ΚΦL / ΓΦL 05 Ρωμαϊκή Λυρική Ποίηση

Παρουσίαση με θέμα: "ΚΦL / ΓΦL 05 Ρωμαϊκή Λυρική Ποίηση"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 ΚΦL / ΓΦL 05 Ρωμαϊκή Λυρική Ποίηση
ΧΕ Διδάσκουσα: Σοφία Γ. Παπαϊωάννου Τ Ώρες συνεργασίας: Δ , Τρ (και ύστερα από συνεννόηση)

2 Μάθημα 1ο Εισαγωγή στη Ρωμαϊκή Λυρική Ποίηση
Βασική Βιβλιογραφία Von Albrecht, M. Ιστορία της Λατινικής Λογοτεχνίας (μετάφραση Δ. Νικήτας), Ηράκλειο: ΠΕΚ Τα κεφάλαια για τον Κάτουλλο και τους Νεωτερικούς Ποιητές (Poetae Novi), και τον Οράτιο Montanari, F. Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας (μετ. Σ. Κουτράκης, επιμ. Δ. Ιακώβ, Α. Ρεγκάκος), Θεσσαλονίκη: University Studio Press, 2010. Τα κεφάλαια για τη «Λυρική Ποίηση» και την «Ελληνιστική Ποίηση»

3 Εισαγωγή στη Ρωμαϊκή Λυρική Ποίηση
Φ. Κακριδή, Αρχαία Ελληνική Γραμματολογία (ψηφιακό έργο). Τα κεφάλαια για την Αρχαϊκή Λυρική Ποίησης και την Ελληνιστική ποίηση, διαθέσιμα αντίστοιχα στα: language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/grammatologia/page_019.html Και language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/grammatologia/page_064.html Μιχαλόπουλος, Α., Μιχαλόπουλος, Χ., 2015. Ρωμαϊκή λυρική ποίηση - Οράτιος Carmina. [ηλεκτρ. βιβλ.] Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Διαθέσιμο στο: (η Εισαγωγή «Εισαγωγή στη λυρική ποίηση: Αρχαία Ελληνική Λογοτεχνία / Καλλίμαχος και Ελληνιστικοί Χρόνοι / Το Ρωμαϊκό Υπόβαθρο» Διαθέσιμη στο :

4 Εισαγωγή στη Ρωμαϊκή Λυρική Ποίηση
Ορισμός της Λυρικής ποίησης – είδη λυρικής ποίησης Οι απαρχές: η fabula palliata και η ρωμαϊκή σάτιρα Οι Poetae Novi Ο Καλλίμαχος στη Ρώμη και η συμβολή του Καλλίμαχου και του Καλλιμαχισμού στη διαμόρφωση της ρωμαϊκής λυρικής ποίησης [η αρχαϊκή λυρική ποίηση και θεματική] Συνθήκες που ευνόησαν την καθιέρωση της λυρικής ποίησης στη Ρώμη - Η Ρώμη κατά την Ύστερη Ρεπουμπλικανική περίοδο Ο Κάτουλλος, ο πατέρας της ρωμαϊκής λυρικής ποίησης Ο Οράτιος και η ακμή της λυρικής ποίησης στη Ρώμη

5 ΛΥΡΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ Κύριοι Εκπρόσωποι:
Κάτουλλος, Οράτιος, [Προπέρτιος, Τίβουλλος, Οβίδιος] Ορισμός Η ποιητική σύνθεση (σύνθεση γραμμένη σε στίχους οι οποίοι ακολουθούν συγκεκριμένα μέτρα) που εκτελείται με τη συνοδεία λύρας (ή και αυλού). Επώνυμη – λογοτεχνική vs. Ανώνυμη – λαϊκή Χαρακτηριστικά Δεν εξυμνεί ηρωικά κατορθώματα. Είναι πολυθεματική, και αφορά διάφορους τομείς της ανθρώπινης εμπειρίας.

6 Κατηγοριοποίηση Λυρικών Ποιημάτων
Τα κυριότερα είδη λυρικής ποίησης με βάση την τεχνική παρουσίασης: α) Χορικά, β) Μονωδίες, γ) Ελεγείες Τα είδη της λυρικής ποίησης διακρίνονται με βάση το περιεχόμενο ή /και τη μορφή: Χορικά (α) Οι ύμνοι. ο Χορός δοξολογούσε θεούς και ήρωες (οι παιάνες, οι διθύραμβοι, οι γαμήλιοι υμέναιοι κ.ά.) (β) Οι θρήνοι ήταν πένθιμα τραγούδια. ο Χορός μοιρολογούσε τους νεκρούς. (γ) Τα εγκώμια ήταν τραγούδια επαινετικά για ζωντανούς. Στα εγκώμια ανήκουν και τα επιθαλάμια (τραγούδια του γάμου) και οι επίνικοι (τραγούδια τιμητικά για τους νικητές των αθλητικών αγώνων).

7 Κατηγοριοποιηση Λυρικών Ποιημάτων
Μονωδίες α) Ίαμβοι ήταν τραγούδια σε ιαμβικό μέτρο, με περιπαιχτικό περιεχόμενο, αλλά και ψόγοι. β) Ωδές ήταν τραγούδια γραμμένα σε ποικίλα μέτρα, συχνά οργανωμένα σε στροφές. Ανάλογα με το περιεχόμενο, διακρίνονται σε ερωτικές, στασιωτικές και συμποτικές (ωστόσο υπάρχουν και κάποιες ωδές που δεν ανήκουν σε καμία από αυτές τις κατηγορίες).

8 Κατηγοριοποιηση Λυρικών Ποιημάτων
Ελεγείες Στις ελεγείες ανήκουν όλα τα ποιητικά έργα που είναι γραμμένα σε ελεγειακό δίστιχο, ένα δίστιχο όπου ο πρώτος και μεγαλύτερος στίχος του ταυτίζεται με τον δακτυλικό εξάμετρο στίχο του έπους, και ο δεύτερος, λίγο μικρότερος. -UU - UU - UU - UU - UU - X -UU – UU - || -UU - UU X α) Πολεμική, β) Πολιτική, γ) Ερωτική, δ) Φιλοσοφική, ε) επιγράμματα (συνήθως επιτύμβια) Προπέρτιος, Τίβουλλος, Οβίδιος: Ερωτική Ελεγεία

9 ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΠΡΟΔΡΟΜΟΙ Αρχαϊκή Λυρική Ποίηση Αρχίλοχος, Σαπφώ, Αλκαίος, Πίνδαρος, Ανακρέων. Ελληνιστική Ποίηση και Ποιητική: Καλλίμαχος, Θεόκριτος, Βίων, Μόσχος, Ευφορίων, Παρθένιος από τη Νίκαια Οι ρωμαϊκές απαρχές: carmina convivalia, fabula palliata, σάτιρα

10 Νεωτερικοί Ποιητές (neoteroi/Poetae Novi)
Cornelius Gallus (Io), Helvius Cinna (Ζmyrna), ο Βαλέριος Κάτωνας (Publius Valerius Cato), και ο Caius Valerius Catullus Λογοτεχνική επανάσταση στη Ρώμη Ο όρος «νεώτεροι» ανήκει στον Κικέρωνα. περιγράφει το έργο τους, που διακρινόταν από στοιχεία φορμαλιστικής πρωτοτυπίας, την οποία ο Κικέρωνας αποδοκιμάζει. Ο κύκλος αυτός των «νεωτέρων» ποιητών (poetae novi) υποδέχθηκαν με ενθουσιασμό τις λογοτεχνικές αρχές των ποιητών της Αλεξάνδρειας, και ιδιαίτερα του Καλλιμάχου. Ποίηση αντι-πολιτική , ποίηση # πολιτική Η ποίηση ως τέχνη πρώτες ποιητικές συντροφιές Ο έρωτας και οι προσωπικές αδυναμίες ως λογοτεχνικό θέμα vs. mos maiorum Η διάπλαση της Μούσας - αγαπημένης / έμπνευσης του ποιητή

11 Καλλίμαχος Και Αλεξανδρινοί: Μια Λόγια Ποίηση
π.Χ. Πίνακες τῶν ἐν πάσῃ παιδείᾳ διαλαμψάντων καὶ ὧν συνέγραψαν. Κατάλογος σε 120 βιβλία που περιλάμβανε όλα τα έργα όλων των συγγραφέων, σύμφωνα με το είδος των έργων τους κατά αλφαβητική σειρά. ποιητικό του έργο : σώθηκαν έξι Ύμνοι, 64 επιγράμματα στην Παλατινή Ανθολογία από τον Στέφανο του Μελεάγρου και μερικά αποσπάσματα από άλλα έργα του.  η Εκάλη (επύλλιο) τα Αίτια, που ήταν ποιήματα πάνω σε διάφορα θέματα και κατέληγαν στον περίφημο Βερενίκης Πλόκαμο.

12 O Πρόλογος Των Αἰτίων (Fr. 178 Pf. ) Του Καλλίμαχου Pap. Ox. 2ος αι. μ

13 Καλλίμαχος Αἴτια (Απόσπασμα 1)
……]ι μοι Τελχῖνες ἐπιτρύζουσιν ἀ[οιδῇ, νήιδε]ς οἳ Μούσης οὐκ ἐγένοντο φίλοι, εἵνεκε]ν οὐχ ἓν ἄεισμα διηνεκὲς ἢ βασιλ[η ……]ας ἐν πολλαῖς ἤνυσα χιλιάσιν ἢ…...].ους ἥρωας, ἔπος δ᾽ ἐπὶ τυτθὸν ἑλ[ίσσω παῖς ἅτ]ε, τῶν δ᾽ ἐτέων ἡ δεκὰ[ς] οὐκ ὀλίγη. Οι Τελχίνες, αυτοί οι αδαείς που δεν αξιώθηκαν τη φιλία της Μούσας...γκρινιάζουν για την ποίησή μου. Διότι δεν ξετύλιξα ποίημα ενιαίο και συνεχές σε πολλές χιλιάδες στίχους περί βασιλέων και ... ηρώων, αλλά κλώθω ένα μικρό τραγουδάκι σαν το μικρό παιδί, ενώ μετράω δεκαετίες ουκ ολίγες. ……]. [.]και Τε[λ]χῖσιν ἐγὼ τόδε· «φῦλον α[ ……] τήκ[ειν] ἧπαρ ἐπιστάμενον, ……].. ρεην [ὀλ]ιγόστιχος· ἀλλὰ καθέλ[κει ……πο]λὺ τὴν μακρὴν ὄμπνια Θεσμοφόρο[ς· τοῖν δὲ] δ̣υ̣οῖν Μίμνερμος ὅτι γλυκύς, α[ἱ κατὰ λεπτόν ……] ἡ μεγάλη δ᾽ οὐκ ἐδίδαξε γυνή. Κι εγώ στους Τελχίνες λέω τα εξής: «γενιά... που ξέρετε καλά να τρώτε το συκώτι σας ...υπήρξα ολιγόστιχος· αλλά η Δήμητρα  η Τροφός υπερέχει σαφώς από τη μακριά... Και ότι ο στίχος του Μίμνερμου είναι ο πιο γλυκός από τους δύο, μας το δίδαξαν οι «κατά λεπτόν» …., όχι η Μεγάλη Γυναίκα.

14 συνέχεια μηδ᾽ ἀπ᾽ ἐμεῦ διφᾶ]τε μέγα ψοφέουσαν ἀοιδήν τίκτεσθαι· βροντᾶ]ν οὐκ ἐμόν, [ἀλλὰ] Διός». Και μη ζητάτε από μένα βαρύγδουπη ωδή· Οι βροντές του Δία έργο είναι, όχι δικό μου» καὶ γὰρ ὅτ]ε πρ[ώ]τιστον ἐμοῖς ἐπὶ δέλτον ἔθηκα γούνασι]ν, Ἀ[πό]λλων εἶπεν ὅ μοι Λύκιος· «……]…ἀοιδέ, τὸ μὲν θύος ὅττι πάχιστον θρέψαι, τὴ]ν Μοῦσαν δ᾽ ὠγαθὲ λεπταλέην· πρὸς δέ σε] καὶ τόδ᾽ ἄνωγα, τὰ μὴ πατέουσιν ἅμαξαι τὰ στείβε]ιν, ἑτέρων ἴχνια μὴ καθ᾽ ὁμά δίφρον ἐλ]ᾶ̣ν μηδ᾽ οἷμον ἀνὰ πλατύν, ἀλλὰ κελεύθους ἀτρίπτο]υ̣ς, εἰ καὶ στε[ι]ν̣οτέρην ἐλάσεις» Όταν για πρώτη φορά απόθεσα την πλάκα στα γόνατά μου, ο Λύκιος Απόλλωνας μου είπε: «...ποιητή, για τη θυσία φρόντισε να ᾽χεις το πιο παχύ σφαχτό, αλλά η Μούσα σου, αγαπητέ μου, πρέπει να είναι λεπτούλα. Σου δίνω ακόμη και την ακόλουθη εντολή: να κατευθύνεις τα βήματά σου όπου δεν πατεί η άμαξα· να μην ακολουθείς τα ίχνη άλλων, ούτε και τον πλατύ τον δρόμο, αλλά μονοπάτια απάτητα, έστω κι αν περάσεις μέσα από στενά».

15 Χαρακτηριστικά Ελληνιστικής ποίησης
Πρόλογος των Αιτίων αποτελεί το λογοτεχνικό μανιφέστο της Σχολής του Καλλιμάχου. Απάρνηση του έπους και στροφή σε μικρότερης κλίμακας συνθέσεις, οι οποίες όμως θα πρέπει να είναι το αποτέλεσμα μακρόχρονης καλλιτεχνικής επεξεργασίας και επίπονης έρευνας. Η ποίηση θα πρέπει να κρίνεται από την τέχνη της και όχι από το μέγεθός της. Το εύκολο και συνηθισμένο απορρίπτεται· Δηλώνεται προτίμηση για τα δύσκολα και σκοτεινά θέματα, μακριά από τα τετριμμένα. Ποιήματα πολυεπίπεδα απαιτεί ευρυμάθεια και εμπειρία Προβάλλεται το μοντέλο του ποιητή-φιλολόγου (ποιητής ἅμα καί κριτικός), ο οποίος συνθέτει τα λεπτοδουλεμένα ποιήματά του ύστερα από βαθιά μελέτη στις βιβλιοθήκες. Πρόκειται στην ουσία για ποίηση ελιτίστικη, με μεγάλες απαιτήσεις τόσο από τη μεριά του ποιητή όσο και του αναγνώστη. Η ποίηση των αλεξανδρινών πρώτη συστηματοποίησε έναν κώδικα αρχών ποιητικής δημιουργίας και έθεσε ως κεντρική αξία την ποιότητα και την αυθεντικότητα ενώ αποκήρυττε με έμφαση την ποσότητα και τον κομφορμισμό· Η ποίηση είναι α-πολιτική

16 Gaius Valerius Catullus (86 – 55 π.Χ.)
Ο Ηγέτης των ‘Νεωτέρων’ ποιητών. Από εύπορη οικογένεια της Βερόνα. Ο πρώτος (μη δούλος) επαγγελματίας ποιητής της Ρώμης. Κεντρικό γεγονός της ζωής του, και έμπνευση του μεγαλύτερου μέρους της ποίησής του, υπήρξε το ειδύλλιό του με την Κλόδια, μια χήρα της ανώτατης κοινωνίας της εποχής εκείνης. “Lesbia” το ψευδώνυμο της Κλόδιας: η πρώτη ποιητική μούσα. Τα ποιήματά του, 116 συνολικά, πραγματεύονται μια ποικιλία θεμάτων: ερωτικά, σκωπτικά, ποιήματα ποιητικής στα οποία εκτίθενται οι απόψεις των Νεωτέρων ποιητών περί ποίησης, επιθαλάμια, ποιήματα προς τους φίλους, αλλά και ποιήματα περισπούδαστα και δύσκολα στην προσέγγιση (π.χ. ποίημα 68) ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζει το πρώτο λατινικό επύλλιο (= μικρό έπος), το 64ο ποίημα, με θέμα τον γάμο του Πηλέα και της Θέτιδας. 116 ποιήματα: 1-60 (πολυμετρικά και πολυθεματικά), (carmina maiora – ύμνοι, ελληνιστικού τύπου ποιήματα, το επύλλιο, γενικά ‘σοβαρά’ ποιήματα), (ελεγειακά ποιήματα, γραμμένα δηλαδή όλα στο ίδιο μέτρο, το ελεγειακό).

17 Σαπφώ απ. 31 Lobel –Page = 31 Voigt
φαίνεταί μοι κῆνος ἴσος θέοισιν ἔμμεν᾽ ὤνηρ, ὄττις ἐνάντιός τοι ἰσδάνει καὶ πλάσιον ἆδυ φωνεί σας ὐπακούει καὶ γελαίσας ἰμέροεν, τό μ᾽ ἦ μὰν καρδίαν ἐν στήθεσιν ἐπτόαισεν· ὠς γὰρ ἔς σ᾽ ἴδω βρόχε᾽, ὤς με φώναι σ᾽ οὐδ᾽ ἒν ἔτ᾽ εἴκει, ἀλλ᾽ ἄκαν μὲν γλῶσσα †ἔαγε†, λέπτον δ᾽ αὔτικα χρῶι πῦρ ὐπαδεδρόμηκεν, ὀππάτεσσι δ᾽ οὐδ᾽ ἒν ὄρημμ᾽, ἐπιρρόμ βεισι δ᾽ ἄκουαι, †έκαδε μ᾽ ἴδρως ψῦχρος κακχέεται†, τρόμος δὲ παῖσαν ἄγρει, χλωροτέρα δὲ ποίας ἔμμι, τεθνάκην δ᾽ ὀλίγω ᾽πιδεύης φαίνομ᾽ ἔμ᾽ αὔται· ἀλλὰ πὰν τόλματον ἐπεὶ †καὶ πένητα† Αυτός ο άντρας μού φαίνεται ίσος με τους θεούς, που κάθεται απέναντί σου και ακούει δίπλα σου τα γλυκά σου λόγια και το γέλιο το γεμάτο πόθο. Αλήθεια, η καρδιά μου στα στήθη πιάνεται από φόβο. Όταν σ᾽ αντικρίζω, έστω και για λίγο, η φωνή μου κόβεται, η γλώσσα μου κομπιάζει, και μια σιγανή φωτιά καίει κάτω από το δέρμα μου· τα μάτια μου δε βλέπουν τίποτε και τ᾽ αυτιά μου βουίζουν· ιδρώτας κυλά στο κορμί μου κι ένα τρέμουλο με συνεπαίρνει ολόκληρη. Γίνομαι πιο χλωμή κι απ᾽ το χορτάρι και νομίζω ότι βρίσκομαι κοντά στο θάνατο. Αλλά όλα μπορεί να τα αντέξει κανείς… (Μτφ Δ. Ιακώβ)

18 Κάτουλλος 51 Ille mi par esse deo videtur, ille, si fas est, superare divos, qui sedens adversus identidem te      spectat et audit dulce ridentem, misero quod omnis eripit sensus mihi: nam simul te, Lesbia, aspexi, nihil est super mi vocis in ore pār, păris: ίσος, όμοιος fas, n.:όσιος, θεμιτός, επιτρεπτός σύμφωνα με το θεικό νόμο (αντ. nefas, >for -fatus sum-fari, α.ε. φημί, ἄφατος. sŭpĕro (1): ξεπερνώ dīvus, -a, -um: θεικός,ιερός sĕdeo, sĕdēre, sēdi, sessum: κάθομαι adversus, -a, -um: αντίκρυ, απέναντι ĭdentĭdem:  = idem et idem: συνεχώς specto (1): lβλέπω, παρατηρώ dulcis, -e: γλυκός rīdĕo, -dēre, -si, -sum: lγελώ ērĭpĭo, -ĭpĕre, -ĭpŭi, -eptum: ξεριζώνω, αρπάζω sensus, -ūs, αίσθηση, sĭmŭl: αμέσως aspĭcĭo, -spĭcĕre, -spexi, -spectum: κοιτώ, στρέφω το βλέμμα

19 lingua sed torpet, tenuis sub artus flamma demanat, sonitu suopte
tintinant aures, gemina teguntur   lumina nocte. Otium, Catulle, tibi molestum est: otio exsultas nimiumque gestis: otium et reges prius et beatas perdidit urbes. prĭor, -ĭus: προηγούμενος bĕātus, -a, -um: ευτυχής, ευδαίμων perdo, -dĕre, -dĭdi, -ditum: χάνω, καταστρέφω lingua, -ae, γλώσσα torpĕo, -ēre: παραλύω, μουδιάζω tĕnŭis, -e: λεπτός artus, -ūs, άρθρωση, μέλος flamma, -ae, f.: φλόγα, φωτιά dēmāno (1): ρέω, τρέχω sŏnĭtus, -ūs, ήχος tintĭno (1): κουδουνίζω, βουίζω auris, -is, θηλ. αυτί gĕmĭnus, -a, -um: διπλός tĕgo, -gĕre, -xi, -ctum: καλύπτω lūmen, -ĭnis, ουδ.: φως ōtĭum, -ĭi, αδράνεια mŏlestus, -a, -um:ενοχλητικός exsulto (1): αναπηδώ, χαίρομαι Gestio-ire: χειρονομώ nĭmĭus, -a, -um: υπερβολικός

20 Πρότυπο:οι ομοιότητες
Σαπφώ 31 Catullus 51 φαίνεταί μοι κῆνος ἴσος θέοισιν ἔμμεν᾽ ὤνηρ, ὄττις ἐνάντιός τοι / ἰσδάνει καὶ ὐπακούει καὶ γελαίσας ἰμέροεν, ὠς γὰρ ἔς σ᾽ ἴδω βρόχε᾽, ἀλλ᾽ ἄκαν μὲν γλῶσσα †ἔαγε†, λέπτον / δ᾽ αὔτικα χρῶι πῦρ ὐπαδεδρόμηκεν, ὀππάτεσσι δ᾽ οὐδ᾽ ἒν ὄρημμ᾽, ἐπιρρόμ- βεισι δ᾽ ἄκουαι, τεθνάκην δ᾽ ὀλίγω ᾽πιδεύης φαίνομ᾽ ἔμ᾽ αὔται· Ille mi par esse deo videtur, qui sedens adversus identidem te /  spectat et audit dulce ridentem, nam simul te, Lesbia, aspexi, nihil est super mi / <vocis in ore;> / lingua sed torpet, tenuis sub artus / flamma demanat, sonitu suopte / tintinant aures, gemina teguntur      lumina nocte. Πρότυπο:οι ομοιότητες

21 Σύνδεσμοι για τον Κάτουλλο
(σχολιασμένη έκδοση σε επιλογή ποιημάτων) (μεταφράσεις των ποιημάτων του Κατούλλου σε διάφορες γλώσσες – δυστυχώς όχι στα Ελληνικά) authors/catullus (Λεπτομερής βιβλιογραφία για τον Κάτουλλο) (τα μέτρα στον Κάτουλλο)

22 Πρόγραμμα Μαθημάτων Ι (Κάτουλλος)
2.10 Εισαγωγικά (C. 51) 9.10 Ποιήματα ποιητικής (C. 1, 14, 14b, 16, 22, 36, 38, 65, 66, 95) Έρωτας και Γάμος (C. 17, 61, 62, 67, 96) Κοινωνικές συναναστροφές, επικαιρότητα (C. 10, 28, 29 46, 47, 49, 52, 54, 57, 93) 30.10 Lesbia (C. 2, 3, 5, 7, 8, 11, 30, 37, 51, 58, 70, 72, 75, 76, 77, 79, 83, 85, 86, 87, 92, 104, 107, 109) 6.11 Ίαμβοι, Σκώμματα, Προσωπικές επιθέσεις (C. 23, 25, 26, 33, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 59, 69, 71, 74, 78, 78b, 80, 84, 88, 89, 90, 91, 94, 97, 98, 103, 105, 108, 110, 111, 112, 113, 114, , 116