Αξιοπιστία Εργαστηριακού Αποτελέσματος.

Παρουσίαση με θέμα: "Αξιοπιστία Εργαστηριακού Αποτελέσματος."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Αξιοπιστία Εργαστηριακού Αποτελέσματος.
Αναλυτικές & Διαγνωστικές Παράμετροι Αξιοπιστίας-Ποιοτικός Έλεγχος K.Φλωρίδης, Βιολόγος Κέντρο Αίματος ΑΧΕΠΑ

2 Εργαστηριακές Εξετάσεις Αίματος
Τελούνται για : Διαγνωστικούς σκοπούς Παρακολούθηση της πορείας της νόσου Εκτίμηση της ακολουθούμενης θεραπευτικής αγωγής Η αξιολόγηση του αποτελέσματος συσχετίζεται με το φύλο, ηλικία, ιστορικό, τη συγκεκριμένη εργαστηριακή μέθοδο και γίνεται σύγκριση με πίνακες τιμών αναφοράς σε αντιπροσωπευτικό δείγμα πληθυσμού (φ.τ.) Ομάδα,rh,φαινότυπος,ερυθροκυτταρικά αντιγόνα. HbA1c,τίτλος αντισωμάτων g-m CMV, Rubella ανεπαρκής,θεραπευτική,τοξική δόση πχ Λιθίου σε ψυχιατρικούς αρρώστους

3 ΛΑΘΗ :πρέπει να εντοπίζονται έγκαιρα και να εξουδετερώνονται
Τυχαία λάθη:οφείλονται στον ανθρώπινο παράγοντα (λάθη γραφειοκρατίας, δειγματοληψίας, χειρισμών και συντήρησης δείγματος) και σε τεχνικούς απροσδόκητους παράγοντες (πτώση τάσης, διακοπή ηλ.ρεύματος, μεταβολές θερμοκρασίας, φυσαλίδες αέρα σε δείγμα ή αντιδραστήριο). Συστηματικά λάθη: (χαλασμένα μηχανήματα, ελαττωματικά όργανα, ακατάλληλα αντιδραστήρια, έλλειψη τεχνικών ελέγχου).

4 ΑΞΙΟΠΙΣΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ
Καταλαβαίνουμε λοιπόν την πρωταρχική σημασία, που έχει για την Ιατρική η ΑΞΙΟΠΙΣΤΙΑ (reliability) του εργαστηριακού αποτελέσματος. Για να είναι ένα αποτέλεσμα αξιόπιστο θα πρέπει να ελέγχονται κάποιες παράμετροι αξιοπιστίας, πέραν από την κατά δύναμη εκμηδένιση της πιθανότητας τυχαίων λαθών.

5 ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΑΞΙΟΠΙΣΤΙΑΣ
Διακρίνονται σε ΑΝΑΛΥΤΙΚΕΣ και σε ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΕΣ παραμέτρους αξιοπιστίας. ΑΝΑΛΥΤΙΚΕΣ: ΑΚΡΙΒΕΙΑ (accuracy) ΕΠΑΝΑΛΗΨΙΜΟΤΗΤΑ (Precision) Αναπαραγωγιμότητα (reproducibility) ΕΥΧΡΗΣΤΟΤΗΤΑ ή Πρακτικότητα (Practicability) ) . ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΕΣ : ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑ (Sensitivity) ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑ (Specificity) ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΞΙΑ Ακρίβεια – Ορθότητα (Accuracy ) απουσία συστηματικών σφαλματων /Ακρίβεια-επαναληψιμότητα –( Precision) - απουσία τυχαίων σφαλματων

6 ΑΚΡΙΒΕΙΑ (Accuracy) Σημαίνει το πόσο ακριβής είναι μια τιμή μέτρησης σε σχέση με την πραγματική. Εκατοστιαίο ποσοστό ακρίβειας: ο προσδιορισμός της διαφοράς (d) μεταξύ της πραγματικής (μ) και της προσδιοριζόμενης (x) (d = μ – x),και της επί τοις εκατό απόκλισης R = (d / μ) · 100). Στην πράξη χρησιμοποιούμε Standard Solutions (τα control solutions έχουν ευρέα όρια) για να υπολογίσουμε την ακρίβεια της μεθόδου από το κατά πόσο η τιμή μέτρησης αποκλίνει από την «πραγματική». όσο τείνει προς το μηδέν, δηλ. όσο πιο μικρή είναι η ποσοστιαία διαφορά από την πραγματική τιμή, τόσο πιο ακριβής είναι η μέθοδός μας. Νεώτεροι συγγραφείς αποδίδουν τον όρο ως ορθότητα μετρήσεων. Η Accuracy σχετίζεται με τα συστηματικά σφάλματα του οργάνου ή της μεθόδου. Τιμή αναφοράς 88,τιμή μέτρησης 80,(88-80/88)χ100=9 (όσο τείνει στην μονάδα (ή 0) δηλ. όσο πιο μικρή είναι η ποσοστιαία διαφορά από την πραγματική τιμή, τόσο πιο ακριβής είναι η μέθοδός μας).

7 ΕΠΑΝΑΛΗΨΙΜΟΤΗΤΑ (precision)
ΕΠΑΝΑΛΗΨΙΜΟΤΗΤΑ :Μεγάλος βαθμός συμφωνίας σε επαναλαμβανόμενες μετρήσεις του ίδιου δείγματος. Η καλή επαναληψιμότητα δεν σημαίνει πάντα εξασφαλισμένη ακρίβεια (ορθότητα). Ένα λάθος στην παρασκευή αντιδραστηρίου μπορεί να δίνει επαναλήψιμα αλλά μη ακριβή αποτελέσματα. precision / accuracy -> ακρίβεια /ορθότητα | πιστότητα / ακρίβεια Quote ακρίβεια (μέτρησης ή αναλυτικής μεθόδου). Συχνά αποδίδεται ως “επαναληψιμότητα”, απόδοση η οποία πλέον πρέπει να αποφεύγεται, εφόσον αυτή αποτελεί απόδοση του όρου repeatability (βλ.λ.) που έχει παραπλήσιο, αλλά σαφώς διαφορετικό νόημα. Εκφράζει την εγγύτητα μεταξύ ανεξάρτητων μετρήσεων που ελήφθησαν με τον ίδιο τρόπο ασχέτως με την εγγύτητά τους προς την αληθινή τιμή. Πρόκειται για θεμελιώδες στατιστικό μέγεθος που σχετίζεται με τη διασπορά αριθμητικών δεδομένων (βλ. σχήμα) και σύνηθες μέτρο του αποτελεί η τυπική απόκλιση των μετρήσεων (standard deviation, βλ.λ.). Δεν πρέπει να συγχέεται με τον όρο accuracy (βλ.λ) ο οποίος αποδίδει την εγγύτητα των μετρήσεων προς την αληθινή τιμή, σύγκρ. repeatability, reproducibility. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Η διάκριση και η απόδοση στην Ελληνική των όρων precision και accuracy παραμένει προβληματική. Στο όλο πρόβλημα εμπλέκεται και ο σχετικά νεότερος στη βιβλιογραφία όρος trueness (βλ. λ.), ο οποίος είναι συγγενής προς τον όρο accuracy. Συχνά προτείνονται διαφορετικές και (το χειρότερο) διασταυρούμενες αποδόσεις. Το γεγονός αυτό δημιουργεί σημαντικές μεταφραστικές δυσχέρειες εφόσον πρόκειται για θεμελιώδεις όρους στατιστικού χαρακτήρα, οι οποίοι πάντοτε συναντούνται κατά τον χαρακτηρισμό του αποτελέσματος και της ποιότητας κάθε διαδικασίας μετρήσεων. Χαρακτηριστικό είναι το ότι στη μετάφραση της απόφασης 2002/657/ΕΚ (επικύρωση μεθόδων και διαπίστευση εργαστηρίων), ο όρος precision αποδίδεται ως “πιστότητα”. Η απόδοση αυτή μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα κατά την αντίστροφη μετάφραση, εφόσον είναι πολύ πιθανότερο να αποδοθεί ως fidelity παρά ως precision, ενώ οι όροι αυτοί σαφώς διαφέρουν μεταξύ τους. Τονίζεται ότι ο όρος "πιστότητα" συνήθως αποδίδει την ομοιότητα αντιτύπων ή αντιγράφων ως προς ένα (και συνήθως μοναδικό) αρχικό πρότυπο και όχι την μεταξύ τους. Επιπλέον, οι όροι fidelity και precision συχνά συνυπάρχουν σε αγγλικά κείμενα και φυσικά θα πρέπει να αποδοθούν με διαφορετικό τρόπο στην Ελληνική. Συνοψίζοντας, διακρίνονται οι ακόλουθες αποδόσεις: (α) Αποδόσεις που βρίσκονται σε σχετικώς παλαιά βιβλιογραφία: precision: επαναληψιμότητα (αποδίδει την έννοια, αλλά δεν συνιστάται πλέον η χρήση της απόδοσης αυτής), επαναληπτικότητα (η απόδοση αυτή πρέπει να θεωρηθεί ως λανθασμένη). accuracy: ακρίβεια. trueness: δεν υφίσταται ως όρος στην παλαιά βιβλιογραφία. (β) Αποδόσεις γενικής χρήσης σε στατιστικά κείμενα (και χρησιμοποιούνται στο λεξικό αυτό): precision: ακρίβεια. accuracy: ορθότητα. trueness: αληθότητα (ορθότητα μέσης τιμής). (γ) Αποδόσεις που χρησιμοποιούνται σε θέματα επικύρωσης μεθόδων και διαπίστευσης εργαστηρίων (σύμφωνες με την απόφαση 2002/ 657/ΕΚ): precision: πιστότητα accuracy: ακρίβεια trueness: ορθότητα between days precision: ακρίβεια από ημέρα σε ημέρα | between run precision: ακρίβεια μεταξύ διαδοχικών μετρήσεων | interlaboratory precision: διεργαστηριακή ακρίβεια | intralaboratory precision: ενδοεργαστηριακή ακρίβεια | within day precision: ακρίβεια κατά τη διάρκεια της εργαστηριακής ημέρας | within run precision: ακρίβεια μιας μέτρησης (υπολογίζεται από τις τιμές μεμονωμένων μετρήσεων και όχι των μέσων τιμών πολλών μετρήσεων). precision / accuracy -> ακρίβεια /ορθότητα | πιστότητα / ακρίβεια Quote ακρίβεια (μέτρησης ή αναλυτικής μεθόδου). Συχνά αποδίδεται ως “επαναληψιμότητα”, απόδοση η οποία πλέον πρέπει να αποφεύγεται, εφόσον αυτή αποτελεί απόδοση του όρου repeatability (βλ.λ.) που έχει παραπλήσιο, αλλά σαφώς διαφορετικό νόημα. Εκφράζει την εγγύτητα μεταξύ ανεξάρτητων μετρήσεων που ελήφθησαν με τον ίδιο τρόπο ασχέτως με την εγγύτητά τους προς την αληθινή τιμή. Πρόκειται για θεμελιώδες στατιστικό μέγεθος που σχετίζεται με τη διασπορά αριθμητικών δεδομένων (βλ. σχήμα) και σύνηθες μέτρο του αποτελεί η τυπική απόκλιση των μετρήσεων (standard deviation, βλ.λ.). Δεν πρέπει να συγχέεται με τον όρο accuracy (βλ.λ) ο οποίος αποδίδει την εγγύτητα των μετρήσεων προς την αληθινή τιμή, σύγκρ. repeatability, reproducibility. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Η διάκριση και η απόδοση στην Ελληνική των όρων precision και accuracy παραμένει προβληματική. Στο όλο πρόβλημα εμπλέκεται και ο σχετικά νεότερος στη βιβλιογραφία όρος trueness (βλ. λ.), ο οποίος είναι συγγενής προς τον όρο accuracy. Συχνά προτείνονται διαφορετικές και (το χειρότερο) διασταυρούμενες αποδόσεις. Το γεγονός αυτό δημιουργεί σημαντικές μεταφραστικές δυσχέρειες εφόσον πρόκειται για θεμελιώδεις όρους στατιστικού χαρακτήρα, οι οποίοι πάντοτε συναντούνται κατά τον χαρακτηρισμό του αποτελέσματος και της ποιότητας κάθε διαδικασίας μετρήσεων. Χαρακτηριστικό είναι το ότι στη μετάφραση της απόφασης 2002/657/ΕΚ (επικύρωση μεθόδων και διαπίστευση εργαστηρίων), ο όρος precision αποδίδεται ως “πιστότητα”. Η απόδοση αυτή μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα κατά την αντίστροφη μετάφραση, εφόσον είναι πολύ πιθανότερο να αποδοθεί ως fidelity παρά ως precision, ενώ οι όροι αυτοί σαφώς διαφέρουν μεταξύ τους. Τονίζεται ότι ο όρος "πιστότητα" συνήθως αποδίδει την ομοιότητα αντιτύπων ή αντιγράφων ως προς ένα (και συνήθως μοναδικό) αρχικό πρότυπο και όχι την μεταξύ τους. Επιπλέον, οι όροι fidelity και precision συχνά συνυπάρχουν σε αγγλικά κείμενα και φυσικά θα πρέπει να αποδοθούν με διαφορετικό τρόπο στην Ελληνική. Συνοψίζοντας, διακρίνονται οι ακόλουθες αποδόσεις: (α) Αποδόσεις που βρίσκονται σε σχετικώς παλαιά βιβλιογραφία: precision: επαναληψιμότητα (αποδίδει την έννοια, αλλά δεν συνιστάται πλέον η χρήση της απόδοσης αυτής), επαναληπτικότητα (η απόδοση αυτή πρέπει να θεωρηθεί ως λανθασμένη). accuracy: ακρίβεια. trueness: δεν υφίσταται ως όρος στην παλαιά βιβλιογραφία. (β) Αποδόσεις γενικής χρήσης σε στατιστικά κείμενα (και χρησιμοποιούνται στο λεξικό αυτό): precision: ακρίβεια. accuracy: ορθότητα. trueness: αληθότητα (ορθότητα μέσης τιμής). (γ) Αποδόσεις που χρησιμοποιούνται σε θέματα επικύρωσης μεθόδων και διαπίστευσης εργαστηρίων (σύμφωνες με την απόφαση 2002/ 657/ΕΚ): precision: πιστότητα accuracy: ακρίβεια trueness: ορθότητα between days precision: ακρίβεια από ημέρα σε ημέρα | between run precision: ακρίβεια μεταξύ διαδοχικών μετρήσεων | interlaboratory precision: διεργαστηριακή ακρίβεια | intralaboratory precision: ενδοεργαστηριακή ακρίβεια | within day precision: ακρίβεια κατά τη διάρκεια της εργαστηριακής ημέρας | within run precision: ακρίβεια μιας μέτρησης (υπολογίζεται από τις τιμές μεμονωμένων μετρήσεων και όχι των μέσων τιμών πολλών μετρήσεων).

8 Μεταφραστικά προβλήματα όρων
Η διάκριση και η απόδοση στην Ελληνική των όρων precision και accuracy παραμένει προβληματική. Στο όλο πρόβλημα εμπλέκεται και ο σχετικά νεότερος στη βιβλιογραφία όρος trueness , ο οποίος είναι συγγενής προς τον όρο accuracy.

9 Μεταφραστικά προβλήματα όρων
Συχνά προτείνονται διαφορετικές και (το χειρότερο) διασταυρούμενες αποδόσεις… Χαρακτηριστικό είναι το ότι στη μετάφραση της απόφασης 2002/657/ΕΚ (επικύρωση μεθόδων και διαπίστευση εργαστηρίων), ο όρος precision αποδίδεται ως “πιστότητα”. Η απόδοση αυτή μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα κατά την αντίστροφη μετάφραση, εφόσον είναι πολύ πιθανότερο να αποδοθεί ως fidelity παρά ως precision. Τονίζεται ότι ο όρος "πιστότητα" συνήθως αποδίδει την ομοιότητα αντιτύπων ή αντιγράφων ως προς ένα (και συνήθως μοναδικό) αρχικό πρότυπο και όχι την μεταξύ τους. Επιπλέον, οι όροι fidelity και precision συχνά συνυπάρχουν σε αγγλικά κείμενα και φυσικά θα πρέπει να αποδοθούν με διαφορετικό τρόπο στην Ελληνική.

10 Μεταφραστικά προβλήματα όρων
Υπάρχει κάποιο μαγικό κουμπί να πατήσουμε και να ξεδιαλύνουμε τα προβλήματα;

11 Υψηλή Ακρίβεια Χαμηλή Επαναληψιμότητα (αριστερά)
Χαμηλή ακρίβεια υψηλή επαναληψιμότητα (δεξιά)

12 Ξεκαθαρίζουμε Ο όρος precision (συνώνυμο του accuracy=ακρίβεια) δημιουργεί σύγχυση αφού τον μεταφράζουμε ως επαναληψιμότητα =repeatability. Εκφράζει την εγγύτητα μεταξύ ανεξάρτητων μετρήσεων που ελήφθησαν με τον ίδιο τρόπο ασχέτως με την εγγύτητά τους προς την αληθινή τιμή. Πρόκειται για θεμελιώδες στατιστικό μέγεθος που σχετίζεται με τη διασπορά αριθμητικών δεδομένων . Δεν πρέπει να συγχέεται με τον όρο accuracy ο οποίος αποδίδει την εγγύτητα των μετρήσεων ως προς την αληθινή τιμή.

13 Precision vs Accuracy Η Eπαναληψιμότητα μαζί με την Aκρίβεια αποτελούν τους σημαντικότερους παραμέτρους που καθορίζουν την αξιοπιστία μιας μεθόδου. Ως Eπαναληψιμότητα ορίζεται η δυνατότητα της μεθόδου να δίνει το ίδιο αποτέλεσμα σε επαναλαμβανόμενες μετρήσεις του ίδιου δείγματος και είναι συνώνυμο με τη συνέπεια (consistency). Μας δείχνει το βαθμό διασποράς των τιμών της ανάλυσης κατά τον προσδιορισμό μιας ουσίας με μία συγκεκριμένη μέθοδο. Η επαναληψιμότητα - Precision μας δείχνει το μέγεθος των τυχαίων λαθών που μπορεί να οφείλονται σε ποικίλους παράγοντες, όπως διαφορετικά όργανα μέτρησης, αντιδραστήρια διαφορετικής προέλευσης, αλλαγή προσωπικού στην εργαστηριακή ανάλυση, ενώ η Accuracy σχετίζεται με τα συστηματικά σφάλματα του οργάνου ή της μεθόδου. Αναπαραγωγιμότητα:Αναπαραγωγιμότητα (reproducibility) είναι το μέτρο της διασποράς μεταξύ των αποτελεσμάτων ανεξάρτητων ελέγχων που λαμβάνονται με την ίδια μέθοδο στο ίδιο δείγμα κάτω από διαφορετικές συνθήκες, δηλαδή, διαφορετικοί αναλυτές, ίδιο ή διαφορετικά εργαστήρια, κα. Διακρίνεται σε ενδο - εργαστηριακή και δι - εργαστηριακή αναπαραγωγιμότητα

14 Reproducibility Αναπαραγωγιμότητα (reproducibility) είναι το μέτρο της διασποράς μεταξύ των αποτελεσμάτων ανεξάρτητων ελέγχων ,που λαμβάνονται με την ίδια μέθοδο στο ίδιο δείγμα κάτω από διαφορετικές συνθήκες, δηλαδή, διαφορετικοί αναλυτές, ίδιο ή διαφορετικά εργαστήρια, κα. Διακρίνεται σε ενδο - εργαστηριακή και δι - εργαστηριακή αναπαραγωγιμότητα Όταν σε μια μέτρηση δεν υπάρχουν τυχαία ή συστηματικά σφάλματα, τότε η μέτρηση λέγεται ότι έχει αξιοπιστία δηλ. ακρίβεια, αναπαραγωγιμότητα, επαναληψιμότητα ή συνέπεια

15 H επαναληψιμότητα ελέγχεται με στατιστικές μεθόδους
_ 1.Βρίσκουμε τη μέση τιμή χ των μετρήσεών μας (δηλ. τον μέσο όρο).

16 Η επαναληψιμότητα ελέγχεται με στατιστικές μεθόδους
Βρίσκουμε τη σταθερή απόκλιση S Standard Deviation,που είναι η διακύμανση των επί μέρους τιμών γύρω από τη μέση τιμή. (τυπική απόκλιση)

17 H επαναληψιμότητα ελέγχεται με στατιστικές μεθόδους
Βρίσκουμε τον συντελεστή μεταβλητότητας CV (Coefficient of Variation) S CV= x _ x Διακύμανση : μέση τιμή

18 επαναληψιμότητα Ο ποσοτικός τρόπος έκφρασης της επαναληψιμότητας είναι ο προσδιορισμός της τυπικής (σταθερής) απόκλισης (Standard Deviation). Ουσιαστικά η τυπική απόκλιση εκφράζει την έλλειψη σύμπτωσης μεταξύ των επαναλαμβανόμενων μετρήσεων. Οι όροι τυχαίο λάθος, τυπική απόκλιση και έλλειψη επαναληψιμότητας είναι συνδεδεμένοι. Όσο μεγαλύτερη η τυπική απόκλιση τόσο μεγαλύτερο το τυχαίο λάθος. Όσο μικρότερη η τυπική απόκλιση τόσο καλύτερη είναι η επαναληψιμότητα της μεθόδου. Μία μέθοδος για να έχει καλή επαναληψιμότητα θα πρέπει με δύο σταθερές αποκλίσεις (+/-) να καλύπτει το 95,5% των τιμών.

19 επαναληψιμότητα Ως μέτρο της πιστότητας(precision) χρησιμοποιείται : η τυπική απόκλιση SD (μεγάλη S= μεγάλο τυχαίο λάθος). Επίσης o συντελεστής μεταβλητότητας ή διακύμανσης (coefficient of variation, CV), που είναι καθαρός αριθμός (S / x ). Ο συντελεστής μεταβλητότητας (coefficient of variation, CV), που εκφράζεται σε ποσοστό και υπολογίζεται από τη σχέση: CV % = (S / x )∙ Ο συντελεστής μεταβλητότητας δίνει το μέτρο της αναλυτικής διακύμανσης των μετρήσεων, δηλαδή την απόκλιση προς τη μέση τιμή των μετρήσεων, επί της εκατό. Συγκεκριμένα: Όσο μικρότερη η τιμή του CV τόσο μικρότερη η SD άρα τόσο πιο αντιπροσωπευτική και αξιολογήσιμη η μέση τιμή _ χ

20 Η επαναληψιμότητα ελέγχεται με στατιστικές μεθόδους
Προσδιορισμοί mg/dl διαφορά _ Τετράγωνο διαφοράς _ 2 χ-χ ( χ-χ) …………………………………………………………………. _ _ Σύνολα :8=36=χ Σ(χ-χ)2 =63 Η Standard Deviation (σταθερή απόκλιση ) της μέσης τιμής των προσδιορισμών S= τετραγ. ρίζα του 63:7=3 Όπως είπαμε μία μέθοδος για να έχει καλή επαναληψιμότητα θα πρέπει με δύο σταθερές αποκλίσεις να καλύπτει το 95,5% των τιμών δηλ 36 +/- 6 δηλ 36-42,άρα στο παράδειγμα έχουμε πολύ καλή επαναληψιμότητα. Εξ άλλου η CV=(3:36)χ100= 8,3% (αποδεκτή τιμή για τη μέθοδο*) *Υπάρχουν πίνακες μεθόδων με προτεινόμενες %CV ανά εξέταση

21 σταθερές αποκλίσεις 1s,2s,3s

22 σταθερές αποκλίσεις 1s,2s,3s

23

24 ΕΥΧΡΗΣΤΟΤΗΤΑ ή Πρακτικότητα (Practicability)
Προσδιορίζεται από : α. Το κόστος της μεθόδου β. Τον χρόνο που απαιτείται για να ολοκληρωθεί. γ. Τον βαθμό δυσκολίας χειρισμών. δ. Τον βαθμό επικινδυνότητας

25 Γραμμικότητα της μεθόδου
Πρέπει πάντα να ελέγχεται σε κρίσιμες περιοχές (L,M,H controls) και να βαθμονομείται (με τα standard calibrator solutions).

26

27 Υψηλές συγκεντρώσεις Αραίωση δείγματος και πολλαπλασιασμό με τον συντελεστή αραίωσης για υπολογισμό της συγκέντρωσης.

28 Χαμηλές συγκεντρώσεις
Επιλογή τεχνικής με πιο ταπεινό ελάχιστο όριο ανίχνευσης της μεθόδου

29 Πριονωτή καμπύλη

30

31 Ιδανική καμπύλη

32 Eυαισθησία (sensitivity)
(Nοσολογική) ευαισθησία (sensitivity) μιας δοκιμασίας, λέγεται η ικανότητά της να δίνει θετικό αποτέλεσμα στον μεγαλύτερο δυνατόν αριθμό ατόμων, που πάσχουν από την πιθανολογούμενη νόσο. Εκφράζει δηλαδή το ποσοστό των πασχόντων από μια συγκεκριμένη πάθηση που έχουν θετικό το αποτέλεσμα της δοκιμασίας . Aναφέρεται στη μικρότερη συγκέντρωση της αναλυόμενης ουσίας που μπορεί με βεβαιότητα να μετρηθεί, ταυτίζεται δε με το ελάχιστο όριο ανίχνευσης της μεθόδου (detection limit). Eκφράζεται ως εκατοστιαίο ποσοστό των αληθώς θετικών (ΑΘ) αποτελεσμάτων προς το σύνολο των ασθενών που έδωσαν αληθώς θετικό ή ψευδώς αρνητικό (ΨΑ) αποτέλεσμα Ευαισθησία % ={ ΑΘ/(ΑΘ+ΨΑ)} χ100

33 ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑ (SPECIFICITY)
Η ικανότητα της μεθόδου να μετρά μόνο την ουσία-στόχο χωρίς την παρεμβολή άλλων ουσιών του δείγματος ή των αντιδραστηρίων. Hb,Bil, turbidity, medicines, immunoglobulins , cross reactions. .Η ειδικότητα ταυτίζεται με την ικανότητα της μεθόδου να δίνει αρνητικό αποτέλεσμα στο μεγαλύτερο δυνατό αριθμό μη πασχόντων από την ζητούμενη νόσο. Εκφράζεται ως το % των αληθώς αρνητικών (ΑΑ) αποτελεσμάτων προς το σύνολο των αληθώς αρνητικών (ΑΑ) και ψευδώς θετικών (ΨΘ) αποτελεσμάτων. ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑ = (ΑΑ/ΑΑ+ΨΘ) Χ 100 Η ιδανική εξέταση θα πρέπει να έχει 100% ειδικότητα και 100% ευαισθησία.

34 Προγνωστική αξία (predictive value) θετικού αποτελέσματος
Εκφράζει το εκατοστιαίο ποσοστό των αληθώς + αποτελεσμάτων προς το σύνολο των αληθώς και ψευδώς + αποτελεσμάτων. PV(+)={ ΑΘ/ΑΘ+ΨΘ} χ 100 Όσο το ποσοστό αυτό πλησιάζει το 100,τόσο είναι μεγαλύτερη η προγνωστική αξία της μεθόδου. Αν η μέθοδος δίνει ψευδώς θετικά αποτελέσματα έχει μειωμένη προγνωστική αξία.

35 Προγνωστική αξία (predictive value) αρνητικού αποτελέσματος
Το εκατοστιαίο ποσοστό των αληθώς αρνητικών προς το σύνολο των αληθώς και ψευδώς αρνητικών αποτελεσμάτων. PV(-)= {AA/ΑΑ+ΨΑ} χ 100 Όσο μικρότερος είναι ο παρονομαστής, τόσο πλησιέστερα στο 100 θα βρίσκεται αυτή η τιμή δηλ. τόσο μεγαλύτερη η προγνωστική αξία του αρνητικού αποτελέσματος.

36 Διαγνωστική αξία (Diagnostic Value)
Θετική  προγνωστική  αξία: Η  πιθανότητα  ενός  περιστατικού  να  είναι  όντως  παθολογικό  όταν  η  δοκιμασία  αποβαίνει  θετική Αρνητική  προγνωστική  αξία: Η  πιθανότητα  ένα  άτομο  να  είναι   φυσιολογικό όταν  η  δοκιμασία  είναι  αρνητική

37 Διαγνωστική αξία (Diagnostic Value)
Εξαρτάται από: Τη συχνότητα (επιπολασμό) της νόσου σε ένα πληθυσμό σε δεδομένο τόπο και χρόνο.(vidal-τύφος) Την κλινική συσχέτιση της εξέτασης (πχ η παθολογική τιμή να αντιστοιχεί σε παθολογική κατάσταση και να μη συναντιέται-παρά σπάνια-σε άλλες άσχετες καταστάσεις. Την επιλογή ομάδων εξετάσεων καθιερωμένων για τη διάγνωση συγκεκριμένων νόσων –έλεγχο συστημάτων. Στόχος:H εγκυρότητα διάγνωσης –αποτελεσματικότητα θεραπείας-μείωση του κόστους. Σειρά τεστ μεγάλης αρνητικής προγνωστικής αξίας(δηλ. όχι ΨΑ), αποκλείουν ύποπτη νόσο, ενώ σε διαγνωσμένα νοσήματα επιλέγονται εξετάσεις αυξημένης ειδικότητας που εμφανίζουν μεγαλύτερη προγνωστική αξία(PV+ δηλ. όχι ΨΘ αποτελέσματα).

38 Ποιοτικός Έλεγχος Από όλα τα παραπάνω προκύπτει ότι ο κλινικός Ιατρός χρειάζεται γρήγορα και έγκυρα αποτελέσματα και αυτό απαιτεί εκσυγχρονισμένο και αξιόπιστο Εργαστήριο. Αυτό σημαίνει ότι το Εργαστήριο πρέπει να ακολουθεί προγράμματα ελέγχου ορθότητας . Ο ποιοτικός έλεγχος πρέπει να είναι εσωτερικός κι εξωτερικός, διαρκής και προγραμματισμένος, να αποτυπώνεται σε χάρτες ελέγχου (Levey-Jennings,Youden) και να οδηγεί σε βελτίωση των τεχνικών και του τρόπου που εργάζεται το προσωπικό.

39 ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΔΟΚΙΜΩΝ (Quality Assurance of Testing Results)
Ένα Εργαστήριο πρέπει να καθιερώσει : -Σύστημα Ποιότητας, για να παρακολουθεί / αξιολογεί την αναλυτική ικανότητά του από μέρα σε μέρα (day to day) ή από σειρά σε σειρά δειγμάτων (batch to batch). -Kατάλληλου επιπέδου σχήματα Εσωτερικού Ελέγχου Ποιότητας (Internal QC). -Δοκιμές Ικανότητας (Proficiency Testing) - Συμμετέχοντας σε προγράμματα εξωτερικού ελέγχου ποιότητας (External QC). Σκοπός του Ελέγχου Ποιότητας είναι η διασφάλιση της σταθερότητας των αποτελεσμάτων από μέρα σε μέρα και η συμμόρφωσή τους σε καθορισμένα κριτήρια.

40 ΧΡΗΣΗ ΠΟΛΛΑΠΛΩΝ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ (REPLICATES
Συνίσταται στην επανάληψη ολόκληρης της διαδικασίας της μεθόδου σε δύο ή περισσότερα υποδείγματα του ιδίου δείγματος, ώστε να προκύψουν ανεξάρτητα αποτελέσματα για την αξιολόγηση των τυχαίων σφαλμάτων της μεθόδου. Ελέγχεται η (ενδοεργαστηριακή) επαναληψιμότητα της μεθόδου και εκφράζει μόνο το τυχαίο σφάλμα της. Εάν γίνουν πολλαπλές μετρήσεις του ιδίου διαλύματος εργασίας του δείγματος θα ελεγχθεί η επαναληψιμότητα του συστήματος (οργάνου) και όχι της μεθόδου. Αξιολόγηση: Εάν οι δύο ανεξάρτητες μετρήσεις Χ1 και Χ2 έχουν απόλυτη διαφορά μικρότερη από την ενδοεργαστηριακή επαναληψιμότητα της μεθόδου (r = 2,8 s), τότε η επαναληψιμότητα θεωρείται αποδεκτή και το αποτέλεσμα είναι ο μέσος όρος των δύο μετρήσεων.

41 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΛΕΓΧΟΥ ΜΕΣΟΥ ΟΡΟΥ
Το δείγμα αναλύεται φορές (ανεξάρτητες αναλύσεις) _ και υπολογίζεται ο μέσος όρος x και η τυπική απόκλιση s. Κατασκευάζεται διάγραμμα ορθογώνιων αξόνων, με κατακόρυφο άξονα τη συγκέντρωση _ x και οριζόντιο άξονα τη σειρά εξετασθέντων δειγμάτων ελέγχου ποιότητας (1ο, 2ο, ...) ή τις ημερομηνίες εκτέλεσης ανάλυσης.

42 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΛΕΓΧΟΥ ΜΕΣΟΥ ΟΡΟΥ
Στον κατακόρυφο άξονα και αρχίζοντας από το μέσο όρο φέρεται πλήρης οριζόντια γραμμή. Εκατέρωθεν της οριζόντιας γραμμής φέρονται διακεκομμένες γραμμές που αντιστοιχούν σε ± 2s (Όρια Ελέγχου) και ± 3s (Όρια Δράσης). Κατά την εκτέλεση των δοκιμών αναλύεται το δείγμα ελέγχου ποιότητας (control) και η ευρισκόμενη τιμή καταγράφεται στο διάγραμμα υπό μορφή κουκίδας.

43 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΛΕΓΧΟΥ

44 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΛΕΓΧΟΥ

45 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΛΕΓΧΟΥ ΜΕΣΟΥ ΟΡΟΥ
Ταχύς έλεγχος εάν η αναλυτική διαδικασία είναι υπό έλεγχο (όλα τα σημεία εντός των ορίων ελέγχου και συμμετρικά εκατέρωθεν της γραμμής μέσου όρου). Διαπίστωση τάσεων του συστήματος που εάν δεν διορθωθούν μπορούν να οδηγήσουν το σύστημα εκτός ελέγχου. Κανόνες αξιολόγησης – λήψεως μέτρων: Εάν έστω και 1 αποτέλεσμα βρεθεί εκτός των ορίων δράσεως (±3s) η αναλυτική διαδικασία θεωρείται εκτός ελέγχου, ακολουθείται διαδικασία διερεύνησης και διορθωτικές ενέργειες ώστε το σύστημα να επιστρέψει υπό έλεγχο.

46 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΛΕΓΧΟΥ

47 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΛΕΓΧΟΥ ΜΕΣΟΥ ΟΡΟΥ
Εάν 2 διαδοχικά αποτελέσματα βρεθούν εκτός ορίων ελέγχου (προειδοποίησης) η αναλυτική διαδικασία είναι εκτός ελέγχου και η ανάλυση των δειγμάτων που εξετάσθηκαν με το δείγμα ελέγχου επαναλαμβάνεται. Εάν 10 διαδοχικά σημεία βρίσκονται προς την ίδια πλευρά της γραμμής μέσου όρου, η αναλυτική διαδικασία θεωρείται εκτός ελέγχου.

48 ΑΡΧΗ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΕΛΕΓΧΟΥ

49 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΛΕΓΧΟΥ Τα αποτελέσματα δείχνουν μετατόπιση
ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΛΕΓΧΟΥ Τα αποτελέσματα δείχνουν μετατόπιση. Πρέπει να αναληφθεί διορθωτική ενέργεια και να αναζητηθεί η αιτία.

50 Διάγραμμα ελέγχου αναλυτή

51 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ Levey-Jennings με ορό ΕΛΕΓΧΟΥ
                                            αλλά και αν τα σημεία αυτά εμφανίζουν κάποια συστηματική τάση (π.χ. συνεχόμενη αύξηση ή μείωση)                                                        ή μετατόπιση (π.χ. όλα τα σημεία βρίσκονται από την μία πλευρά της μέσης τιμής).                                                     

52 Χάρτες Levey-Jennings

53 Τα κριτήρια ελέγχου Westgard
Τα κριτήρια ελέγχου Westgard ερμηνεύουν με τον καλύτερο τρόπο την διακύμανση των σημείων ελέγχου πάνω σε ένα διάγραμμα Levey-Jennings. Με την βοήθεια τους τα αναλυτικά σφάλματα εντοπίζονται έγκαιρα αλλά και διαφοροποιούνται στις κατηγορίες των τυχαίων και συστηματικών σφαλμάτων.       Τα κριτήρια αυτά είναι: 12sΠροειδοποιητικό μήνυμα:τιμή-ες ελέγχου μεταξύ μ±2σ και μ±3σ  13sΤυχαίο σφάλμα : τιμή- τιμές ελέγχου πέρα από τα όρια μ±3σ  22sΣυστηματικό σφάλμα : Δύο συνεχόμενες τιμές ελέγχου μεταξύ μ±2σ και μ±3σ  R4s Τυχαίο σφάλμα : Δύο τουλάχιστον τυχαίες τιμές ελέγχου απέχουν μεταξύ τους 4σ  41s Συστηματικό σφάλμα :Τέσσερις συνεχόμενες τιμές ελέγχου είναι πάνω από μ±1σ  _ 10 X Συστηματικό σφάλμα : Δέκα συνεχόμενες τιμές ελέγχου είναι πάνω ή κάτω από την μέση τιμή

54 O ΔΕΙΚΤΗΣ ΤΥΠΙΚΗΣ ΑΠΟΚΛΙΣΗΣ
O δείκτης τυπικής απόκλισης (Standard Deviation Index ή SDI) χρησιμοποιείται για την ανίχνευση τάσεων σε συνεχόμενες τιμές ελέγχου σε προγράμματα εξωτερικού ελέγχου ποιότητας. Ο δείκτης SDI είναι ένας ακέραιος αριθμός με θετικό ή αρνητικό πρόσημο. Τα όρια ελέγχου του δείκτη SDI είναι συνήθως οι τιμές -2 έως 2. Υπολογίζεται από την παρακάτω εξίσωση:

55 SDI δείκτης τυπικής απόκλισης

56 SDI Όπου: «Τιμή εργαστηρίου». Η μέση τιμή των σημερινών τιμών ελέγχου ενός συγκεκριμένου εργαστηρίου «Μέση τιμή της ομάδας των εργαστηρίων». Η μέση τιμή όλων των τιμών ελέγχου του ίδιου επιπέδου της ίδιας ομάδας εργαστηρίων.    «Τυπική απόκλιση της ομάδας των εργαστηρίων». Η τυπική απόκλιση όλων των τιμών ελέγχου του ίδιου επιπέδου της ίδιας ομάδας εργαστηρίων. 

57 Σε πολλά προγράμματα εξωτερικού ελέγχου ποιότητας ο δείκτης SDI παριστάνεται και ως διάγραμμα. Τα διαγράμματα αυτά απαντώνται σε δύο διαφορετικές μορφές. Στο ακόλουθο διάγραμμα οι τιμές SDI σχηματίζουν διάγραμμα τύπου Levey-Jennings. Οι τιμές SDI προέρχονται όλες από την ίδια παράμετρο. Το διάγραμμα αυτό εξυπηρετεί την παρακολούθηση της μεταβολής των τιμών SDI κατά την διάρκεια του χρόνου. Παρατηρήστε ότι όλες οι τιμές είναι εντός  ελέγχου.

58 SDI Στο ακόλουθο διάγραμμα οι τιμές SDI σχηματίζουν ιστογράμματα. Στο διάγραμμα αυτό οι τιμές SDI προέρχονται από πολλές διαφορετικούς παραμέτρους του ίδιου αναλυτή. Απεικονίζει την επίδοση όλων των παραμέτρων του ίδιου αναλυτή σε μια ορισμένη χρονική στιγμή.

59 Yoden plot Σε κάθε έλεγχο αναλύονται δύο δείγματα ελέγχου, ένα υψηλής και ένα χαμηλής τιμής. Δημιουργείται τετράγωνο διάγραμμα, στον άξονα Υ αριστερά οι τιμές του ενός προτύπου, στον άξονα Χ κάτω οι τιμές του άλλου προτύπου. Χαράσσονται οι γραμμές από τους μέσους όρους και των ορίων ± 2 s και ±4s. Για κάθε διπλό έλεγχο αντιστοιχεί / σημειώνεται μια κουκίδα, η οποία πρέπει να ευρίσκεται στο εσωτερικό τετράγωνο των ± 2 s διαφορετικά το σύστημα είναι εκτός ελέγχου. Πλεονεκτεί στο ότι θα πρέπει και στα δύο επίπεδα συγκεντρώσεων η μέθοδος να είναι εντός ελέγχου.

60 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ Yoden

61

62

63 Συνοψίζουμε Τα προαναλυτικά σφάλματα είναι εργαστηριακά σφάλματα που προηγούνται της ανάλυσης Τα αναλυτικά σφάλματα γίνονται κατά το στάδιο της ανάλυσης, δηλαδή πάνω στον αναλυτή πχ. Ο έλεγχος των σφαλμάτων γίνεται με την τήρηση των οδηγιών χρήσης του αναλυτή, αλλά και με την διαδικασία του στατιστικού ελέγχου ποιότητας. Tα μετααναλυτικά σφάλματα είναι τα σφάλματα της γραμματείας,που έχουν περιοριστεί σημαντικά λόγω της χρήσης της πληροφορικής Laboratory information systems (LIS ) για την διαχείρισης των δεδομένων σε ηλεκτρονική μορφή. Με τον τρόπο αυτό επιτρέπεται η εισαγωγή στοιχείων των εξεταζόμενων και του ιατρικού τους ιστορικού, των αιτούμενων εξετάσεων, ο συντονισμός λειτουργίας των αναλυτών, η έκδοση αποτελεσμάτων, η αρχειοθέτηση, ο έλεγχος ποιότητας (QC), η στατιστική επεξεργασία κ.α. Εφαρμόζονται επιπλέον προγράμματα θετικής αναγνώρισης με τη βοήθεια barcodes έτσι ώστε να επιτυγχάνεται η ταυτοποίηση των εξεταζόμενων και των δειγμάτων με τέτοιο τρόπο που να αποτρέπονται σφάλματα προαναλυτικά αλλά και μεταναλυτικά.

64 Κατευθυντήρια οδηγία για την διαπίστευση κλινικών εργαστηρίων
Κατευθυντήρια οδηγία για την διαπίστευση κλινικών εργαστηρίων από το Εθνικό Σύστημα Διαπίστευσης : ΧΡΟΝΟΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΔΙΑΠΙΣΤΕΥΣΗΣ ΚΑΤΑ ΕΛΟΤ EN ISO 15189:2012 ΓΙΑ ΚΛΙΝΙΚΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ :

65 Διαπίστευση Κλινικών Εργαστηρίων από το Ε.ΣΥ.Δ.
To Ε.ΣΥ.Δ. διαπιστεύει Κλινικά Εργαστήρια σύμφωνα με τα Διεθνή Πρότυπα ΕΛΟΤ ΕΝ ISO, ενώ έχει εκδώσει ειδικές Κατευθυντήριες Οδηγίες με συγκεκριμένες απαιτήσεις επαλήθευσης και ελέγχου ποιότητας των μεθόδων των Κλινικών Δοκιμών. τις δοκιμές   στους τομείς  της Κλινικής Χημείας και των λοιπών κλάδων της Εργαστηριακής Ιατρικής.

66 • Απαιτήσεις για την παρακολούθηση των
Απαιτήσεις διαπίστευσης κλινικών εργαστηρίων • Απαιτήσεις για την παρακολούθηση των αναλυτών,συντήρηση μηχανημάτων, οργάνων, συσκευών. . Διαχείριση-εκπαίδευση-αξιολόγηση προσωπικού. . Διαχείριση αναλώσιμων και αντιδραστηρίων. . Αξιολόγηση και συνεργασία με τα εργαστήρια αναφοράς. Οδηγίες για την ασφάλεια (προσωπικό, διάθεση αποβλήτων κλπ) Διαχείριση των αποτελεσμάτων,back up δεδομένων, στατιστική επεξεργασία. Πληροφόρηση του ασθενή, εχεμύθεια, σεβασμός του ιατρικού απορρήτου και της προσωπικότητάς του. Τρόπος συλλογής πληροφοριών και δειγμάτων

67 Deadline Το ΕΣΥΔ από ξεκίνησε να δέχεται αιτήσεις σύμφωνα με το πρότυπο ΕΛΟΤ EN ISO 15189:2012. 3. Όλες οι αξιολογήσεις (αρχικές, επιτηρήσεις, επεκτάσεις πεδίου δοκιμών και επαναξιολογήσεις), μέχρι την , θα μπορούν να διενεργούνται σύμφωνα και με τα δύο πρότυπα (ΕΛΟΤ EN ISO 15189:2007 και ΕΛΟΤ EN ISO 15189:2012). 4. Από την τα εργαστήρια θα αξιολογούνται μόνο σύμφωνα με το πρότυπο ΕΛΟΤ EN ISO 15189:2012.

68 Όπως πληροφορηθήκαμε στο 25 Πανελλήνιο Αιματολογικό Συνέδριο
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΙΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ έχει επιληφθεί του θέματος ,μάθαμε ότι κάποιες Αιμοδοσίες έχουν από παλαιότερα ISO,υπήρχε εισήγηση από το Τζάνειο για τα ποσοτικά κριτήρια ενός ποιοτικού ελέγχου, καθώς κι άλλες εισηγήσεις που τόνισαν τη σημασία της διαπίστευσης, αλλά και την ανάγκη κάθε εργαστηρίου να εφαρμόζει ένα πρόγραμμα ποιοτικού ελέγχου.

69

70 My slideshare.net page