Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία

Παρουσίαση με θέμα: "Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία
Μάθημα 6ο Πρώιμη περίοδος Ποίηση + Υμνογραφία Μέσης περιόδου

2 Ποίηση Είδη Λόγια ποίηση: α.Θύραθεν β.Θρησκευτική Εκκλησιαστική Ποίηση
= Υμνογραφία Δημώδης ποίηση

3 Εκκλησιαστική ποίηση = Υμνογραφία
Χαρακτηριστικά Ποίηση για τις λατρευτικές ανάγκες της Χριστιανικής Εκκλησίας Γλώσσα απλή και κατανοητή Μέτρα που βασίζονται (ως επί το πλείστον) στη δυναμική θέση του τόνου (τονικά)

4 Η γέννηση της Υμνογραφίας
Πρώτοι χριστιανοί συνεχίζουν την υμνολογική παράδοση της Συναγωγής. Πρώτοι ύμνοι: Ψαλμοί του Δαβίδ, Ρυθμικά χωρία Παλαιάς και Καινής Διαθήκης. Έμμετρες Ομιλίες Πατέρων (ρυθμικός πεζός λόγος. Μελίτων Σάρδεων) «Κατά στίχον» ύμνοι (5ος αι.): ποιήματα σε ρυθμικό πεζό λόγο, οι στίχοι τείνουν να έχουν τον ίδιο περίπου αριθμό συλλαβών (ισοσυλλαβία) και να φέρουν τον τόνο στην ίδια συλλαβή (ομοτονία). Συριακά πρότυπα.

5 Υμνογραφία Είδη Κοντάκιο Κανόνας

6 Το Κοντάκιο Είδος έμμετρης Ομιλίας 6ος αι. Ακμή του κοντακίου Δομή
Προοίμιο (κουκούλιον ή κουβούκλιον, ιδιόμελο) Προσόμοια Στροφές (οίκοι-τροπάρια) Ειρμός (Ειρμολόγιο) Ισοσυλλαβία-Ομοτονία Εφύμνιο (ανακλώμενον) Ακροστιχίδα

7 Κοντάκιο Σημαντικότερος Εκπρόσωπος Ρωμανός Μελωδός (6ος αι.)
Ποίηση με έντονα δραματικό χαρακτήρα Πηγές: Παλαιά και Καινή Διαθήκη, Απόκρυφα Ευαγγέλια, Ομιλίες Πατέρων Δογματικές απόψεις της επίσημης Εκκλησίας

8 ΡΩΜΑΝΟΣ ΜΕΛΩΔΟΣ, ΚΟΝΤΑΚΙΟΝ 10 (έκδ. J. Grosdidier de Matons, Romanos le Mélode. Hymnes, 1, Sources chrétiennes 99, Paris 1964)  Ἡ παρθένος σήμερον    τὸν ὑπερούσιον τίκτει,  καὶ ἡ γῆ τὸ σπήλαιον    τῷ ἀπροσίτῳ προσάγει·   ἄγγελοι μετὰ ποιμένων    δοξολογοῦσι,  μάγοι δὲ μετὰ ἀστέρος    ὁδοιποροῦσι·  δι’ ἡμᾶς γὰρ    ἐγεννήθη   παιδίον νέον,    ὁ πρὸ αἰώνων Θεός. (1.) Τὴν Ἐδὲμ Βηθλεὲμ    ἤνοιξε, δεῦτε ἴδωμεν·  τὴν τρυφὴν ἐν κρυφῇ    ηὕραμεν, δεῦτε λάβωμεν   τὰ τοῦ παραδείσου    ἐντὸς τοῦ σπηλαίου· ἐκεῖ ἐφάνη    ῥίζα ἀπότιστος    βλαστάνουσα ἄφεσιν,  ἐκεῖ ηὑρέθη    φρέαρ ἀνόρυκτον, οὗ πιεῖν Δαυὶδ    πρὶν ἐπεθύμησεν· ἐκεῖ παρθένος    τεκοῦσα βρέφος  τὴν δίψαν ἔπαυσεν εὐθὺς    τὴν τοῦ Ἀδὰμ καὶ τοῦ Δαυίδ· διὰ τοῦτο πρὸς τοῦτο    ἐπειχθῶμεν ποῦ ἐτέχθη παιδίον νέον,    ὁ πρὸ αἰώνων Θεός.   (2.) Ὁ πατὴρ τῆς μητρὸς    γνώμῃ υἱὸς ἐγένετο,  ὁ σωτὴρ τῶν βρεφῶν    βρέφος ἐν φάτνῃ ἔκειτο· ὃν κατανοοῦσα    φησὶν ἡ τεκοῦσα· «Εἰπέ μοι, τέκνον,    πῶς ἐνεσπάρης μοι    ἢ πῶς ἐνεφύης μοι·  ὁρῶ σε, σπλάγχνον,    καὶ καταπλήττομαι,    ὅτι γαλουχῶ    καὶ οὐ νενύμφευμαι· καὶ σὲ μὲν βλέπω    μετὰ σπαργάνων,   τὴν παρθενίαν δὲ ἀκμὴν    ἐσφραγισμένην θεωρῶ· σὺ γὰρ ταύτην φυλάξας    ἐγεννήθης εὐδοκήσας παιδίον νέον, ὁ πρὸ αἰώνων Θεός.

9 Υμνογραφία Μέσης Περιόδου Κανόνας
Υμνογραφία Μέσης Περιόδου Κανόνας Εμφάνιση: 8ος αι. Παραγκωνίζει το Κοντάκιο Δομή Εννέα ωδές Κάθε ωδή = μικρό κοντάκιο με ειρμό και τροπάρια Εννέα ειρμοί με καθορισμένο περιεχόμενο (8 ωδές της Παλαιάς Διαθήκης, 1 ωδή της Καινής) Τριαδικόν: προτελευταίο τροπάριο κάθε ωδής, με θέμα την Τριαδικότητα του Θεού Θεοτοκίον: τελευταίο τροπάριο κάθε ωδής, με θέμα την Θεοτόκο Ακροστιχίδα (προαιρετική)

10 Σημαντικότεροι εκπρόσωποι
Κανόνας Σημαντικότεροι εκπρόσωποι Ανδρέας Κρήτης Ιωάννης Δαμασκηνός (υπό το όνομά του και το πιο δημοφιλές μεσαιωνικό μυθιστόρημα, «Βαρλαάμ και Ιωάσαφ», που αφορμάται από τον μύθο του Βούδα) Κοσμάς Μελωδός Θεόδωρος Στουδίτης και άλλοι Στουδίτες Ιωσήφ Υμνογράφος

11 Κανών της Αναστάσεως ᾨδὴ α' Ἦχος α' εἱρμὸς
ᾨδὴ α' Ἦχος α' εἱρμὸς  «Ἀναστάσεως ἡμέρα λαμπρυνθῶμεν Λαοί, Πάσχα Κυρίου, Πάσχα· ἐκ γὰρ θανάτου πρὸς ζωήν, καὶ ἐκ γῆς πρὸς οὐρανόν, Χριστὸς ὁ Θεός, ἡμᾶς διεβίβασεν, ἐπινίκιον ᾄδοντας». Καθαρθῶμεν τὰς αἰσθήσεις, καὶ ὀψόμεθα, τῷ ἀπροσίτῳ φωτὶ τῆς ἀναστάσεως, Χριστὸν ἐξαστράπτοντα, καί, Χαίρετε, φάσκοντα, τρανῶς ἀκουσόμεθα, ἐπινίκιον ᾄδοντες. Οὐρανοὶ μὲν ἐπαξίως εὐφραινέσθωσαν, γῆ δὲ ἀγαλλιάσθω, ἑορταζέτω δὲ κόσμος, ὁρατός τε ἅπας καὶ ἀόρατος· Χριστὸς γὰρ ἐγήγερται, εὐφροσύνη αἰώνιος.

12 Λόγια Θρησκευτική ποίηση
Γενικά χαρακτηριστικά Θέματα Θρησκευτικά Λόγια γλώσσα Προσωδιακά μέτρα (ως επί το πλείστον). Δακτυλικό εξάμετρο (ηρωικό μέτρο) Ιαμβικό τρίμετρο

13 Λόγια Θρησκευτική ποίηση Γρηγόριος Ναζιανζηνός
Αυτοβιογραφικά Ποιήματα δογματικά Ποιήματα ηθικοδιδακτικά Επιγράμματα Αυτοκράτειρα ποιήτρια η Αθηναΐς-Ευδοκία, σύζυγος Θεοδοσίου Β΄ (Μαρτύριο του αγίου Κυπριανού, Ομηροκέντρωνες)

14 Γρηγόριος Ναζιανζηνός De vita sua (έκδ. C. Jungck, Gregor von Nazianz
Γρηγόριος Ναζιανζηνός De vita sua (έκδ. C. Jungck, Gregor von Nazianz. De vita sua, Heidelberg 1974) στ  Ἦν μοι πατὴρ καλός τε κἀγαθὸς σφόδρα, γηραιός, ἁπλοῦς τὸν τρόπον, στάθμη βίου, πάτραρχος ὄντως, Ἀβραάμ τις δεύτερος, ὤν, οὐ δοκῶν, ἄριστος, οὐ τὸν νῦν τρόπον· πλάνης τὸ πρόσθεν, ὕστερον Χριστοῦ φίλος,     ἔπειτα ποιμήν, ποιμένων ὅ τι κράτος. μήτηρ θ’, ἵν’ εἴπω συντόμως, ὁμόζυγος ἀνδρὸς τοσούτου καὶ τάλαντον ἀρρεπές, ἐξ εὐσεβῶν τὸ πρόσθεν εὐσεβεστέρα, θῆλυς τὸ σῶμα, τὸν τρόπον δ’ ἀνδρὸς πέρα·

15 Λόγια κοσμική ποίηση Πρώιμη περίοδος
Ποιήματα μυθολογικού περιεχομένου Νόννος Πανοπολίτης: Διονυσιακά Κόϊντος Σμυρναίος: Τα μεθ’ Όμηρον Εκφράσεις (περιγραφές) Έμμετρες περιγραφές έργων τέχνης, προσώπων, τόπων, αναπαράστασης γεγονότων, είτε αυτοτελείς είτε ενσωματωμένες σε μεγαλύτερες ποιητικές συνθέσεις: Χριστόδωρος εκ Κοπτού: Περιγραφή αγαλμάτων στα λουτρά Ζευξίππου στην Κωνσταντινούπολη Ιωάννης Γάζης: Παράσταση του Σύμπαντος στα λουτρά της Γάζας Παύλος Σιλεντιάριος: Περιγραφή Αγίας Σοφίας, Άμβωνος Αγ. Σοφίας

16 Λόγια κοσμική ποίηση Πρώιμη περίοδος
Διδακτικού περιεχομένου Ιστορικού-εγκωμιαστικού περιεχομένου Επιγράμματα κάθε είδους και περιεχομένου (Αγαθίας, Παύλος Σιλεντιάριος, Γρηγόριος Ναζιανζηνός)

17 Παλατινή Ανθολογία Βιβλίο 5, επίγραμμα 261
 ΑΓΑΘΙΟΥ ΣΧΟΛΑΣΤΙΚΟΥ     Εἰμὶ μὲν οὐ φιλόοινος· ὅταν δ’ ἐθέλῃς με μεθύσσαι,     πρῶτα σὺ γευομένη πρόσφερε, καὶ δέχομαι. εἰ γὰρ ἐπιψαύσεις τοῖς χείλεσιν, οὐκέτι νήφειν   εὐμαρὲς οὐδὲ φυγεῖν τὸν γλυκὺν οἰνοχόον· πορθμεύει γὰρ ἔμοιγε κύλιξ παρὰ σοῦ τὸ φίλημα      καί μοι ἀπαγγέλλει τὴν χάριν, ἣν ἔλαβεν.