ΠΩΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ;

Παρουσίαση με θέμα: "ΠΩΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ;"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 ΠΩΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ;
ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΝΟΗΣΗ ΤΙ ΕΙΝΑΙ; για να δούμε και ΠΩΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ;

2 Tα ερωτήματα αλλά και οι απαντήσεις τους
για τη σχέση γλώσσας και νόησης εξαρτώνται από Πώς εκλαμβάνουμε τα γλωσσικά και νοητικά φαινόμενα; Μεταξύ άλλων, πώς τα ορίζουμε, οριοθετούμε από άλλα φαινόμενα και τα περιγράφουμε πιο συγκεκριμένα. Τι εννοούμε με όρους όπως «σχέση», «επίδραση», «μεσολάβηση», κλπ. (π.χ. πόσο βαθιά ή επιφανειακή, μόνιμη ή προσωρινή η μεσολάβηση της γλώσσας, σε όλες ή σε ορισμένες μόνο διεργασίες του νου ορισμένες μόνο στιγμές;). 2

3 Εάν αυτόνομα, αλληλεπιδράσεις πιθανές αλλά και όχι.
Ταυτόσημα, αυτόνομα ή εν μέρει διαπλεκόμενα τα γλωσσικά και νοητικά φαινόμενα; Εάν ταυτίζονται, δεν μπορεί λογικά να επηρεάζει το ένα το άλλο. Εκ των πραγμάτων, η σκέψη είναι ταυτόχρονα γλώσσα. Εάν αυτόνομα, αλληλεπιδράσεις πιθανές αλλά και όχι. Εάν διαπλέκονται εν μέρει, οι απαντήσεις καθίστανται πιο περίπλοκες. 3

4 τη γλώσσα και τη σκέψη από άλλα φαινόμενα
Επίσης, πώς διαφοροποιούμε τη γλώσσα και τη σκέψη από άλλα φαινόμενα όπως η επικοινωνία, ο εγκέφαλος, η πράξη, ο πολιτισμός … Ασαφή τα όριά τους, εν μέρει τα ίδια φαινόμενα από άλλες οπτικές γωνίες (π.χ. Πολιτισμός = τρόποι σκέψης, επικοινωνίας και πράξης)

5 Οι όροι «γλώσσα» και «νόηση» γενικευτικοί όροι-ομπρέλα
Οι όροι «γλώσσα» και «νόηση» γενικευτικοί όροι-ομπρέλα Ανάγκη αποσαφήνισης και εξειδίκευσής τους «Η συσχέτιση γλώσσας και σκέψης έχει νόημα μόνο στο βαθμό που καθιστούμε σαφές τι είδος σκέψης και γλώσσας έχουμε κατά νου». Hamman (1762) φιλόσοφος του γερμανικού ρομαντισμού 5

6 Πολυδιάστατα φαινόμενα
Νόηση και γλώσσα Πολυδιάστατα φαινόμενα γεγονός που περιπλέκει ιδιαίτερα τη σχέση τους. «… Το καθένα αποτελείται από πολλά συστατικά, καθιστώντας πιθανές διαφορετικές σχέσεις ανάμεσά σε αυτά τα διαφορετικά συστατικά, επίσης πιθανές αναπτυξιακές αλλαγές όπως και ατομικές διαφοροποιήσεις σε αυτές τις σχέσεις. ....η εικόνα δεν είναι διόλου απλή το να επικαλεστούμε απλά μια σχέση ανάμεσα στη γλώσσα και στο …νου συνιστά υπεραπλούστευση που είναι σχεδόν άχρηστη.» Αναπτυξιακή ψυχολόγοs Αstington (2006) 6

7 Ψυχολόγοι Μunnich & Landau (2003):
Ωστόσο, Αντιπαραθέσεις για σχέση γλώσσας-νόησης εστιάζουν σε διαφορετικά επιμέρους φαινόμενα, με αποτέλεσμα να διασταυρώνονται χωρίς να συναντώνται επί της ουσίας. Ψυχολόγοι Μunnich & Landau (2003): Τα επιχειρήματα υπέρ ή κατά του ρόλου της γλώσσας σε νοητικές διεργασίες θυμίζουν την περιγραφή ενός ελέφαντα από τυφλούς που έρχονται σε επαφή με διαφορετικά του σημεία. Δεν λαμβάνουν υπόψη την οπτική των άλλων και δεν επιχειρούν την αναγκαία σύνθεση των διαφορετικών οπτικών. Η αποσαφήνιση των όρων είναι αναγκαία, για να καταστεί σαφές τί ακριβώς μπορεί να σχετίζεται με τί.

8 Τι σημαίνει «επίδραση»; «μεσολάβηση» κλπ.
«Το αν η γλώσσα ασκεί επίδραση στη σκέψη εξαρτάται από τα κριτήρια που ορίζουν τι σημαίνει επίδραση. … Είναι αδύνατη μια μονοσήμαντα αρνητική ή θετική απάντηση .... ψυχολόγοι Gentner & Goldin Meadow (2003) Π.χ. Η γλώσσα γεννά σκέψη; Ορισμένες μόνο μορφές της; Την κατευθύνει προς ορισμένες οπτικές; Εστιάζει την προσοχή της σε ορισμένα μόνο φαινόμενα; Την καθιστά συνειδητή; Της παρέχει σκαλωσιές για ανάπτυξη; Σε όλες ή ορισμένες μόνο συνθήκες;

9 Σημειωτική σχετικότητα:
ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΣ ΓΙΑ ΡΟΛΟ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΣΤΗ ΝΟΗΣΗ: Γενικότερο ερώτημα: Σημειωτική σχετικότητα: Πώς αναδιαμορφώνεται η νοημοσύνη του ανθρώπου (ή και ζώων που έχουν μάθει να επικοινωνούν γλωσσικά) από την ικανότητα χρήσης της γλώσσας; 9

10 EAN ΚΑΤΑΛΗΞΟΥΜΕ ΟΤΙ Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΑΝΑΔΙΑΜΟΡΦΩΝΕΤΑΙ όντως ΑΠΟ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ (δηλ. αποδεχτούμε τη σημειωτική σχετικότητα) εγείρονται στη συνέχεια ειδικότερα ερωτήματα: →→

11 Διαφοροποιείται η σκέψη:
Όταν περιγράφουμε διαφορετικά το ίδιο φαινόμενο ENTOΣ της ίδιας γλώσσας: (π.χ. με ενεργητική ή παθητική φωνή Ο δήμαρχος γκρέμισε το σπίτι – Το σπίτι γκρεμίστηκε); Ενδογλωσσική σχετικότητα Όταν διαφέρουν οι ΧΡΗΣΕΙΣ μιας γλώσσας (π.χ. είδη λόγου όπως τα επιστημονικά κείμενα ή οι καθημερινές συνομιλίες); Επικοινωνιακή σχετικότητα Όταν διαφέρουν οι γλώσσες (λεξιλόγιο και γραμματική); Γλωσσική σχετικότητα

12 ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΝΟΗΣΗ; Αντικείμενο παραδοσιακά της φιλοσοφίας,
αργότερα της ψυχολογίας και πιο πρόσφατα της γνωσιακής επιστήμης. Θα εξετάσουμε: 1. ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ 2. ΑΝΑΛΥΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΣ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ

13 ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΝΟΗΣΗΣ
ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΝΟΗΣΗΣ Πώς ορίζεται, οριοθετείται, προσεγγίζεται; Κυρίαρχο ρεύμα γνωσιακής επιστήμης: απέτρεψε στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα διερεύνηση του ρόλου της γλώσσας στο νου. Αντίλογος στο ρεύμα αυτό μετά το 1980: αντλώντας και από πιο παραδοσιακές προσεγγίσεις επανέφερε το ρόλο της γλώσσας στο νου, ειδικότερα στη σκέψη, υπό συζήτηση.

14 Γνωσιακή επιστήμη ή επιστήμες
Nέα προσέγγιση του νου κυρίως από τη δεκαετία του ’50 διεπιστημονική και πολυεπιστημονική Αφορμή εξελίξεις στη θεωρία της πληροφορίας, κυβερνητική, πληροφορική και μαθηματικά αρχικά τη δεκαετία του ‘40. Ξεκινά δεκαετία ‘50 με συνεργασία γλωσσολογίας και ψυχολογίας (βλ. κλάδο ψυχογλωσσολογίας), κυρίως ανάμειξης γνωσιακής ψυχολογίας και τεχνητής νοημοσύνης (μελέτης νου μέσα από υπολογιστές), σύντομα και της φιλοσοφίας του νου και των νευροεπιστημών.

15 Αναπαραστασιακή υπολογιστική θεωρία νου
(ΑΥΘΝ στο εξής) κυρίαρχη στην κλασική γνωσιακή επιστήμη 4 αρχές: Ο νους μπορεί να μελετηθεί: ανεξάρτητα από το κοινωνικό περιβάλλον ανεξάρτητα από τον εγκέφαλο ως υπολογιστής που επεξεργάζεται πληροφορίες. ως επεξεργασία πληροφοριών που μπορεί να τυποποιηθεί, δηλ. να περιγραφεί με μαθηματικό τρόπο

16 Ο νους ως κλειστό δοχείο εντός του οποίου συντελούνται διεργασίες
1. Η νόηση ως εσωτερικό ατομικό φαινόμενο Ο νους ως κλειστό δοχείο εντός του οποίου συντελούνται διεργασίες που μπορούμε να μελετήσουμε ανεξάρτητα από το περιβάλλον και την εμπειρία. [βλ. αργότερα τον αντίλογο ότι ο νους δεν διαχωρίζεται από το περιβάλλον του]

17 2. Η νόηση μπορεί να μελετηθεί
2. Η νόηση μπορεί να μελετηθεί ανεξάρτητα από τη βιολογική της υπόσταση (δηλ. τον εγκέφαλο, το νευρικό σύστημα, το σώμα) μόνο ως προς το πώς λειτουργεί. [βλ. αργότερα τον αντίλογο ότι ο νους είναι ενσώματος και δεν διαχωρίζεται από εγκέφαλο και δεν μπορεί επομένως να μελετηθεί ανεξάρτητα από το σώμα)

18 Μηχανή που επεξεργάζεται πληροφορίες, δηλ.
Ο νους ως υπολογιστής Μηχανή που επεξεργάζεται πληροφορίες, δηλ. τις προσλαμβάνει, καταχωρεί, μετασχηματίζει, ανακαλεί Η θεωρητική αυτή σύλληψη ενισχύθηκε από την κατασκευή υπολογιστών που μπορούσαν να προσομοιώσουν (αναπαράγουν) τις νοητικές διεργασίες ειδικότερα στο πεδίο της τεχνητής νοημοσύνης.

19 Μαθηματική περιγραφή νόησης Εφόσον ο νους ένας υπολογιστής,
μπορούμε να περιγράψουμε το πώς υπολογίζει, δηλ. το λογισμικό επεξεργασίας του Χωρίς να μας ενδιαφέρουν οι ίδιες οι ιδέες που παράγει και επεξεργάζεται.

20 από τη θεώρηση του νου ως υπολογιστή, Πώς αναπτύχθηκε ο νους ιστορικά
Κρίσιμο ερώτημα από τη θεώρηση του νου ως υπολογιστή, Πώς αναπτύχθηκε ο νους ιστορικά (φυλογενετικά) και πώς αναπτύσσεται σε κάθε παιδί (οντογενετικά); Απάντηση που κυριαρχεί: [αν και προβληματική όπως θα δούμε] Η δομή του νου προκαθορίζεται βιολογικά

21 τα γονίδια καθορίζουν δομή νου. ΑΝΤΙαναπτυξιακή οπτική του νου
Βιολογισμός δηλ. τα γονίδια καθορίζουν δομή νου. ΑΝΤΙαναπτυξιακή οπτική του νου ή βασική του δομή αναλλοίωτη από πολύ νωρίς στα παιδιά. Αρχικά στη γλωσσολογία: Υπόθεση Τσόμσκι για έμφυτη Καθολική Γραμματική. Επεκτάθηκε αργότερα στη μελέτη του νου: Fodor (1975): έμφυτες οι έννοιες στις οποίες βασίζεται η σκέψη.

22 αναπαραστασιακή υπολογιστική θεωρία νου
ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ στην αναπαραστασιακή υπολογιστική θεωρία νου Από ρεύματα στις γνωσιοεπιστήμες αλλά και πιο παραδοσιακά ψυχολογίας και φιλοσοφίας Υποστηρίζουν όχι διαχωρισμό αλλά σύζευξη: Εσωτερικού νου και εξωτερικού περιβάλλοντος Σώματος και νου Συναισθήματος και λογικής Ατομικής και κοινωνικοπολιτισμικής διάστασης νου

23 χωρίς αναφορά στο περιβάλλον
Αντικρούεται: αδύνατη η μελέτη νου χωρίς αναφορά στο περιβάλλον Κοινωνικοπολιτισμικό περιβάλλον (π.χ. κατεξοχήν στη θεωρία του Vygotsky 1978). Φυσικό περιβάλλον (π.χ. σε ρεύματα της τεχνητής νοημοσύνης, κατεξοχήν στη ρομποτική που μελετά την ευφυή δραστηριότητα μηχανών στο χώρο (π.χ. Βrooks 1991), αλλά και στη θεωρία του Piaget (1952) για την ανάπτυξη της νοημοσύνης, ειδικότερα μάλιστα της αισθητηριοκινητικής του βρέφους.

24 Αντικρούεται: Ο νους είναι ενσώματος
από δεκαετία ’80 π.χ. στα εξής ρεύματα: Γνωσιακή γλωσσολογία , Τεχνητή νοημοσύνη ειδικότερα δε στη ρομποτική, Νευροεπιστήμες Π.χ. Αισθητήρια όργανα και νευρικό σύστημα περιορίζουν αντιληπτικές-γνωσιακές διεργασίες. Π.χ. Δεν μπορούμε να δούμε όλα τα φάσματα φωτός ή να διατηρήσουμε βραχυπρόθεσμα στη μνήμη πολλές πληροφορίες.

25 Αναπτυξιακές προσεγγίσεις της νόησης
Οι τρόποι αναπαράστασης του κόσμου και οι διεργασίες χρήσης των αναπαραστάσεων εξελίσσονται αδιάκοπα (βλ. κατεξοχήν Vygotsky 1978). Ενάντια στο βιολογισμό ΑΥΘΝ Ανάπτυξη νου μια δυναμική διαδικασία, δηλ. περίπλοκη και εν μέρει απρόβλεπτη επειδή ο νους φαινόμενο πολυδιάστατο του οποίου η εξέλιξη καθορίζεται από ποικίλους παράγοντες (βλ. Δυναμικές θεωρίες ανάπτυξης στην ψυχολογία π.χ. Elman et al και Thelen & Smith 1994).

26 Κοινωνικοπολιτισμική οικοδόμηση του νου
Θεωρίες φυλογένεσης: Κοινωνικοπολιτισμική οικοδόμηση του νου Οι «ανώτερες» νοητικές λειτουργίες, δηλ. οι πιο αφηρημένες, αναδύονται σταδιακά από «κατώτερες» με καθοριστική μεσολάβηση κοινωνίας-πολιτισμού Δεν προκαθορίζονται από γονίδια (βλ. κυρίως το νευροεπιστήμονα Donald 1991, το φυσικό ανθρωπολόγο Deacon 1997 και το φιλόσοφο Dennett 1991).

27 Ο νους όχι τέλεια σχεδιασμένη υπολογιστική μηχανή αλλά προϊόν με ατέλειες επειδή προσαρμόστηκε σταδιακά στην ιστορία στις ανάγκες του ανθρώπινου όντος. Φιλόσοφος Dennett: Ανάπτυξη νου: Μαστόρεμα σταδιακό με υλικά που έτυχαν διαθέσιμα, χωρίς μακροπρόθεσμο προγραμματισμό.

28 2. ΑΝΑΛΥΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΣ ΝΟΗΣΗΣ
Παραδοσιακά, λειτουργίες όπως αντίληψη, μνήμη, προσοχή, μάθηση, φαντασία, σκέψη. Κλασική ΑΥΘΝ Φιλόσοφος Fodor (1975, 1983) Νους = κεντρικός πυρήνας της σκέψης + περιφερειακά υποσυστήματα. Περιφερειακά υποσυστήματα τροφοδοτούν τη σκέψη με πληροφορίες από το περιβάλλον (εισροή πληροφοριών) ή τη μεταφέρουν στο περιβάλλον (εκροή πληροφοριών). Η γλώσσα ένα από αυτά τα συστήματα, μεταφοράς σκέψης χωρίς να την επηρεάζει.

29 Κλασική ΑΥΘΝ Aναπαραστασιακή Υπολογιστική Θεωρία του Νου: Κεντρικός πυρήνας σκέψης & περιφερειακά υποσυστήματα ΣΚΕΨΗ ΟΠΤΙΚΉ ΑΝΤΊΛΗΨΗ ΓΛΩΣΣΑ ΑΚΟΥΣΤΙΚΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ 29

30 Περιφερειακά υποσυστήματα ή στοιχεία Δύο κρίσιμες ιδιότητες:
Δεν επικοινωνούν μεταξύ τους: Επεξεργάζονται πληροφορίες συγκεκριμένου μόνο τύπου (π.χ. πρόσωπα) και καθόλου άλλου τύπου (π.χ. ομιλία). 2. Προκαθορίζονται από τη βιολογία (βλ. όμως αντίλογο νευροεπιστημών: Π.χ. Εξειδικεύσεις εγκεφάλου προϊόν εμπειρίας και όχι μόνο βιολογίας. Πλαστικότητα εγκεφάλου.)

31 Κρίσιμη αναθεώρηση εκδοχή ΑΥΘΝ:
Η θεωρία μαζικής στοιχειακότητας της σκέψης Κατάτμηση σε υποσυστήματα ΑΚΟΜΗ και στον κεντρικό πυρήνα του νου, τη ΣΚΕΨΗ (π.χ. Hirschfeld & Gelman 1994, Pinker 1997) ή Εξειδικεύσεις και της ίδιας της σκέψης σε τομείς ανάλογα με το περιεχόμενό της (το τι σκεφτόμαστε) εντέλει, πιο ισχυρή κατάτμηση νου και πιο ισχυρός βιολογικός καθορισμός του απ’ ότι σε κλασική ΑΥΘΝ.

32 Μαζική στοιχειακότητα σκέψης
Θεωρία αρχικά στην αναπτυξιακή ψυχολογία δεκαετίας ’80: Θεωρία ανάπτυξης γλώσσας του Tσόμσκι (νατιβισμός) επηρέασε και μελέτη νοητικής ανάπτυξης, η οποία είχε μέχρι τότε καθοριστεί από τον κονστρουκτιβισμό του Πιαζέ και την κοινωνική θεωρία του Βυγκότσκι. Εμπειρικές έρευνες υποστήριξαν νοητικά επιτεύγματα κατά τη βρεφική ηλικία, τα οποία ο Πιαζέ ανέμενε αργότερα. Π.χ. Μονιμότητα αντικειμένου

33 Π.χ. Μονιμότητα του αντικειμένου
Κατάκτηση της ιδέας ότι τα αντικείμενα υπάρχουν ανεξάρτητα από το εάν και πώς τα βλέπουμε. Επίτευγμα σηματοδοτεί κατά τον Πιαζέ τέλος της αισθητηριοκινητικής νοημοσύνης βρέφους και απαρχές της αναπαραστασιακής στο δεύτερο χρόνο της ζωής. Ωστόσο, πειραματικά ευρήματα από βρέφη λίγων μηνών ερμηνεύτηκαν ως απόδειξη έμφυτης γνώσης για τα αντικείμενα και τη μονιμότητά τους (π.χ. Spelke 1990).

34 ‘Εμφυτα υποσυστήματα βασικής γνώσης
αρχικά πρόταση Spelke, αναπτυξιακή ψυχολόγος με έρευνες για βρέφη Διαφοροποιούν νοημοσύνη ανθρώπου από άλλων ζώων. [αν και Spelke αργότερα αλλάζει άποψη] ‘Εμφυτες διαισθητικές θεωρίες π.χ. για: νου (π.χ. Leslie 1992) κοινωνικές σχέσεις (π.χ. Cosmides & Tooby 1992) φυσική (π.χ. Baillargeon 2004), βιολογία (π.χ. Atran et al. 2002) γεωμετρία (π.χ. Hermer & Spelke 1996).

35 Στοιχειακότητα ή κατάτμηση σκέψης κατακρίνεται αυστηρά σε άλλα ρεύματα
κατακρίνεται αυστηρά σε άλλα ρεύματα Αυτόνομες αρχικά λειτουργίες διαπλέκονται όλο και περισσότερο με το χρόνο. Βλ. π.χ. Vygotsky 1978 Βλ. π.χ. Πιαζέ: 1) τα στάδια ανάπτυξης της σκέψης αφορούν όλες τις εκφάνσεις της (όχι ξεχωριστές ικανότητες π.χ. για φυσικά και νοητικά φαινόμενα). 2) Συνιστούν προϊόν μακρόχρονης ανάπτυξης μέσω διαπλοκής βιολογικών και περιβαλλοντικών παραμέτρων.

36 Η στοιχειακότητα σκέψης εγείρει κρίσιμο ερώτημα:
Η στοιχειακότητα σκέψης εγείρει κρίσιμο ερώτημα: πώς συντίθενται οι πληροφορίες από τα εξειδικευμένα υποσυστήματα; Στην κλασική ΑΥΘΝ: σύνθεση μόνο στον κεντρικό πυρήνα του νου, τη σκέψη. Αλλά στην αναθεώρησή της Και η σκέψη κατατμημένη σε υποσυστήματα/στοιχεία

37 Αναγκαία η σύνθεση πληροφοριών
ΟΜΩΣ: Αναγκαία η σύνθεση πληροφοριών και από διαφορετικά υποσυστήματα σκέψης. Αλλιώς δεν μπορούμε να λειτουργήσουμε, Λύση: Η σύνθεση ανατίθεται στη γλώσσα, ανοίγοντας δίοδο για να συζητηθεί ξανά ο ρόλος της στη σκέψη ‘Ετσι όμως Ριζική αποστασιοποίηση από κλασική ΑΥΘΝ [βλ. μετέπειτα διαλέξεις]

38 OΙ ΓΝΩΣΙΑΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ Π.χ. Μνήμη, αντίληψη, προσοχή, σκέψη
(«οριζόντιες» κατά τον Fodor 1983) αντικείμενο της γνωσιακής ψυχολογίας Όχι απόλυτα διακριτά φαινόμενα αλλά αφηρημένες έννοιες για διαφορετικές οπτικές νοητικών δραστηριοτήτων Φαινόμενα που διαπλέκονται Φαινόμενα που μπορούν να επιμεριστούν

39 Το παράδειγμα της μνήμης Διαφοροποιήσεις της παραδοσιακά,
(π.χ. Baddeley 1999) Διαφοροποιήσεις της παραδοσιακά, π.χ. Eργασίας vs. μακρόχρονη: πρώτη vs. πιο μόνιμη διαχείριση πληροφοριών. Στη μακρόχρονη οι πληροφορίες συναρθρώνονται με προηγούμενες και όρια μνήμης από απόκτηση και καταχώρηση γνώσης καταρρέουν. Αναγνώριση vs. Ανάκληση: η πρώτη προκαλείται από εξωτερικό ερέθισμα ενώ η δεύτερη είναι εκούσια και αποδεσμευμένη από αισθητηριακά δεδομένα.

40 Δηλωτική vs. διαδικαστική: Στη δηλωτική οι πληροφορίες καταχωρούνται ρητά, παραμένουν συνειδητές και ανοιχτές σε ανάπλαση. Στη διαδικαστική καταχωρούνται δεξιότητες όπως η ποδηλασία που δεν λεκτικοποιούνται εύκολα, παραμένουν λιγότερο συνειδητές και αναπλάσιμες. Δηλωτική μνήμη διακρίνεται ειδικότερα σε: Μνήμη για επεισόδια (episodic) όπως βιώθηκαν Σημασιολογική μνήμη, δηλαδή πληροφορίες με τη μορφή εννοιών, προτάσεων και κειμένων

41 Mεσολάβηση γλώσσας στη μνήμη;
Αναμένεται συχνότερα σε ορισμένες μορφές μνήμης, Π.χ. Όχι καθοριστική στη μνήμη για γεγονότα, αλλά ναι στη σημασιολογική μνήμη (Tulving 1999). Περισσότερο στην αυτόβουλη ανάκληση και λιγότερο στην αναγνώριση (Baddeley 1999). Νωρίς στη ζωή η μνήμη αναπαράγει βιώματα, αλλά αργότερα τα μετασχηματίζει▪ βασιζόμενη όλο και περισσότερο στη γλώσσα μετατρέπεται σε λογική μνήμη ή σκέψη (Vygotsky 1978).

42 Το κομβικότερο νοητικό φαινόμενο, η σκέψη
Η δυσκολία ορισμού και περιγραφής της ομολογείται συχνά Ασαφή όρια από άλλες διεργασίες Αρκετές επιμέρους διεργασίες που δύσκολα διαχωρίζονται Κρίσιμο θεωρητικό ερώτημα: Βασική μονάδα σκέψης; ‘Εννοιες μόνο και συνδυασμοί τους σε προτάσεις ή και άλλοι τρόποι όπως εικόνες και η δημιουργική σύνθεσή τους στη φαντασία;

43 και επιμερίζονται περαιτέρω. Π.χ. Επίλυση προβλημάτων Εμπλέκει
Διεργασίες σκέψης μερικές φορές δυσδιάκριτες μεταξύ τους και επιμερίζονται περαιτέρω. Π.χ. Επίλυση προβλημάτων Εμπλέκει πρόβλεψη για συνέπειες γεγονότων, λήψη αποφάσεων συλλογισμούς. (βλ. Holyoak & Morrison 2005)

44 Π.χ. Συλλογισμοί Επαγωγικοί: συγκρίνουμε βιώματα και καταλήγουμε σε γενικευτικές κρίσεις, π.χ. ορισμένα δέντρα είναι αειθαλή. Παραγωγικοί συλλογισμοί: μετάβαση από μια γενική αρχή σε συμπέρασμα για ένα συγκεκριμένο φαινόμενο, όχι με βάση την εμπειρία αλλά λογική αναγκαιότητα. Π.χ. Υποθετικοί και αιτιακοί. ‘Εάν βρέχει συνήθως πολύ το Μάρτη, το σπίτι θα είναι υγρό όταν φτάσουμε»

45 Ποικίλα είδη επαγωγικής σκέψης όπως αναλογία, κατηγοριοποίηση, προβολή (Gentner 2003).
Ποικίλα είδη κατηγοριοποίησης από την αισθητηριακά βασισμένη (π.χ. μολύβι) έως την αφαιρετική ταξινόμηση (π.χ. εργαλείο)

46 Αναμένεται μεγαλύτερη ή μικρότερη εμπλοκή γλώσσας ανάλογα με το είδος της σκέψης.
Π.χ. Καθοριστική διευκόλυνση στην επίλυση προβλημάτων η λεκτική διατύπωσή τους (Diaz & Βerk 1992) όπως και συγκεκριμένοι τρόποι διατύπωσης έναντι άλλων (Tversky & Kahneman 1981). Απαραίτητη για κατάστρωση σχεδίων (βλ. Luria & Yudovich 1959 για σενάρια παιχνιδιών), αλλά όχι στη μουσική σύνθεση (Cottingham 1997) ή περιορισμένα στο σχεδιασμό εργαλείων (Keller & Keller 1996) για το πώς ο σχεδιασμός βασίζεται στην απεικόνιση.

47 Λιγότερο σε επαγωγικούς συλλογισμούς γιατί εκκινούν από αισθητηριακές εμπειρίες (βλ. ωστόσο Gentner 2003 για σημασία γλώσσας και εδώ). Π.χ. Κάποια αντικείμενα μοιάζουν σε κάτι και μπορούμε να τα αποκαλέσουμε «κινητά τηλέφωνα» Αντιθέτως, καθοριστική στους παραγωγικούς συλλογισμούς, όπου συσχετίζονται δύο λεκτικά διατυπωμένες σκέψεις (Inhelder & Piaget 1958). Π.χ. Εάν βρέξει, θα ακυρωθεί ο αγώνας

48 TI EINAI ΓΛΩΣΣΑ; Επιστημονική θεώρηση γλωσσικών φαινομένων
Επιστημονική θεώρηση γλωσσικών φαινομένων απέχει από καθημερινή Μεταξύ άλλων, καθημερινά δεν συνειδητοποιούμε τη γλώσσα, γιατί αφανές υπόβαθρο ύπαρξής μας Η καθημερινή ή προεπιστημονική σύλληψη της γλώσσας υιοθετείται δυστυχώς και στο διάλογο για τη σχέση γλώσσας και νόησης σε άλλους κλάδους: κυρίως στην ψυχολογία και φιλοσοφία

49 Επιστημονική περιγραφή γλωσσικής επικοινωνίας
απέχει από καθημερινή της σύλληψη Απαιτεί έννοιες υψηλής αφαίρεσης, π.χ. φωνολογία, μόρφημα, εκφώνημα. Αναδεικνύει πολυδιάστατο γλωσσικής επικοινωνίας και ποικίλες αφηρημένες της προσεγγίσεις. Προσεγγίσεις αυτές διόλου εμφανείς εξ ου και καθυστέρησε ιστορικά η ανάδειξη ορισμένων όψεων γλώσσας (π.χ. περιστασιακές ποικιλίες)

50 Διαφορετικές θεωρητικές προσεγγίσεις
γλωσσικών φαινομένων Δεύτερο μισό 20ου αιώνα: ηγεμονεύει ο φορμαλισμός (θεωρία Chomsky). Παραλληλισμοί με ΑΥΘΝ. Συνέπλευσαν ιστορικά και αλληλοτροφοδοτήθηκαν. Αμφισβητείται ΌΜΩΣ όλο και περισσότερο προς το τέλος του αιώνα από τα εν μέρει συμπλέοντα ρεύματα της γνωσιακής, λειτουργικής και κοινωνικής γλωσσολογίας.

51 Το πιο κρίσιμο αξίωμα του φορμαλισμού για τη σχέση γλώσσας-νόησης
η μαθηματική περιγραφή της γλώσσας Αφαιρεί εξ ορισμού το νόημα από τη γλώσσα, καθιστώντας την μόνο «υπολογιστικό λογισμικό» για μεταφορά νοήματος δηλ. αγωγό σκέψης. Με άλλα λόγια μελετά το μέσο έκφρασης (φωνολογία, μορφολογία, σύνταξη) και όχι τη σημασιολογία

52 Κριτικός αντίλογος στo φορμαλισμό: Συμπλέει εν μέρει με ρεύματα
Π.χ. Εθνογραφία επικοινωνίας, ανθρωπολογία γλώσσας , κοινωνιολογία γλώσσας , κοινωνιογλωσσολογία, γνωσιακή γλωσσολογία, κοινωνιοσημειωτική θεωρία και γενικότερα η λειτουργική γλωσσολογία. Συμπλέει εν μέρει με ρεύματα επικριτικά στην ΑΥΘΝ

53 Τα κριτικά στο φορμαλισμό ρεύματα:
Διατείνονται π.χ. ότι η γλώσσα δεν είναι μόνο ατομικό αλλά και κοινωνικο-πολιτισμικό φαινόμενο μόνο νοητική αλλά και σωματική δραστηριότητα μόνο σύστημα συμβάσεων αλλά και διαδικασία χρήσης του στην ομιλία μόνο μέσο έκφρασης σκέψεων αλλά και κοινωνικής πράξης μόνο λογισμικό μεταφοράς νοήματος αλλά και πόρος δημιουργίας του Πιο αναλυτικά, κάποιες θέσεις αυτών των κριτικών ρευμάτων ►

54 Απορρίπτεται η αυτονόμηση της γλώσσας από άλλα φαινόμενα
(ενάντια στη λογική του Τσόμσκι π.χ.). μεταξύ άλλων από τη χρήση της γλώσσας σε ένα κοινωνικό περιβάλλον Θεωρείται αντιθέτως αναγκαία η συνάρθρωση προβληματισμών γλωσσολογίας και άλλων επιστημών (βλ. π.χ. Hasan 2005 για συνάρθρωση θεωρητικής γλωσσολογίας με ψυχολογία του νου του Bυγκότσκι και κοινωνιολογία του Mπερνστάϊν)

55 Η γλώσσα όχι ως μέσο μεταφοράς προϋπάρχουσας σκέψης αλλά σχηματοποίησης/δημιουργίας σκέψης. Επιστροφή στη λογική του Σωσύρ ότι δεν μπορείς να μελετήσεις τη γλώσσα ανεξάρτητα από το νόημα (δηλ. να εστιάσεις μόνο σε φωνολογία, μορφολογία, σύνταξη). Εστίαση ξανά στη σημασιολογία, δηλ. τη μελέτη νοήματος.

56 Νέες προσεγγίσεις νοήματος στη σημασιολογία
Επιπλέον, Νέες προσεγγίσεις νοήματος στη σημασιολογία ΚΡΙΣΙΜΕΣ ΓΙΑ ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ Νόημα όχι μια απλή παθητική περιγραφή κόσμου αλλά ενεργητική αναδόμηση της εμπειρίας κόσμου με σκοπό την κατανόησή της (βλ. γνωσιακή σημασιολογία και κοινωνιοσημειωτική θεωρία)

57 Το νόημα ως ερμηνεία/κατανόηση του κόσμου συνεπάγεται
ότι η γλωσσικά διατυπωμένη σκέψη δεν «φωτογραφίζει τον κόσμο. Αντιθέτως, η ίδια αντικειμενικά πραγματικότητα μπορεί να νοηματοδοτηθεί διαφορετικά ανάλογα το άτομο, τη στιγμή, τη γλώσσα Π.χ. το ίδιο γεγονός να περιγραφεί ως Τα παιδιά έτρεξαν σήμερα Το τρέξιμο έληξε το πρωί Ο αγώνας πραγματοποιήθηκε υπό βροχή

58 Πώς ένα κοινωνικό εργαλείο νοηματοδότησης καθιστά ταυτόχρονα δυνατές
Κρίσιμο ερώτημα: Πώς ένα κοινωνικό εργαλείο νοηματοδότησης καθιστά ταυτόχρονα δυνατές υποκειμενικές νοηματοδοτήσεις του ίδιου κόσμου; Π.χ. μπορούμε να συλλάβουμε ένα γεγονός ως στατική οντότητα ή δυναμική διεργασία (π.x. Το τρέξιμο-τρέχει). από διαφορετική οπτική γωνία και περισσότερο ή λιγότερο πλήρως: (π.χ. Η κυβέρνηση αύξησε τους φόρους, Αυξήθηκαν οι φόροι, αύξηση φόρων) ως ολοκληρωμένο ή υπό εξέλιξη (π.χ. Έτρεξε – έτρεχε).

59 Το νόημα δεν πραγματώνεται μόνο μέσω λέξεων και προτάσεων αλλά κυρίως κειμένων.
Παραδοσιακή γλωσσολογία Σωσύρ λαμβάνει, αντιθέτως, ως βάση τη λέξη και την πρόταση. Η πιο φυσική μονάδα λόγου είναι, εντούτοις, συνήθως εκτενέστερη της πρότασης, όπως μια αφήγηση ή μια τηλεφωνική συνομιλία. Αποκαλείται κείμενο (γραπτοί και προφορικοί μονολόγοι και διάλογοι). [Βλ. μελέτη τους από κλάδους όπως η κειμενογλωσσολογία και η ανάλυση λόγου.]

60 Οντογένεση και φυλογένεση της γλώσσας Π.χ. Φυλογένεση
Δεν αποδίδονται πλέον στα γονίδια αλλά στην αλληλεπίδραση του ενσώματου νου με το κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον. Π.χ. Φυλογένεση Σταδιακή εξέλιξη γλώσσας ιστορικά. Συνεξέλιξη με εγκέφαλο, κοινωνία και νου (βλ. Deacon 1997). Αποτέλεσμα σταδιακού «μαστορέματος». Η γλώσσα όχι τέλεια προσχεδιασμένη αλλά σύστημα νοηματοδότησης με πλεονεκτήματα αλλά και μειονεκτήματα. Hymes (1964): “ (...) κάθε γλώσσα ένα εργαλείο που έχει διαμορφωθεί από την ιστορία της …., έτσι ώστε για κάθε ομιλητή και σε κάθε περίσταση να καταφέρνει κάποια πράγματα επιτυχώς, άλλα αδέξια και άλλα καθόλου.»

61 ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΓΛΩΣΣΙΚΩΝ ΦΑΙΝΟΜΕΝΩΝ Διάκριση ανάμεσα στο γλωσσικό σύστημα και τη χρήση του στην ομιλία πάντα θεμελιακή Γλωσσικό σύστημα περιγράφεται σε επίπεδα: φωνολογία, μορφολογία, σύνταξη, σημασιολογία.

62 Στην καθημερινή όμως αντίληψη,
γλώσσα συρρικνώνεται συχνά στο λεξιλόγιο μόνο. Γιατί Λέξεις το πιο πρόδηλο φαινόμενο γλώσσας Η ελάχιστη μονάδα με νόημα. Ελέγχουμε επιπλέον την επιλογή τους σε αντίθεση με τη σύνταξη, π.χ. η ίδια γυναίκα μπορεί να περιγραφεί ως «η αδελφή μου», «η κόρη σου», «Η Μαρία Πουλοπούλου» κλπ., ενώ ο συνδυασμός «άρθρο + ουσιαστικό» δεν επιτρέπεται να αντιστραφεί Οι αδαείς γλωσσολογικά επιστήμονες έχουν εστιάσει κυρίως στο λεξιλόγιο π.χ. για το αν η ύπαρξη μιας λέξης ή μιας οικογένειας λέξεων όπως οι χρωματικοί όροι καθορίζει διεργασίες όπως η μνήμη, η αντίληψη, οι μαθηματικοί συλλογισμοί; (π.χ. Brown & Lenneberg 1954).

63 Λεξιλόγιο για αριθμούς και αριθμητικές ικανότητες
Παράδειγμα ερευνών για το λεξιλόγιο Λεξιλόγιο για αριθμούς και αριθμητικές ικανότητες Μπορούν να χειριστούν και να κατανοήσουν αριθμητικές πράξεις όσοι μιλούν γλώσσες με ελάχιστες λέξεις για αριθμούς; [κατ’ αναλογία με μελέτες για το χρώμα. Πώς το αντιλαμβάνονται άνθρωποι με δύο μόνο σχετικές λέξεις;] Το ερώτημα είχε τεθεί και από τον φιλόσοφο Λοκ & Σύγχρονα πειράματα από ανθρωπογλωσσολόγους κυρίως

64 Κάποιες γλώσσες όπως αυτές του Αμαζονίου
με ελάχιστες λέξεις για αριθμούς, ενώ άλλες όπως η ελληνική άπειρες σχετικές λέξεις. π.χ. Πιράχα: μόλις τρεις λέξεις για αριθμούς και ιδιότυπους μάλιστα γιατί Ποσοτικοποιούν κατά προσέγγιση Δεν χρησιμοποιούνται αποκλειστικά για αριθμούς περίπου ένα = και «μικρό» δύο πολλά Πειράματα σκέψης για αριθμούς αρχικά Gordon (2004)→→

65 Πειραματικές δοκιμασίες σε Πιράχα
π.χ.: Να αντιγράψουν γραμμές δεξιά στη σελίδα ισάριθμες με αυτές αριστερά Να απαντήσουν πόσα φυστίκια έμειναν όταν κάποια αφαιρούνται από ένα δοχείο. Να αναγνωρίζουν εάν σειρές από χτύπους είναι ισάριθμες ή όχι. Να αναγνωρίσουν εάν είχαν ξαναδεί το ίδιο κουτί με βάση τον αριθμό των ψαριών ζωγραφισμένα πάνω του (δηλ. 3 ψάρια).

66 Σε δοκιμασίες αριθμητικής με περισσότερα από 4 αντικείμενα
Ευρήματα: Σε δοκιμασίες αριθμητικής με περισσότερα από 4 αντικείμενα οι Πιράχα δεν απέδωσαν ικανοποιητικά. Δεν μπόρεσαν π.χ. Να κρίνουν εάν η αφαίρεση ενός αντικειμένου από ένα δοχείο με πολλά αντικείμενα σήμαινε ότι το δοχείο άδειαζε και πόσα αντικείμενα έμειναν Να θυμηθούν ποιό από δύο κουτιά είχαν ξαναδεί με κριτήριο τον αριθμό των ψαριών που ήταν ζωγραφισμένα πάνω τους. Τα κατάφερναν συνήθως μόνο με αριθμούς έως το 4. Ξεχώρισαν ωστόσο διαισθητικά τη διαφορά ανάμεσα σε μικρές και μεγάλες ποσότητες. Μέτρησαν συχνά μόνο με τα δάχτυλα αλλά με λάθη ακόμη και για αριθμούς μικρότερους του 5. Άκαρπες οι προσπάθειες διδασκαλίας αριθμών και αριθμητικής σε ενήλικες Πιράχα.

67 Συμπεράσματα ισχυρής σχετικότητας της σκέψης:
Οι ικανότητες μαθηματικής σκέψης εξαρτώνται από τις λέξεις που προσφέρει η γλώσσα μας Gordon (2004): η απουσία λέξεων για αριθμούς σε μια γλώσσα συνεπάγεται αδυναμία ακριβούς αρίθμησης π.χ Feigenson et al. (2002): ικανότητες Πιράχα ίδιες με βρέφους 10 μηνών. Διακρίνουν διαφορά μόνο ανάμεσα σε πολύ μικρό αριθμό αντικειμένων, κυρίως δύο και τρία. Συμπέρασμα αμφισβητείται όμως εν μέρει αργότερα (βλ. μετέπειτα διαφάνειες)

68 Οι μαθηματικές ικανότητες αποτέλεσμα της γλώσσας μόνο
Κρίσιμο ερώτημα: Οι μαθηματικές ικανότητες αποτέλεσμα της γλώσσας μόνο ή ευρύτερα του πολιτισμού; Μήπως πολιτισμοί που χρειάζονται αριθμητική νιώθουν και ανάγκη εφεύρεσης λέξεων για αριθμούς; Μήπως η χρήση λέξεων για αριθμούς ενισχύει στη συνέχεια τις μαθηματικές ικανότητες; (θέση άλλωστε του Βυγκότσκι)

69 Μετριασμός σχετικότητας από νεότερες έρευνες:
Frank et al. (2008): κάποιες αριθμητικές ικανότητες στους Πιράχα μετά από μικρή τροποποίηση πειραματικών συνθηκών. Παρά την απουσία μιας λέξης απολύτως ισοδύναμης με το ένα, αντιστοίχησαν αντικείμενα δύο πολυμελών συνόλων ένα προς ένα, αν και δεν ανταποκρίθηκαν σε άλλες δοκιμασίες όπως η ανάκληση της ποσότητας των αντικειμένων.

70 Pica et al. (2004): Μουντουρουκού Αμαζονίου με αριθμούς μόνο έως το 5 και κατά προσέγγιση. Πιο αντιφατικές ενδείξεις: Δεν ανακάλεσαν με ακρίβεια ακόμη και λιγότερα από 5 αντικείμενα Ανταποκρίθηκαν όμως σε συγκρίσεις μεγαλύτερων ποσοτήτων όπως το 20 και το 80 Η μόνη δοκιμασία ακριβούς αρίθμησης που δεν μπόρεσαν να χειριστούν ήταν η αφαίρεση, ακόμη και με μικρές ποσότητες για τις οποίες διέθεταν λέξεις (π.χ = 1).

71 Αντιθέτως, η γραμματική, δηλ. η μορφολογία και η σύνταξη,
θεωρείται λιγότερο συνειδητό φαινόμενο. Πιο προσιτή η μορφολογία, δηλ. οι αλλαγές π.χ. στις καταλήξεις (π.χ. περιμέν-ω, περιμέν-ουμε κλπ.). Αντιθέτως, στη σύνταξη το νόημα αναδύεται με πιο αφηρημένο τρόπο, δηλαδή μέσω ιεραρχικών σχέσεων ανάμεσα σε είδη λέξεων και φράσεων.

72 Επειδή η γραμματική λιγότερο συνειδητή από λεξιλόγιο
Επειδή η γραμματική λιγότερο συνειδητή από λεξιλόγιο Σε ρεύματα όπως η γλωσσοανθρωπολογία στις ΗΠΑ (βλ. αρχικά Boas 1911) Θεωρείται ότι έχει πιο ισχυρή επίδραση στη σκέψη, γιατί πιο αφηρημένες κατηγορίες γιατί επιβάλλεται στους ομιλητές. Καθίσταται αφανής αυτοματοποιημένη συνήθεια, που θεωρούμε απολύτως φυσική. π.χ. στα ελληνικά άρθρο προηγείται ουσιαστικού και δεν ακολουθεί όπως στα βουλγάρικα ή τα ρήματα έχουν χρόνο. εμφανίζονται ως αυτονόητα).

73 Η σχέση της γραμματικής με τη σκέψη
έχει μελετηθεί σε δύο ειδών έρευνες: π.χ. Σύνταξη και μορφολογία Σύνταξη, π.χ.: Εάν και πώς ένα είδος πρότασης ενισχύει ή καθιστά δυνατό ένα είδος σκέψης, π.χ. Υποθετικές προτάσεις τους υποθετικούς συλλογισμούς ενηλίκων Προτάσεις με ότι και νοητικά ρήματα τη θεωρία του νου σε μικρά παιδιά

74 Π.Χ. Προτάσεις με νοητικό ρήμα + ότι .... Απαραίτητη προϋπόθεση
Π.Χ. Προτάσεις με νοητικό ρήμα + ότι .... (π.χ. πιστεύω ότι έφυγε) Απαραίτητη προϋπόθεση για κατανόηση νοητικών καταστάσεων; δηλ. κατάκτηση θεωρίας νου στα παιδιά; βλ. π.χ. de Villiers 2000: η θεωρία του νου στα παιδιά αναδύεται τη στιγμή που μπορούν πλέον να χρησιμοποιούν τέτοιες προτάσεις γύρω στα 4-5 χρόνια.

75 Κατανόηση νοητικών καταστάσεων και διεργασιών
Θεωρία του νου; Κατανόηση νοητικών καταστάσεων και διεργασιών (π.χ. φοβάμαι, σκέπτομαι) Μεταξύ άλλων, ότι υπάρχουν νοητικές καταστάσεις/διεργασίες σε εμάς και σοτυς άλλους, όπως και συγκεκριμένες εκδοχές τους Π.χ. πεποιθήσεις και συναισθήματα (πιστεύω – στενοχωριέμαι). αλλά και κατανόηση ψευδών πεποιθήσεων (δηλ. ότι οι άλλοι πιστεύουν κάτι λανθασμένα) Mάλιστα αυτή η κατανόηση θεωρείται η πιο κρίσιμη απόδειξη θεωρίας του νου στα παιδιά, το πιο προχωρημένο της στάδιο

76 από τη βρεφική ηλικία έως αργότερα; Πειράματα ψευδούς πεποίθησης
Πώς μπορούμε να μετρήσουμε και γενικότερα να περιγράψουμε την ανάπτυξη θεωρίας του νου; από τη βρεφική ηλικία έως αργότερα; Πειράματα ψευδούς πεποίθησης σε 4-χρονα και 5 χρονα παιδιά 76

77 Δοκιμασία ψευδούς πεποίθησης Η πιο σκληρή δοκιμασία θεωρίας του νου
Πείραμα με δύο κούκλες - ζωάκια. Ο κ. Δίδυμος Ο κ. Aμβρόσιος 77

78 Καθώς παίζουν τα ζωάκια, ο Δίδυμος βάζει ένα γυάλινο βώλο στο κουτί
και μετά φεύγει. 78

79 Κρυφή για τον Δίδυμο μετακίνηση βώλου: Καθώς απουσιάζει ο Δίδυμος,
ο άτακτος Αμβρόσιος μετακινεί κρυφά το βώλο από το μπλε στο κίτρινο κουτί. 79

80 Ο Δίδυμος επιστρέφει και θέλει να παίξει με το βώλο του.
Κρίσιμη πειραματική ερώτηση για τα παιδιά: Πού θα ψάξει ο Δίδυμος για να βρει το βώλο του; 80

81 Απαντήσεις παιδιών: 3-χρονα και αυτιστικά δείχνουν μόνο ό,τι είδαν ή ξέρουν ότι ισχύει από τη δική τους οπτική γωνία. Δεν μπορούν να δουν την οπτική των άλλων. 4-5 ετών που έχουν κατακτήσει θεωρία του νου δείχνουν τί πιστεύει ο Δίδυμος, δηλ. κατανοούν τη νοητική κατάσταση ενός άλλου ατόμου από τον εαυτό τους Σωστό Λάθος 81

82 Πώς αναπτύσσεται η θεωρία του νου στα παιδιά;:
Πώς αναπτύσσεται η θεωρία του νου στα παιδιά;: κυρίως οι εξής εξηγήσεις: ‘Εμφυτο υποσύστημα της σκέψης. Θεωρία μαζικής στοιχειακότητας σκέψης στη γνωσιακή επιστήμη: π.χ. Leslie 1992, απουσία της οφείλεται σε γονιδιακό πρόβλημα και οδηγεί σε αυτισμό. Γνωσιακή ωρίμανση ανεξάρτητα από ανάπτυξη γλώσσας, π.χ. Wellman et al. 1997 Eξαρτάται από γλώσσα, ειδικότερα προτάσεις που κωδικοποιούν νοητικές καταστάσεις, π.χ. Πιστεύω ότι έφυγε το αναγκαίο στήριγμα για αναλυτική περιγραφή μιας πεποίθησης. Γιατί οι πεποιθήσεις είναι αόρατες και φανερώνονται μόνο σε λόγια.

83 Γλώσσα για νοητικές καταστάσεις/διεργασίες
Πότε αρχίζουν τα παιδιά να μιλούν για νοητικά φαινόμενα; Αργούν σχετικά σε σχέση με χειροπιαστά φαινόμενα (π.χ. Δυσκολεύονται με λέξεις για συναισθήματα και σκέψεις στα αφηγήματα) 2-χρονα: Δεν μιλούν ακόμη για το τί σκέπτονται οι άλλοι. Μόνο για δικές τους νοητικές καταστάσεις, κυρίως επιθυμίες (π.χ. Θέλω) 3-χρονα: περισσότερα νοητικά ρήματα 4-χρονα: νοητικά ρήματα σε σύνθετες προτάσεις με ότι/πως (δηλ. προτασιακά συμπληρώματα Αντιρρήσεις ωστόσο αργότερα σε μια ισχυρή σχετικότητα: Π.χ. Στα γερμανικά τα προτασιακά συμπληρώματα πολύ νωρίτερα από τα αγγλικά, αλλά κατανόηση ψευδών πεποιθήσεων δεν επιταχύνεται 83

84 Μελέτες για σχέση μορφολογίας με σκέψη:
εάν και πώς οι διαφορές νόηματος που συνεπάγονται διαφορετικές καταλήξεις ουσιαστικών ή θέματα του ρήματος μπορεί να σχετίζονται με διαφορές στην κατηγοριοποίηση αντικειμένων.

85 Πείραμα κατηγοριοποίησης: Π.χ.Carroll & Cassagrande (1958)
Ποια δύο από τα τρία αυτά πράγματα μοιάζουν;

86 Πείραμα Carroll & Cassagrande (1958):
Κίτρινο κορδόνι Γαλάζιο ύφασμα Γαλάζιο σκοινί Μονόγλωσσα παιδιά Iνδιάνων Νάβαχο: κατηγοριοποιούν με βάση π.χ. το σχήμα (σκοινί και κορδόνι) Μονόγλωσσα αγγλόφωνα παιδιά κατηγοριοποιούν με βάση π.χ. το χρώμα (ύφασμα και σκοινί)

87 Υποχρεωτικό με ρήματα χειρισμού αντικειμένων (π.χ. Πιάνω)
Γλώσσα Νάβαχο: Υποχρεωτικό με ρήματα χειρισμού αντικειμένων (π.χ. Πιάνω) άλλο μόρφημα ανάλογα με το σχήμα, μέγεθος, ευλυγισία αντικειμένου που πιάνεται. Μακρύ ευλύγιστο (π.χ. Κορδόνι) šańléh Μακρύ σκληρό (π.χ. Ξυλάκι) šańtííh Επίπεδο ευλύγιστο (π.χ. Ύφασμα) šańitcóós