Αποικιοκρατία και το Παγκόσμιο Οικονομικό Σύστημα

Παρουσίαση με θέμα: "Αποικιοκρατία και το Παγκόσμιο Οικονομικό Σύστημα"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Αποικιοκρατία και το Παγκόσμιο Οικονομικό Σύστημα
Πολιτική Γεωγραφία Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο

2 Εισαγωγή Μια άλλη πολιτική γεωγραφία, πέραν της κρατικής
Από τα έθνη-κράτη στις αυτοκρατορίες Οι αυτοκρατορίες προϋπήρχαν των εθνικών κρατών (Ελληνιστική, Ρωμαϊκή, Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και Συνθήκη της Βεστφαλίας) Οι αυτοκρατορίες εξάλειψαν τα κράτη; Ή τα κράτη μετεξελίχθησαν σε αυτοκρατορίες/κράτη; Ποια είναι η έννοια της εθνότητας στο πλαίσιο της αυτοκρατορίας; Τα κράτη είχαν εθνικές διαφορές κατά τη δημιουργία των κρατικών δομών (Foucault-society must be defended). Οι εθνικοί αυτοί ανταγωνισμοί μειώνονται μέσα στο πλαίσιο του κράτους και αυξάνονται στο πλαίσιο της αυτοκρατορίας. Η «μάχη μεταξύ των εθνών» μετατίθεται από το κράτος στα εδάφη της αυτοκρατορίας.

3 Αποικιοκρατία

4 Η εποχή της αποικιοκρατίας: μια άλλη πολιτική του χώρου
Αποικιοκρατία: η κατάκτηση, κατοχή, δημιουργία, διατήρηση αποικιών και όχι μόνο. Μια άνιση μορφή εξουσίας μεταξύ αποικιοκρατών και γηγενών πληθυσμών. Η αποικιοκρατία περιλαμβάνει μορφές διακυβέρνησης που εκτείνονται από τις αποικίες και τα προτεκτοράτα μέχρι τις ζώνες επιρροής. Αποικιοκρατία και ιμπεριαλισμός είναι σχεδόν συνώνυμα. Η αποικιοκρατία περιλαμβάνει τη δημιουργία αποικιών, ο ιμπεριαλισμός ετυμολογικά προέρχεται από το imperere που σημαίνει διατάσω. Σύμφωνα με τον Λένιν ο ιμπεριαλισμός είναι το τελευταίο στάδιο του καπιταλισμού (μονοπωλιακός καπιταλισμός) αλλά αυτό θα το εξετάσουμε αργότερα.

5 Αποικιοκρατία ως η συνάντηση των Ευρωπαίων με τους άλλους
Από τον 15ο αιώνα και μετά η Ευρώπη γεωγραφικά επεκτείνεται σε άλλες ηπείρους Εδαφικές κατακτήσεις υπήρχαν ήταν όμως γειτονικών κρατών. Χερσαίο εμπόριο υπήρχε όπως ο δρόμος του μεταξιού. Αλλά τα ‘πλοία’ γέννησαν την αποικιοκρατία. Οι νέες τεχνολογίες της ναυσιπλοΐας και η γεωγραφική επέκταση. Η δυνατότητα μεταφοράς μεγάλου αριθμού ατόμων/ αποικιοκρατών/ στρατιωτών με πλοία Η αποικιοκρατία ως η συνάντηση των ευρωπαίων με τη διαφορά (συνάντηση με τη διαφορά είχε και ο Μέγας Αλέξανδρος) Επαφή με ‘μη λευκούς’ πληθυσμούς σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο εξουσίας (με διαφορετικούς σωματότυπους).

6 Μια απόπειρα χαρτογραφίας της Γαλλίας ως το κράτος-πλοίο

7 Από το πλοίο στο διαστημόπλοιο

8 Μια χρονολογία της αποικιοκρατίας
15ο αιώνας: Ισπανική και Πορτογαλική αυτοκρατορία ή η αποικιοκρατική απαρχή (από το 15ο αιώνα μέχρι τους πόλεμους της ανεξαρτησίας αλλά και την παράδοση του Μακάο στην Κίνα το 1999 και την ένταση στα Φόκλαντ) Γιατί η Κίνα δεν δημιούργησε αυτοκρατορία ενώ είχε τα πλοία να το κάνει ήδη από τον 15ο αιώνα; Τα ταξίδια του Τσενγκ Χο στον Περσικό και την Αφρική. Η Κίνα ως το έθνος αυτοκρατορία και η γραφειοκρατία της αυτοκρατορίας- αντί για γεωγραφική εξάπλωση το σύστημα της απονομής τιμής στον Κινέζο αυτοκράτορα. Γιατί η αποικιοκρατία ξεκινά από την Ιβηρική Χερσόνησο; Η Ισπανία και η Πορτογαλία είχαν κλειστούς χερσαίους δρόμους προς την Ασία και το εμπόριο, είχαν άνοιγμα στην θάλασσα τεράστιο και συνέτρεξαν και συγκεκριμένοι ιστορικοί λόγοι- πολιτική σταθερότητα. Η Πορτογαλική αποικιοκρατία προηγείται της Ισπανικής κατά μισό αιώνα Η Πορτογαλική αποικιοκρατία ως ένα δίκτυο εμπορικών λιμανιών και σταθμών ανά τον κόσμο, από την Δυτική Αφρική, τη Βραζιλία στην Ινδία Πιο πολύ εμπορική αποικιοκρατία παρά μαζική μετανάστευση Πορτογάλων Η Ισπανία και η αποικιοκρατία της Κεντρικής και Λατινικής Αμερικής. Ο αφανισμός των ιθαγενών και η εκμετάλλευση των πολύτιμων μετάλλων. Ο εκχριστιανισμός των ιθαγενών, η αποστολή της διάδοσης του κηρύγματος της χριστιανοσύνης ως επικάλυμμα της βίαιης και απάνθρωπης εκμετάλλευσης των ιθαγενών πληθυσμών (η εξαφάνιση ολόκληρων πολιτισμών Μάγια, Ατζέκων)-Η ιεράρχηση με βάση το χρώμα και οι κοινωνίες της Λατινικής Αμερικής

9 Aguirre the wrath of God (1972) Herzog

10 Αποικιοκρατία και σύγχρονες κοινωνίες της λατινικής Αμερικής

11 Αυτές είναι οι μεγαλύτερες ευρωπαϊκές αυτοκρατορίες
Αλλαγή σκηνικού Από τα τέλη του 16ου αιώνα η Ισπανία και η Πορτογαλία χάνουν τη δυναμική τους παραμένουν όμως σημαντικές αποικιοκρατικές δυνάμεις Οι Ολλανδοί κυριαρχούν κατά τον 17ο αιώνα, οι Άγγλοι κατά τον 18ο και οι Γάλλοι έχουν επίσης μια σημαντική παρουσία μέχρι τα μέσα του 18ου αιώνα Αυτές είναι οι μεγαλύτερες ευρωπαϊκές αυτοκρατορίες

12 Χρονολογία της αποικιοκρατίας
16ο, 17ο αιώνας: Βρετανική, Γαλλική και Ολλανδική αυτοκρατορία. Μερκαντιλισμός ή το κράτος κάνει ταμείο, δηλαδή εξαγωγές μείον εισαγωγές, μια θεωρία οικονομικού «εθνικισμού» που κυριάρχησε από τον 16ο μέχρι τον 18ο αιώνα. Ποια ήταν η λογική του μερκαντιλισμού; Οι εξαγωγές του κράτους θα πρέπει να είναι μεγαλύτερες από τις εισαγωγές (επίσης θα πρέπει να είναι προϊόντα υψηλότερης προστιθέμενης αξίας). Φθηνές εισαγωγές από τις αποικίες, ακριβές εξαγωγές προς τις αποικίες. Ποια η σχέση μεταξύ μερκαντιλισμού και των προσταγμάτων της τρόικας και του ΔΝΤ για τη δημιουργία μιας εξαγωγικής οικονομίας; Τέλος 18ου αρχή 19ου αιώνα, ανεξαρτησία των αμερικάνικων αποικιών η εποχή του «νέου ιμπεριαλισμού», ο έντονος ανταγωνισμός μεταξύ των ευρωπαϊκών δυνάμεων στην Αφρική. H επίδραση των κλασσικών οικονομολόγων και της ελεύθερης αγοράς (Adam Smith). Ο νόμος της αγοράς. Η αυτοκρατορία ως μη αρκετά μεγάλη για τη διάθεση των βιομηχανικών προϊόντων της Βρετανίας και η δημιουργία της ελεύθερης αγοράς. Το «αόρατο χέρι» της αγοράς και ο νόμος της προσφοράς και ζήτησης και η επιταγή της μη παρέμβασης του κράτους. Λένιν «ιμπεριαλισμός» ως μονοπωλιακός καπιταλισμός, δεν χρειάζεται απαραίτητα αποικίες. Ένα γενικό σημείο, ο ιμπεριαλισμός είναι πιο άτυπος, η αποικιοκρατία πιο τυπική καθώς θέλει αποικίες. Ιμπεριαλισμός, μονοπωλιακός καπιταλισμός.

13 Σύγκριση βρετανικής και γαλλικής αποικιοκρατικής δομής
Βρετανική αυτοκρατορία: πολύ-πολιτισμικότητα, διαίρει και βασίλευε, οικονομικές σχέσεις Γαλλική αυτοκρατορία: αφομοίωση, ένταξη των αποικιών στο πολιτικό σύστημα της Γαλλικής αυτοκρατορίας, γαλλικό έδαφος Οι δύο αυτοί διαφορετικοί τύποι πολιτικής οργάνωσης του χώρου εκδηλώθηκαν και από τους τρόπους με τους οποίους οι αποικιοκρατικές δυνάμεις πολέμησαν (ή όχι) για τις αποικίες τους: κοινοπολιτεία και πόλεμος της Αλγερίας Οι πολιτικές ένταξης των μεταναστών στη Βρετανία και Γαλλία αντίστοιχα στηρίχθηκαν στις αποικιοκρατικές τους λογικές: πολυπολιτισμικότητα και μοντέλο διαχείρισης των φυλετικών σχέσεων και ρεπουμπλικανικό μοντέλο.

14 Μυθιστορήματα & ταινίες για την αποικιοκρατία (βρετανική και γαλλική): The stranger –Visconti ( ), A passage to India ( )

15 Η γεωγραφία της αποικιοκρατίας στην Αφρική

16

17 Η γεωγραφία της αποικιοκρατίας στη Μέση Ανατολή

18 Η Βρετανική αυτοκρατορία

19 Αποικιοκρατία και ευρωπαϊκή φιλελεύθερη παράδοση
Χριστιανισμός, Θωμάς ο Ακινάτης (Thomas Aquinas) και το «φυσικό δίκαιο» των ανθρώπων βασισμένο στη δυνατότητα των ανθρώπων για λογική (έλλογο ον). Ακόμα και οι ιθαγενείς έχουν δικαιώματα. Μόνο αν μπορεί να αποδειχθεί ότι δεν μπορούν να «κυβερνήσουν τους εαυτού τους» (άλογο ον) τότε η χριστιανική αποστολή μπορεί να δικαιολογηθεί. Οι Ισπανοί υποστήριζαν ότι οι ιθαγενείς εξαιτίας των «παράξενων» εθίμων τους δεν δύναται να αυτό-κυβερνηθούν. Διαφωτισμός: κάθε άτομο είναι ικανό για λογική κρίση και αυτοδιάθεση. Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια στηρίζεται στην ικανότητα του ατόμου για λογική κρίση/ πράξη. Η διαφορά με τους άλλους, οι τρόποι ζωής τους ίσως αποδεικνύουν τη μη ύπαρξη λογικής κρίσης και επομένως της ανάγκης του «επιπολιτισμού» ή αλλιώς το «βάρος του λευκού ανθρώπου» μέχρι να αναπτύξουν ικανότητες αυτό-κυβέρνησης τους. Η «συμπαντικότητα» (universality) του διαφωτισμού. Diderot: πολύ κρητικός απέναντι στην αποικιοκρατία. Οι αποικιοκράτες ως απολίτιστοι και βίαιοι εξαιτίας της μη ύπαρξης στις αποικίες των θεσμών επιβολής της τάξης/ δικαιοσύνης όπως στις χώρες τους. Η ανθρωπινή αξιοπρέπεια ως στηριζόμενη όχι στην ικανότητα για λογική αλλά στην ιδιαιτερότητα των λαών. Από το γενικό/ παγκόσμιο του διαφωτισμού στο ειδικό και τον πολιτιστικό πλουραλισμό. Ο «πατέρας» της μετ-αποικιοκρατίας;

20 19ος αιώνας και η γέννηση της επιστήμης του ρατσισμού
Όψιμη αποικιοκρατία, βιολογικός ρατσισμός και κράτος. Η αντιπαλότητα των φυλών/ εθνών από το πλαίσιο του κράτους σε αυτό της αυτοκρατορίας. «Εμείς» και οι «άλλοι». Η ομογενοποίηση του εντός και η ετερότητα του «εκτός». Τα σύνορα του κράτους ως φυλετικά σύνορα. Η φυλετικοποίηση/ εθνικοποίηση του κράτους. Η όψιμη αποικιοκρατία συνδέθηκε με την εφεύρεση της «φυλής» προκειμένου να δικαιολογηθεί το δουλεμπόριο. Η επιστήμη της φυλής. Το ανθρώπινο είδος ως ξεχωριστές φυλές ιεραρχικά κατηγοριοποιημένες. Ανθρωπολογία, ανθρωπομετρία και κρανιομετρία. Το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Η γέννηση της ανθρωπολογίας: σκοπό είχε να «βάλει τάξη» στην ανθρώπινη ποικιλομορφία. Τρεις φυλές: λευκή, μαύρη, κίτρινη. The «white man’s burden» H λογική του βιολογικού ρατσισμού: Πολιτισμός/ Φύση. Λευκή ράτσα: Λόγος, Τάξη, Νόμος, πολιτισμός. Μαύρη ράτσα: Φύση, Συναισθήματα, Αυθορμητισμός, μη λογική. Σκοπός: διατήρηση της φυλετικής καθαρότητας: οι φυλές δεν πρέπει να αναμιγνύονται. Η μίξη των φυλών ως μόλυνση. Η επιστήμη της φυλής/ ρατσισμού------θεωρία της πολυγένεσης------η λευκή και η μαύρη φυλή δημιουργηθήκαν σε διαφορετικές χρονικές στιγμές. Αντιπαράθεση Λευκού και τα Μαύρου βαθιές ρίζες στη Δυτική κουλτούρα (λευκό/ αγνότητα – μαύρο/ κακό). Παλαιά Διαθήκη, μαύροι απόγονοι του Χαμ τον οποίο καταράστηκε ο πατέρας του Νώε (οι απόγονοι του Χαμ είναι οι κάτοικοι της Αφρικής. Χαμ στα εβραϊκά σημαίνει ζεστός).

21 Αποικιοκρατία

22 Η αποστολή του επί-πολιτισμού

23 Η νέα μετά-αποικιοκρατική αποστολή και η κριτική της;

24 Από την αποικιοκρατία στα οικονομικά της ανάπτυξης και την αναπτυξιακή βοήθεια
Από τη δεκαετία του 1950 δημιουργήθηκαν τα οικονομικά της ανάπτυξης. Ο κόσμος χωρίζεται σε αναπτυγμένες και αναπτυσσόμενες χώρες (Πρώτος, Δεύτερος, Τρίτος κόσμος). Η οικονομική ανάπτυξη ως μέσω βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου των ανθρώπων. Ο εντοπισμός και η απομάκρυνση εμποδίων που δυσχεραίνουν την ανάπτυξη. Η ιδέα της αναπτυξιακής βοήθειας προέρχεται από την αποικιοκρατία αλλά ουσιαστικά αναπτύσσεται στο περιβάλλον του ψυχρού πολέμου ως τρόπος αναχαίτισης της κομμουνιστικής επέκτασης. Το δόγμα του Τρούμαν και το Σχέδιο Μάρσαλ στην Ευρώπη (1948). Η δημιουργία του IMF και του προδρόμου της Παγκόσμιας Τράπεζας στη Διάσκεψη του Breton Woods (1944). H δημιουργία του DAC (development assistance country list) στο πλαίσιο του ΟΟΣΑ. Πρώτη περίοδος τέλος 1940 και μετά (το παράδειγμα της Λατινικής Αμερικής): η πολιτική της βιομηχανοποίησης της χώρας, η μετάβαση από την αγροτική στη βιομηχανική παραγωγή, το μοντέλο υποκατάστασης των εισαγωγών, ο σημαντικότατος ρόλος του κράτους στην οικονομία. Η νεοφιλελεύθερη πολιτική από τη δεκαετία του 1980: ιδιωτικοποιήσεις, η έξοδος του κράτους από την ρύθμιση της οικονομίας, η ελεύθερη αγορά θα φέρει την ανάπτυξη στις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες. The Washington Consensus. Λατινική Αμερική και πρώην σοσιαλιστικές χώρες. Οι πολιτικές της δομικής αναπροσαρμογής του IMF και της παγκόσμιας τράπεζας

25 Η θεωρία του παγκόσμιου συστήματος
Η αποικιοκρατία και o ιμπεριαλισμός ως αρχικό μέσο δημιουργίας ενός παγκοσμιοποιημένου οικονομικού συστήματος Η θεωρία του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος, Immanuel Wallerstein δεκαετία του Η επιρροή της προσέγγισης αυτή στην πολιτική γεωγραφία (Taylor & Flint). H μετάβαση από την ανάλυση της κάθε κοινωνίας-κράτους (Αγγλική, Βραζιλιάνικη κτλ.) σε μια ανάλυση ενός συστήματος όπου η κάθε κοινωνία έχει συγκεκριμένη θέση μέσα στο σύστημα αυτό. Κριτική της προσέγγισης (Antony Giddens): οικονομικός ντεντερμινισμός, υπάρχουν διαφορές μεταξύ των κοινωνιών που δεν μπορούν να εξηγηθούν μόνο από τη θέση τους στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα (πολιτιστικές, πολιτισμικές, πολιτικές κτλ.) Το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα ως ένας πολυπολιτισμικός διαχωρισμός της εργασίας μεταξύ διαφορετικών περιοχών που δημιουργεί ένα κέντρο, μια περιφέρεια και ημιπεριφέρεια. Το έθνος-κράτος λειτουργεί και έχει συγκεκριμένη θέση μέσα στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα. Το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα άρχισε να διαμορφώνεται από τον 16o αιώνα και μετά ως αποτέλεσμα της αποικιοκρατίας και με την πάροδο του χρόνου το σύστημα έχει απορροφήσει πολλές αυτοκρατορίες και κοινωνίες. Υπάρχουν τρία συστήματα:

26 Παγκόσμιο οικονομικό σύστημα
Τα μικρά συστήματα, αυτάρκεις κοινότητες που παράγουν όλα τα αγαθά και τις υπηρεσίες, όπως αυτά που μελετούν οι ανθρωπολόγοι. Τα συστήματα αυτοκρατορίες, κοινό πολιτικό σύστημα, στρατιωτική επιβολή, εκμετάλλευση των αποικιών από τη μητέρα πατρίδα Το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα, οικονομική και όχι πολιτική, στρατιωτική επιβολή, απλώς οικονομική εκμετάλλευση Υπάρχει ένας διττός διαχωρισμός της εργασίας μέσα στα κράτη-έθνη αλλά και μεταξύ αυτών. Τα κράτη του κέντρου εκμεταλλεύονται τα υπόλοιπα. Άνισο εμπόριο μεταξύ κέντρου και περιφέρειας, περιβαλλοντική επιβάρυνση κτλ. Η ημιπεριφέρεια εκμεταλλεύεται την περιφέρεια και παράγει αγαθά χαμηλής προστιθέμενης αξίας που το κέντρο δεν παράγει πια. ΤΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΘΑ ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ ΕΞΑΙΤΙΑΣ ΜΙΑΣ ΕΚΤΕΤΑΜΕΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ – ΑΛΛΑΓΗ; Τι πιστεύεται;

27 Η Αυτοκρατορία (2000) Hardt & Negri ή μια άλλη οικονομική-πολιτιστική προσέγγιση στο τώρα
Η Αυτοκρατορία πραγματώνεται μπροστά στα μάτια μας, μια οικονομική και πολιτιστική παγκοσμιοποίηση. Η Αυτοκρατορία είναι μια έννοια που προσπαθεί να περιγράψει το τώρα. Μια καινούρια παγκόσμια τάξη, μια καινούρια παγκόσμια λογική. Μια καινούρια κυριαρχία πέραν της εθνικής κυριαρχίας ή οποία φθίνει. Ακόμα και τα δυνατά έθνη-κράτη παρακμάζουν, ούτε καν οι Η.Π.Α. δεν ελέγχουν τον κόσμο, αποτελούν μέρος της Αυτοκρατορίας. Η Αυτοκρατορία είναι διαφορετική από τον Ιμπεριαλισμό. Ο Ιμπεριαλισμός στηριζόταν σε κράτη, σύνορα, εδάφη, κέντρο. Η Αυτοκρατορία δεν έχει κέντρο, δεν έχει σύνορα, είναι μια μορφή δικτύωσης. Στην Αυτοκρατορία ο Πρώτος Κόσμος βρίσκεται στον Τρίτο και Ο Τρίτος στον Πρώτο, ο Δεύτερος έχει εξαφανισθεί. Η Αυτοκρατορία είναι το τέλος της ιστορίας. Μια Αντί-Αυτοκρατορία θα αναπτυχθεί μέσα από τις δικτυώσεις της Αυτοκρατορίας, νέες δημοκρατικές διαδικασίες θα μας οδηγήσουν πέραν της Αυτοκρατορίας. Η πολιτική της πολυπλοκότητας και η υπόσχεση της συναίνεσης.

28 Empire

29 Hardt and Negri