Η ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ

Παρουσίαση με θέμα: "Η ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Η ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ
ΕΦΗΒΕΙΑ Η ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ

2 Η εφηβεία είναι μια περίοδος-'κλειδί' στη ζωή κάθε ατόμου, κατά την οποία συχνά προκαλούνται εντάσεις ανάμεσα στους εφήβους και στους ενηλίκους. Οι γονείς καθώς και οι καθηγητές καλούνται να αποδείξουν τις προθέσεις τους ούτως ώστε να αναγνωριστούν ως φιλικοί παρά να απορριφθούν ως αντίδικοι. Οι γονείς θα πρέπει να είναι οπλισμένοι με υπομονή και επιμονή και κυρίως να έχουν επιθυμία για επικοινωνία! Μόνο συζητώντας με τον έφηβο θα τον βοηθήσουν να ξεπεράσει όλες του τις ανησυχίες.

3

4 Τα θέματα που απασχολούν τους εφήβους και κατά συνέπεια και τους γονείς τους ποικίλλουν ανάλογα με τη δομή και τα χαρακτηριστικά της κάθε οικογένειας και είναι πραγματικά ανεξάντλητα: επιθετικότητα, αποκλίνουσα ή/και παραβατική συμπεριφορά, αθέτηση οικογενειακών κανόνων, διαταραχές στην πρόσληψη τροφής και παραίτηση από τις μαθησιακές υποχρεώσεις... Σε κάθε περίπτωση, το κλειδί της επιτυχίας των γονέων είναι να διαφυλάξουν την ποιότητα της ψυχικής επαφής και της επικοινωνίας.

5

6 Η εφηβεία είναι περίοδος έντονων ορμονικών και ψυχολογικών ανακατατάξεων, ο προάγγελος της εισόδου του ατόμου στην ενήλικη ζωή. Το παιδικό σώμα σταδιακά τελειοποιείται και αποκτά αναλογίες ενηλίκου, καθώς αρχίζουν να διαφαίνονται τα χαρακτηριστικά του φύλου. Η συμφιλίωση και η αποδοχή των αλλαγών αυτών προϋποθέτουν την υγιή ψυχική λειτουργία του ατόμου. Οι διαταραχές στη διατροφή (βουλιμία, ανορεξία), κυρίως στα κορίτσια, οφείλονται στην επιθυμία να επισκιαστούν τα χαρακτηριστικά της σεξουαλικότητας. Η κοπέλα αισθάνεται την ανάγκη να παραμείνει στην παιδική ηλικία και υποσυνείδητα καθιερώνει μια σειρά ακραίων συμπεριφορών, πολλές φορές με στόχο τη διατροφή. Στη συνέχεια οι τύψεις από την υπερκατανάλωση τροφής οδηγούν σε αυστηρές δίαιτες που τελικά την αγχώνουν και την κουράζουν, παρασύροντάς την ακόμα μία φορά στην υπερφαγία. Είναι φανερό πως η μετάβαση από την παιδική ηλικία στην ενήλικη ζωή παρουσιάζει στον έφηβο συμπτώματα δισυπόστατης ψυχολογικής περιόδου. Ενώ, δηλαδή, αντιλαμβάνεται τα όρια του φυσιολογικού τρόπου θρέψης και διατήρησης της σωματικής του υγείας, έρχεται σε σύγκρουση με την ψυχική αναστάτωση που βιώνει, καταφεύγοντας αντιδραστικά σε βουλιμικές ή σε ανορεκτικές κρίσεις.

7

8 Το πρόβλημα που κυρίως αντιμετωπίζουν οι νέοι στην εφηβεία είναι η απαγκίστρωσή τους από τα παιδικά χρόνια, καθώς αποτελεί την πρώτη μεγάλη αλλαγή που καλούνται από τη φύση να βιώσουν. Ανάλογα, λοιπόν, με τις παραστάσεις και τη μερική διαμόρφωση του χαρακτήρα τους από την παιδική ηλικία, παρουσιάζουν αντιστοίχως μεγαλύτερη ή μικρότερη αντίσταση σε αυτήν την αλλαγή. Εφηβεία, μια κατ εξοχήν κρίσιμη περίοδος που βρίσκεται στο μεταίχμιο μεταξύ παιδικότητας και ενηλικίωσης. Το παιδί δεν είναι πλέον παιδί αλλά ούτε και ώριμος άνθρωπος... Ας έχουμε πάντως υπ όψη μας ότι ολόκληρη η ζωή του ανθρώπου είναι μια συνέχεια και μάλιστα η κάθε φάση επηρεάζεται από τις προηγούμενες και είναι καθοριστική για τις επόμενες. Ακόμη ότι ο έφηβος όπως και κάθε άνθρωπος επηρεάζεται άμεσα από το οικογενειακό και κοινωνικό του περιβάλλον και κουβαλάει τις βιολογικές καταβολές του, όποιες και αν είναι αυτές.

9

10 Τι είναι αυτό που ονομάζουμε Εφηβεία;
Είναι η αναπτυξιακή εκείνη περίοδος της ζωής του ανθρώπου που ξεκινάει με ειδικές βιολογικές αλλαγές (ορμονικές) στο σώμα του παιδιού ( αλλαγές που έχουν παράλληλα και ψυχοσωματικές επιπτώσεις) και τελειώνει “ψυχολογικά” με την τελική γενετήσια ολοκλήρωση και αυτόνομη ωρίμανση του ατόμου. Θα λέγαμε αδρά ότι η εφηβεία αρχίζει γενικά περί το 11ο έτος της ηλικίας και φτάνει μέχρι το 18ο. Όμως υπάρχουν μεγάλες ατομικές διαφορές στα όρια αυτά και θα πρέπει να το λαμβάνουν αυτό υπ όψη τους όσοι έρχονται σε επαφή με νέους. Επίσης είναι γνωστό ότι μπορεί να παρατηρήσει κανείς εφηβική συμπεριφορά και σε μεγάλους ανθρώπους που δεν πέτυχαν να ωριμάσουν στην κρίσιμη αυτή περίοδο.

11

12 Υπάρχει κρίση στην εφηβεία;
Εξαρτάται το τι ακριβώς εννοούμε όταν λέμε κρίση. Είναι γεγονός ότι στην εφηβεία υπάρχει ψυχολογικά μια ρευστότητα που δημιουργεί νέες προϋποθέσεις ωρίμανσης και αναδιάταξης του ψυχικού κόσμου. Κατά συνέπεια μπορεί να θεωρηθεί φυσιολογική κάποια λογική και ελεγχόμενη αναταραχή στον έφηβο. Πάντως δεν θα πρέπει να θεωρείται κανόνας η αναταραχή, δεδομένου ότι μπορεί να αντισταθμιστεί συχνά, με επιτυχία από τον ίδιο τον έφηβο. Μάλιστα όταν έχουμε να κάνουμε με πολύ ήσυχα και υπάκουα παιδιά, τότε αυτό πρέπει να μας βάλει σε σκέψεις, ότι τα παιδιά αυτά δείχνουν απροθυμία στο να μεγαλώσουν και μπορεί να φταίνε διάφορα πράγματα γι αυτό (όπως αυταρχικό και τιμωρητέο περιβάλλον ή υπερσυναισθηματικές εκδηλώσεις απέναντι στο παιδί από πλευράς γονέων).

13

14 Τότε έχουμε ουσιαστικά, την ανάπτυξη υπερβολικών μηχανισμών άμυνας (προς τις αναδυόμενες ενορμήσεις ) που δημιουργούν φραγμό στη φυσιολογική διαδικασία ωρίμανσης. Ωστόσο, δεν είναι φυσιολογικό και αναμενόμενο να έχουμε σοβαρές αναστατώσεις στην εφηβεία και στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να τις αντιμετωπίσουμε σαν ψυχολογική διαταραχή. Ο λόγος είναι ότι αν δεν αντιμετωπιστούν με την ανάλογη ψυχολογική βοήθεια, είναι απίθανο να ξεπεραστούν ανώδυνα από τον έφηβο και αργότερα θα αφήσουν κάποια κατάλοιπα στην υπόλοιπη ζωή του. Φυσικά είναι φανερό ότι όσο πιο υγιής είναι η προσωπικότητα του παιδιού, τόσο πιο εύκολα θα περάσει μέσα από την εφηβεία χωρίς να βιώσει έντονο άγχος ή κατάθλιψη. Γι αυτό πρέπει να επενδύει κανείς σε ενδιαφέρον και προσοχή, από νωρίς στην παιδική ηλικία ώστε να προλάβει αργότερα τα “απρόβλεπτα”! Σημαντικό ρόλο για την πρόκληση αναταραχής στη διάρκεια της εφηβείας παίζουν η κληρονομικότητα αλλά κυρίως το περιβάλλον του εφήβου (οικογένεια) καθώς και παιδικές τραυματικές εμπειρίες, όπως αποχωρισμοί, θάνατος, διαζύγιο γονέων, αρρώστιες. Στις περιπτώσεις αυτές είναι αναμενόμενο να έχουμε θυελλώδη εφηβεία με εσωτερική αναταραχή αλλά και εξωτερικά προβλήματα συμπεριφοράς στο σπίτι και στο σχολείο.

15

16 Είπαμε ότι η εφηβεία εκτείνεται από τα 11-18 ή και 20 & 25 ακόμη χρόνια της ζωής του ανθρώπου.
Είναι όμως ενιαία ή έχει ιδιομορφίες όσο προχωρεί με την ηλικία; Σίγουρα δεν είναι ομοιόμορφη και συνηθίζουμε επιστημονικά να την διαιρούμε σε τρία στάδια: Την προεφηβεία, την μέση και την τελική εφηβεία. Τα όρια βέβαια αυτά είναι ο κανόνας αλλά ποικίλουν από άτομο σε άτομο όσον αφορά την έναρξη αλλά και τη διάρκεια. Για παράδειγμα κάποιοι 15χρονοι βλέπουμε ότι βρίσκονται σαφώς στο 1ο στάδιο ενώ άλλοι ήδη στο 3ο και τελικό. Πάντως οι περισσότεροι είναι στο 2ο μέσο στάδιο. Άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν την ωρίμανση σε κάποιο στάδιο της εφηβείας είναι το φύλο, το πολιτιστικό επίπεδο, η κοινωνική τάξη, η κατάσταση της υγείας και άλλα. Έτσι τα κορίτσια ωριμάζουν νωρίτερα από τα αγόρια, ειδικά στα πρώτα στάδια. Εξ άλλου μια χρόνια νόσος μπορεί να καθυστερήσει την ανάπτυξη του εφήβου, που έχει να αντιμετωπίσει την εξάρτησή του τόσο από τη φαρμακευτική αγωγή όσο και τη συνεχή υποστήριξη από γονείς και γιατρούς, αλλά ταυτόχρονα παλεύει και με την εικόνα του σώματός του και τους περιορισμούς που του υπαγορεύει η αρρώστια του.

17

18 Ποιοί είναι γενικά οι στόχοι της εφηβείας από ψυχολογική και κοινωνική άποψη;
Κατ αρχήν η σταδιακή ανάπτυξη μέχρι το άτομο να γίνει ανεξάρτητο και αυτόνομο. Το να αναπτύξει το άτομο μια ρεαλιστική αλλά και αποδεκτή εικόνα για το σώμα του και τον εαυτό του. Να αποκτήσει ικανοποιητικό έλεγχο των γενετήσιων ορμών του αλλά και ικανότητα να εκφράσει τα ερωτικά του συναισθήματα, όταν χρειαστεί. Να επεκτείνει την κοινωνικότητά του με σχέσεις και συναναστροφές έξω από την οικογένεια. Να είναι ικανός να εφαρμόσει ένα ρεαλιστικό σχέδιο για να πετύχει μια κοινωνική και οικονομική επιβίωση. Να αποδεχτεί ένα σύστημα κοινωνικών και ηθικών αξιών που θα του επιτρέψει να σταθεί μέσα στην κοινωνία.

19 Τι προβλήματα μπορεί να αντιμετωπίσουμε στην αρχική εφηβεία ή προεφηβεία (11-13);
Η εποχή αυτή χαρακτηρίζεται από ραγδαίες αλλαγές σε βιολογικό αλλά και ψυχολογικό επίπεδο. Είναι μια κρίσιμη μεταβατική περίοδος που μπορεί να προβληματίσει γονείς και παιδιά και γι αυτό είναι σκόπιμο να είμαστε έτοιμοι και να καταβάλουμε ιδιαίτερη προσοχή. Μέχρι τώρα είχαμε να κάνουμε με ένα παιδί που μεγάλωνε σιγά σιγά. Τώρα έχουμε να αντιμετωπίσουμε και εντυπωσιακές ποιοτικές αλλαγές που θα το διαφοροποιήσουν και θα του δώσουν χαρακτηριστικά ανδρικά ή γυναικεία. Αλλαγές που θα συνεχιστούν και θα ολοκληρωθούν μέσα στα επόμενα 2-6 χρόνια με την εμφάνιση των δευτερογενών χαρακτηριστικών του φύλου, εκείνων δηλ. που θα το κάνουν να φαίνεται σαν αγόρι ή κορίτσι. Όσο όμως και αν φαίνονται κοινότυπες αυτές οι αλλαγές δεν έχουν την ίδια επίδραση σε όλους. Έτσι οι σωματικές αλλαγές μπορεί να μην είναι ταυτόχρονες και αρμονικές σε όλα τα όργανα, οπότε να προξενήσουν ανησυχία στον έφηβο που μπορεί να μην γνωρίζει τι πρόκειται να επακολουθήσει. Εξ άλλου μια ήπια ακμή του προσώπου μπορεί να φαντασιώνεται σαν παραμόρφωση και να προξενήσει κατάθλιψη στο νέο. Γι αυτό εδώ θα πρέπει να γίνει ενημέρωση και συζήτηση από το γονιό ή έναν γιατρό και ανάλογη υποστήριξη.

20 Ένα άλλο σημαντικό χαρακτηριστικό της ηλικίας αυτής είναι ότι ο έφηβος αρχίζει να έχει έντονο ενδιαφέρον για σεξουαλικά θέματα, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι έχει και σεξουαλική δραστηριότητα. Γοητεύεται από ερωτικές σκηνές που μέχρι τώρα αγνοούσε (ίσως και να αποστρεφόταν!) και η περιέργειά του αυξάνει. Είναι σημαντικό για τους γονείς σ αυτή τη φάση να μπορούν να κρατήσουν την ψυχραιμία τους... Να μην τρομάξουν και παρεξηγήσουν τα πρώιμα ενδιαφέροντα του παιδιού τους νομίζοντας ότι έχει πρόθεση να αρχίσει σεξουαλική ζωή! Γιατί τότε μπορεί να ανησυχήσουν και να επιστρατεύσουν απαγορεύσεις και τιμωρίες εφ όλης της ύλης, φοβούμενοι μήπως χάσουν τον έλεγχο. Τότε σίγουρα θα τον χάσουν γιατί το παιδί θα επαναστατήσει αλλά και θα χάσει την εμπιστοσύνη στους γονείς του με αποτέλεσμα να μην τους κοινοποιεί τα προβλήματα του. Παράλληλα μπορεί να εμποδιστεί η συνολικότερη ανάπτυξη του εφήβου και η πορεία του προς την ανεξαρτητοποίηση.

21 Πώς διαμορφώνονται οι σχέσεις του εφήβου με τους γονείς του κατά την περίοδο αυτή;
Μέχρι τώρα το παιδί ταυτιζόταν έντονα με τους γονείς του και τους χρησιμοποιούσε σαν πρότυπα. Τώρα, σαν έφηβος, έχει την ανάγκη ψυχολογικά, να διαφοροποιηθεί από τους γονείς του και να αναζητήσει τη δική του ταυτότητα. Αυτό είναι απόλυτα φυσιολογικό και στις περισσότερες περιπτώσεις επιτυγχάνεται σιωπηρά, χωρίς ανοιχτή ρήξη, μέσα από ενέργειες όπως το ιδιόμορφο ντύσιμο, κούρεμα, μουσικές προτιμήσεις και την αυξημένη βαρύτητα που δίνει σε στενούς του φίλους. Σε μερικές οικογένειες όμως αυτή η τάση για διαφοροποίηση μπορεί να γίνει αφορμή έντονων συγκρούσεων και αναστάτωσης. Κινδυνεύουν όμως να αποξενωθούν από αυτό και να μη μπορέσουν τελικά να σταθούν δίπλα του αυτά τα δύσκολα χρόνια. Έτσι μπορεί να “κερδίζουμε τις μάχες αλλά να χάσουμε τελικά τον πόλεμο”!

22 Τι γίνεται στο θέμα των σχέσεων του εφήβου με συνομήλικους;
Είναι απαραίτητο για να ωριμάσει το παιδί να φύγει σταδιακά από τους γονείς του και να προσεγγίσει τους συνομηλίκους. Η παρέα του θα είναι το ασφαλές ψυχολογικό καταφύγιο έξω από την οικογένεια που θα τον βοηθήσει να κάνει το πρώτο ουσιαστικό βήμα προς την κοινωνικοποίηση. Εκεί οι έφηβοι θα δοκιμάσουν τις ιδέες και τις ικανότητές τους, θα συγκρίνουν τον εαυτό τους με τους άλλους και θα πάρουν μια θέση ανάμεσα σ αυτούς. Στην αρχή της εφηβείας οι παρέες είναι συνήθως του ιδίου φύλου και τα αγόρια κάνουν συνήθως μεγάλες ομάδες με το ίδιο ντύσιμο και κούρεμα και την ίδια φρασεολογία. Βρισκόμαστε ήδη στο γυμνάσιο. Εκεί πολλοί έφηβοι βρίσκουν ένα εντελώς νέο περιβάλλον με άγνωστους συμμαθητές. Είναι δυνατόν λοιπόν να δυσκολευτούν στην προσαρμογή τους και να εμφανιστούν αγχώδεις και φοβισμένοι. Αυτό μπορεί να εκδηλωθεί με ψυχοσωματικά συμπτώματα, αποφυγή του σχολείου ή μαθησιακές δυσκολίες. Γι αυτό πρέπει να είμαστε προσεκτικοί όταν έχουμε να κάνουμε με ένα παιδί που έχει δυσκολίες στο σχολείο καθώς πίσω από αυτό μπορεί να κρύβονται συναισθηματικά προβλήματα που θα χρειαστούν ειδική αντιμετώπιση.

23 Χρειάζονται λοιπόν οι συναναστροφές και θα πρέπει να παροτρύνουν τα παιδιά να πηγαίνουν σε εφηβικές ευκαιρίες όπως χριστιανικές συναντήσεις, χορωδίες, χριστιανικές κατασκηνώσεις κλπ. Τι πρέπει να περιμένουμε να δούμε σε έναν έφηβο που βρίσκεται στη μέση εφηβεία (14-16χρ.); Η εξελικτική ψυχολογία μας λέει ότι σ αυτή την περίοδο ο έφηβος πρέπει να πετύχει και να αποκρυσταλλώσει την ταυτότητα του φύλου του.   Τι σημαίνει αυτό; Να μπορεί κανείς να είναι άνετος με το φύλο του (είτε είναι αγόρι είτε κορίτσι), να μάθει να εκφράζει αλλά και να ελέγχει τα ερωτικά του συναισθήματα με τον κατάλληλο τρόπο. Ακόμη να μπορεί να δέχεται ανάλογες εκδηλώσεις από το άλλο φύλο, όταν χρειαστεί.   Με λίγα λόγια να έχει ενσωματώσει και αποδεχτεί τους ρόλους και τη συμπεριφορά του φύλου του, όπως τα έχει προσδιορίσει η κοινωνία μας αλλά και η οικογένειά του και η εκκλησία.

24 Για να το πετύχει αυτό ο έφηβος θα πρέπει να είναι κατ αρχήν άνετος με το σώμα του. Έπειτα θα πρέπει να έχει αναπτύξει μια καλή και ισόρροπη σχέση με τους δύο γονείς του και σ αυτό θα πρέπει να τον βοηθήσουν και εκείνοι, αλλά και οι συνθήκες μέσα στην οικογένεια. Παράλληλα όμως, θα πρέπει να τον ενισχύουν με το να ενθαρρύνουν τις πρωτοβουλίες του, αλλά και να μπορούν να πουν μια καλή κουβέντα για το παράστημά και την εμφάνισή του.

25 Τί γίνεται με τις παρέες των παιδιών στη μέση εφηβεία;
Οι έφηβοι συμμετέχουν πλέον και σε ομάδες που αποτελούνται από νέους και των δύο φύλων (αρκεί να παρατηρήσει κανείς τις παρέες στην αυλή ενός Λυκείου). Εκεί μέσα ο ένας υποστηρίζει τον άλλο και αποκτά αυτοπεποίθηση κάτω από το άγρυπνο βλέμμα του άλλου φύλου, με το οποίο μαθαίνει έτσι να συναναστρέφεται και να αποκτά άνεση.   Οι σχέσεις των εφήβων μπορεί να επεκτείνονται και σε άλλους τομείς εκτός οικογένειας. Έτσι συχνά συνδέονται με έναν ή δύο ενήλικες (όπως ένας καθηγητής, ένας ιερέας) ή ακόμη μπορεί να δείξουν φροντίδα σε μικρότερα παιδιά.   Αυτές όλες είναι σπουδαίες αλληλεπιδράσεις και εκθέτουν τους εφήβους σε τρόπους ζωής και φιλοσοφίες διαφορετικές από εκείνες της οικογένειάς τους. Ας μην ανησυχούν όμως χωρίς σοβαρό λόγο οι γονείς, βρίσκονται τώρα στα πλαίσια της αναπτυξιακής εξερεύνησης και συνήθως όταν οι έφηβοι ενηλικιωθούν, διαμορφώνουν παρόμοιες πολιτικές και φιλοσοφικές απόψεις με τους γονείς των.

26 Πώς είναι η σχέση το εφήβου μέσου σταδίου με τους γονείς του;
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτή είναι η πιο δύσκολη περίοδος που συνήθως αντιμετωπίζουν οι γονείς και θα πρέπει να είναι έτοιμοι για κάτι τέτοιο. Τα παιδιά μπορεί να είναι αμφιθυμικά στη σχέση τους μαζί τους καθώς παλεύουν να αποκτήσουν τη δική τους ταυτότητα.   Έχουν ήδη εκφράσει την ανάγκη τους για ανεξαρτησία, αλλά τώρα αντιλαμβάνονται ότι μια τέλεια ανεξαρτησία στη φάση αυτή τους εκθέτει σε ευθύνες και κινδύνους. Έτσι ο έφηβος ταλαντεύεται πότε προς την αναζήτηση συμπαράστασης από τους γονείς του και πότε προς την άρνηση κάθε βοήθειας όταν φοβάται μήπως χάσει την ανεξαρτησία του. Πρόκειται για μια φυσική αντίδραση και έχει σημασία η στάση των γονιών ώστε να βρει τη διέξοδο της.   Πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι για να βοηθήσουν το παιδί τους χρειάζεται να παραμείνουν μια σταθερή φιγούρα, πρόθυμοι να το ακούσουν ανά πάσα στιγμή χωρίς να προσπαθούν να κυριαρχήσουν πάνω του. Ο γονιός θα παραμείνει ωστόσο, ένας πολύτιμος σύμβουλος στις αναζητήσεις και τα προβλήματά του εφήβου.

27 Ποιές οι ιδιαιτερότητες της τελικής εφηβείας;
Ο τελικός στόχος του τελευταίου σταδίου της εφηβείας (17-20 περίπου) είναι η ανάπτυξη μιας επαγγελματικής ταυτότητας.   Ήδη χρονικά βρισκόμαστε στην τελευταία τάξη του Λυκείου, για όσους νέους εξακολουθούν το σχολείο. Αναφύονται τώρα, μια σειρά από καίρια ερωτήματα που η απάντησή τους θα διευκολύνει την επίτευξη του τελικού στόχου της εφηβείας.   Θα πρέπει να επιδιώξουν πανεπιστημιακές σπουδές; Θα ψάξουν αμέσως για δουλειά ή αργότερα; Ποιά δουλειά τους ταιριάζει περισσότερο;   Να παντρευτούν τώρα ή αργότερα; Θα είμαι ποτέ έτοιμος για κάτι τέτοιο; Πόσο γρήγορα θέλω να γίνω πατέρας ή μητέρα; κ.α.   Είναι πολύ σημαντικό για κάθε άτομο να αποφασίζει ο ίδιος την καριέρα που θα ήθελε να ακολουθήσει στη ζωή του. Χωρίς αυτό βέβαια να σημαίνει ότι δεν θα τον συμβουλέψουν εκείνοι που είναι υπεύθυνοι ακόμη γι αυτόν και τον αγαπούν.   Ο ρόλος των γονιών και δω μπορεί να είναι σημαντικός εφ όσον οι νέοι έχουν ανάγκη από υποστήριξη κάθε είδους και βοήθεια. Οι περισσότεροι γονείς βρίσκουν ότι έχουν καλύτερη σχέση με τα παιδιά τους τώρα, απ[ ότι παλιότερα.

28 Ωστόσο το συχνότερο λάθος τους είναι η υπερπροστασία
Ωστόσο το συχνότερο λάθος τους είναι η υπερπροστασία. Φοβούνται ότι ο νέος που ξεκινάει τη ζωή θα κάνει σοβαρά λάθη στην επιλογή της καριέρας ή συζύγου και δεν μπορούν να αντισταθούν στον πειρασμό να αποφασίζουν για λογαριασμό του...   Συνοψίζοντας όσα είπαμε για την εφηβεία, θα λέγαμε ότι:   Η εφηβεία είναι λοιπόν, μια κρίσιμη περίοδος με επαναστατικότητα, ρευστότητα και ανακατατάξεις. Δεν είναι ίδια για όλους.   Αναμφίβολα όταν το οικογενειακό κλίμα ήταν κατάλληλο στην παιδική ηλικία, χωρίς ψυχοτραυματικά γεγονότα, ο έφηβος έχει τις καλύτερες προϋποθέσεις με τη συμπαράσταση των γονιών του να ωριμάσει και να ενηλικιωθεί.   Είναι δυνατόν όμως η εφηβεία να είναι περισσότερο ταραχώδης και επεισοδιακή απ ότι συνήθως, πράγμα που θα αναστατώσει εκτός από τον έφηβο, ολόκληρη την οικογένεια. Αυτές οι περιπτώσεις αποτελούν περίπου το 20 ο)ο σύμφωνα με μια έρευνα. Τότε θα χρειαστεί να ζητήσουν οι γονείς βοήθεια από κάποιον ειδικό και πιθανότατα ο έφηβος θα χρειαστεί μια επείγουσα ψυχοθεραπευτική παρέμβαση. Αν αυτό δεν γίνει μέχρι την ενηλικίωση, ο νέος άνθρωπος θα χρειαστεί να κάνει πολλούς συμβιβασμούς στη ζωή του για να ισορροπήσει συναισθηματικά.

29 Γι αυτό θα πρέπει να “σκεφτόμαστε” την εφηβεία από τη γέννηση ακόμη του παιδιού, ώστε να προλάβουμε τις ανεξέλεγκτες αντιδράσεις. Ο ρόλος του γονιού είναι πράγματι υπεύθυνος και δύσκολος και γι αυτό πρέπει να τον βοηθήσουν ουσιαστικά τόσο η κοινωνία, όσο η πολιτεία και η εκκλησία. Η εφηβεία είναι το τελευταίο σκαλοπάτι πριν την ωριμότητα, είναι λοιπόν και η τελευταία ευκαιρία για να επέλθουν σημαντικές διορθωτικές αλλαγές για την ολοκλήρωση της προσωπικότητας.

30 Τι βιώνει ο έφηβος; Όλα αλλάζουν σε αυτόν και γύρω του-το σώμα του, οι συναισθηματικοί του δεσμοί, τα ενδιαφέροντά του-, αλλά χωρίς να έχει την παραμικρή βεβαιότητα για το αποτέλεσμα αυτών των αλλαγών. Οι αλλαγές δε στο σώμα συνοδεύονται με αντίστοιχη αλλαγή στον τρόπο που του συμπεριφέρονται οι άλλοι, πρωτίστως οι γονείς, αλλά και το περιβάλλον –οι καθηγητές στο σχολείο του, π.χ. γίνονται πιο αυστηροί ή έχουν μεγαλύτερες προσδοκίες από αυτόν. Εκείνος όμως δυσκολεύεται να ερμηνεύσει αυτή την αλλαγή στάσης από τους γύρω του. Ο έφηβος είναι μπερδεμένος-αφενός επιθυμεί να μεγαλώσει , αφετέρου νοσταλγεί την παιδική του ηλικία – έχει ανάγκη να επιβεβαιωθεί , αλλά ταυτόχρονα φοβάται να συγκρουστεί με τον εξωτερικό κόσμο. Και αυτές οι αντιφάσεις μεταφράζονται σε εσωτερική ένταση . Έτσι, ως αντίδραση καταφεύγει συχνά στην απομόνωση, τη θλίψη, ή σε συμπεριφορές «παράξενες» για τους ενηλίκους.

31 Συμπεριφορά με μεταπτώσεις.
Η διάθεση του εφήβου είναι «μία επάνω , μία κάτω», χαρακτηρίζεται από απότομες και μη ανεξήγητες εναλλαγές . Η ευχαρίστηση , η εγρήγορση , η χαρά μεταβάλλονται εύκολα σε ανία, άγχος ανασφάλεια, αγωνία, μελαγχολία και ντροπή. Αυτές οι μεταπτώσεις της συναισθηματικής κατάστασης είναι φυσιολογικές. Μάλιστα συχνά επεκτείνονται και στη συμπεριφορά του. Μπορεί π.χ. να κάθεται λίγα λεπτά μπροστά στην τηλεόραση, μετά να πάει στο ψυγείο ψάχνοντας κάτι να δοκιμάσει και αμέσως μετά να ξαπλώσει στο κρεβάτι του κοιτώντας το ταβάνι!

32 «Ποιος είμαι και τι αξίζω»;
Αυτό είναι ένα βασικό ερώτημα που απασχολεί τον έφηβο. Η εδραίωση ταυτότητας είναι η βασικότερη διανοητική και συναισθηματική διαδικασία στην εφηβεία. Η «ταυτότητα» περιλαμβάνει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται ο έφηβος τον εαυτό του, αλλά και την εκτίμηση που τρέφει για εκείνον. Η αυτοεκτίμηση μπορεί να επηρεάζεται σημαντικά από επιμέρους στοιχεία της ζωής του, όπως την εξωτερική του εμφάνιση, την καλή του επίδοση σε ένα άθλημα, τη σχέση του με το άλλο φύλο κ.λπ. Η μεγάλη σημασία της εμφάνισης κάνει τον έφηβο να δίνει μεγάλη σημασία στα ρούχα, στα παπούτσια, στα αξεσουάρ, στο να «δείξει» ότι καπνίζει, στο να «δείξει» τι μουσική ακούει, στο να «δείξει» δυνατός και τολμηρός. Όλα αυτά έχουν ως φυσική συνέπεια πολλοί έφηβοι να δείχνουν αστάθεια και να αλλάζουν συχνά κάτι στην εμφάνισή, ή γενικά στις προτιμήσεις τους. Καθώς δηλαδή ψάχνουν την ταυτότητά τους , είναι φυσικό να πειραματίζονται σε πολλούς τομείς. Αυτό δεν αφορά μόνο ότι «δείχνουν » αλλά και ότι αισθάνονται. Η κυκλοθυμία και η αστάθεια τους είναι φυσικές συνέπειες αυτής της αναζήτησης.

33 Που θα καταλήξει αυτή η δύσκολη περίοδος;
Συναισθηματικά και διανοητικά η εφηβεία συνεπάγεται τεράστιες αλλαγές στον κόσμο του παιδιού. Ιδού τι θα καταφέρει το παιδί: -Θα διαχωρίσει τον εαυτό του από εσάς προκειμένου να εδραιώσει τη δική του ατομική ταυτότητα. - Θα μάθει να ελίσσεται στις διαπροσωπικές του σχέσεις. -Θα ανακαλύψει το «γκρίζο» και θα αφήσει πίσω τον ασπρόμαυρο κόσμο της παιδικότητας. - Θα μάθει να συνεκτιμά καταστάσεις και να εξετάζει ένα ζήτημα από την σκοπιά των άλλων. -Χάρη στην ανάπτυξη της ανώτερης σκέψης , αντιλαμβάνεται την έννοια του μέλλοντος , αξιολογεί εναλλακτικές λύσεις και βάζει προσωπικούς στόχους για το μέλλον. -Αρχίζει να εξασκείται σε κάτι παραπάνω από το «εδώ και τώρα». Μπορεί να παίρνει αποφάσεις. -Θα αποκτήσει ερωτική ζωή. -Θα μπορεί να αναλάβει τις υποχρεώσεις του ενηλίκου.

34 «Oι έφηβοι θέλουν οι γονείς τους να συνεχίσουν να έχουν τις αξίες τους αλλά δεν θα πρέπει να παίρνουν ένα ενεργητικό ρόλο στο να τις προβάλλουν. Ο λόγος είναι ότι οι έφηβοι χρειάζονται να ορίσουν τον εαυτό τους όχι μόνο σε σχέση με τους γονείς τους αλλά εν αντιθέσει με αυτούς. Οι έφηβοι φοβούνται ότι οι γονείς θα επιβάλλουν την προσωπικότητά τους, αντί να την ορίσουν οι ίδιοι οι έφηβοι.   Στην προσπάθειά τους οι έφηβοι να εξασφαλίσουν ότι είναι αυτοί που εκείνοι θέλουν να είναι, σε κάποιο βαθμό προσπαθούν επίσης να είναι κάτι που οι γονείς τους δεν τους θέλουν να είναι, στη βάση ότι αυτή η τακτική εξασφαλίζει την ανεξαρτησία τους. Είναι αυτή ακριβώς η αντιφατική επιθυμία του εφήβου που κάνει την ζωή με αυτόν/αυτήν τόσο έντονη, τόσο δύσκολη και φυσικά αρκετά κουραστική για τους γονείς.   Να προσθέσουμε σε αυτό το θυελλώδες μίγμα και την επιθυμία του εφήβου να ορίσει τον εαυτό του και θετικά και αρνητικά ως ένα κομμάτι του μεγαλύτερου κόσμου μέσα στο οποίο ανήκει.

35 Για να μπορέσει ένας έφηβος να ξανοιχτεί στο κόσμο, χρειάζεται να νιώθει ότι το σπίτι της παιδικής του ηλικίας είναι ανοιχτό να τον υποδεχτεί χωρίς όρους δικό του και δρα όπως δρα ένα αρκουδάκι ως αντικείμενο ασφάλειας για ένα μικρότερο παιδί. Ενώ το παιδί της πρώτης σχολικής ηλικίας χρειάζεται ένα απτό αντικείμενο για να αισθανθεί ασφαλής και να συνεχίσει, ο έφηβος χρειάζεται την εύκολη διαθεσιμότητα και προσβασιμότητα στην ασφάλεια της οικογένειας. Κάποιοι γονείς ενθαρρύνουν τα παιδιά τους να βγουν στο μεγάλο κόσμο αλλά αυτό μπορεί να γίνει αντιληπτό από τους εφήβους ως μια προσπάθεια αποδέσμευσης για την οποία δεν είναι ακόμα έτοιμα. Μάλιστα οι γονείς δεν μπορούν να καταπιέσουν την ανεξαρτησία του εφήβου γιατί προσπαθώντας κάτι τέτοιο εμποδίζεται η διαδικασία απόκτησής της. Το να προσπαθήσει κάποιος να κατευθύνει την ανάπτυξη της ταυτότητας του έφηβου είναι αντιπαραγωγικό και ανώφελο. Κάθε βήμα για ανεξαρτησία και απόκτηση ταυτότητας μπορεί να επιτευχθεί μόνο από το καθένα μόνο του και χωρίς την συμμετοχή άλλων. Αν αυτή η κίνηση προς ανεξαρτησία δεν γίνει με την αυτόνομη βούληση κάποιου, τότε το οποιοδήποτε βήμα προς την οιασδήποτε κατεύθυνση, τείνει να κάνει το άτομο πιο εξαρτημένο.   Για αυτό κατά την περίοδο της εφηβείας και της όλης «θύελλας» της εφηβείας, είναι καλύτερα όταν οι γονείς ΑΠΟΔΕΧΟΝΤΑΙ την περίεργη ανταγωνιστική και άχαρη συμπεριφορά των εφήβων τους χωρίς να σημαίνει ότι την ΕΓΚΡΙΝΟΥΝ. Οι γονείς θα πρέπει να δίνουν περιθώριο και ψυχολογικό χώρο στον έφηβο για να δοκιμάζει νέα πράγματα και καταστάσεις χωρίς να πολύ στεναχωριούνται με τις λεπτομέρειες και να τις παίρνουν προσωπικά. Τέλος όταν ο έφηβος συνειδητοποιεί ότι μια τέτοια συμπεριφορά δεν ταιριάζει σε αυτόν, τότε μπορεί να απορρίψει τη συμπεριφορά ως αποτέλεσμα της δικής του βούλησης και όχι εξαιτίας της γονικής πίεσης. Μόνο όταν ο έφηβος νιώσει έτσι τότε θα μπορέσει μόνιμα να εγκαταλείψει την «προβληματική» συμπεριφορά. Έτσι, για τους γονείς που θα πρέπει να ενδιαφέρονται για την ψυχική και σωματική ασφάλεια του εφήβου, είναι καλύτερο οι γονείς να μένουν αμέτοχοι και να μη συμπλέκονται με τι κάνει ο έφηβος, πάντα προσφέροντας στον έφηβο την αποδοχή τους χωρίς όρους και την ευκαιρία να ξαναγυρίσει στο σπίτι παρ’ όλες τις περιπέτειες του και ίσως αποτυχίες του στο «μεγάλο» κόσμο.

36

37 Το καλύτερο που έχουν να κάνουν οι γονείς κατά την περίοδο της εφηβείας είναι να μην είναι ούτε και πολύ πιεστικοί, ούτε να παίρνουν τα πράγματα πολύ προσωπικά και ούτε φυσικά να υποχωρούν στις εφηβικές επιθέσεις. Είναι καλύτερο όταν οι γονείς εμμένουν σταθεροί στις αξίες τους και να ζουν σύμφωνα με αυτές, χωρίς να πολυτονίζουν ότι είναι οι καλύτερες αξίες και χωρίς να είναι ανοιχτά επικριτικοί των αξιών που προσπαθεί να ζήσει ο έφηβος. Θα πρέπει να υπενθυμίζουν στο εαυτό τους ότι το παιδί τους είναι εν γένει καλό έστω και αν τώρα δεν τους φαίνεται έτσι, και με την ελπίδα του αν ότι εκείνοι συνεχίσουν να ζουν με μια σταθερότητα οι έφηβοι θα το δουν και δεν μπορούν παρά να το εκτιμήσουν. Ο έφηβος χρειάζεται οι γονείς να ζουν με τον τρόπο ζωής τους και να μην κριτικάρουν το τρόπο ζωής του εφήβου και να μη θεωρούν ότι οι αξίες τους είναι κατάλληλες και για τον έφηβος τους. Οι γονείς θα πρέπει να βοηθήσουν τον έφηβο να μειώσει τη σύγχυση από τα αντικρουόμενα συναισθήματα που μπορεί να αντιμετωπίζει και να τον αφήνουν μέσα σε ασφαλή πλαίσια να πειραματίζεται. Και ο πειραματισμός εμπεριέχει μάθηση και ανάπτυξη. Ο έφηβος μπορεί να ενσωματώσει κάποιες από τις αξίες και τις συμπεριφορές των γονέων, όταν πλέον μπορέσει να ξεκαθαρίσει ότι κάνοντας τες δεν καταντά κλώνος των γονιών του. Ο «τοίχος» των γονικών αξιών δεν θα πρέπει να καταρρεύσει και να γίνει αόρατος γιατί τα συντρίμμια αυτού του τοίχου θα καταπνίξουν τα ανθάκια της αναπτυσσόμενης εφηβικής προσωπικότητας.

38 ΠΑΙΡΝΟΝΤΑΣ ΡΙΣΚΑ… Οι έφηβοι, έχουν να διαπραγματευθούν ένα πολύ βασικό εξελικτικό θέμα που είναι να ανακαλύψουν την ταυτότητά τους και να την επιβεβαιώσουν. Έτσι οι έφηβοι έχουν μια ιδιαίτερη ανάγκη να τεστάρουν, να αναμετρούν, τα σώματά τους γιατί τα αποτελέσματα είναι εύκολα διαθέσιμα, μετρήσιμα και ορατά. Δεν είναι το ίδιο αξιολογώντας τις αρετές κάποιου που είναι και πιο δύσκολο να αποδειχτεί και πιο χρονοβόρο. Για παράδειγμα, για να αποδείξει ο έφηβος ότι είναι καλύτερος από τους συνομήλικους του. Οι γονείς και οι δάσκαλοι τείνουν να νομίζουν ότι οι σχολικές επιτυχίες μπορούν και πρέπει να δίνουν στον έφηβο συναισθήματα υψηλής αξίας και υψηλού αυτοσυναισθήματος. Αυτό μπορεί να ισχύει για το μικρότερο παιδί και για τους ενηλίκους αλλά όχι τόσο πολύ για τον έφηβο. Ο λόγος είναι ότι ο έφηβος προσπαθεί να απελευθερωθεί από τους ενηλίκους και την πίεση που του ασκούν για υιοθέτηση ορισμένων αξιών τους. Έτσι όσο περισσότερο νομίζει ο έφηβος ότι η αξία του και το αυτοσυναίσθημα του εξαρτάται από την αξιολόγηση των ενηλίκων, τόσο λιγότερο αισθάνεται ο εαυτός του και τόσο λιγότερο αισθάνεται ανεξάρτητος. Για τον έφηβο, να βασίσει την άποψη του για τον εαυτό του στην αξιολόγηση των ενηλίκων, τον κάνει να παλλιμπαιδίζει. Αυτό είναι αντιπαραγωγικό. Σε μια προσπάθεια λοιπόν για να επιβεβαιώσουν την ανωτερότητα των σωμάτων τους και εν συνεχεία του εαυτού τους, πολλοί έφηβοι μπορεί να κάνουν ριψοκίνδυνα πράγματα (οδήγημα, απρόσεκτη σεξουαλική συμπεριφορά κλπ). Με το να αποτύχουν να βρουν ένα θετικό τρόπο να επιβεβαιώνουν τον εαυτό τους και την αξία τους, επιλέγουν να βρουν αρνητικούς και καμιά φορά παράνομους τρόπους. Έστω και αν δεν μπορούν να διακριθούν σε κάτι θετικό, θα επιλέξουν έστω και κάτι αρνητικό και ίσως αυτοκαταστροφικό για να μπορέσουν να διακριθούν. Εγκληματικότητα και χρήση ουσιών (καπνός, αλκοόλ, ναρκωτικά) είναι η αντίδραση των εφήβων από τα συναισθήματα της χαμηλής αυτοεκτίμησης και των εσωτερικών φωνών που λένε «δεν αξίζεις τίποτα», «δεν είσαι τίποτα», «δεν μπορείς να κάνεις κάτι σωστό». Φωνές που ίσως να βασίζονται σε πολλές φωνές ενηλίκων που επαναλάμβαναν το μήνυμα στην παιδική ηλικία του»

39 Κοινωνιολογική προσέγγιση
Η κοινωνιολογία μελετά την εφηβεία ως μια περίοδο προετοιμασίας εισόδου στην κοινωνική ζωή των ενηλίκων και τους εφήβους ως μια κοινωνική ομάδα με τα ιδιαίτερα κοινωνικό-πολιτιστικά χαρακτηριστικά της. Από άποψη κοινωνιολογική η εφηβεία δεν είναι ένα φαινόμενο που διακρίνεται από την καθολικότητα και ομοιογένεια των ιδιαιτεροτήτων της. Η εφηβεία διαφοροποιείται ανάλογα με το πολιτιστικό και κοινωνικό περιβάλλον και ως προς τη διάρκεια της και ως προς τις διαδικασίες ένταξης των εφήβων στην κοινωνία των ενηλίκων. Από κοινωνιολογικές μελέτες έχει προκύψει ότι όσο πιο πολύπλοκη είναι μια κοινωνία τόσο μεγαλύτερη είναι η χρονική διάρκεια της εφηβείας και τόσο εντονότερες οι συγκρούσεις της. Αλλά ακόμη και μέσα στην ίδια κοινωνία και ειδικότερα στις δυτικές κοινωνίες, η εφηβεία, σύμφωνα με τους κοινωνιολόγους, ποικίλει ανάλογα με το κοινωνικό-οικονομικό περιβάλλον και τις δραστηριότητες που καλλιεργούνται κι αναπτύσσονται σ’ αυτό. Παρ’ όλα αυτά η πολιτιστική διάσταση τίθεται πλέον διαταξικά επειδή στις προηγμένες πολύπλοκες κοινωνίες και χάρη στην πρωιμότερη νοητική ωρίμαση των νέων και στην κοινή εκπαίδευση και πληροφόρηση, έχει περιοριστεί η επίδραση των πολιτιστικών συνθηκών που έπαιζαν αποφασιστικό ρόλο στις κοινωνικοπολιτικές διαφοροποιήσεις. Ωστόσο οι γονείς και η οικογένεια αποτελούν ακόμη και σήμερα στις προηγμένες κοινωνίες ένα είδος γέφυρας ανάμεσα στον έφηβο και στην κοινωνία, τόσο μέσω της λειτουργίας τους προς το κοινωνικό-πολιτιστικό περιβάλλον, όσο και μέσω της επίδρασης τους στην οργάνωση και δόμηση του ψυχισμού του εφήβου.

40 Ψυχολογική προσέγγιση
Περιγράφει και κατανοεί την εφηβεία ως μια ψυχολογική διεργασία ομοιογενή, συνδεόμενη στενά με την κοινωνία στην οποία ζει και αναπτύσσεται ο έφηβος. Η εφηβεία αρχίζει “βιολογικά” με τις μεταβολές της φυσιολογίας της ήβης και τελειώνει “ψυχολογικά” με την τελική οργάνωση της σεξουαλικότητας. Τότε το άτομο είναι πλέον σε θέση ν’ αναζητήσει το σεξουαλικό του σύντροφο εκτός των ορίων της οικογένειας, έχοντας διαφοροποιήσει τους σεξουαλικούς στόχους του κάθε φύλου. Η εφηβεία χαρακτηρίζεται από την “σεξουαλική εκρηξιμότητα”, απόλυτα συνδεδεμένη με την εμφάνιση της ικανότητας οργασμού και της δυνατότητας προς αναπαραγωγή. Από την άλλη πλευρά, ο έφηβος διανύει μια περίοδο κατά την οποία είναι ταυτόχρονα παιδί και ενήλικας. Στην πραγματικότητα δεν είναι πια παιδί ούτε όμως κι ενήλικας. Οι αλλαγές της φυσιολογίας του σώματος ακολουθούνται από σημαντικές ψυχολογικές μετατροπές, τόσο στο επίπεδο της πραγματικότητας, όσο και στο φαντασιωσικό και συμβολικό επίπεδο. Συχνά εξαιτίας τους διαταράσσεται η ψυχική ισορροπία του εφήβου. Η εικόνα του σώματος που μεταβάλλεται ανατρέπει την εικόνα που ο ίδιος ο έφηβος είχε για το σώμα του, το οποίο μέχρι τότε ήταν ένα σταθερό σημείο αναφοράς κι ‘ένα μέτρο αξιολόγησης του περιβάλλοντα κόσμου. Απέναντι στο “νέο” σώμα, όπως διαμορφώνεται, νοιώθει υπερήφανος, το αγαπά ή το απεχθάνεται, το χαίρεται ως πηγή ζήλιας απ’ τους άλλους, ή αιτία συναισθημάτων κατωτερότητας, το ντύνει και συχνά το μεταμφιέζει. Το σώμα για τον έφηβο είναι ένα μέσο να εκφράσει συμβολικά τις εσωτερικές συγκρούσεις του κι ό,τι συνδέεται μ’ αυτές. Περνά ώρες κοιτάζοντάς το στον καθρέφτη. Δείχνει να ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για τον καλλωπισμό του κι αιφνιδίως, κάποια στιγμή, το εγκαταλείπει. Δυσκολεύεται και δυσανασχετεί στην προσπάθεια ν’ αποδεχτεί όλα όσα συμβαίνουν στο σώμα του, έτσι κι αλλιώς με ρυθμό γρήγορο, χωρίς την δική του συναίνεση.

41 Ανάμεσα σ’ αυτές τις ψυχικές διεργασίες της αποδοχής, σημαντική είναι εκείνη της απώλειας της παιδικότητας. Μαζί της ο έφηβος αποχωρίζεται τρόπους διαμόρφωσης σχέσεων με τους άλλους (τους γονείς, τ’ αδέλφια, τους φίλους). Συχνά ο έφηβος καταφεύγει στις αναμνήσεις αυτών των σχέσεων. Τις συζητά. Αναπολεί τη σταθερότητα, τη τρυφερότητα, τις ευχαριστήσεις που του προσέφεραν. Η αναβίωση ψυχικών καταστάσεων τον διεγείρουν και του προκαλούν άγχος. Η “επιστροφή” σε προηγούμενες καταστάσεις της ψυχολογικής ανάπτυξης βοηθά στην καταστολή του άγχους, απομακρύνει όμως τον έφηβο από την τρέχουσα πραγματικότητα. Ο έφηβος αποσύρει το ενδιαφέρον απ’ τους γονείς του και το στρέφει στους φίλους του. Εγκαταλείπει κι αυτούς και στρέφεται στον εαυτό του προσδίδοντάς του ιδιότητες παντοδυναμίας. Αισθάνεται άτρωτος, ισχυρός, ικανός ν’ ανατρέψει “τα ισχύοντα στον κόσμο” καθώς τα απεχθάνεται και τα κρίνει απαξιωτικά. Πιστεύοντας στην παντοδυναμία του επιδίδεται σε παράτολμες πράξεις. Πιστεύοντας ότι μπορεί ν’ αναμορφώσει τον κόσμο περνά ώρες ατέλειωτες σε ατέρμονες συζητήσεις αναλύοντας και φιλοσοφώντας για την πολιτική, τις κοινωνικές ανισότητες και το “δέον γενέσθαι”. Μέσω αυτών οι ψυχικές εντάσεις και οι εσωτερικές συγκρούσεις διοχετεύονται στη σκέψη κι εκφράζονται μ’ ένα τρόπο κοινωνικά αποδεκτό. Η έμφαση στις έντονες εκδηλώσεις της συμπεριφοράς κατά την εφηβεία φέρνει σε δεύτερη μοίρα τις αλλαγές που συμβαίνουν στην οργάνωση της σκέψης και των γνωστικών ενεργειών. Από την ηλικία των ετών περίπου η νοημοσύνη αρχίζει να κατακτά μορφές νοητικών διαδικασιών (συστήματα δυνατών συνδυασμών, κατάστρωση συλλογισμών βασισμένων σε υποθέσεις, πιθανότητες και συσχετισμούς, που προχωρούν από το ειδικό στο γενικό και αντίστροφα κλπ.) που χαρακτηρίζουν τη σκέψη του ενηλίκου. Η εξέλιξη της νοημοσύνης έχει ως αποτέλεσμα και την αλλαγή της σχέσης του εφήβου με τον περιβάλλοντα κόσμο. Το πραγματικό και συγκεκριμένο που ως τότε κυριαρχούσε στη σκέψη του, υποτάσσεται πλέον στο “δυνατό γενέσθαι”. Η ανάγκη της έκφρασης του έχει ως αποτέλεσμα την αναζήτηση λεκτικών σχημάτων και διατυπώσεων επειδή μέσω αυτών είναι πλέον δυνατό να δομηθούν οι συλλογισμοί. Οι πολυπλοκότερες αυτές μορφές νοητικών διαδικασιών επιτρέπουν στον έφηβο να επεξεργάζεται τα συναισθήματα του, ν’ ανακαλύπτει το δικό του σύστημα κοινωνικών αξιών που προσομοιάζουν ή διαφοροποιούνται από τις υπάρχουσες, να προχωρεί στη κατανόηση ότι η κοινωνική του ένταξη δεν απειλεί την μοναδικότητα του ως άτομο. Προϋποθέσεις για να κατανοήσει ο έφηβος αυτή τη διττή υπόσταση του ατόμου, ουσιαστική για την πληρότητα της ζωής του ενηλίκου, δημιουργούνται τόσο από τις ψυχολογικές διεργασίες συνειδητές ή ασυνείδητες του εφήβου όσο κι από τη στάση της οικογένειας και της κοινωνίας απέναντι στη συμπεριφορά του εφήβου που υπαγορεύεται απ’ αυτές τις διεργασίες.

42 Η έκφραση της επιθετικότητας είναι πολύ συνηθισμένη κατά την εφηβεία
Η έκφραση της επιθετικότητας είναι πολύ συνηθισμένη κατά την εφηβεία. Ο έφηβος εκδηλώνει την άρνηση, την αμφισβήτηση, την περιφρόνηση του με τρόπο επιθετικό και συχνά προκλητικό δοκιμάζοντας έτσι την αντοχή του άλλου και τα όρια της ανοχής του και προσδιορίζοντας κατ’ επέκταση και τα δικά του όρια. Μ’ αυτή την έννοια η επιθετικότητα κατά την εφηβεία εντάσσεται στην διαδικασία προσαρμογής του εφήβου, καθώς και στην οριοθέτηση του εαυτού του απέναντι στους άλλους. Για τον έλεγχο της επιθετικότητας και την έκφραση της μέσα στο πλαίσιο του αποδεκτού και ανεκτού έχει σημασία ο τρόπος με τον οποίο θα την χειριστούν και θ’ απαντήσουν σ’ αυτήν οι άλλοι (γονείς, συνομήλικοι, δάσκαλοι, το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο) Συχνά η παραπτωματικότητα των εφήβων είναι μόνο μια ακραία εκδήλωση της επιθετικότητας και δεν υποδηλώνει κατ’ ανάγκη την ύπαρξη ψυχοπαθολογίας. Οι σωματικές και ψυχολογικές μεταβολές, οι έντονες ενδοψυχικές συγκρούσεις, οι σοβαρές αντιπαραθέσεις του εφήβου με το οικογενειακό κι ευρύτερο περιβάλλον, η ανησυχία κι η αγωνία που του προκαλούν, δημιουργούν στον έφηβο έντονη την ψυχική ανάγκη να διατηρηθεί “το συνεχές” της ύπαρξης του παρά τις αλλαγές που υφίσταται. Κατά την εφηβεία επιτελείται η διαμόρφωση της ταυτότητας του κι ο επαναπροσδιορισμός της. Η ταυτότητα κρυσταλλώνεται στη συμπεριφορά γύρω απο δύο βασικούς άξονες. Ο πρώτος αφορά την “ταυτότητα του φύλου” δηλαδή την αναγνώριση και την αποδοχή για τον εαυτό του των σωματικών, ψυχολογικών και κοινωνικών χαρακτηριστικών που διακρίνουν το φύλο στο οποίο ανήκει βιολογικά το άτομο. Η ταυτότητα του φύλου αναφέρεται άμεσα στη σεξουαλικότητα του ατόμου. Ο δεύτερος αφορά την “κοινωνική ταυτότητα”, δηλαδή τη διαμόρφωση της ιδεολογίας, των ηθικών αξιών, των κοινωνικών στάσεων, των επαγγελματικών επιλογών. Η κοινωνική ταυτότητα αναφέρεται άμεσα στη θέση, στις ενέργειες και στη λειτουργία του ατόμου ως μέλους της κοινωνίας. Οι ψυχικές διεργασίες που αποσκοπούν στο σχηματισμό της ταυτότητας ολοκληρώνονται με την έξοδο από την εφηβεία. Κατά τη διάρκεια της, ο έφηβος συνειδητοποιεί τη σταδιακή σεξουαλική του ωρίμανση, αιφνιδιάζεται, ντρέπεται, ενοχοποιείται, ανησυχεί, αναρωτιέται γι’ αυτήν. Ο αυνανισμός είναι μια φυσιολογική δραστηριότητα του εφήβου και μια ευκαιρία δοκιμής και πειραματισμού που του επιτρέπει να επεξεργαστεί ψυχικά τα συναισθήματα για την σεξουαλικότητα του, να αποκτήσει αίσθηση ελέγχου και κυριαρχίας πάνω στις επιθυμίες του, ν’ αποφύγει προσωρινά την εσωτερική πίεση για σχέσεις με το άλλο φύλο. Παρ’ όλ’ αυτά ο έφηβος ασυνείδητα βιώνει άγχος κι ενοχή γι’ αυτή του τη δραστηριότητα. Προς το τέλος της εφηβείας ο έφηβος έχοντας πλέον επαναπροσδιορίσει τις σχέσεις του με τους γονείς και τ’ αδέλφια του, έχοντας δοκιμαστεί στις σχέσεις του - βαθιάς φιλίας, αντιπαλότητας, εχθρότητας, αγάπης - με τους συνομηλίκους του, έχοντας υιοθετήσει ηθικές αξίες και ιδεολογικά πρότυπα, αισθάνεται ικανός για να προχωρήσει στην επιλογή του ερωτικού του συντρόφου αλλά και να ενεργεί ως μέλος της κοινωνίας των ενηλίκων.

43 ΤΕΛΟΣ

44 ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΜΑΡΑΖΟΠΟΥΛΟΥ