NATURA ZIENTZIAK LEHEN HEZKUNTZAKO IKASGELAN II

Παρουσίαση με θέμα: "NATURA ZIENTZIAK LEHEN HEZKUNTZAKO IKASGELAN II"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 NATURA ZIENTZIAK LEHEN HEZKUNTZAKO IKASGELAN II
I- SISTEMA MATERIALEN ANIZTASUNA ETA BATASUNA. ALDAKETAK II- ELKARREKINTZAK. ENERGIA Lan hau Creative Commons-en Nazioarteko 3.0 lizentziaren mendeko Azterketa-Ez komertzial-Partekatu lizentziaren mende dago.  Lizentzia horren kopia ikusteko, sartu helbidean

2 NATURA ZIENTZIAK LEHEN HEZKUNTZAKO IKASGELAN II
AURKEZPEN ERAN IKUSIO BEHAR DITUZU MATERIAL DIDAKTIKO HAUEK Lan hau Creative Commons-en Nazioarteko 3.0 lizentziaren mendeko Azterketa-Ez komertzial-Partekatu lizentziaren mende dago.  Lizentzia horren kopia ikusteko, sartu helbidean

3 SISTEMA MATERIALEN ANIZTASUNA. PROPIETATE OROKORRAK.
I ATALA SISTEMA MATERIALEN ANIZTASUNA. PROPIETATE OROKORRAK. SISTEMA MATERIALEN KONPOSIZIOA EZAUGARRI BEREZIA DISOLUZIOAK. KONZENTRAZIOA SUSTANTZIAK BANANTZEN SOLIDOAK LIKIDOTATIK, SOLIDOAK SOLIDOTATIK, LIKIDOAK LIKIDOTATIK ETA GASAK LIKIDOTATIK BANANTZEN ALDAKETA FISIKOAK ETA KIMIKOAK SUSTANTZIA SINPLE ETA KONPOSATUAK MATERIAREN AGREGAZIO EGOERAK: GASAK, SOLIDOAK ETA LIKIDOAK PRAKTIKAK. Lan hau Creative Commons-en Nazioarteko 3.0 lizentziaren mendeko Azterketa-Ez komertzial-Partekatu lizentziaren mende dago.  Lizentzia horren kopia ikusteko, sartu helbidean

4 Sarrera. Bideoa ikus ezazu eta egizu sintesia
NATURA ZIENTZIAK LEHEN HEZKUNTZAKO IKASGELAN II: I ATALA SISTEMA MATERIALEN ANIZTASUNA ETA BATASUNA Sarrera. Bideoa ikus ezazu eta egizu sintesia Hamarren berredurak Lan hau Creative Commons-en Nazioarteko 3.0 lizentziaren mendeko Azterketa-Ez komertzial-Partekatu lizentziaren mende dago.  Lizentzia horren kopia ikusteko, sartu helbidean

5 Ezer egin aurretik irakur itzazu Segurtasun arauak laborategian Kimikako apunteak
Lan hau Creative Commons-en Nazioarteko 3.0 lizentziaren mendeko Azterketa-Ez komertzial-Partekatu lizentziaren mende dago.  Lizentzia horren kopia ikusteko, sartu helbidean

6 Tresnak izendatu eta gero laborategian aurkitu behar dituzu.
Praktika. Tresnak izendatu eta gero laborategian aurkitu behar dituzu. Deskriba itzazu eta bere funtzioa azal ezazu. Arriskuak aurki itzazu. Segurtasun arauak Garrantzitsuena: Segurtasuna Arriskuak aurkitu behar dituzue.

7 SISTEMA MATERIALEN ANIZTASUNA 1.1. PROPIETATE OROKORRAK.
Sailkatu 1. zutabeko hitzak materiala ala ez materiala izatearen arabera. Zure ustez, materialak direnak, adierazi normalean duten agregazio egoera. Material ala ez materiala Agregazio egoera Gasolina Zaporea Talko hautsak Beroa Gorrotoa Airea

8 Sistema materialei buruzko appletak Sistema materialak
Butanoa Ura Indarra Soinua Harkaitza Atsegina Abiadura Zeintzuk dira materiaren propietate orokorrak? Hau da, zein propietate behar dira zerbait materia dela esan dezagun. Sistema materialei buruzko appletak Sistema materialak

9 1. 2. Adierazi kontserbatzen diren masa eta bolumena ondorengo aldaketak egin ostean :
Zatikatu plastilina bolatxo bat Lurrindu alkohola Muturra itxita duen xiringa baten enboloa konprimitu Ura berotu, bere tenperatura 50°C igoz Ura izoztu

10 1. 2. Adierazi kontserbatzen diren masa eta bolumena ondorengo aldaketak egin ostean :
2 basotan dagoen ura ontzi berera bota Baso bat ur eta beste bat alkohol ontzi berera bota Ura eta gatza nahasi Ura duen ontzi batera harri bat sartu Ura duen ontzi batera egur puska bat sartu Ura duen hodi batera pilula eferbeszente bat bota eta hodia estali Ura duen ontzi batera pilula eferbeszente bat bota

11 Sustantzien nahasteak
Masa duena eta espazio bat okupatzen duena da. Materia Osaturik dago Sustantzien nahasteak Sustantziak Harri hau nahastea da. Harri asko nahasteak dira. Airea sustantzien nahastea da Kobrea sustantzia bat da, azukrea beste bat…. Azukrea sustantzia da, konposatua

12 1.2 SISTEMA MATERIALEN KONPOSIZIOA.
3. Ondorengo sistema materialak ditugu: hondartzako harea, itsasoko ura, airea, olio-ozpina, ur distilatua, esnea, granitoa, burdin kizkurrak, hiri-gasa, butanoa, iturriko ura, maionesa, altzairua, oxigenoa eta hidrogenoa, zerrautsa eta ura, gaseosa, lainoa. Sailkatu bi irizpide hauen arabera: agregazio egoera eta konposizioa (homogeneoa- heterogeneoa) 4.- Zertaz ohartzen zara sistema material baten agregazio egoera zein den esateko? Zeintzuk dira egoera desberdinen propietateak? 1.3 EZAUGARRI BEREZIAK Arkimedes, Siracusan bizi zen matematikari eta fisikari ospetsu bat izan zen. Behin batean bere babeslea zen Siracusako Hieron erregeak halako arazoa planteatu zion : berak eskatutako urrezko koroa guztiz urrezkoa, hala ordaindu baitzuen, ala urre eta zilarra aleazio bat ote zen. Arkimedes arazoari buruz pentsatzen aritu zen. Behin, guztiz betea zegoen baineran sartzerakoan, urak gainezka egiten zuela konturatu zen, baita uretan murgildurik zituen gorputz atalak arinagoa iruditu ere. Honek ideia eman zion arazoa konpontzeko. Bere aurkikuntzaz liluraturik kalera irten zen, Eureka, eureka! oihukatuz. (aurkitu dut! ). Aurki al dezakezu zuk soluzioa? Dentsitate bera al dute urre eta zilar aleazio guztiek?

13 Solidoak Likidoak Gasak (0°C, l atm) Osmioa 22,5 merkurio 13,6
5.- Komentatu ondorengo esaldiak: - Kortxoa ez da uretan hondoratzen pisu gutxikoa delako. - Beruna kortxoa baino astunagoa da. 6.- Zenbait sustantzien dentsitatea g/cm3-tan Solidoak Likidoak Gasak (0°C, l atm) Osmioa 22,5 merkurio 13,6 butano 0,026 beruna 11,3 itsas ura 1,02 karbono dioxidoa 0,018 altzairua 7,8 olioa 0,92 airea 0,0013 egurra 0,5 gasolina 0,68 hidrogeno 0,00084 a) Zergatik ematen da gasen dentsitatea baldintza konkretu batzuk aipatuz, eta ez da gauza bera egiten solido eta likidoekin? Zuzena iruditzen al zaizu diferentzia hori? b) Taulan agertzen diren solido eta likidoetatik, zeintzuk ez dira hondoratuko uretan? 7. Aspirina eferbeszente batek gramo bateko masa du. 100 g uretan disolbatzerakoan 100 cm3 gas jaso dezakegu. Ura aspirinarekin pisatuz 100,9 g neurtzen dugu. Kalkulatu gasaren dentsitatea Praktika Gas baten dentsitatearen kalkulua. Praktika bera

14 Sustantzien nahasteak Nahaste heterogeneoak
Materia Masa duena eta espazio bat okupatzen duena da. Osaturik dago Sustantzien nahasteak Sustantziak badira dituzte Puntu batetik bestera ezaugarriak aldatu egiten badira Puntu guztietan ezaugarriak berdinak badira Ezaugarri bereziak: dentsitatea, fusio puntua, irakite puntua, eta abar. Nahaste heterogeneoak disoluzioak Ura eta olioa “ur minerala” Ur destilatua

15 Zein ezaugarrien bitartez bereiz ditzakegu sustantziak?
Sustantzia bakoitzak bere ezaugarriak ditu. Ezaugarri bereziak dira. Bereizten ditugu sustantziak.. Zein ezaugarrien bitartez bereiz ditzakegu sustantziak? Ur destilatua Merkurio Azukrea Gatza Kobrea

16 Egoera aldaketan dugun bero sor
Dentsitatea Masa eta bolumenaren arteko erlazioa da. Likido gas aldaketa gertatzen den tenperatura (P=kte) Irakite puntua Solido likido aldaketa gertatzen den tenperatura (P=kte) Fusio puntua Masa unitatea gradu bat igotzeko behar den energia termikoa Bero Espezifikoa Egoera aldaketan dugun bero sor Masa unitatearekiko egoera aldaketa gertatzeko behar den energia termikoa, egoera aldaketa gertatzen den tenperaturan (presioa aldatu gabe).

17 Iltzeak ala bigak, altzairuzkoak dira, zeinek du dentsitate altuagoa?
Zeinek izango du fusio puntu altuena? Eta bero ahalmena? Biak tenperatura berdinean urtuko dira, burdinezkoak baitira. Bigar energia termiko gehiago beharko du. Ez dira tenperatura eta energia termikoa kontzeptuak nahastu behar. Biek dute dentsitate berdina, burdinezkoak baitira. Bigak masa gehiago du, baina baita ere bolumen handiagoa du. Biek bero espezifiko berdina dute. Masa unitateak, gradu bat igotzeko, tenperatura berdina behar du.

18 Bero espezifikoa 0,11 cal/gºC Fusio sor beroa 58 cal/g
Ezaugarri batean kointzidentzia egon daiteke baina guztietan berdina izatea ezinezkoa da. Nola ziurta dezakegu bi sustantzia ezberdinak direla? Dentsitate berdina izan al dezakete? Nikelaren dentsitatea da 8,9 g/cm3 Kobrearen dentsitatea da 8,9 g/cm3 Kobre Fusio Puntua ºC Bero espezifikoa 0,09 cal/gºC Fusio sor beroa 43 cal/g Níkel Fusio Puntua ºC Bero espezifikoa 0,11 cal/gºC Fusio sor beroa 58 cal/g

19 8. 2. jardueran sistema materialak homogeneoak zein heterogeneoak izan daitezkeela ikusi dugu.
Zer gertatzen zaio sistema homogeneo likido bati berotzen dugunean? Nolakoa izango da tenperaturaren bilakaera denboran zehar? Hainbat sistema homogeneo likido berotu dugu, minutu erdiro tenperaturak neurtuz. Ondorengo grafikoak lortu ditugu: (l) a. Konpara itzazu emaitza hauek zure hipotesiarekin. Behar izanez gero, egin hipotesi berri bat. b. Grafikoak aztertuz, zer ondorioak ateratzen dituzu? c. Zenbait elikagai egosteko "maria bainu" sistema erabiltzen da. Adierazi zertan oinarritzen den. d. Barazkiak egosteko denbora gehiago behar da mendi tontor batean itsas mailan baino. Bestalde, egosketa azkarrak egiteko presiozko eltze edo lapikoak erabiltzen dira. Saia zaitez hau esplikatzen. e. Zein portaera izango du nahaste heterogeneo batek berotzerakoan? 9. Hainbat sistema likido hozten utzi dugu, tenperaturaren bilakaera grafikoetan agertzen dena delarik (2). Zer esan dezakezu sistema horren konposaketari buruz? 10. Hiru sustantzia ditugu: olioa, azukrea eta alkohola (etanol). Banaka urarekin nahasten ditugu. Zure esperientzian oinarrituz, nolako sistemak lortuko ditugu nahaste horietan? Zer esan dezakezu sustantzia horiek uretan duten disolbagarritasunari buruz?

20 1.4 DISOLUZIOAK. KONZENTRAZIOA
11. Disoluzioekin erlazionaturiko zenbait kontzeptu: - Disoluzio solido, likido eta gaseosoak. - Disolbatzailea eta solutua. - Konzentrazioa. 5 g azukre eta 96 cm3 ur nahasten ditugu guztira bolumena 100 cm3 delarik. Zein da disoluzioaren kontzentrazioa? Eta dentsitatea? - Disolbagarritasuna. Disoluzio diluituak, kontzentratuak eta aseak edo saturatuak.

21 Egileen irudiak

22 Ura eta azetonarekin gertatzen dena hemen ikus dezakezu.
Egileen irudiak Ura eta azetona

23 Denbora(minutuak) 2 4 6 8 10 12 14 T (ºC) 1. esperientzia
Uretan gatz kantitate ezberdinak disolbatuko ditugu, ondoren berotuko dugu eta neurtutako tenperatura idatziko dugu. Denbora(minutuak) 2 4 6 8 10 12 14 T (ºC) 1. esperientzia T (ºC) 2. esperientzia T (ºC) 3. esperientzia

24 1.esperientzian 600 g ur berotuko ditugu
Denbora (minutuak) 2 4 6 8 10 12 14 T (ºC) 1. esperientzia 16,5 36,2 56,5 76,1 93,6 99,8 T (ºC) 2. esperientzia T (ºC) 3. esperientzia

25 2. esperientzian 50 g sodio kloruro 550 g uretan disolbatu ditugu.
Denbora (minutuak) 2 4 6 8 10 12 14 T (ºC) 1. esperientzia 16,5 36,2 56,5 76,1 93,6 99,8 T (ºC) 2. esperientzia 18,0 42,1 65,7 85,2 101,8 102,1 102,5 102,9 T (ºC) 3. esperientzia

26 2. esperientzian 100 g sodio kloruro 500 g uretan disolbatu ditugu.
Denbora (minutuak) 2 4 6 8 10 12 14 T (ºC) 1. esperientzia 16,5 36,2 56,5 76,1 93,6 99,8 T (ºC) 2. esperientzia 18,0 42,1 65,7 85,2 101,8 102,1 102,5 102,9 T (ºC) 3. esperientzia 48,4 73,7 93,3 102,6 103,0 103,4 103,6

27 Esperientzia hauetan zein antzekotasun eta zein ezberdintasun ditugu?
Ur purua dugunean egoera aldaketa gertatzerakoan tenperatura konstante mantentzen da. Disoluzioetan tenperatura ez da konstante mantentzen egoera aldaketa gertatzen denean. Disoluzioetan irakitea tenperatura altuagoan hasten da. Gatz gehiago badago, tenperatura hau altuagoa da. Disoluzioetan Tenperatura gehiago handitzen da gatz gehiago disolbatuta baitago, kasu honetan azkarrago handitzen da. Denbora (minutuak) 2 4 6 8 10 12 14 T (ºC) 1. esperientzia 16,5 36,2 56,5 76,1 93,6 99,8 T (ºC) 2. esperientzia 18,0 42,1 65,7 85,2 101,8 102,1 102,5 102,9 T (ºC) 3. esperientzia 48,4 73,7 93,3 102,6 103,0 103,4 103,6

28 12. Amoxizilina 50 mg/cm 3-ko kontzentrazioarekin saltzen den antibiotikoa da. Haur batentzat gomendatzen den gehiengo dosia 50 mg/kg pisu eta eguneko da; 6 orduroko hartzetan banaturik. Kalkula ezazu zenbat cm3 har dezakeen egunero eta hartze bakoitzeko 25 kg dituen neska batek. 13.ariketa. Irakurri ondorengo artikulua. Erantzun irakurri ondoren: IRENSTEN DITUGUN SISTEMEN ERAGINA OSASUNEAN, DARAMATZATEN SUSTANTZIEN KONTZENTRAZIOAREN ARABERAKOA DA. Esan bezala, gure bizitzan aurkitzen ditugun sistema material gehienak sustantzien nahasteak dira. Besteak beste, edaten dugun ura eta arnasten dugun airea Sistema hauek osatzen dituzten sustantzien kontzentrazioak eragin handia du gure osasunean. Ur edangarrian onartzen den gehiengo kontzentrazioa Kloruro Cl mg/l sulfato SO mg/l nitrato NO mg/l nitrito NO2- 0,1 mg/l amonio NH 4+ 0,5 mg/l burdina Fe 3+ 0,2 mg/l beruna Pb 2+ 0,05 mg/l hondar lehorra 1500,0 mg/l

29 Edaten dugun ura urtegietatik edo lurrazpiko uretatik dator
Edaten dugun ura urtegietatik edo lurrazpiko uretatik dator. Ur hauek, osasunerako kaltegarriak izan daitezkeen bakterio eta alga mikroskopikoak daramatzate. Ura edangarria izan dadin, bakterio eta alga hauek hiltzen dituzten hainbat sustantzia gehitzen zaio uran. Normalean kloro (gas) eta kupre sulfatoa (solido) erabiltzen dira. Baina, sustantzia hauek kaltegarriak dira guretzat kontzentrazio maila jakin batetik gora. Kontzentrazio hori kloroaren kasuan 0,2 mg/l da eta kupre sulfatoarena 1 mg/l Arnasten dugun aireari dagokionez ere, beharrezkoa da kutsakorrak diren sustantzien kontzentrazioa zaintzea. Horretarako, mugak zeintzuk diren ezartzen dituzten arau legalak daude. Esaterako airean egon daitekeen nitrogeno dioxidoaren gehiengo kontzentrazioa 200 µg/m3 da. a. Zenbat kloro irensten dugu, gehienez, 250 cm3 dituen baso bat ur edaten dugunean? b. Zenbat nitrogeno dioxido sartzen da gure biriketan, onartzen den dioxido horren gehiengo maila duen 2 1 aire hartzen dugunean?

30 14. Disolbagarritasuna g/100 g ur unitatean
Amonio kloruro 29,7 Aluminio oxidoa disolbaezina Kaltzio karbonato0,006 Kaltzio hidroxido 0,185 Kobre sulfato 14,3 Sodio kloruro 35,7 Kobre karbonato disolbaezina Disolbagarritasuna ezaugarri berezia al da? 15. a. Nola prepara dezakegu zilarrezko disoluzio urtar bat, saturatua dela ziur egon gaitezen? b. Azukrezko disoluzio urtar saturatu bat dugu. Zer egin behar da, horrekin disoluzio diluitua lortu nahi badugu? c. Azukre uretan disoluzio diluitu bat dugu. Nola lortu kontzentratuagoa izatea? 16. a. Ibai batean nahiko arrain bizi ziren Handik hurbil, ibaitik hozkailu gisa ura hartzen zuen zentral elektriko bat eraiki zen. Ondorioz ibaiko uraren bataz besteko tenperatura igo egin zen. Arrainak hiltzen zirela konturatu ziren. Saia zaitez azalpen bat ematen gertaerari. b. Oso hotza dagoen freskagarri botila bat irekitzen baduzu, giroko tenperaturaz irekitakoan baino burbuila gutxiago ateratzen dira (botila astindu gabe). Esplika ezazu fenomeno hau.

31 17. Hainbat sustantzien disolbagarritasuna uretan neurtu tenperatura desberdinetan, ondorengo grafikoak lortu direlarik: a. Aztertu emandako grafikoak eta esan nolakoa den sustantzia bakoitzaren disolbagarritasunaren aldaketa tenperaturarekiko? b. 60°Ctan dagoen 100 g urari 50 g potasio nitratoa gehitu diogu. Guztiz disolbatuko al da? Horrela bada, adierazi diluitua, kontzentratua ala saturatua den. c. Giro tenperatura hartu arte hozten uzten dugu. Disoluzioa orain, asea al da? Diluituagoa? Kontzentratuagoa? 18. a. Glukosa hutsa solidoa duzularik, adierazi laborategian eramango zenukeen prozesua, 14,5 g glukosa/litro disoluzio kontzentrazioa duen, 250 cm3 disoluzioa prestatzeko. b. Adierazi orain aurreko disoluzio berbera prestatzeko prozesua, glukosa hutsa erabili beharrean 20 g glukosa/litro disoluzio kontzentrazioa duen disoluzio bat erabiliz.

32 Gozoagoa dagoen limonadaren azukre kontzentrazioa handiagoa da.
Limoi-ura gozo-gozoa prestatu nahi badugu... ... azukre kantitate handia bota dezakegu... ... Edo azukre kantitate txikia bota dezakegu. Kontzentrazioa Disoluzioan solutua eta disolbatzailea aurkitzen diren proportzioa da. Gozoagoa dagoen limonadaren azukre kontzentrazioa handiagoa da. Gozoago Ez dago hain gozo

33 36 g gatz disolbatuta ditugu litro batean!
Gatza uretan disolbatuz bi disoluzio prestatuko ditugu, baina bolumen ezberdinak prestatuko ditugu eta gatz kantitate ezberdinak gehituko dizkiogu. Zeinek du kontzentrazio handiagoa? Konparatzeko, disoluzio kantitate berdina prestatzeko, adibidez litro batean zenbat gatz bota behar dugun kalkulatu behar dugu. 40 g gatz/ litro disoluzio 40 g gatz disolbatuta ditugu litro batean! 36 g gatz/ litro disoluzio 36 g gatz disolbatuta ditugu litro batean! 0,5 litro disoluzio 0,75 litro disoluzio 27 g gatz 20 g gatz 0,5 litro disoluzioan 0,75 litro de disoluzio 20 g gatz daude 27 g gatz daude 1 litro disoluzio izango bagenu 1 litro disoluzio izango bagenu x g gatz x g gatz izango genituzke

34 Bi disoluzio hauetatik zeinek du kontzentrazio handiagoa?
Kontzentrazioak disolbatutako solutu kantitateari buruz informatzen digu. Litro bat prestatu izan bagenu. 40 g gatz/ litro disoluzio 40 g gatz izango genituzke disolbatuta 1 litro de disoluzio prestatu izan bagenu! 36 g gatz/ litro disoluzio 316 g gatz izango genituzke disolbatuta 1 litro de disoluzio prestatu izan bagenu! Kontzentrazioak disoluzioak konparatzea posible egiten du.

35 Eta erdia erortzen bazait? Eta gatzaren purutasuna %90 bada?
2 litro Arrain saldari 16 g gatz botatzen dizkiogu. Zein da kontzentrazioa? 8 g gatz/ litro salda 8 g gatz disolbatuta izango genituzke 1 l. salda izango bagenu! 2 litro salda 16 g gatz ditugu 1 litro salda izango bagenu x g gatz Eta erdia erortzen bazait? Eta gatzaren purutasuna %90 bada?

36 Kontzentrazioa berdina da!
2 litro Arrain saldari 16 g gatz botatzen dizkiogu. Salda koilarakadan dugun kontzentrazioa zenbatekoa da? Kontzentrazioa berdina da! 8 g gatz/ litro salda 8 g de gatz izango genituzke 1 litro salda izango bagenu!

37 Koilarekadan dugun gatz bolumena ezagutu behar dugu!
Ezer erori gabe eta purutasuna %100 bada 2 litro Arrain saldari 16 g gatz botatzen dizkiogu. Salda koilarakadan dugun kontzentrazioa zenbatekoa da? Koilarekadan dugun gatz bolumena ezagutu behar dugu! 15 cm3 = 0,015 litro bada 0,12 g gatz daude 0,015 litro saldan. 1 litro salda izango bagenu 8 g gatz 0,015 litro saldan x g gatz ditugu

38 Ondoren masa neur dezakegu
Iodoa alkoholean disolbatzera goaz. Balantzaren tara 0 ipiniko dugu. Ondoren masa neur dezakegu

39 Zein da disoluzioaren kontzentrazioa pisu %an?
Vamos a preparar una disolución de yodo en alcohol 250 g alkohol hauspeakin-ontzian ditugu 2 g iodo gehitzen dizkiogu

40 Zein da disoluzioaren kontzentrazioa pisu %an?
Hauspeakin-ontzian 250 g alkohol daude. 2 g iodo gehitzen dizkiogu Kontzentrazioa pisu %an solutu masa (gramotan) 100 g de disoluzioan da. 252 gramo disoluzioan 2 g iodo ditugu. 100 gramo disoluzio izango bagenitu x g iodo izango genituzke

41 Zein da disoluzioaren kontzentrazioa pisu %an?
Konzentrazioa %0,79 da, baina zer esan nahi du zenbaki horrek? Hauspeakin-ontzian 250 g alkohol ditugu. 2 g iodo gehitzen dizkiogu. 100 g disoluzioan, 0,79 g iodo dela eta gainontzekoa 100 g izan arte alkohola dela adierazten digu. Konzentrazioa pisu % -an 100 g de disoluzioan dagoen solutu masa (gramotan) da.. 252 gramo disoluzio 2 g iodo ditugu 100 gramo disoluzio izango bagenitu x g de iodo izango genituzke

42 0,5 gramos iodo solido gelditzen dira!
Zenbat gramo disoluzio hartu beharko genituzke, alkohola lurrindu ondoren 0,5 gramo iodo solido gera daitezen? 0,5 gramos iodo solido gelditzen dira! 63,3 g disoluzio hartu beharko genituzke! Iodoa berreskuratzeko, lehortu arte beroketa egingo dugu! 252 gramo disoluzioan 2 g de iodo ditugu x gramo disoluzioan 0,5 g de iodo kizango ditugu

43 0,4 gramo iodo solido gelditzen dira!
50 gramo disoluzio hartzen baditugu eta alkohola lurrintzen uzten badugu, zenbat gramo iodo solido gelditzen dira? 0,4 gramo iodo solido gelditzen dira! Iodoa berreskuratzeko, lehortu arte beroketa egingo dugu. 252 gramo disoluzio 2 g de iodo ditugu 50 gramo disoluzio x g de iodo izango ditugu

44 Letoiak % 67 kobre eta %33 zink du.
Letoia aleazioa da, kobrearen eta zinkaren nahaste homogeneoa da, aluminioa, eztainua ala burdina gehitu daiteke. Letoia kobrea baino erresistenteagoa da, deformagarriagoa da eta xafla finak lor daitezke. Letoiak % 67 kobre eta %33 zink du. 8 Kg letoian zenbat kobre eta zenbat zink egongo dira? 100 kg aleazioan 67 kg kobre baditugu 8 kg aleazioan x kg kobre izango ditugu x = 5,36 kg kobre

45 Letoiak % 67 kobre eta %33 zink du.
8 Kg letoian zenbat kobre eta zenbat zink egongo dira? 100 kg aleazioan 33 kg de zink ditugu 8 kg aleazioan x kg zink izango ditugu x = 2,64 kg zink

46 Letoi arruntak %67 kobre eta % 33 % zink du.
Kalkula ezazu zenbat kobre eta zenbat zink dagoen 8kg letoian. Zenbat zink gehitu behar dizkiogu 5 kg kobreri letoi arrunta lortzeko? 67 kg kobre 33 kg zink ditugu 5 kg kobre x kg zink izango ditugu. x = 2,46 kg zink

47 Zenbat burdin, karbono, kromo eta nikel ditu 400 g-ko kazuela batek?
Altzairu erdoilezinaren (inoxidablearen) konposizioa hauxe izan daiteke: burdina %71,8 ; karbono %0,2 ; kromo %18 ; nikel %10. Altzairu erdoilezina altzairu mota bat da, erdoilketa ongi jasaten duen altzairua da. Gutxienez % 10,5 kromo da. Nikela edo beste metalak izatea oso ohikoa da. 100 g de aleazioan 71,8 g de budin ditugu 400 g aleazioan Orduan x g de burdin ditugu x = 287,2 g burdin

48 Zenbat burdin, karbono, kromo eta nikel ditu 400 g-ko kazuela batek?
Altzairu erdoilezinaren (inoxidablearen) konposizioa hauxe izan daiteke: burdina %71,8 ; karbono %0,2 ; kromo %18 ; nikel %10. 100 g de aleazioan 0,2 g karbono ditugu 400 g aleazioan Orduan x g karbono ditugu x = 80 g karbono

49 Zenbat burdin, karbono, kromo eta nikel ditu 400 g-ko kazuela batek?
Altzairu erdoilezinaren (inoxidablearen) konposizioa hauxe izan daiteke: burdina %71,8 ; karbono %0,2 ; kromo %18 ; nikel %10. 100 g de aleazioan 18 g kromo ditugu 400 g aleazioan Orduan x g kromo izango ditugu x = 72 g kromo

50 Zenbat burdin, karbono, kromo eta nikel ditu 400 g-ko kazuela batek?
Altzairu erdoilezinaren (inoxidablearen) konposizioa hauxe izan daiteke: burdina %71,8 ; karbono %0,2 ; kromo %18 ; nikel %10. 100 g de aleazioan 10 g de nikel ditugu 400 g aleazioan x g nikel izango ditugu x = 40 nikel

51 30 cLko Zerbeza lata batean zenbat alkohol dago, latan 5 º ipintzen badu?
100 cm3 zerbeza 5 cm3 de alkohol ditugu 300 cm3 de zerbeza x cm3 alkohol izango ditugu x = 15 cm3 de alkohol

52 30 cL zerbeza lata batean dagoen alkoholaren bolumena zein da?
Latan 5 º ipintzen du. Zerbeza latan dagoen alkoholaren masa kalkula ezazu. Edarian dagoen alkohol kantitatea kalkulatzeko, alkoholaren dentsitatea 0,8 g/cm3 dela kontutan hartu behar dugu. m ρ = V m 0,8 = 15 m 0,8 = 15 m = 12 g

53 80 mL whisky 40 º graduazioa duen kopan dagoen alkoholaren masa eta bolumena kalkula ezazu.
Gogoratu 1mL = 1 cm3 100 cm3 whisky 40 cm3 alkohol ditugu 80 cm3 whisky Orduan x cm3 de alkohol ditugu x = 32 cm3 alkohol

54 80 mL whisky 40 º graduazioa duen kopan dagoen alkoholaren masa eta bolumena kalkula ezazu.
0,8 = m 32 ρ = V m m = 25,6 g 0,8 = 32

55 … disolbagarritasuna disoluzio asearen kontzentrazioa da.
Disoluzioa asea dagoela esaten dugu... ...gutxi izanda ere solutu gehiago ezin disolba daitekeenean... … disolbagarritasuna disoluzio asearen kontzentrazioa da. ...solutu gehiago ezin da disolbatu eta horrela gelditzen da. Beraz disoluzio asean disolbatu gabekoa eduki dezakegu

56 ...disolba daiteke, gehienez, 204 g azukre 100 g uretan.
Azukrearen disolbagarritasuna uretan 204 g azukre/ 100 g ur dela, esan nahi du... ...disolba daiteke, gehienez, 204 g azukre 100 g uretan.

57 ... disoluzioa konzentratua da. ... disoluzioa diluitua da.
Asetasun puntutik gertu bagaude, disolba daitekeenarekiko solutu kantitatea altua da... Asetasun puntutik urrun bagaude, disolba daitekeenarekiko solutu kantitatea txikia da... ... disoluzioa konzentratua da. ... disoluzioa diluitua da.

58 Egizu web orri hauetan dituzun praktika hauek:
Laborategiko jarduerak Laborategiko teknikak Ikasgela batean eginiko esperimentuak Elementu kimikoen bideoak

59 1.5 SUSTANTZIAK BANANTZEN
19. Sustantziak bereizteko metodo desberdinak. Irakurri ondorengo orrialdeak. SUSTANTZIAK BANANTZEN Ziur asko behin baino gehiagotan ikusi izan duzu filmetan urre bilaketaria, tresna tipikoari ekiten. "Garbitze" metodoa erabiliz urre partikulak eta harea banantzen, hain zuzen. Zertan datza metodo hau? Zein ezaugarri bereziei esker egin daiteke banantze hau? Oso gutxitan aurki daitezke naturan sustantzia puruak. Gehienetan nahaste edo disoluzio eran agertzen dira. Nahaste horietatik sustantzia puruak lortzeko, bere ezaugarri berezietan oinarritzen diren hainbat teknika erabiltzen da.

60 1.6. SOLIDOAK LIKIDOTATIK BANANTZEN
Dekantazioa Lokatza eta ura banantzea erraza da. Denbora utziz lokatza ontziaren behealdean gelditzen da, eta kontuz arituz, gainean dagoen ura beste ontzi batera bota dezakegu. Iragazpena Zein nahaste mota osatzen dute lokatzak eta urak? Zein ezaugarriei esker egin dezakegu aurreko bereizketa? Ur zikinaren kasuan iragazpena erabiliko dugu, suspentsioan dauden lur partikulen tamaina aski handia baita iragazki-paperean gelditzeko Iragazteko irudian agertzen den muntaia egingo dugu. Iragaz papera inbutuari itsatsi ur distilatu pixka baten laguntzaz. Ondoren bota nahastea kontu handiz hagatxo baten laguntzaz. Zein nahaste mota da ur zikina?

61 Iragazpena Interneten irudiak aurki itzazu eta prozesua deskribatu eta egin ezazu. Zein zailtasun izan dituzu?

62 Zein nahaste mota da ur zikina?
Nahaste heterogeneoetan ditugun sustantziak nola banatu? adibidez Dekantazioa Filtrazioa Ur zikinaren kasuan iragazpena erabiliko dugu, suspentsioan dauden lur partikulen tamaina aski handia baita iragazki-paperean gelditzeko Iragazteko irudian agertzen den muntaia egingo dugu. Iragaz papera inbutuari itsatsi ur distilatu pixka baten laguntzaz. Ondoren bota nahastea kontu handiz hagatxo baten laguntzaz. Zein nahaste mota da ur zikina? Lokatza eta ura banantzea erraza da. Denbora utziz lokatza ontziaren behealdean gelditzen da, eta kontuz arituz, gainean dagoen ura beste ontzi batera bota dezakegu. Zein nahaste mota osatzen dute lokatzak eta urak? Zein ezaugarriei esker egin dezakegu aurreko bereizketa? Iragazpena 1.- Fase organikoa 2.- Fase urtsua Dentsitate ezberdineko bi likido ez nahaskor banatzeko erabiltzen da. Likido bat eta honetan disolbatzen ez den solido bat bereizteko erabiltzen da.

63 Disoluzioetan ditugun sustantziak nola banatu?
Filtrazioa erabil al daiteke? Biak disolbatuta badaude iragaz paperetik pasatzen dira. Ez ditugu banatzen. Ez du balio metodo honek.

64 Lurrintzea Disoluzio baten osagaiak bereiztea zailagoa da. Hori lortzeko egin behar duguna disoluzioko osagai batek egoeraz aldatzea da. Horrela, banantze erraza duen nahaste heterogeneoa lortuko dugu Horretan datza lurrintzea edo baporaketa, lurrindu disolbatzailea solutua solido egoeran ontziaren hondoan gera dadin. Honen funtsa solutu eta disolbatzailearen irakite-tenperatura desberdintasuna da. Disolbatzailea lurrintzen den heinean, solutu kantitatea aldatzen ez denez, disoluzioa gainasetua egiten da eta solutua hauspeatu egiten da.

65 1.7 SOLIDOAK SOLIDOTATIK BANANTZEN
Kristalizazioa Hainbat sustantzia hobeto disolbatzen dira tenperatura altuetan, beraz, disoluzioaren tenperatura gutxiagotuz bereizi dezakegu solutua kristalizazioz. Hozte edo lurrintze prozesua motela bada, lortutako kristalak: handi samarrak izan daitezke. Denbora dute kristalak eratzeko, beraz handiak era daitezke. Sodio silikatoa eta beste gatzarekin egin daiteke.

66 Disoluzioetan ditugun sustantziak nola banatu?
Berotu lehortu arte Kristaltzea Destilazioa Azkarra da. Solidoa interesatzen bada egiten da. Ez da kristaltzea ematen. Astiro gertatzen da. Solidoa interesatzen bada egiten da. bere kristalak lortzen baitira. Sustantzia guztiak jasotzea interesatzen denean erabiltzen da. Azkarra da. Likido/likido sistemetan erabiltzen da.

67 1.8 LIKIDOAK LIKIDOTATIK BANANTZEN
Distilazioa Disolbatzailea jaso nahi badugu. distilazioa erabiliko dugu, ur distilatuaren kasuan bezala. Matrazean portzelana zatitxo batzuk jarriko ditugu burbuilen jaulkipena bortitza izan ez dadin. Hozkailuaren bidez lurrina berriro likidotzea lortuko dugu. Tenperatura jaisteko erabiltzen den ura korrontearen kontra konektatu behar da, hau da, behealdetik sartu eta goialdetik irteten delarik Zergatik? Irudia lortu eta adierazi ura nondik sartzen den eta nondik ateratzen den. Ura irtetzen da Ura irtetzen da Ura sartzen da Ura sartzen da Ura

68 Ondorengo loturetan informazioa aurki dezakezu
Ondorengo loturetan informazioa aurki dezakezu. Distilazio arrunta eta distilazio zatikatua konpara itzazu. Distilazio arrunta zer den jakiteko sakatu Petroliaren distilazio zatikatua zer den jakiteko sakatu.

69 DISTILAZIO ZATIKATUA Jo dezagun ura eta alkohola ditugula. Dakigunez disolbatu egiten dira, beraz, ezin ditugu dekantazioz banandu. Halaber bi sustantzia horien irakite-tenperaturak ez dira oso desberdinak (1000C urarena et 76C alkoholarena), ondorioz ezin dira distilazio arruntaz banandu. Zergatik? Kasu hauetan, irakite-tenperaturen arteko diferentzia 30° C-koa baino txikiagoa denean, distilazio zatikatuaren teknika erabiltzen da. lkus marrazkia. lkusten al duzu diferentziarik aurreko distilatzailearekin konparatuz? Saia zaitez hor gertatzen dena esplikatzen.

70 Nola dakigu zein den distilazio arrunta eta distilazio zatikatua
Nola dakigu zein den distilazio arrunta eta distilazio zatikatua? Zergatik? Interneten argazkia aurkitu eta adierazi Baina natura konplexua da eta azeotropoak sortzen dira. Kuriosoa ezta? Distilazio zatikatuak ez al du balio nahaste hauetan?

71 1.9 GASAK LIKIDOTATIK BANANTZEN
Hainbat sustantzia gasoso disolbatzen dira likidoetan. Tenperaturaren eragina oso handia denez, tenperatura altuetan disolbagarritasuna gutxiagotzen da. Ondorioz bereizi dezakegu gas solutua berotuz. Eguneroko esperientziak esaten digu freskagarri gaseosoak, alkoholdunak edo zerbezak giro tenperaturan “indarra” galtzen dutela. Indarra galtzea disolbagarritasuna gutxitzea da. Henryren legea interneten aurkitu eta zure hitzak erabiliz azal ezazu. Gas bat likido batetik banantzeko nahikoa da disoluzioa berotu edo presioa gutxitu. Gasak hobeto disolbatzen dira tenperatura baxuan eta presiopean. APLIKAZIOZKO ARIKETA: Zertan datza urpekariek egin behar duten deskonpresioa ur azalera itzultzen direnean? Nitrogeno gasa odolean dugulako eta deskonpresioaren ondorioz bolumena handitu eta arteriak tapona daitezkeelako.

72 SOLIDOTZEA Solidotzea gertatzen al da?
Ur gazia izozten badugu, gatza fase solidoan gelditzen al da?, eta, solidotze prozesua ez bada osoa, izotza ur purua dela ikus al daiteke? SUBLIMAZIOA Hau erabiliko dugu nahastearen solidoren batek sublimatzen duenean. Nahastea berotu eta ondoren sublimatu den gasa hoztu egiten da. Disolbagarritasuna Solidoak bereizteko metodo egoki bat nahastearen solido bakar bat disolbatzen duen disolbatzaile bat bilatzea da. Praktka: Ikus Teknikak Ikus Bideoa eta Esperimentuak

73 ZER DA ERAUZKETA? Erauzketa kimikan disolbatzaile baten bidez substantzia bat lortzeko erabiltzen den banaketa prozesua da. Horretarako, lortu nahi den substantzia disolbagarriagoa den disolbatzaile batean (erauzlea) disolbatzen da hasieran zegoen lekutik (matrizea) erauziz. Substantzia hau baldintza jakin batzuetan erauzlearekin kontaktuan jartzean, matrizearekin dituen loturak ahultzen dira eta erauzlearekin dituenak indartu. Erauzketaren prozesu orokorra sei pausotan laburbiltzen da: 1.- Disolbatzailea lortu nahi den substantzia dagoen partikularen poroetan sartzen da. 2.- Disolbatzaileak matrizeari lotuta dagoen substantzia harrapatzen du. 3.- Substantziak partikula inguratzen dagoen matrizea zeharkatzen du. 4.- Substantzia disolbatzailean disolbatzen hasten da. 5.- Substantzia disolbatzailean barreiatzen da partikulen poroetatik ateratzeko. 6.- Kanpoko disolbatzaileak erauzi den substantzia garraiatzen du.

74 Zeintzuk dira erauzketan eragiten duten faktoreak?
Disolbatzailea Substantziak erraz disolbatu behar du disolbatzailean. Erauzi nahi den substantzia ez-polarra bada, hau da, ez bada uretan disolbagarria, erauzle ez-polar bat erabiliko da. Polarra bada aldiz, erauzle polarra erabiliko da. Honela, substantzia horren eta erauzlearen arteko afinitatea handiagoa izango da. Tenperatura Tenperatura altuetan disolbatzaileak substantzia eta matrizearen arteko loturak ahultzeko gaitasun handiagoa du. Presioa Presio altuetan gainazal-tentsioa gainditzea errazagoa da eta disolbatzailea errazago barneratuko da laginean. Denbora Erauzketaren etekina erauzketa prozesuaren iraupenaren menpe dago. daiteke, ez dago berotu beharrik. Bolumen txikiekin prozesua errepikatzea komenigarria da.

75 Dekantazio onila bi faseekin. Sakatuz informazio gehiago aurki dezakezu.
1.- Fase organikoa 2.- Fase urtsua Likidoak nahastezinak badira, ura eta olioaren antzera, dekantazioz bananduko ditugu. Nahastea dekantazio-inbutuan sartu. Bi likidoak ondo bereizi arte itxaron. Olioak dentsitate baxuago duenez goian geldituko da. Ondoren giltza ireki ur guztia erori arte. Alkoholak, olioaren antzera, urak baino dentsitate baxuago du. Haatik ezin dira ura eta alkohola dekantazioz banandu. Zergatik? Dekantazio onila

76 Dekantazio onilean fase bereizketa egin al daiteke
Dekantazio onilean fase bereizketa egin al daiteke? Likido-likido nahasketa al da? Eskuineko irudian iturritxoa irekitzen da gasak kanporatzeko. PRAKTIKA. Tipularen DNAren erauzketa egin al daiteke? Erantzuna Ondorengo praktikaren bitartez perfumeak egin daitezke. Irakurri eta zure hitzen bitartez azal ezazu. IRAKURRI: Perfumeak egiteko liburua (euskaraz). Etxean egiteko perfumeria produktuak (euskaraz).

77 PRAKTIKAK. Iragazpena eta dekantazioa. Landareen pigmentuak.
PRAKTIKAK Iragazketa eta dekantazioa PRAKTIKAK Dekantazioa I PRAKTIKAK Dekantazioa II PRAKTIKAK Dekantazioa III IKASITAKOA APLIKATUZ: INFORMAZIOA IRAKURRI ETA ONDORIOAK ATERA Sagardogintza eta dekantazioa Bideoa

78 KROMATOGRAFIA Honetan, disolbagarritasun desberdintasunaz eta disolbatzaileak solutuak arrasterako abiadura desberdinez baliatzen gara. Praktika Iragazki-paperezko hiru tira egin eta egin bakoitzaren muturrean errotuladorezko marra lodi bana. Tirak, ura, alkohola eta azetona pixka bat duten hiru hauspeatze ontzitan jarri. Disolbatzailea paperean gora joango da, tintak dituen osagaiak eramanez. Kromatografia kantitate txikiz ditugun disoluzioak banantzeko erabiltzen da.

79 PRAKTIKAK. Ikasi dituzun kontzeptuak praktika hauetan aplika itzazu
PRAKTIKAK. Ikasi dituzun kontzeptuak praktika hauetan aplika itzazu. Errepasoa eta informazio gehigarriabaita ere aurki ditzakezu. Kimikako praktikak Kimikako praktikak II Kimikako errepasoa

80 1.10 ALDAKETA FISIKOAK ETA KIMIKOAK
Gorputz guztiek, eta beraz osatzen dituzten sustantzia guztiek, aldaketak jasan ditzakete. Aldaketa hauek fisikoak zein kimikoak izan daitezke. Aldaketa fisikoetan sustantziak ez dira aldatzen, berberak dira. Aldaketa kimikoak ematen direnean sustantziak desagertu eta propietate desberdinak dituzten sustantzia berriak agertzen dira. Aldaketa kimikoei erreakzio kimikoak deitzen zaie.

81 Opila egiteko osagaiak nahasirik
20. Aldamenean agertzen diren sistemen gainean hainbat ekintza egin dira. Kasu bakoitzean esan zein den sistemaren azken egoera eta gertatu den aldaketa mota, fisikoa ala kimikoa. Laburpena Hasierako sistema Ur solidoa (izotza) Gatza eta ura Butanoa eta oxigenoa berezirik Nahasirik Ekintza Berotu Nahasi Su eman Azken sistema Aldaketa mota Hasierako sistema Azukrea Garagardoa Ur likidoa Opila egiteko osagaiak nahasirik Ekintza Azken sistema Aldaketa mota

82 Zeintzuk dira aldaketa kimikoak?
Ekuazio kimiko batean hasieran dauden sustantziak ezkerrean adierazten dira, erreaktiboak esaten direnak, eta eskuinean azkenean dauden sustantziak, erreakzioaren produktuak hain zuzen. Sustantzia bakoitzaren izenaren ondoan, parentesi artean agregazio egoera idatziko dugu. 21. Idatzi aurreko jardueran gertatutako aldaketen ekuazio kimikoak. Zeintzuk dira aldaketa kimikoak?

83 Malakitari azido klorhidrikoa botako diogu.
Materian gertatzen diren aldaketak, aldaketa kimikoak izan daitezke, hainbat sustantziak eraldatzen badira eta beste sustantzia berriak agertzen badira. Malakitari azido klorhidrikoa botako diogu.

84 PROZESUAN ZEHAR AMAIERAN HASIERAN
Materian gertatzen diren aldaketak, aldaketa kimikoak izan daitezke, hainbat sustantziak eraldatzen badira eta beste sustantzia berriak agertzen badira. Malakitari azido klorhidrikoa botako diogu. Gertatutakoa azter dezagun PROZESUAN ZEHAR AMAIERAN HASIERAN …solidoa desagertu da eta urdin berdexka den disoluzioa gelditu da... ... kare ura uherragoa bihurtzen du... ...eta azido klorhidrikoa, disoluzio gardena da... ...kare ura uherra da. ...kare ura disoluzio gardena da... ...gasa sortzen da... Malakita dugu, solido berdea...

85 Erreakzio kimikoa da: * Eraldaketa baitago Malakita eta azido klorhidrikoa sustantziei gertatzen zaie. * Sustantzia berriak: kare ura uherra bihurtu duen gasa eta disoluzioari kolore urdina eman dion sustantzia. Agertzen direla esango dugu. HASIERAN AMAIERAN ALDAKETA

86 Ekuazio kimikoa idatz dezakegu
Erreakzio kimikoa gertatu da: * Sustantziak eraldatu dira: Malakita eta azido klorhidrikoa. * Sustantzia berriak agertu dira, sortu den gasak kare ura uherra bihurtu du, eta disoluzioari kolore urdina eman dion sustantzia Ekuazio kimikoa idatz dezakegu Erreaktiboak Produktuak CuCO HCl CuCl H2O + CO2 Malakita Azido klorhidrikoa Kobre Kloruroa (II) Ura Karbono dioxidoa

87 Berotuz (nahiko altua den tenperatura lortu arte) hainbat sustantzia, eraldatzen dira bi edo sustantzia ezberdinak agertuz. Gertatutako azter dezagun... Malakita berotzerakoan gertatzen dena aztertu dugu. Malakita hauts berdea da... ...hauts beltza dago... PROZESUAN ZEHAR AMAIERAN ...gas burbuilak sortzen dira... HASIERAN ...hodi barnean dagoena iluntzen da... ...kare ura gardena da... ...kare ura uherra bihurtzen da.

88 Hasieran eta amaieran ditugun sustantziak ezberdinak al dira?
Malakita solidoa da Berotzen dugunean sustantzia gaseosoa lortzen dugu. Hasieran eta amaieran ditugun sustantziak ezberdinak al dira? Malakita berdea da bitartean sai hodian gelditzen den hautsa beltza da. Erreakzio kimikoa dugu, sustantziak eraldatzen baitira eta berriak agertzen baitira (hauts beltza eta kare ura uherra bihurtzen duen gasa). Malakitari azido klorhidrikoa gehituz gasa lortzen da, aldiz hauts beltzak ez du gas hori sortzen. HASIERAN AMAIERAN

89 CuCO3 CuO + CO2 erreaktiboak produktuak
Deskonposizio erreakzioa dugu sustantzia baten tenperatura handituz, eraldatzen bada eta bi edo sustantzia gehiago agertzen badira. Ekuazio kimikoa: erreaktiboak produktuak CuCO3 CuO CO2 malakita Kobre (II) oxidoa Karbono dioxidoa

90 1.11 SUSTANTZIA SINPLE ETA KONPOSATUAK
22. Zer gertatzen da sustantzia puru bat berotzen dugunean? Planteatu zure hipotesia. Kobre karbonatoa, kobre, ur solidoa, azukre eta potasio kloratoa berotzen ditugu. Kobre karbonatoa eta potasio kloratoa berotzeko ondorengo muntaia egin behar da: Kontrastatu zure hipotesia lortutako emaitzekin Korronte elektrikoaren eragina hainbat sustantziengan. Badira hainbat sustantzia solido edo gas egoeretan eroaleak ez direnak baina eroale bihurtzen direnak likido egoeran edo disoluzio urtar batean daudenean.

91 Bere portaeraren arabera sustantziak bi motatakoak izan daitezke;
Konposatuak: Eraldatu eta berriak eratzen direnean. Sustantzia sinpleak: Deskonposa ezinak direnean. Kanpotik behatuz sustantzia sinpleak eta konposatuak ezin dira bereizi, berotu edo korronte elektrikoa pasa arazi behar da eta aldaketak aztertu behar dira. ¿Podrías clasificar las siguientes sustancias como sustancia simple o compuesto? Kobrea Gatza Sufrea Ikatza Sodio Hidroxidoa

92 Irakiterakoan irakite tenperatura handiagotzen da
Sailka dezagun Irakiterakoan irakite tenperatura handiagotzen da Gasa jaso eta tenperatura jaisten da Likido hori homogeneoa da A Sistema Berotuko dugu irakin arte

93 A sistema sustantzia sinplea, konposatua, nahaste heterogeneoa ala disoluzioa al da?
Nahastuz hasierako likido horia dugu A Sistema Likido gardena lortu dugu B Sistema Eta solido horia Sistema C A sistema B eta C sustantzien disoluzioa da berotuz irakite tenperatura aldatzen da B eta C nahastuz A sistema lortzen da

94 Solido horia konposatua da
Solido horia sustantzia sinplea, konposatua, nahaste heterogeneoa ala disoluzioa al da? Portaeraren arabera sistema sailka dezagun Fusio tenperatura konstante da Tenperatura jaisterakoan solido morea lortzen da... ...gas gorria kanporatzen da... ...eta likidoa… …tenperatura jaisterakoan da lugar a un sólido gris metalikoa Solido hori homogeneoa dugu Nahastuz ez dugu lortzen solido horia Berotuz jarraitzen badugu... Urtu arte berotuko dugu Solido horia konposatua da Sustantzia bat da, tenperatura konstantean urtzen baita Konposatua da, berotuz sustantzia ezberdinak lortzen baitira

95 Portaeraren arabera sistema sailka dezagun.
Irakite tenperatura konstantea da Likido garden kolorgea dugu Hasierako likidoa dugu Berotuko dugu irakiten hasi arte

96 ELEKTROLISIA Elektrolisia elektrizitatearen bidez substantzia baten osagaiak banatzeko prozesua da, adibidez uraren kausuan hidrogenoan eta oxigenoan banatzen da. Elektrolitoak dituen soluzio batetik korronte elektrikoa igaroaraziz egiten da. Elektrolito ontzi batean egiten da elektrolisia; ontziaren barruan elektrolitoa eta pila bati lotutako metalezko bi barra (elektrodoak) jartzen dira.

97 Hainbat sustantzietatik korronte elektrikoa pasatzerakoan baita ere deskonposaketak gertatzen dira: sustantziak eraldatzen dira eta berriak agertzen dira. Korronte elektrikoa uretatik pasatzen denean gertatzen dena behatuko dugu.

98 Analicemos lo que ha ocurrido...
Hainbat sustantzien disoluziotik korronte elektrikoa pasatzen bada baita ere deskonposaketa gertatzen da: sustantziak eraldatzen dira eta berriak agertzen dira. Uretatik korronte elektrikoa pasa araziko dugu eta gertatutakoa behatuko dugu. Analicemos lo que ha ocurrido... Kanporatutako gasa zergatik ez da ur lurrina? Uraren tenperatura irakite tenperatura baino baxuagoa da. Elektrolisian ura eraldatzen da. ...eta bi gas eratzen dira: hidrogenoa... …eta oxigenoa.

99 Erreakzio kimikoa da sustantzia (ura) eraldatzen baita eta sustantzia berriak agertzen badira.
Elektrolisia korronte elektrikoak eragiten duen erreakzio kimikoa da, korrontea jasaten duen sustantzia eraldatuz eta bere ordez sustantzia berriak agertuz. Ekuazio kimikoa Erreaktiboak Produktuak H2O H O2 Ura hidrogenoa oxigenoa

100 Likido gardena Konposatua da:
...bi gas ematen ditu Likidoa sustantzia sinplea, konposatua, nahaste heterogeneoa ala disoluzioa al da? ...eta likidoa desagertzen da... Elektrolisia gertatzen baita... Likido gardena Konposatua da: sustantzia da, irakite tenperatura konstantea baita. Konposatua da, korronte elektrikoa pasatuz, desagertu eta sustantzia berriak ematen baititu.

101 23. Azido sulfuriko, azido klorhidriko, sodio kloruro, kobre kloruro eta azukre (sakarosa) disoluzio urtarrak prestatzen ditugu ondorengo muntaiaren arabera. Kobre haritik korronte elektrikoa pasaraziko dugu. Adierazi kasu bakoitzean gertatutakoa. - Sustantzia batzuk berotzerakoan edo beraien zehar, edo beraien disoluzioen zehar, korronte elektrikoa pasatzerakoan desagertu egiten dira, beste bi sustantzia desberdin, edo gehiago, agertzen direlarik. Hauei sustantzia konposatuak edo konposatuak besterik gabe esaten zaie. - Sustantzia sinpleak deskonposa ezinak direnak dira, ez berotuz, ez korronte elektrikoa pasaraziz, ezta beste edozein metodoa erabiliz ere.

102 24. Sufrea erraz urtzen da berotzerakoan eta egoera normalean hauts hori bat da. Su hartu arazi egiten badiogu gar urdina ekoizten du gas itogarri bat askatuz. Burdin limadurak iman batez erakarriak dira eta gris; kolorekoak dira. Azido klorhidriko pixka bat gehituz, usaingabekoa den hidrogeno burbuilak askatzen dira. Sai-hodi batean sufre eta burdin nahasketa bat berotzen badugu, tenperatura jaisterakoan imanak erakartzen ez duen solido beltz bar agertzen da. Azido klorhidrikoa gehituz usain desatsegina duen gas bat askatzen da. Esplika ezazu gertatu dena. Berdinak al dira sufre eta burdin nahaste bat eta sufre eta burdin konposatu bat?

103 25. Hodi berberean uraren elektrolisian askatutako gasak jasotzen ditugu. Zer gertatuko da?
26. Itxura homogeneoa duen likido hori bat dugu (A sistema). Berotu egiten dugu irakiten jarri arte, irakite-tenperatura pixkanaka aldatuz doala ikusiz. Askatzen den gasa jaso era hoztu egiten dugu, likido kolorge bat lortuz (B sistema), eta gainera horia den hondar solido bat gelditzen da (C sistema). Nahasten baditugu berriro likido kolorgea (B sistema) eta solido horia (C sistema) hasierako likido horia lortzen dugu. Zer da A likidoa, sustantzia sinple bat, konposatu bar, nahaste heterogeneo bat ala disoluzio bat?

104 27. Solido hori bat berotu egi ten da urtu arte, tenperatura konstantez egiten duela ikusiz. Beroa hedatzen jarraituz gas gorrixka bat askatzen da (tenperatura jaisterakoan solido more bat bihurtzen dena) eta likido bat gelditzen (tenperatura jaisterakoan solido gris metaliko bat bihurtzen dena). Solido morea eta grisa nahasten baditugu ez da lortzen hasierako solido horia. Zer da solido horia, sustantzia sinplea, konposatua, nahaste heterogeneoa ala disoluzio bat? Arrazonatu erantzuna.

105 1.12 MATERIAREN AGREGAZIO EGOERAK
28. Bete al zenezake urez botila bat, urak sarrera zuloa guztiz estaltzen badu? Formulatu zure hipotesia eta diseinatu esperimentu bat egiaztatzeko. 29. Solidoen, likidoen eta gasen ezaugarriak adierazi. 30. Gas baten bolumena handitzerakoan, zer gertatzen da gasaren kantitatearekin, bolumenarekin eta dentsitatearekin? Bolumena handitzen denean, gelditzen al da xiringaren alorren bat airerik gabe? Ba al dago xiringan alderdirik beste batek baino aire gutxiago duenik? Esplikatu erantzuna. AZALTZEKO EREDU BAT BEHAR DUGU. 31. Ager al daiteke butanoa likido eta solido egoeretan. Arrazoitu.

106 APLIKAZIO ARIKETAK Orain arte landu ditugun kontzeptuak errepasatuko ditugu. Irakurri errepaso hau. Zer da kare ura? Nola prestatuko zenuke laborategian? Deskriba ezazu laborategi praktika. Ikusentzunezko material honen bitartez errepasatzen jarraitu behar duzu. Irakurri Errepasoa

107 LANDUTAKO KONTZEPTUEN BILBE KONTZEPTUALAK

108 SISTEMA MATERIALAK BATASUNA ANIZTASUNA ENERGIA ALDAKETAK ELKARREKINTZAK EBOLUZIOA OREKA gidatzen dute eusle dira Joera dute Jasale dira Sortzaile dira biltzen dute Sortzen dira Eragiten dira Alteratzaile dira sortzaile dira Iraunarazle dira asoziaturik Definitzaile dira

109 BILAKAERA Materia ez bizia Ekosistema Materia bizia osaera
Aurkezteko erak EBOLUZIOA propietateak antolaketa OREKA gidatzen dute Joera dute Hurrengo diapositiba eusle dira Antolaketa mailak SISTEMA MATERIALAK Alteratzaile dira BATASUNA ANIZTASUNA Eragiten dira Jasale dira osaera organismo Sortzen dira Sortzaile dira biltzen dute Materia bizia ELKARREKINTZAK ALDAKETAK sortzaile dira Materia bizian asoziaturik espezie Definitzaile dira ENERGIA Iraunarazle dira Ekosistemetan Izaki biziak Materia bizigabean fisikoan Materia bizigabea kimikoan Aurkezteko erak geologikoan hedatu eraldatu iraunarazi transferitu

110 Teoria esplikatzaileak
partikulak BILAKAERA sustantziak Materia ez bizia Ekosistema Materia bizia atomo zelulak osaera molekula Aurkezteko erak EBOLUZIOA propietateak Egitura erraldoiak Teoria esplikatzaileak antolaketa OREKA Joera dute gidatzen dute eusle dira Antolaketa mailak zelula Alteratzaile dira SISTEMA MATERIALAK organismoa BATASUNA ANIZTASUNA Eragiten dira Jasale dira osaera populazioa Sortzen dira organismo biltzen dute Sortzaile dira Materia bizia ELKARREKINTZAK ALDAKETAK elkartea sortzaile dira Materia bizian asoziaturik espezie ekosistema Definitzaile dira ENERGIA Iraunarazle dira Ekosistemetan Izaki biziak harkaitzak Materia bizigabean fisikoan plakak Materia bizigabea lurra Aurkezteko erak kimikoan Eguzki sistema geologikoan hedatu eraldatu iraunarazi transferitu Esne bidea Unibertsoa

111 Sistema heterogeneoak
BILAKAERA Sistema heterogeneoak Materia ez bizia Ekosistema Materia bizia Aurkezteko erak Sistema homogeneoak EBOLUZIOA propietateak OREKA Joera dute gidatzen dute eusle dira Antolaketa mailak Alteratzaile dira SISTEMA MATERIALAK BATASUNA ANIZTASUNA disoluzioak Eragiten dira Jasale dira osaera Sortzen dira biltzen dute Sortzaile dira organismo Materia bizia ELKARREKINTZAK ALDAKETAK sortzaile dira Materia bizian asoziaturik espezie Motak Konze. karakterizazioa Definitzaile dira ENERGIA Iraunarazle dira Ekosistemetan Izaki biziak Materia bizigabean fisikoan Materia bizigabea Aurkezteko erak kimikoan geologikoan hedatu eraldatu iraunarazi transferitu Agregazio egoerak ezaugarriak solidoak likidoak sustantziak gasak elementuak konposatuak metalak Ez metalak