιδιά τους με τα κατάλληλα ερεθίσματα από την παιδική ηλικία

85 παρουσιάζουν δυσκολίες να ανταποκριθούν στα γενικότερα οικογενειακά καθήκοντα τους
γονείς: αποτραβηγμένοι, παθητικοί, βαθιά στενοχωρημένοι, συχνά ανίκανοι να έρθουν σε επικοινωνία με το παιδί τους αλλά και απρόβλεπτοι

86 Παρεμβάσεις σε οικογένεια & σχολείο
γνωσιακή αναδόμηση θεραπεία αυτοελέγχου εκπαίδευση σε διαπροσωπικές δεξιότητες εκπαίδευση σε δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων προγραμματισμός ευχάριστων γεγονότων τεχνικές χαλάρωσης

87 Ρόλος του δασκάλου Ο δάσκαλος δεν μπορεί να θεραπεύσει ένα παιδί με κατάθλιψη, αλλά μπορεί να βοηθήσει να λειτουργήσει αποδοτικά το πρόγραμμα παρέμβασης και κυρίως να λειτουργήσει ο ίδιος (συμπληρωματικά) θεραπευτικά μέσα στη τάξη Εξασφαλίζει ένα ασφαλές κλίμα συνεργασίας, αποδοχής μέσα στην τάξη

88 διασφαλίζει προστασία από αναίτιες επιθέσεις ή τάσεις αποκλεισμού από τους συμμαθητές του
η αποδοχή του δασκάλου επηρεάζει τα αισθήματα & τις στάσεις των άλλων παιδιών απέναντι στον «αδύναμο» συμμαθητή τους Ο δάσκαλος πρέπει να είναι απόλυτος & όσον αφορά την προστασία & την κάλυψη του παιδιού με καταθλιπτικά συναισθήματα

89 Πρέπει να διευκολύνει την επικοινωνία & τη αλληλεπίδραση με τους συμμαθητές του
Η προσέγγιση του παιδιού πρέπει να γίνεται με λεπτότητα, ευαισθησία & διακριτικότητα Η σταθερά υποστηρικτική στάση βοηθά να αποκτήσει μακροπρόθεσμα μία αίσθηση ταυτότητας Η σταθερή υποστήριξη σε μαθησιακό επίπεδο βοηθά να αποκτήσει μακροπρόθεσμα ένα στοιχειώδες έλεγχο της ακαδημαϊκής του πορεία

90 Η συμμετοχή του παιδιού σε δραστηριότητες εκτός τάξης, εφόσον στέφεται με επιτυχία βοηθάει το παιδί να σταθεροποιήσει τη σχέση του με το περιβάλλον Η συσσώρευση θετικών & ευχάριστων εμπειριών μέσα στο πλαίσιο του σχολείου & της τάξης βοηθάει το παιδί να «καταπολεμά» τις καταθλιπτικές τάσεις & να βγαίνει από την τάση απομόνωσης, φόβου & παθητικότητας

91 Ο δάσκαλος μπορεί να χρησιμοποιεί & λεκτικά μηνύματα & την μη λεκτική επικοινωνία (κάποιες κινήσεις, κάποια ενθαρρυντικά, π.χ., αγγίγματα στην πλάτη, το βλέμμα του, κοκ.) ώστε να διατηρεί την επαφή και επικοινωνία με το παιδί εξασφαλίζει την αίσθηση δεν είναι μόνο του & «εγκαταλειμμένο» μέσα στη τάξη

92 Η αίσθηση ότι ο δάσκαλος δεν είναι απειλητικός, αλλά σύμμαχος είναι ένα πολύ μεγάλο όφελος για την μακροπρόθεσμη ψυχική εξισορρόπηση του παιδιού με καταθλιπτικές τάσεις Ο δάσκαλος μπορεί να συμμετέχει σε διάφορες δραστηριότητες ή προγράμματα που έχουν σχεδιαστεί από ειδικούς και αφορούν τα παιδιά με συναισθηματικά προβλήματα

93 Νοητικές ικανότητες Οικογενειακή υποστήριξη Διαπροσωπικές δεξιότητες Ικανότητες εκδήλωσης συναισθημάτων