Φιλοσοφική Ερμηνευτική

Παρουσίαση με θέμα: "Φιλοσοφική Ερμηνευτική"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Φιλοσοφική Ερμηνευτική
Κυριαρχεί στο πρώτο μισό του 20ου αι., παράλληλα με την τεχνο-ιστορική ερμηνευτική. Οδήγησε στη συγκρότηση περισσοτέρων και ετεροειδών θεωριών και μεθόδων. Κοινός άξονας: Αναζήτηση κοινών δι-υποκειμενικών αρχών για τους τρόπους που αντιλαμβανόμαστε την εξέλιξη της τέχνης και προσλαμβάνουμε τα νοήματα των καλλιτεχνικών έργων.

2 Τεχνο-ιστορική Ερμηνευτική (Α) vs. Φιλοσοφικής Ερμηνευτικής (Β)
• Α. Αρχαιότητα έως σήμερα. Β. 20ος - 21ος αι. • Α. Ιστοριστική μέθοδος Β. Εξηγητική Μέθοδος • Α. Ρητορικό εργαλείο = αφήγημα Β. Ρητορικά εργαλεία = θεωρία & μέθοδος • Α. & Β. : Καθοριστικός ο ρόλος της παράδοσης

3 Προϊστορία της φιλοσοφικής ερμηνευτικής: Lorenzo Ghiberti (τρίτο βιβλίο, Commentarii), 15ος αι.
Η φιλοσοφική ερμηνευτική ως εγχείρημα εύρεσης σταθερών αρχών πρόσληψης και κατανόησης μέσα από τη συγκρότηση θεωριών συνδέεται με το αίτημα ένταξης της Ιστορίας της Τέχνης στον επιστημονικό χώρο (άλλα εγχειρήματα: βιολογικό μοντέλο, υπόθεση, μεθοδολογικός μονισμός 18ου αι.). Τύπος θεωριών: Θεωρητικές κατασκευές που προτείνουν ορθολογικές απαντήσεις και που σε μεγάλο βαθμό συνδέονται με προϋπάρχουσες θεωρίες τόσο από τον φιλοσοφικό, όσο και από τον επιστημονικό χώρο (συμβολή της παράδοσης). Δεν έχουν όμως τον αυστηρό νομολογικό χαρακτήρα των εμπειρικών επιστημών!

4 Το βιολογικό κυκλικό μοντέλο εξακολουθεί να χρησιμοποιείται και από τους Ι.Τ. της φιλοσοφικής κατεύθυνσης με διακριτές όμως προσεγγίσεις: Ο ρόλος του βιολογικού κυκλικού μοντέλου στην τεχνο-ιστορική ερμηνευτική: Περιγραφή (περιγραφικό μοντέλο) ή και αξιολόγηση (ποιοτικό μοντέλο) των τεχνο-ιστορικών περιόδων και της διαδοχής τους με βάση την αναλογία με βιολογικούς οργανισμούς.

5 Ο ρόλος του κυκλικού βιολογικού μοντέλου στη φιλοσοφική ερμηνευτική
Διατηρείται η ιδέα της χρονικής διαδοχής της τέχνης μέσα από βιολογικά στάδια (γέννηση, ακμή, θάνατος), με σκοπό όμως τη θεωρητική εξήγηση της μέσα από την εύρεση μιας κινητήριας αρχής.

6 Απαρχές της φιλοσοφικής ερμηνευτικής στην Ιστοριογραφία της Τέχνης : Φιλοσοφία της Τέχνης του Wilhelm Friedrich Hegel ( ). O Hegel όρισε ως κινητήρια αρχή για την εξέλιξη της τέχνης το Πνεύμα διαμορφώνοντας τις προϋποθέσεις για τη στροφή της τεχνο-ιστορικής μελέτης προς τη φιλοσοφική ερμηνευτική. Επίδραση του Hegel στους Ιστορικούς Τέχνης φιλοσοφικής κατεύθυνσης: Η άμεση συνάρτηση της εξέλιξης της τέχνης με μια γενική αρχή. Διαφορά Hegel & Ιστορικών της Τέχνης φιλοσοφικής κατεύθυνσης: Η φύση αυτής της γενικής αρχής (Εγελιανό Πνεύμα μεταφυσικού χαρακτήρα vs. Αρχή εμπειρικού χαρακτήρα).

7 Wilhelm Friedrich Hegel ( ): Στις διαλέξεις αισθητικής που παρέδωσε στο Βερολίνο ( ) εμπεριέχεται μοντέλο εξέλιξης της τέχνης.

8 Την εποχή αυτή στη Γερμανία:
Κυριαρχούν ακόμη σε κάποιο βαθμό οι κλασικιστικές προσεγγίσεις στην ιστορία της τέχνης (Winckelmann), με την ιδέα της ιδεατής ομορφιάς ως το θεμελιώδες κριτήριο ανάδειξης και απαξίωσης ολόκληρων πολιτισμικών περιόδων. Διαμορφώνονται οι προϋποθέσεις για το ρομαντικό κίνημα. Ήδη από τα τέλη του 18ου αι., οι Goethe και Herder ( ) είχαν διατυπώσει την πεποίθηση ότι τα καλλιτεχνικά έργα ενσωματώνουν τις πολιτισμικές αξίες της εποχής τους, και άρα η αξιολόγηση τους με τις αρχές άλλων εποχών δεν έχει νόημα. Κυριαρχεί το ρεύμα του Ιστορισμού: Συστηματική μελέτη των πηγών για τη διερεύνηση επιμέρους ιστορικών εποχών. Δεν αναγνωρίζει μια ενιαία εξέλιξη της ανθρώπινης ιστορίας. Εγχειρήματα μεθοδολογικού μονισμού μεταξύ ιστορικών και φυσικών επιστημών.

9 Εγελιανό σύστημα (Απόλυτος Ιδεαλισμός)
Ξεκινάει από τη θεμελιώδη αρχή ότι η πραγματικότητα είναι Πνεύμα ή Νους (Geist) που αυτοεξελίσσεται μέσα από την ίδια του τη σκέψη, δημιουργώντας ταυτόχρονα τη δομή και την ιστορία των έμβιων όντων.

10 Hegel: «Το Πνεύμα είναι ζωοποιός νόμος, βρίσκεται σε ενότητα με το πολλαπλό, το οποίο έτσι ζωογονείται». Το Εγελιανό Πνεύμα δεν ερμηνεύεται πάντα ως μια πνευματική θεολογική αρχή, αλλά και ως αναφορά σε μια συλλογική συνείδηση που διαμορφώνεται από τις επιμέρους ατομικές συνειδήσεις, μέσα από τις οποίες υπάρχει, αλλά δεν καθορίζεται από αυτές. Το Εγελιανό Πνεύμα είναι μια συνεχής κίνηση και εξέλιξη μέσα στο χρόνο σε μια διαδικασία παραγωγής νοήματος. Εξηγεί την έννοια της ιστορικότητας ως μια σωρευτική πορεία γνώσης.

11 Ο Hegel διέκρινε τρεις πτυχές του Πνεύματος:
Α. την «υποκειμενική» (ατομικό πνεύμα) Β. την «αντικειμενική» (συλλογική ηθική) Γ. την «απόλυτη»: Το απόλυτο Πνεύμα καθορίζει την ιστορική εξέλιξη των τριών υψίστων μορφών ανθρώπινης δραστηριότητας, της τέχνης, της θρησκείας και της φιλοσοφίας.

12 Ο Hegel όρισε την τέχνη ως την αναγκαία προϋπόθεση για την ανάπτυξη του Απόλυτου Πνεύματος προς την αυτοπραγμάτωση του. Την αντιλαμβανόταν ως την αισθητηριακή αντανάκλαση του Πνεύματος που επιχειρεί να κατανοήσει τον εαυτό του και να ταυτιστεί με την πραγματικότητα. Τρεις βασικές περίοδοι εξέλιξης της τέχνης: Συμβολική: Αρχιτεκτονική / Αρχαία Ινδία, Περσία & Αίγυπτος Κλασική: Γλυπτική / Αρχαία Ελλάδα με κορύφωση στο δεύτερο μισό του 4ου αι. π.Χ. Ρομαντική: Ζωγραφική, ποίηση & μουσική / Βυζάντιο & Ιταλική Αναγέννηση

13 Συμβολική φάση = 1ο στάδιο ανάπτυξης του Απόλυτου Πνεύματος, κατά το οποίο ακόμη λειτουργεί ως το άθροισμα Υποκειμενικών Πνευμάτων (= επιμέρους ατομικές διάνοιες). Το Υποκειμενικό Πνεύμα διαισθάνεται ότι υπάρχει πνευματικό νόημα πίσω από τα φαινόμενα, χωρίς όμως να κατανοεί την ύπαρξη του Απόλυτου Πνεύματος και της σχέσης του με τον υλικό κόσμο. Έτσι εστιάζει στην επιφάνεια και χρησιμοποιεί σύμβολα για να εκφράσει και να κατανοήσει τα φαινόμενα. Ασυνείδητος συμβολισμός / Φανταστικός συμβολισμός / Πραγματικός συμβολισμός

14 Παράδειγμα για το στάδιο του ασυνείδητου συμβολισμού = Ζωροαστρισμός.

15 Παράδειγμα για το στάδιο του φανταστικού συμβολισμού = η τέχνη των Hindu της αρχαίας Ινδίας

16 Παράδειγμα για το στάδιο του πραγματικού συμβολισμού = Σφίγγα της αρχαίας Αιγύπτου, &

17

18 Κλασική Περίοδος : H αρχιτεκτονική χάνει σταδιακά τον κεντρικό της ρόλο να εκφράζει το Πνεύμα και την πορεία του προς την ταύτιση του με την πραγματικότητα. Η γλυπτική αποτελεί πλέον την κατάλληλη μορφή.

19 Κατά την Κλασική περίοδο, η ελληνική γλυπτική του 5ου και 4ου αι. π. Χ
Κατά την Κλασική περίοδο, η ελληνική γλυπτική του 5ου και 4ου αι. π.Χ. αποκαλύπτει το ανθρώπινο σώμα ως το κατάλληλο σύμβολο για την έκφραση της ταύτισης του Απόλυτου Πνεύματος με τον κόσμο.

20 Kρίση εμφανίζεται όταν αρχίζει να υπερέχει το ανθρώπινο στοιχείο και η γλυπτική χάνει το προνόμιο έκφρασης του Απόλυτου Πνεύματος.

21

22 Η Ρομαντική περίοδος συνδέεται με τη βυζαντινή τέχνη που αποκαλύπτει την ταύτιση της ανθρώπινης πνευματικής και συναισθηματικής ζωής με τον Θεό, ενώ ενσαρκώνει το τελικό στάδιο εξέλιξης του Απόλυτου Πνεύματος προς την αυτοσυνείδηση του.

23 Πραγματική έναρξη της Ρομαντικής Περιόδου: Τσιμαμπούε , Τζιόττο και Ντούτσιο
Κορύφωση της Ρομαντικής περιόδου: Λεονάρντο, Ραφαήλ, Κορέτζιο και Τισιανός.

24 Η ιταλική αναγεννησιακή ζωγραφική του 16ου αι
Η ιταλική αναγεννησιακή ζωγραφική του 16ου αι. αποτελούσε για τον Hegel την κορύφωση στην εξελικτική πορεία της τέχνης, λόγω του πνευματικού της χαρακτήρα.

25 Η Παναγία του Αγίου Σίξτου ( ) του Ραφαήλ αποκαλύπτει, σύμφωνα με τον Hegel, την αγάπη ως την πιο υψηλή μορφή πνευματικής ύπαρξης ενσωματωμένης στην ανθρώπινη υπόσταση.

26 Ολλανδική κοσμική ζωγραφική 17ου αι. = Κρίση.
Τη θέση των υψηλών ιδεών πήραν κοινότοπα θέματα και έτσι οι καλλιτέχνες έπαψαν να λειτουργούν ως οι εκφραστές του Απόλυτου Πνεύματος. Τη θέση τους από εδώ και πέρα μπορούσαν να πάρουν μόνο οι φιλόσοφοι.

27 Ανακεφαλαίωση Συμβολική Περίοδος: Το Απόλυτο Πνεύμα (όπως αυτό εκφράζεται μέσα από το Υποκειμενικό Πνεύμα) δεν γνωρίζει ακόμη τη σχέση του με την υλική πραγματικότητα, με αποτέλεσμα η ανθρώπινη διάνοια να αντιλαμβάνεται μόνο την επιφάνεια και να αντλεί σύμβολα από τη φαινομενική πραγματικότητα. Κλασική περίοδος: Το Απόλυτο Πνεύμα (όπως αυτό εκφράζεται μέσα από το Υποκειμενικό Πνεύμα) αντιλαμβάνεται τη συνύπαρξη του με τη φαινομενική πραγματικότητα, γεγονός που στην τέχνη εκφράζεται μέσα από σχέσεις ισορροπίας και αρμονίας. Ρομαντική Περίοδος: Το Απόλυτο Πνεύμα έχει αποκτήσει αυτογνωσία για την απόλυτη ταύτιση του με την πραγματικότητα, γεγονός που αναδεικνύεται μέσα την πνευματική διάσταση της χριστιανικής τέχνης (βυζαντινής, αλλά κυρίως αναγεννησιακής).

28 Εγελιανό αφήγημα = φιλοσοφικό σύστημα που συνδυάζει οντολογία & τελεολογικό –ιστοριστικό χαρακτήρα.

29 Κριτική αξιολόγηση του εγελιανού μοντέλου ως τεχνο-ιστορικού αφήγηματος
Ο γενικός χαρακτήρας του απόλυτου Πνεύματος δε συνάδει με το συγκεκριμένο χαρακτήρα της τεχνο-ιστορικής έρευνας.

30 Αφορά αποκλειστικά στη θρησκευτική τέχνη, αγνοώντας τις κοσμικές εκφράσεις που κατέχουν σημαντική θέση στην ιστορία της τέχνης. Ο Hegel πραγματοποιεί δεοντολογικές προσεγγίσεις στη θρησκευτική τέχνη, προτείνοντας εναλλακτικούς τρόπους έκφρασης. Ο Hegel δεν εξηγεί επαρκώς γιατί αξιολογεί κάποιες σχολές θρησκευτικής τέχνης (γερμανική, φλαμανδική) ως κατώτερες σε σχέση με την ιταλική, τη στιγμή που ανήκουν στην ίδια χρονική περίοδο και κατά συνέπεια ανακλούν το ίδιο στάδιο εξέλιξης του Απόλυτου Πνεύματος.

31 Αν και προσεγγίστηκε με σκεπτικισμό, το Eγελιανό σύστημα αποτελεί τη βάση της φιλοσοφικής ερμηνευτικής στην ιστοριογραφία της τέχνης.

32 Η κριτική του Ernst Gombrich ( ) στο Eγελιανό μοντέλο («In Search of Cultural History», 1967) Aντιλαμβάνεται την έννοια του Πνεύματος ως το κοινό πολιτισμικό πνεύμα κάθε εποχής. Αναγνωρίζει τον Hegel ως τον πρώτο που συστηματοποίησε την ιστορία του πολιτισμού, καθορίζοντας ως θεμελιώδεις αρχές την έννοια του Volksgeist και την ασυμμετρία όλων των πολιτισμικών περιόδων ως ανακλάσεων του ίδιου Πνεύματος στα διάφορα στάδια εξέλιξης του.

33

34 Ο Gombrich διαφωνεί ρητά με την ιδέα της απόλυτης ισοδυναμίας και αλληλεξάρτησης των εκδηλώσεων μιας πολιτισμικής περιόδου. Αντιλαμβάνεται το παρελθόν ως συνονθύλευμα τυχαίων γεγονότων και άπειρων λεπτομερειών, το οποίο είναι αδύνατο να καταγραφεί σε όλο του το εύρος, ούτε και να εξηγηθεί ως νοικοκυρεμένη συνύπαρξη ισάξιων πολιτισμικών εκδηλώσεων.

35 Οι μέθοδοι που διαμορφώθηκαν στο πλαίσιο της φιλοσοφικής ερμηνευτικής αποτελούν σε μεγάλο βαθμό προσαρμογές του Εγελιανού μοντέλου χωρίς τον μεταφυσικό του χαρακτήρα.

36 Ο Gombrich αναγνωρίζει ως θεμελιώδη αρχή του πολιτισμού τον άνθρωπο, ο οποίος τον διαμορφώνει ανάλογα με τις ανάγκες του, και όχι κάποια πνευματική δύναμη Εγελιανού τύπου.

37 Πολιτισμική περίοδος: Όρος του Hegel που χαρακτηρίζει χρονική εποχή, κατά την οποία τα υποκείμενα λειτουργούν ανάλογα με τις αρχές που ορίζει το Απόλυτο Πνεύμα, στο οποίο είναι πλήρως υποταγμένα. Πολιτισμικό κίνημα: Όρος του Gombrich στη θέση του όρου «πολιτισμική περίοδος». Το κίνημα απαρτίζεται από υποκείμενα με διαφορετικά ενδιαφέροντα και κίνητρα. Έχουν όμως ως κοινή βάση την ανθρώπινη φύση που διαμορφώνεται από δι-υποκειμενικές και διαχρονικές γενικές αρχές αντίληψης και πρόσληψης.

38 Η ιδέα του «Τέλους της Τέχνης» στους Hegel & Danto
Arthur Danto ( ). Aμερικανός θεωρητικός, κριτικός και φιλόσοφος της τέχνης. Συνδυάζει την ιδιότητα του ουσιοκράτη και του ιστορικιστή.

39 «Το Τέλος της Τέχνης» Ο Hegel το τοποθετεί μετά τον 17ο αι., όταν οι καλλιτέχνες έπαψαν να λειτουργούν ως εκφραστές του Απόλυτου Πνεύματος, δίνοντας τη θέση τους στους φιλοσόφους. Ο Danto το τοποθετεί στη δεκαετία του 1960 και ορίζει ως τελευταίο κίνημα τέχνης αυτό της Pop Art. Και για τους δύο, το τέλος της τέχνης δεν σημαίνει παύση της παραγωγής της, αλλά το τέλος της εξελικτική τελεολογικής πορείας της. Danto: Δύο τελεολογικά αφηγήματα Από αρχαιότητα έως το τέλος του 19ου αι., με σκοπό την κατάκτηση της αληθοφάνειας. Πρώτο μισό του 20ου αι., με σκοπό τον αυτοπροσδιορισμό της τέχνης. Μετά το 1963, αρχίζει ανεξέλεγκτη καλλιτεχνική παραγωγή, χωρίς συγκεκριμένο προσανατολισμό, που μπορεί να περιγραφεί μόνο ως χρονικό.

40 Το τέλος της τέχνης συμπίπτει για τον Danto με την έκθεση των Brillo Boxes του Andy Warhol στην Stable Gallery της Νέας Υόρκης, το 1963. «Οι καλλιτέχνες άνοιξαν τον δρόμο για τους φιλοσόφους και έφτασε η στιγμή που η αποστολή πρέπει να περάσει στη φιλοσοφία» .

41 Κοινό σημείο Hegel & Danto:

42 Βασική διαφορά: Ο Hegel απαντά με οντολογικές κατηγορίες (Απόλυτο Πνεύμα). Ο Danto αντιλαμβάνεται την εξέλιξη της τέχνης ως αυτόνομο σύστημα που διαμορφώνεται όμως με βάση τα αιτήματα που θέτουν τα μέλη του καλλιτεχνικού κόσμου και όχι κάποια ανώτερη πνευματική δύναμη. Ως θεμελιώδες οντολογικό χαρακτηριστικό των καλλιτεχνικών έργων είναι η δηλωτική τους ιδιότητα.

43 Εμπειρογνωμοσύνη Από Vasari και έπειτα υπάρχει η παράδοση, ο ιστορικός της τέχνης να εξετάζει ο ίδιος τα έργα που πραγματεύεται και όχι να στηρίζεται σε πληροφορίες άλλων: Πρακτική Εμπειρογνωμοσύνη (στο πλαίσιο της τεχνο-ιστορικής ερμηνευτικής μεθόδου). Εμπειρογνωμοσύνη ως θεωρία & μέθοδος της φιλοσοφικής ερμηνευτικής μεθόδου: Karl Friedrich von Rumohr ( ) Giovanni Morelli ( ) Bernard Berenson ( )

44 Σκοπός και μέθοδος: Ανάλυση της μορφής των καλλιτεχνικών έργων με σκοπό την απόδοση τους σε συγκεκριμένο δημιουργό Εμπειρικές αναλύσεις με τη διαμόρφωση τυπολογικών ομάδων Μερική χρήση γραπτών πηγών

45 Σήμερα αποφεύγονται αναλύσεις εμπειρογνωμονικού τύπου που έχουν κατηγορηθεί ως εργαλεία προώθησης μεθοδολογικού μονισμού μεταξύ φυσικών και ανθρωπιστικών επιστημών.

46 Η εμπειρογνωμοσύνη λειτουργεί ως γέφυρα μεταξύ βιογραφίας και φορμαλισμού
Βιογραφία Κλάδος του ιστοριστικού αφηγήματος, που παρουσίασε κάμψη μετά την Αναγέννηση. Επαναφορά στο πλαίσιο του Ρομαντισμού που προβάλλει την ιδέα της μεγάλης προσωπικότητας (Herman Grimm & Carl Justi). Karl Friedrich von Rumohr ( ): Θεμελίωσε την εμπειρογνωμοσύνη ως μέθοδο της φιλοσοφικής ερμηνευτικής.

47 Διαφορά μεταξύ των βιογραφιών στο πλαίσιο του τεχνο-ιστορικού αφηγήματος (Α) και της εμπειρογνωμοσύνης (Β) Α. Τα έργα μελετώνται ως αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής του καλλιτέχνη. Β. Η εμπειρική ανάλυση των έργων αποτελεί αυτοσκοπό. Τα έργα γίνονται αντιληπτά ως αυτόνομα προς εξέταση αισθητικά αντικείμενα που διαμορφώνουν την καταγραφή της πορείας του καλλιτέχνη.

48 Τον 19ο αι. το επάγγελμα του εμπειρογνώμονα είχε αποκτήσει γραφικό χαρακτήρα, καθώς ταυτιζόταν με την υπερβολικά σχολαστική παρατήρηση των καλλιτεχνικών έργων.

49 Η εμπειρογνωμοσύνη στο πλαίσιο της φιλοσοφικής ερμηνευτικής αποτελεί μέθοδο που προκύπτει μέσα από συστηματική θεωρητική θεμελίωση. Κεντρικός άξονας των θεωριών της φιλοσοφικής εμπειρογνωμοσύνης: Τα σπουδαία έργα είναι δημιουργίες σπουδαίων προσωπικοτήτων που τους συνδέει η κοινή σε όλους ικανότητα να εκφράζουν και να διαμορφώνουν μέσα από την ατομικότητα τους το συλλογικό πνεύμα της εποχής τους (μεταφυσική της ατομικότητας).