1 ο ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ.  Διάφορα στάδια ανάπτυξης (ως προς την οργανωτική δομή της οικονομίας, την ανάπτυξη και οργάνωση των παραγωγικών.

Παρουσίαση με θέμα: "1 ο ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ.  Διάφορα στάδια ανάπτυξης (ως προς την οργανωτική δομή της οικονομίας, την ανάπτυξη και οργάνωση των παραγωγικών."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 1 ο ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

2  Διάφορα στάδια ανάπτυξης (ως προς την οργανωτική δομή της οικονομίας, την ανάπτυξη και οργάνωση των παραγωγικών δυνάμεων) (δηλ. των μέσων παραγωγής)  Οι Π.Δ. ή μέσα παραγωγής με τη σειρά τους επηρεάζουν και καθορίζουν τις σχέσεις μεταξύ των μελών της κοινωνίας  Κριτήρια διαχωρισμού των σταδίων κοινωνικο- οικονομικής ανάπτυξης: I. πώς παράγονται τα οικονομικά αγαθά (ο πλούτος δηλαδή της κοινωνίας), II. πόσα αγαθά παράγονται, III. ποιοι τα παράγουν και IV. πώς διανέμονται αυτά ανάμεσα στα μέλη της κοινωνίας.

3  1. Προ-καπιταλιστικοί τρόποι παραγωγής. α. Το πρωτόγονο κοινωνικό στάδιο ή σύστημα.  Μικρές συλλεκτικές ομάδες.  Στοιχειώδης επεξεργασία αγαθών και διαμοιρασμός εξίσου.  Ανυπαρξία πλεονάσματος > δεν δημιουργείται θέμα για το ποιος θα το ιδιοποιηθεί.

4  β. Το δουλοκτητικό στάδιο ή σύστημα.  Τα παραγωγικά μέσα (εργαλεία, τρόποι και τεχνικές παραγωγής) αναπτύσσονται → παράγονται αγαθά περισσότερα από όσα είναι απολύτως απαραίτητα για την επιβίωση των μελών της κοινότητας  Ποιος θα ιδιοποιηθεί αυτό το πλεόνασμα των αγαθών; Χωρισμός ανθρώπων σε κοινωνικές τάξεις,  με περισσότερα δικαιώματα (άρχοντες, αριστοκράτες, ευγενείς κλπ.),  με λιγότερα δικαιώματα(ελεύθεροι πολίτες που συμμετείχαν στις συνελεύσεις του δήμου κλπ.),  με καθόλου δικαιώματα (δούλοι ή άλλως «ομιλούντα εργαλεία»). Εννοιες Δούλοι = από υπολείμματα εντοπίων πληθυσμών μετά την κατάκτηση της περιοχής τους από ισχυρότερα μεταναστευτικά φύλα ή ανδράποδα, Δουλοκτητικό < δούλος + -κτητης: κτήτωρ, δηλαδή ιδιοκτήτης Πχ αρχαίοι ανατολικοί πολιτισμοί, η αρχαία Ελλάδα, η αρχαία Ρώμη

5  γ. Το φεουδαρχικό σύστημα  φέουδα ή τσιφλίκια = Μεγάλες εκτάσεις γης, μαζι με τα μέσα καλλιέργειας της γης, συγκεντρώνονται στα χέρια των γαιοκτημόνων (φεουδαρχών - τσιφλικάδων).  Στις τεράστιες εκτάσεις εργάζονταν για λογαριασμό των φεουδαρχών οι δουλοπάροικοι.  Μικρά κομμάτια γης στις παρυφές των φέουδων, τα οποία καλλιεργούσαν για δικό τους λογαριασμό.  Οι δουλοπάροικοι ήταν προσαρτημένοι στον γαιοκτήμονα και μόνο κάτω από εξαιρετικές συνθήκες μπορούσαν να μεταπηδήσουν σε άλλον γαιοκτήμονα.  Αυτό το κοινωνικo – οικονομικό σύστημα ονομάζεται φεουδαρχικό  Οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων που παράγουν τον πλούτο και αυτών που τον ιδιοποιούνται στο σύστημα αυτό ήταν πιο σύνθετες, με αρκετές διαφορές από περιοχή σε περιοχή και από εποχή σε εποχή.  Το σύστημα αυτό αρχίζει και διαμορφώνεται σταδιακά από την εποχή της διάσπασης της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας (4 ος – 5 ος αιώνας μ.Χ.) και διαρκεί μέχρι τον 16 ο – 17 ο αιώνα μ.Χ. και επιχωριάζει τόσο στη δυτική όσο και στην ανατολική Ευρώπη. Η δε ανάπτυξή του κορυφώνεται κατά τον Μεσαίωνα (5 ος -15 ος ). 

6  2. Κεφαλαιοκρατικό σύστημα.  13 ος αι. = κρίση του φεουδαρχικού συστήματος  Νέα, πιο εξελιγμένα, εργαλεία για την καλλιέργεια της γης (τροχοφόρο άροτρο, μεταλλικό υνί, περιλαίμιο για τα υποζύγια).  Νέες τεχνικές στη γεωργία, που αποφέρουν μεγαλύτερο εισόδημα,  Αύξηση κοινωνικού πλούτου  Οι δουλοπάροικοι επαναστατούν, αποσπώνται από τους φεουδάρχες, μετεγκαθίστανται στις πόλεις,=> αναπτύσσεται η μικρή βιοτεχνική παραγωγή και το εμπόριο.  Δημιουργούνται νέα επαγγέλματα.  Δημιουργία της τάξης των εργατών = πωλούν -στην ουσία- την εργατική τους δύναμη («τα χέρια τους») για να επιβιώσουν  Γιατί; =Πολλοί από τους πρώην δουλοπάροικους, που απέκτησαν την ελευθερία τους εργάζονται με αμοιβή [είτε σε προϊόντα είτε σε χρήματα] σ΄ αυτούς που έχουν βιοτεχνίες.  Αυτοί που έχουν στα χέρια τους τα μέσα παραγωγής, τις βιοτεχνίες, τα εργαλεία, τα πρώτα μηχανήματα)και προσλαμβάνουν εργάτες για να τα δουλεύουν. Γίνονται δηλαδή εργοδότες και ορίζουν τις αμοιβές των εργατών.  Οι αμοιβές είναι τέτοιες που επιτρέπουν στους εργάτες ίσα-ίσα να ζουν και όχι να συσσωρεύουν πλεονάζοντα πλούτο.  Ο πλεονάζων πλούτος παραμένει με τη μορφή του κέρδους στα χέρια των εργοδοτών. Έτσι δημιουργούνται τα πρώτα κεφάλαια, η πρωταρχική συσσώρευση πλούτου.  Γι’ αυτό το σύστημα ονομάστηκε κεφαλαιοκρατικό ή καπιταλιστικό (από το αγγλικό capital = κεφάλαιο).

7 2. Ανάπτυξη του Κεφαλαιοκρατικού Συστήματος  αναπτύσσεται εντατικότερα από τον 15 ο – 16 ο αιώνα, κυρίως κατά τη διάρκεια (και μετά) της βιομηχανικής επανάστασης.  Τα μεγάλα εργοστάσια, τα οποία δεν παρήγαγαν απλώς εργαλεία για τις ανάγκες της παραγωγής καταναλωτικών αγαθών, αλλά παρήγαγαν «εργαλειομηχανές», δηλαδή μηχανήματα από τα οποία στη συνέχεια θα παρήγοντο άλλα μηχανήματα.  Αυτά τα επιτεύγματα της επιστήμης και της τεχνολογίας έδωσαν νέα ώθηση στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων.  Μεταλλαγή της έννοιας ‘κεφάλαιο’. Το κεφάλαιο δεν ταυτίζεται πλέον με το συσσωρευμένο χρήμα, αλλά ταυτίζεται κυρίως με τη συσσώρευση μέσων παραγωγής (εργοστασίων, εργαλείων κλπ) στα χέρια των κεφαλαιοκρατών.

8  Τραπεζικός καπιταλισμός =οι τράπεζες συγκέντρωσαν στα χέρια τους σημαντική οικονομική δύναμη στις αρχές του 19 ου αιώνα.  Κρατικός καπιταλισμός = το κράτος αιώνα ανέλαβε σημαντική παραγωγική δραστηριότητα κατά τον 20ο αιώνα.  Οικονομική ολοκλήρωση = ένωση των οικονομιών πολλών κρατών υπό ενιαίο κέντρο καθοδήγησης (π.χ. την Ευρωπαϊκή Ένωση).  Παγκοσμιοποίηση= νέα οικον. κατάσταση στον 21 ο αι. = νέες διεθνείς οικονομικές σχέσεις ανάμεσα στα κράτη, στο εμπόριο, στις νέες τεχνολογίες, στην εξέλιξη της επιστήμης και της τεχνικής, στην εξέλιξη των κινημάτων, μέσα στα οποία δραστηριοποιούνται οι διάφορες οικονομικές τάξεις και ομάδες.

9  Σε όλα τα παραπάνω συστήματα: δυο κεντρικές παράμετροι ► α/ο τρόπος παραγωγής και διανομής του πλούτου, β/ ο άνθρωπος, που με τις δραστηριότητές του, παράγει τον κοινωνικό πλούτο.  Τρίτη σημαντική παράμετρος : τα παραγόμενα αγαθά ► από την αρχή ακόμα της παραγωγικής διαδικασίας παίρνουν την μορφή του εμπορεύματος,  Εμπόρευμα = οικονομικό αγαθό που παράγεται με στόχο να πωληθεί, και όχι να ιδιοκαταναλωθεί, δηλαδή να καλύψει τις προσωπικές και οικογενειακές ανάγκες του παραγωγού του.

10  Τρεις είναι οι βασικοί συντελεστές παραγωγής : η φύση, η εργασία, και το κεφάλαιο  Ποια, όμως, είναι η οικονομική έννοια καθενός από αυτούς;  1. η φύση= τα αγαθά τα οποία είτε βρίσκονται ελεύθερα στη φύση και συγκεντρώνονται με τη βοήθεια της εργασίας των ανθρώπων για να χρησιμοποιηθούν ως πρώτες ύλες (κοιτάσματα ευγενών μετάλλων, άνθρακα, λιγνίτη κλπ.), είτε αναπτύσσεται οικονομική δραστηριότητα για να δημιουργηθούν πάλι βέβαια με την παρέμβαση της ανθρώπινης εργασίας (γεωργικές καλλιέργειες, υλοτομία, αλιεία, κτηνοτροφία κλπ.) ► το κύριο στοιχείο και στις δύο περιπτώσεις είναι η ανθρώπινη εργασία ► ο οικονομικός συντελεστής φύση κρύβει μέσα του την ενσωμάτωση της ανθρώπινης εργατικής δύναμης.  2. η εργασία (ως παραγωγικός συντελεστής)= η διαδικασία εκείνη, κατά την οποία ο άνθρωπος καταναλώνει την εργατική του δύναμη, δηλαδή την ενέργεια που περικλείει μέσα του και που –θεωρητικά - την αναπληρώνει με την τροφή, τον ύπνο, την ξεκούραση και την ψυχαγωγία, χρησιμοποιώντας την αμοιβή που εισπράττει από τον εργοδότη με την μορφή του μισθού.  3. το κεφάλαιο. (σύγχρονη οικονομία) = τα μέσα παραγωγής που διαθέτουν οι παραγωγικές μονάδες (οι επιχειρηματίες), δηλαδή, τα κτίρια, τα μηχανήματα, τις πρώτες ύλες, τα χρηματικά ποσά που διαθέτουν για την απόκτηση αυτών των μέσων καθώς επίσης και για την αμοιβή των εργαζομένων.

11 Ερώτημα: τι εμπεριέχουν τα μέσα παραγωγής ώστε να αποτιμώνται σε μια αξία κατά την απόκτησή τους; Πώς δημιουργείται και τι είναι αυτή η αξία;  Απάντηση:  Όλα τα μέσα, τα οποία απαρτίζουν το κεφάλαιο, είναι υλικά αγαθά, τα οποία παράγονται με τη συνένωση των πρώτων υλών (που βρίσκονται στη φύση και συγκεντρώνονται χάρη στην εργασία των εργαζομένων ή παράγονται σε μια προηγούμενη παραγωγική διαδικασία) και της εργατικής δύναμης των εργαζομένων. Αυτή η διαχρονικά ενσωματωμένη εργασία στα μέσα παραγωγής και στις πρώτες ύλες ονομάζεται κοινωνική εργασία.  Αξία δε κάποιου οικονομικού αγαθού, είτε αυτό είναι μηχάνημα, είτε πρώτη ύλη, ορίζουμε την διαχρονικά ενσωματωμένη σ΄ αυτό κοινωνική εργασία. Για παράδειγμα, αξία ενός μηχανήματος είναι στην ουσία η εργατική δύναμη που καταναλώθηκε για να εξορυχτεί το μέταλλο και για να γίνει η απαραίτητη κατεργασία, ώστε να πάρει τη τελική του μορφή, με την οποία ο επιχειρηματίας το χρησιμοποιεί ως κεφάλαιο (κεφαλαιουχικό αγαθό). Συμπέρασμα : η κοινωνική εργασία δημιουργεί την αξία του αγαθού Αυτή την αξία, που αποτελεί τον πλούτο της κοινωνίας, τη δημιουργούν οι εργαζόμενοι, που ασχολούνται άμεσα ή έμμεσα με την παραγωγική διαδικασία, και όχι οι επιχειρηματίες, οι οποίοι για κοινωνικούς ή/και ιστορικούς λόγους έτυχε να έχουν στα χέρια τους τα μέσα παραγωγής. Με τη βοήθεια μέσων παραγωγής οι επιχειρηματίες ιδιοποιούνται την αξία που παράγεται και η οποία δεν επιστρέφει στους άμεσους παραγωγούς, δηλαδή στους εργαζόμενους

12  Συγκεκριμένη εργασία = αυτήν που προσφέρει ένας τεχνίτης για παράξει ένα συγκεκριμένο αγαθό. Η συγκεκριμένη εργασία έχει ως αποτέλεσμα την παραγωγή μιας αξίας χρήσης, ενός αντικειμένου/προϊόντος, που χρησιμοποιείται για συγκεκριμένους σκοπούς.  Αφηρημένη εργασία = η κατανάλωση ενέργειας από το εργαζόμενο άτομο. Χάνει ένα μέρος από τα ημερήσια αποθέματα δυνάμεων που διαθέτει, φθείρει τους μύες του, καταναλώνει ενέργεια με τη σκέψη του, κλπ.  Η ενσωμάτωση της αφηρημένης εργασίας στα παραγόμενα αγαθά τα κάνει συγκρίσιμα μεταξύ τους. Με βάση αυτή τη σύγκριση γίνεται η ανταλλαγή τους με άλλα αγαθά στην αγορά, με τη μεσολάβηση του χρήματος. Η αξία που αποκτούν τα αγαθά με την κατανάλωση της αφηρημένης εργασίας ονομάζεται ανταλλακτική αξία.  Οι παραγόμενες αξίες αποτελούν τη βάση για να διαμορφωθούν οι τιμές με τις οποίες φτάνουν τα παραγόμενα αγαθά στην αγορά, όπου γίνεται η ανταλλαγή των αγαθών (η αγορά και πώλησή τους). Από αυτή την ανταλλαγή προκύπτει το κέρδος του επιχειρηματία.

13  Οι αξίες, όλος ο πλούτος της κοινωνίας, δημιουργείται στη σφαίρα της παραγωγής, αλλά εμφανίζεται στη σφαίρα της ανταλλαγής, δηλαδή στην αγορά.  Επομένως, ο ρόλος της παραγωγής –και κατά συνέπεια του ανθρώπινου παράγοντα- είναι ο βασικός συντελεστής δημιουργίας πλούτου σε μια χώρα.  Η παραγωγή είναι βασική προϋπόθεση για την ισόρροπη ανάπτυξη της οικονομίας και της κοινωνίας μιας χώρας. Χώρες χωρίς παραγωγικές υποδομές είναι καταδικασμένες – αργά ή γρήγορα- σε οικονομικό μαρασμό ή/και οικονομική εξάρτηση.

14  Η οικονομική δραστηριότητα λαμβάνει χώρα σε τρεις διαφορετικούς τομείς, οι οποίοι από κοινού αποτελούν την σύγχρονη οικονομία μια χώρας. Οι τομείς αυτοί είναι:  πρωτογενής τομέας: εξόρυξη πρώτων υλών, γεωργία, κτηνοτροφία, αλιεία  δευτερογενής τομέας: μεταποίηση [η κατεξοχήν παραγωγική διαδικασία]  τριτογενής τομέας: υπηρεσίες (εμπόριο, τουρισμός κλπ.)

15  Στις σύγχρονες κοινωνίες, το κράτος αρχίζει να αναμειγνύεται ενεργά στις παραγωγικές δραστηριότητες της οικονομίας.  Παράλληλα, κάτω από την πίεση των κοινωνικών κινημάτων, το κράτος προσλαμβάνει και ένα κοινωνικό χαρακτήρα. Αναλαμβάνει να παρέχει κοινωνικές υπηρεσίες στους πολίτες του. Μ’ αυτό τον τρόπο τους επιστρέφει ως ένα βαθμό ένα μέρος από τους φόρους, τις ασφαλιστικές εισφορές και άλλες κρατήσεις που εισπράττει από αυτούς.  Οι σημαντικότερες κοινωνικές υπηρεσίες που προσφέρει ένα σύγχρονο κράτος στους πολίτες του είναι οι υπηρεσίες της υγείας και της παιδείας.  Παράλληλα με το κράτος και, επειδή οι προσφερόμενες από αυτό υπηρεσίες δεν επαρκούν, ώστε να καλυφθούν οι ανάγκες των πολιτών του, για διάφορους λόγους (πολιτικούς, συμφερόντων κλπ), στον τομέα των ως άνω υπηρεσιών και όχι μόνο, δραστηριοποιούνται και οι ιδιωτικές επιχειρήσεις (ιδιωτικά ιατρεία, ιδιωτικές κλινικές, ιδιωτικούς παιδικούς σταθμούς, ιδιωτικά νηπιαγωγεία, σχολεία βασικής και μέσης εκπαίδευσης)  Όταν οι υπηρεσίες της υγείας, της παιδείας κλπ, παρέχονται δωρεάν από το κράτος, αποτελούν κοινωνικό αγαθό, κοινωνική παροχή. Όταν, όμως, παρέχονται αντί αμοιβής (δηλαδή πωλούνται) από ιδιωτικές επιχειρήσεις, τότε παίρνουν τη μορφή εμπορεύματος.

16  Το κράτος, για να μπορέσει να προσφέρει κοινωνικές παροχές και κοινωνική μέριμνα με στόχο την ευημερία των πολιτών του, πρέπει να διαθέτει δικό του εισόδημα = να έχει χρηματικούς πόρους, ώστε να δημιουργήσει ένα «αποθεματικό», το οποίο θα δαπανήσει στη συνέχεια. Άρα, το κράτος λειτουργεί ως ένα «άτομο», το οποίο διαθέτει έσοδα (εισόδημα) και έξοδα (δαπάνες).  Εθνικό Εισόδημα είναι το σύνολο των εισοδημάτων που δημιουργούνται σε μια χώρα σε ένα έτος κατά την παραγωγική διαδικασία. Στο Εθνικό Εισόδημα περιλαμβάνονται: οι μισθοί και όλες οι αμοιβές εργασίας, τα ενοίκια γης και ακινήτων, οι τόκοι και τα κέρδη των επιχειρήσεων (φυσικά, από νόμιμες δραστηριότητες).  Εθνική Δαπάνη είναι το σύνολο των δαπανών που πραγματοποιούνται σε μια χώρα σε ένα έτος είτε από το δημόσιο είτε από τους ιδιώτες, αφ’ ενός μεν για την αγορά καταναλωτικών υλικών αγαθών και υπηρεσιών, αφ’ ετέρου για την αγορά επενδυτικών αγαθών που χρησιμοποιούνται για την αύξηση ή ανανέωση του κεφαλαιουχικου εξοπλισμού

17  Με την έννοια του εθνικού εισοδήματος συνδέονται οι έννοιες του Ακαθαρίστου Εγχωρίου Προϊόντος και του Ακαθαρίστου Εθνικού Προϊόντος.  ΑΕΠ → Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν  ΑΕΠ → Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν. Σύγχυση στην καθημερινή χρήση Δυο διαφορετικά μεγέθη

18 Είναι το συνολικό εισόδημα που δημιουργείται μέσα στην επικράτεια (χώρα) κατά τη διάρκεια ενός συγκεκριμένου έτους. Αποτελείται από το εισόδημα που δημιουργούν με την εργασία τους οι μόνιμοι κάτοικοι και οι αλλοδαποί που ζουν μέσα σε μια χώρα. Δεν περιλαμβάνει το εισόδημα που δημιουργούν και αποστέλλουν στη χώρα οι πολίτες της που ζουν στο εξωτερικό.  Επομένως :   Εισόδημα μονίμων κατοίκων  Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν = +  Εισόδημα αλλοδαπών   Το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν μας επιτρέπει να συγκρίνουμε την παραγωγική ικανότητα μιας οικονομίας από περίοδο σε περίοδο, αλλά και περισσοτέρων οικονομιών (δηλαδή των οικονομιών περισσοτέρων χωρών) κατά την ίδια περίοδο. Πως επιτυγχάνεται αυτό;  Η ποσότητα των διαφόρων αγαθών που παράγονται σε μια δεδομένη χρονική περίοδο, συνήθως ένα έτος, σε μια χώρα θεωρείται ένας ποσοτικός (όχι ποιοτικός) δείκτης του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων της. Επειδή, όμως, τα παραγόμενα αγαθά είναι πολλά και ποικίλα και δεν μπορούν να προσθαφαιρεθούν μεταξύ τους, μετατρέπονται σε μετρήσιμες μονάδες που –στη συνέχεια- αποτιμώνται σε χρηματικές μονάδες (βλέπε ένθετο πίνακα). 

19 Η συνολική αξία κάθε αγαθού/ προϊόντος προκύπτει αν πολλαπλασιάσουμε την ποσότητα του αγαθού/προϊόντος επί την τιμή της μονάδας του. Το άθροισμα της αξίας των αγαθών αντιπροσωπεύει την συνολική αξία για την οικονομία, δηλαδή το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν. ΑΓΑΘΑΠΟΣΟΤΗΤΑΤΙΜΗ ΜΟΝΆΔΑΣ ΣΕ ΕΥΡΩ ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΑΞΙΑ ΣΕ ΕΥΡΩ Ροδάκινα 10.000 κιλά3 € / κιλό30.000 € Υποδήματα19.000 ζεύγη50 € / ζεύγος95.000 € Αγροτεμάχια350.000 τμ30€ / τμ10.500.000€ ΣΥΝΟΛΟ10.625.000 €

20  Είναι το εισόδημα που αποκτούν όλοι όσοι ζουν μέσα στην επικράτεια (χώρα) συν το μέρος του εισοδήματος που οι πολίτες αποκτούν στο εξωτερικό (εισροή εισοδήματος από το εξωτερικό). Δεν περιλαμβάνει, όμως, το τμήμα του εισοδήματος που δημιουργείται μέσα στην επικράτεια από τους αλλοδαπούς (μετανάστες, επιχειρηματίες) και αποστέλλεται στο εξωτερικό, δηλαδή πίσω στις χώρες τους (εκροή εισοδημάτων στο εξωτερικό).  Η σχέση αυτή μπορεί να απεικονιστεί ως εξής: Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν - Εισόδημα αλλοδαπών Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν ► ► + Καθαρό Εισόδημα από το εξωτερικό