Εισαγωγή στην Γνωστική Ψυχολογία

Παρουσίαση με θέμα: "Εισαγωγή στην Γνωστική Ψυχολογία"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Εισαγωγή στην Γνωστική Ψυχολογία
2η Διάλεξη: Προσοχή Βασίλης Θανόπουλος 15/2/17

2 Προσοχή Ορισμός Διαδικασίες Λειτουργίες Βασικές Θεωρίες της Προσοχής
Θεωρητικά Μοντέλα Ρόλος της Γν. Νευροεπιστήμης

3 Ορισμός της προσοχής Η γνωστική διεργασία που εμπλέκεται στην επιλογή των στοιχείων του περιβάλλοντος που επιθυμούμε να επεξεργαστούμε, και παράλληλα στην αγνόηση των υπόλοιπων στοιχείων. Οι αισθητηριακοί μας υποδοχείς δέχονται συνεχώς τεράστιο αριθμό ερεθισμάτων από το περιβάλλον. Περιορισμένη ικανότητα για ενεργητική επεξεργασία των πληροφοριών. Επιλογή περιορισμένης ποσότητας πληροφοριών. Ως προσοχή λοιπόν ορίζουμε τη γνωστική διεργασία που εμπλέκεται στην επιλογή των στοιχείων του περιβάλλοντος που επιθυμούμε να επεξεργαστούμε, και παράλληλα στην αγνόηση των υπολοίπων στοιχείων. Το περιβάλλον μας είναι γεμάτο με ερεθίσματα με αποτέλεσμα να δεχόμαστε ένα τεράστιο αριθμό ερεθισμάτων οποιαδήποτε χρονική στιγμή. Έτσι, οι αισθητηριακοί μας υποδοχείς δέχονται συνεχώς κάποιο είδος ενέργειας-πληροφορίας. Η ικανότητα μας να επεξεργαστούμε πληροφορίες είναι περιορισμένη με αποτέλεσμα συχνά να επιλέγουμε έναν περιορισμένο αριθμό πληροφοριών τον οποίο και θα επεξεργαστούμε. Η προσοχή είναι το μέσο με το οποίο επιλέγουμε για ενεργητική επεξεργασία μια περιορισμένη ποσότητα πληροφοριών από τον μεγάλο αριθμό πληροφοριών που μας είναι διαθέσιμες στο περιβάλλον μας είτε μέσω των αισθήσεων μας, είτε μέσω των αποθηκευμένων πληροφοριών που βρίσκονται στη μνήμη μας πληροφοριών, είτε μέσω των υπόλοιπων γνωσιακών μας λειτουργιών.

4 Παρακολουθήστε τα παρακάτω βίντεο:
Είστε σίγουροι ότι μπορείτε να παρατηρήσετε μεγάλες αλλαγές που συμβαίνουν μπροστά στα μάτια σας; Παρακολουθήστε τα παρακάτω βίντεο: Πως η προσοχή μας κάνει να επιλέγουμε να επεξεργαστούμε συγκεκριμένα στοιχεία του περιβάλλοντος και να αγνοούμε άλλα.

5 Στο πρώτο βίντεο η αλλαγή δεν είναι απότομη αλλά πιο σταδιακή, ενώ στο δεύτερο είναι απότομη. Και στις δύο περιπτώσεις όμως φαίνεται πως η προσοχή μας κάνει να επιλέγουμε να επεξεργαστούμε συγκεκριμένα στοιχεία του περιβάλλοντος και να αγνοούμε άλλα που μπορεί να είναι πολύ εμφανή. Ενώ είναι στο κέντρο του οπτικού μας πεδίου η πληροφορία, παρόλα αυτά δεν μπορούμε να την επεξεργαστούμε.

6 Είστε σίγουροι ότι παρατηρείτε ότι συμβαίνει μπροστά στα μάτια σας;

7 Ένα τραπουλόχαρτο δεν υπάρχει πια... Μήπως ήταν αυτό που διάλεξες;
Παρατηρούμε μια διαστρέβλωση σε αυτό που βλέπουμε. Χωρίς την προσοχή ακόμα και αυτό που βλέπουμε μπροστά μας δεν το επεξεργαζόμαστε. Απαραίτητος ο ρόλος της. Ενώ είναι στο οπτικό μας πεδίο η πληροφορία, παρόλα αυτά δεν μπορούμε να την επεξεργαστούμε. Μήπως ήταν αυτό που διάλεξες;

8 Δεν είναι ανεξάντλητοι. Ερεθίσματα που μας ενδιαφέρουν περισσότερο.
i. Αισθήσεις (παρόν), ii. Αναμνήσεις (παρελθόν) και iii. Άλλες γνωστικές διεργασίες Είδη πληροφοριών: Δεν είναι ανεξάντλητοι. Ερεθίσματα που μας ενδιαφέρουν περισσότερο. Νοητικοί πόροι: Η προσοχή μας μπορεί να επεξεργαστεί ενεργητικά 3 ειδών πληροφορίες: 1.Αισθήσεις: Δηλαδή τις αισθητικές πληροφορίες/ σύνολο των ερεθισμάτων που δέχεται το άτομο τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Αποτελεί δηλαδή το παρόν. Αν πάρουμε ως παράδειγμα ότι βρισκόμαστε στο αμάξι και οδηγούμε τώρα που είναι χειμώνας, μια αισθητική πληροφορία είναι ότι κάνει κρύο στο αμάξι. 2.Aναμνήσεις. Αποτελούν τις παρελθοντικές πληροφορίες. Είναι το παρελθόν μας, βιώματα που έχουμε ζήσει τα οποία μπορεί να είναι άσχετα στο μυαλό μας με αυτό που ζούμε τώρα ή να συνδέονται με τις παροντικά μας ερεθίσματα, τις αισθήσεις όπως τις χαρακτηρίσαμε. Μπορεί λοιπόν στο αμάξι ενώ κρυώνουμε να σκεφτόμαστε ότι έχουμε μια εργασία να παραδώσουμε (κάτι άσχετο ως προς τις παρούσες αισθητικές πληροφορίες) ή ότι σε αντίστοιχη περίπτωση στο παρελθόν ανάψαμε το καλοριφέρ (σύνδεση με παρούσες πληροφορίες). 3. Τρίτο είδος πληροφοριών που δέχεται η προσοχή μας είναι άλλες νοητικές διεργασίες που μπορεί να συντελούνται εκείνη την στιγμή ή ακόμα ο σχεδιασμός μελλοντικών δράσεων δράσεις με βάση τις πληροφορίες από τον έλεγχο της αλληλεπίδρασης μας με το περιβάλλον και τη σύνδεση ανάμεσα στις αναμνήσεις του παρελθόντος και τις αισθήσεις του παρόντος. Παράδειγμα ενώ δέχεται τόσο αισθητικές πληροφορίες όσο και αναμνήσεις πρέπει να οδηγεί ταυτόχρονα. Αυτά τα τρία διαφορετικά είδη πληροφοριών μπορούν να εισέλθουν στο σύστημα της προσοχής και να υποστούν μια ενεργητική επεξεργασία. Το πόσες και ποιές πληροφορίες θα μπουν στο σύστημα εξαρτάται από τους διαθέσιμους νοητικούς πόρους. Το νοητικό μας σύστημα έχει συγκεκριμένους πόρους για την προσοχή που δεν είναι ανεξάντλητοι. Το ποιές πληροφορίες έχουν προτεραιότητα εξαρτάται από τα ερεθίσματα που μας ενδιαφέρουν περισσότερο μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Τώρα μέσα στο σύστημα της προσοχής εκεί δηλαδή που γίνεται η ενεργητική επεξεργασία των εισρεόμενων πληροφοριών αποτελείται από δύο ειδών διαδικασίες. Τις συνειδητές και ασυνείδητες διαδικασίες. Οι συνειδητές διαδικασίες: δεν περιλαμβάνουν δυσκολίες. Το άτομο πραγματοποιεί αυτές τις διαδικασίες έχοντας συνειδητή επίγνωση του τι κάνει. Ουσιαστικά η συνειδητή προσοχή ταυτίζεται με αυτό που λέμε Συνείδηση. Παλαιότερα η συνείδηση πιστευοταν ότι ήταν ταυτοσημη με την προσοχή. Πλέον όμως αποτελεί το συνειδητό της μέρος μόνο. Οι Ασυνείδητες: δυσκολότερο να μελετηθούν, δεδομένου ότι είναι αυτόματες διαδικασίες που βρίσκονται εκτός της συνειδητής μας επίγνωσης. Μαζί η επεξεργασία αυτών των δύο διαδικασιών θα προκαλέσει την δράση του ατόμου. Συνειδητές διαδικασίες vs. Ασυνείδητες διαδικασίες Συνείδηση Το φαινόμενο επίγνωσης του εσωτερικού και εξωτερικού μας κόσμου

9 Προσυνειδητή επεξεργασία
Κάποιες πληροφορίες που βρίσκονται εκτός της συνειδητής μας επίγνωσης, αλλά είναι διαθέσιμες προς γνωστική επεξεργασία (προσυνειδητό επίπεδο επίγνωσης). Αποθηκευμένες στη μνήμη πληροφορίες. Πως μπορούμε να μελετήσουμε όσα βρίσκονται εκτός συνειδητής επίγνωσης του ατόμου; 1. Φαινόμενο Ετοιμότητας (priming) - A.Marcel 2. Δοκιμασία της διαίσθησης – (Bowers et al., 1990) 3. Φαινόμενο «άκρη της γλώσσας» 4. «Τυφλή Όραση» Πληροφορίες που είναι διαθέσιμες προς γνωστική επεξεργασία, αλλά βρίσκονται επί του παρόντος εκτός της συνειδητής μας επίγνωσης, σε ενα προσυνειδητό επίπεδο επίγνωσης. Οι προσυνειδητές πληροφορίες περιλαμβάνουν αποθηκευμένες στη μνήμη πληροφορίες, τις οποίες δεν χρησιμοποιούμε σε γενικές γραμμές, αλλά μπορούμε να τις ανακαλέσουμε αν χρειαστεί. Πως μπορούμε να μελετήσουμε όσα βρίσκονται εκτός συνειδητής επίγνωσης του ατόμου; Οι ψυχολόγοι φαίνεται ότι έλυσαν το αυτό το πρόβλημα μελετώντας τα 4 αναφερόμενα φαινόμενα.

10 1. Φαινόμενο Ετοιμότητας (Priming)
H επεξεργασία ορισμένων ερεθισμάτων διευκολύνεται από την προηγούμενη παρουσίαση στο άτομο, ίδιων ή παρόμοιων ερεθισμάτων (priming stimuli). ΨΩΜΙ ΙΑΤΡΟΣ ΓΑΤΑ ΒΟΥΤΥΡΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΣΚΥΛΟΣ Πόσο γρήγορα μπορείτε να επεξεργαστείτε τη δεύτερη λέξη; Γρηγορότερα αν έχετε προεγερθεί με μια σχετική λέξη.

11 Προσυνειδητή Προετοιμασία
A.Marcel (1983) Συνθήκες Προσυνειδητή Προετοιμασία Συνειδητή Επίγνωση Προετοιμασία ερέθισμα προετοιμ. PALM οπτική μάσκα XXXX ερέθισμα-στόχος PINE OR WRIST απόκριση Body part or plant? χρόνος απόκρισης (RT) How fast? Ο Marcel (1983), χρησιμοποίησε λέξεις με διπλή σημασία. Δηλαδή μπορούν να εμπίπτουν σε διαφορετικές κατηγορίες. Π.χ. palm (as a body part and as a plant). Ο χρόνος παρουσίασης των priming stimuli ήταν τόσο σύντομος (λιγα ms) ώστε δεν επέτρεπε την εγγραφή των ερεθισμάτων και άρα την ανίχνευση τους στην συνειδητή επίγνωση του ατόμου. Έπειτα ακολουθούνταν από μια οπτική μάσκα, η οποία εμπόδιζε την παραμονή της λέξης στον αμφιβληστροειδή χιτώνα (όπισθεν επιφάνεια του ματιού που αποτελεί τον αισθητικό υποδοχέα των οπτικών ερεθισμάτων). Έτσι αβ δεν υπήρχε η μάσκα το τελευταίο ερέθισμα που θα παρέμεν στον αμφιβληστροειδή θα ήταν ο πρεοεγέρτης. Γι αυτο μπαίνει η μάσκα. Μετά ερχόνταν το κανονικό ερέθισμα-στόχος και οι συμμετέχοντες έπρεπε να απαντήσουν όσο πιο γρήγορα μπορούσαν. Εδώ το ερέθισμα προετοιμασίας είναι το palm (χέρι και φοίνικας). Το ερέθισμα στόχος ήταν ένα φυτό ή μέλος του σώματος (π.χ pine ή wrist). Οπότε δημιουργήθηκαν δύο διαφορετικές ομάδες. Η πρώτη της προσυνειδητής προετοιμασίας δεν ήξεραν ότι έβλεπαν ένα ερέθισμα προετοιμασίας λόγω του οπτικού masking, και η δεύτερη που είχε συνειδητή επίγνωση ότι της παρουσιαζόταν το ερέθισμα προετοιμασίας.

12 Πειραματική Διαδικασία Marcel
PALM PINE PALM PINE XXXX It’s a plant. Umm, it’s a plant. Προσυνειδητή συνθήκη Συνειδητή Συνθήκη

13 Προσυνειδητή Προετοιμασία Συνειδητή Επίγνωση-Προετοιμασία
Αποτελέσματα Συνθήκες Προσυνειδητή Προετοιμασία Συνειδητή Επίγνωση-Προετοιμασία Στόχοι: PINE or WRIST Γρηγορότεροι RT και για τις δύο λέξεις-στόχους Γρηγορότεοι RT για τη μια λέξη-στόχο, πιο αργοί RT για την άλλη λέξη-στόχο Ερμηνεία Και οι δύο σημασίες ενεργοποιούνται νοητικά Μόνο η μια σημασία λειτούργησε ως ερέθισμα προετοιμασίας, η άλλη έδρασε παρεμποδιστικά Σε αυτούς τους συμμετέχοντες φαίνεται ότι ενεργοποιήθηκε νοητικά μόνο η μια από τις δύο σημασίες της λέξης. Με άλλα λόγια μονο η μια από τις δύο σημασίες λειτούργησε ως ερέθισμα προετοιμασίας και διευκόλυνε(επιτάχυνε) την κατηγοριοποίηση της επόμενης σχετικής λέξης. Ωστόσο η δεύτερη σημασία της λέξης φαίνεται να λειτούργησε κατά κάποιον τρόπο ως αρνητικό ερέθισμα προετοιμασίας, εμποδίζοντας ουσιαστικά (επιβραδύνοντας) την κατηγοριοποίηση της επόμενης σχετικής λέξης. Έτσι όταν ο συμμετέχοντας έχει συνειδητή επίγνωση ότι είδε τη λέξη “palm”, ενεργοποιείται νοητικά μόνο μια από τις δύο σημασίες της λέξης, ενώ η νοητική ενεργοποίηση για την άλλη σημασία της λέξης εμποδίζεται. Αντίθετα, όταν η παρουσίαση της λέξης palm είναι τόσο σύντομη, ώστε ο συμμετέχοντας να μην έχει συνειδητή επίγνωση ότι είδε τη συγκεκριμένη λέξη, ενεργοποιούνται νοητικά και οι δύο σημασίες της λέξης και λειτουργούν ως ερέθισμα προετοιμασίας, διευκολύνοντας επόμενες κατηγοριοποιήσεις. Γίνεται λοιπό εμφανές μέσα από αυτά τα ευρήματα από το φαίνόμενο του priming ότι υπάρχει μια προσυνειδητή επεξεργασία η οποία μπορεί και να ευνοεί μάλιστα τις διαδικασίες της προσοχής, περισσότερο από μια συνειδητή επεξεργασία. Ύπαρξη προ-συνειδητών διαδικασιών. Μπορούν να διαδραματίζουν ένα σημαντικό και πολλές φορές πιο βοηθητικό ρόλο από τις συνειδητές διαδικασίες.

14 2. Δοκιμασία της διαίσθησης (Bowers et al., 1990)
Τριάδα Α Τριάδα Β επαγγελματική ακίνητος καυσαέρια σελίδα πιστωτική μουσική ΚΑΡΤΑ 1) Ποιά από τις δύο τριάδες έχει συνοχή; 2) Ποιά είναι η τέταρτη λέξη που συνδέει την τριάδα με τη συνοχή; Άλλο ένα παράδειγμα της πιθανής επίδρασης της προσυνειδητής επεξεργασίας των πληροφοριών. Πραγματοποιείται μέσω της εκτέλεσης έργων που έχουν μορφή «δυάδας τριάδων». Πιο συγκεκριμένα παρουσιάζονται ζευγάρια (δυάδες) ομάδων που αποτελούνται από τρεις λέξεις (τριάδες). Μια από τις τριάδες κάθε δυάδας αποτελείται από λέξεις που παρουσιάζουν πιθανή συνοχή, ενώ η άλλη τριάδα περιλαμβάνει τυχαίες, άσχετες μεταξύ τους λέξεις. Αφού παρουσιαστεί στους συμμετέχοντες η δυάδα των τριάδων, κατόπιν τους παρουσιάζονται άλλες λέξεις από τις οποίες θα επιλέξουν μια τέταρτη λέξη που θα πρέπει να σχετίζεται με μια από τις δύο τριάδες. Αυτό που ζητείται από τους συμμετέχοντες είναι: 1) Ποιά από τις δύο τριάδες έχει συνοχή και συνδέεται με μια τέταρτη λέξη 2)Ποιά είναι η τέταρτη λέξη που συνδέει την τριάδα με τη συνοχή. Το ενδιαφέρον σημείο εδώ (εξού και δοκιμασία διάισθησης), είναι ότι ενώ αρκετοί συμμετέχοντες δεν μπόρεσαν να καθορίσουν ποιά είναι η ενοποιητική λέξη, μπορούσαν ώστόσο να αναγνωρίσουν ποιά από τις δύο τριάδες έχει συνοχή. Αυτό δείχνει ότι έχουν κάποιου είδους προσυνειδητή γνώση, η οποία τους οδηγεί να επιλέξουν μια από τις δύο τριάδες, παρόλο που δεν γνώριζαν συνειδητά ποιά λέξη ενοποιεί την τριάδα αυτή. Αποτελέσματα Ακόμα και αν δεν μπορούσαν να καθορίσουν ποια είναι η ενοποιητική λέξη, μπορούσαν ωστόσο να αναγνωρίζουν ποια από τις δύο τριάδες είχε συνοχή. Προσυνειδήτη γνώση, η οποία τους οδηγεί να επιλέξουν μια από τις δύο τριάδες, παρόλο που δεν γνώριζαν συνειδητά ποιά λέξη ενοποιεί την τριάδα αυτή.

15 3. Φαινόμενο «άκρη της γλώσσας»
Προβληματική η μετάβαση των προσυνειδητών πληροφοριών στην συνειδητή επίγνωση του ατόμου. 3. Φαινόμενο «άκρη της γλώσσας» Προσπαθούμε να θυμηθούμε κάτι που ξέρουμε ότι είναι αποθηκευμένο στην μνήμη μας, αλλά δεν μπορούμε να το ανασύρουμε. Πληροφορίες «κολλούν» στο προσυνειδητό επίπεδο. Διάβασμα συγκεκριμένων λέξεων και των ορισμών τους. Φαίνεται λοιπόν από τη δοκιμασία διαίσθησης πως ενώ υπάρχει η προσυνειδητή πληροφορία, είναι προβληματική η μετάβαση της στην συνειδητή επίγνωση του ατόμου. Το πείραμα είχε ως εξής. Οι συμμετέχοντες διάβαζαν συγκεκριμένες λέξεις και τους ορισμούς τους για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Οι συμμετέχοντες δεν μπορούσαν να βρουν τη λέξη αλλά πίστευαν ότι την ξέρουν. Επιπλέον απαντούσαν με ακρίβεια σε ερωτήσεις όπως: ποιο είναι το πρώτο γράμμα της λέξης ή πόσες συλλαβές έχει. Τα ευρήματα καταδεικνύουν ότι παρόλο που η συνειδητή σκέψη δεν έχει ολοκληρωτική πρόσβαση σε ορισμένες προσυνειδητές πληροφορίες, οι τελευταίες ωστόσο εξακολουθούν να είναι διαθέσιμες στις διαδικασίες της προσοχής. Π.χ.: « όργανο που χρησιμοποιείται στην πλοήγηση για τη μέτρηση της γωνίας ανάμεσα σε ένα ουράνιο σώμα και ένα από τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα». (εξάντας) Διάβαζαν τον ορισμό, αλλά δεν θυμούνταν τη λέξη. Θυμούνταν όμως επιμέρους στοιχεία (π.χ. αρχικό γράμμα, αριθμός συλλαβών κλπ).

16 Ελεγχόμενες Διαδικασίες Αυτόματες Διαδικασίες
Ελάχιστη ή καθόλου (εμπρόθετη προσπάθεια απαιτείται για να αποφευχθεί η εκτέλεση αυτόματων διαδικασιών) Εμπρόθετη Προσπάθεια  Βαθμός συνειδητής επίγνωσης Εξ όλοκλήρου συνειδητή επίγνωση Εκτός συνειδητής επίγνωσης. Χρήση νοητικών πόρων Μεγάλο εύρος Αμελητέο Γραμμικά (με διαδοχικα βήματα) Παράλληλα (ταυτόχρονα και χωρίς σειρά) Τύπος επεξεργασίας Ταχύτητα επεξεργασίας Χρονοβόρες Γρήγορες Οι αυτόματες διεργασίες έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά: Γίνονται με μεγάλη ταχύτητα. Δε χρειάζονται προσοχή. Δεν υπόκεινται σε συνειδητό έλεγχο. Πραγματοποιούνται με «καταναγκαστικό» τρόπο. Οι μη αυτόματες διεργασίες από την άλλη: Είναι αργές στην εκτέλεσή τους. Απαιτούν κόπο και προσοχή. Είναι συνειδητές. Μηδαμινή εξάσκηση ή έργα με πολλά μεταβλητά χαρακτηριστικά Επαρκής εξάσκηση ή έργα με σταθερά χαρακτηριστικά. Το Καινοφανές των έργων Σχετικά υψηλό επίπεδο γνωστικής επεξεργασίας (ανάλυση ή σύνθεση) Επίπεδο επεξεργασίας Χαμηλό επίπεδο Βαθμός δυσκολίας έργων Υψηλός Χαμηλός Όσο πιο σύνθετο το έργο τόσο περισσότερη εξάσκηση για την αυτοματοποίηση του. Διεργασίες ρουτίνας μετατρέπονται από ελεγχόμενες σε αυτόματες. Διαδικασία εκμάθησης

17 Οι ελεγχόμενες διαδικασίες μπορούν να γίνουν αυτόματες μέσω εξάσκησης.
Όποια διαδικασία κατανέμεται σε μια από τις δύο κατηγορίες, δεν σημαίνει ότι ανήκει αποκλειστικά εκεί. Είναι μη απόλυτος ο διαχωρισμός. Πολλά από τα έργα που αρχικά απαιτούν ελεγχόμενες διαδικασίες στο τέλος γίνονται αυτόματα. Όταν οδηγούμε για παράδειγμα για μεγάλο χρονικό διάστημα και τελειοποιήσουμε την οδήγηση μας, τότε η οδήγηση μας κάτω από φυσιολογικές συνθήκες γίνεται αυτόματα. Το ίδιο συμβαίνει και με μια υπό μάθηση ξένη γλώσσα. Όταν ξεκινάμε την εκμάθηση της ξένης γλώσσας σκεφτόμαστε και μεταφράζουμε λέξη λέξη. Μετά από καιρό η συνειδητή μας προσοχή στρέφεται πλέον στο περιεχόμενο της ομιλίας και όχι στη διαδικασία της ομιλίας που έχει πια αυτοματοποιηθεί. Αυτοματοποίηση: Η διαδικασία μιας δεξιότητας να μετατραπεί από ολοκληρωτικά συνειδητή σε (σχετικά) αυτόματη.

18 Αυτοματοποίηση: Δύο εξηγήσεις
Θεωρία της ενοποίησης των επιμέρους σταδίων (Anderson, 1983) - Η εξάσκηση οδήγει στην ενοποίηση. Όλο και λιγότερη προσοχή απαιτείται. Άτομο ενοποιεί βαθμιαία τα επιμέρους στάδια μιας διαδικασίας μέσω της εξάσκησης. Η διαδικασία τελικά μετατρέπεται σε μια ενιαία οντότητα και δεν είναι πια συνάθροιση μεμονωμένων σταδίων: Θεωρία αυτοματισμού (Logan, 1988) Η ερμηνεία 1 , μπορεί να εξηγήσει καλύτερα γενικότερα αντιδράσεις του ατόμου που σχετίζονται με την αυτοματοποίηση, ενώ η ερμηνεία 2 είναι ικανή να εξηγήσει καλύτερα τις συγκεκριμένες αντιδράσεις του ατόμου για συγκεκριμένα ερεθίσματα. - Ανάσυρση συγκεκριμένων διαδικασιών από τη μνήμη μας. Παράλειψη της γενικής διαδικασίας. Απαιτείται λιγότερη προσοχή. Βαθμιαία συσσώρευση γνώσης σχετικά με συγκεκριμένες αντιδράσεις σε συγκεκριμένα ερεθίσματα.

19 Practice effect/ Επίδραση εξάσκησης στην Αυτοματοποίηση
Ο ρυθμός βελτίωσης της απόδοσης που οφείλεται στην επίδραση της εξάσκησης, έχει φθίνουσα πορεία. Σε αυτό το σχήμα τώρα βλέπουμε μια γραφική αναπαράσταση της αυτοματοποίησης. Πως δηλαδή αυτοματοποιείται μια x διαδικασία μέσα στο χρόνο. Η οριζόντια στήλη δείχνει τον αριθμό των δοκιμών που πραγματοποιούνται, δηλαδή προς τα δεξιά αυξάνεται η εξάσκηση. Η κάθετη στήλη μας δείχνει το ρυθμό βελτίωσης, όσο πιο ψηλά τόσο περισσότερη μάθηση συντελείται. Από το σχήμα λοιπόν τι καταλαβαίνουμε. Ότι με την πάροδο του χρόνου και λόγω εξάσκησης η διαδικασία αυτοματοποιείται. Όμως ο ρυθμός αυτοματοποίησης έχει φθίνουσα πορεία. Ενώ στην αρχή υπάρχει μια απότομη αύξηση του ρυθμού βελτιώσης της απόδοσης, εν συνεχεία πέφτει αυτός ο ρυθμός. Θα λέγαμε ότι υπάρχει μια φθίνουσα πορεία ως συνάρτηση του χρόνου. Αυτό σημαίνει ότι το ποσό της μάθησης που συντελείται μέσω της εξάσκησης μειώνεται, όσο περισσότερο εξασκείται το άτομο και φτάνει σταδιακά σε ένα επίπεδο όπου σταθεροποιείται και παύει πλέον να συντελείται μάθηση. Στο τέλος η καμπύλη τείνει να γίνει ευθεία. (Σχεδόν αυτόματη πλέον η διαδικασία δεν γίνεται κάτι άλλο, αν ήταν πλήρως αυτόματη θα έφτανε στο 100%). Ερωτήσεις: 1. Σε ποιά περιοχή της καμπύλης φαίνεται ότι η διαδικασία είναι ελεγχόμενη και σε ποιά είναι αυτόματη, τι θα μου απαντούσατε; 2. Με βάση τις διαφορές που σας ανέφερα πριν σχετικά με τις διαφορές μεταξύ ελεγχόμενων/ αυτόματων διαδικασιών παίζει ρόλο η δυσκολία του έργου. Ως προς την i) δυσκολία, ii) ταχύτητα. Ποιά από τις δύο καμπύλες αντικατοπτρίζει ένα δύσκολο έργο, και ποιά ένα έυκολο. Δύσκολο έργο: πιο αργή μάθηση, όχι τόσο υψηλη απόδοση Εύκολο έργο: πιο γρήγορη μάθηση, όχι τόσο χαμηλή απόδοση Η επίδραση εξάσκησης μειώνεται όσο το ποσό μάθησης αυξάνεται.

20 Φαινόμενο Stroop Πείτε το χρώμα της μελάνης των παρακάτω συμβόλων όσο το δυνατόν γρηγορότερα. χχχχ χχχχ χχχχ χχχχ χχχχ χχχχ χχχχ χχχχ χχχχ χχχχ χχχχ χχχχ χχχχ χχχχ χχχχ χχχχ χχχχ Μέχρι τώρα σχολιάζαμε μια διαδικασία μόνο για το αν είναι ελεγχόμενη ή αυτόματη ή για το πως γίνεται από ελεγχόμενη, αυτόματη. Όμως σε ένα έργο δεν υπάρχουν μόνο ελεγχόμενες ή αυτόματες διαδικασίες αλλά μπορούν να συνυπάρχουν περισσότερες διαδικασίες (και μάλιστα αυτό συμβαίνει συνήθως στην καθημερινή μας ζωή). Αυτές οι διαδικασίες μπορουν να παρεμβάλλονται και να εμποδίζουν η μια την άλλη, ή να δρουν συνεργατικά. Ένα από τα πιο δημοφιλή έργα που έχουν πραγματοποιηθεί στον κλάδο της πειραματικής ψυχολογίας και σχετίζεται με την παρεμβολή αυτόματων και ελεγχόμενων διαδικασίων είναι το φαινόμενο Stroop. (stroop effect – προσοχή) -Αρχικά, διάβασμα των χρωμάτων. Ιδιαιτερα εύκολο έργο. Άρα πολύ γρήγοροι χρόνοι απόκρισης και μεγάλη ακρίβεια.

21 Πείτε το χρώμα της μελάνης των παρακάτω λέξεων όσο το δυνατόν γρηγορότερα.
κόκκινο κίτρινο μπλε πράσινο κίτρινο μπλε κόκκινο πράσινο μπλε κόκκινο μπλε κίτρινο πράσινο κίτρινο κόκκινο μπλε πράσινο Προσθήκη λέξεων που ταιριάζουν όμως με το χρώμα. Καλά αυτοματοποιημένη διαδικασία η ανάγνωση και σε συνδυασμό με το εύκολο έργο με το οποίο ταιριάζουν. Συνεργατική δράση. Ακόμα καλύτερα αποτελέσματα.

22 Τα παιδιά πολύ καλύτερα σε αυτό το έργο!
Πείτε το χρώμα της μελάνης των παρακάτω λέξεων όσο το δυνατόν γρηγορότερα. κόκκινο κίτρινο μπλε πράσινο κίτρινο μπλε κόκκινο πράσινο μπλε κόκκινο μπλε κίτρινο πράσινο κίτρινο κόκκινο μπλε πράσινο Τώρα δημιουργούμε λέξεις οι οποίες φτιάχνουν μη ταιριαστά ζεύγη με το χρώμα του μελανιού. Πάλι ζητείται να ονομαστεί το μελάνι. Κακά αποτελέσματα/ Δύσκολο να ονομαστεί το μελάνι. Πιο αργές αντιδράσεις και περισσότερα λάθη σε σχέση με τις προηγούμενες συνθήκες. Μια εξήγηση για αυτήν τη δυσκολία της δοκιμασίας Stroop, είναι ότι το διάβασμα είναι πλέον μια αυτόματη διαδικασία για του ενήλικες που δεν υπόκειται εύκολα στο συνειδητό έλεγχο του ατόμου. Γι αυτο είναι πολύ δύσκολο για το άτομο να απέχει από την ανάγνωση και να επικεντρωθεί στο χρώμα του μελανιού. Ενδεικτικό ότι τα παιδιά είναι πολύ καλύτερα! (διάβασμα δεν είναι αυτόματη διαδικασία). Τα παιδιά πολύ καλύτερα σε αυτό το έργο!

23 Θετικά παραδείγματα της Αυτοματοποίησης
- Σημασία της αυτοματοποίησης διαφόρων πρακτικών ασφαλείας. Αρνητικές επιπτώσεις της Αυτοματοποίησης Αφηρημένη εκτέλεση αυτόματων διαδικασιών. Σημασία της αυτοματοποίησης διαφόρων πρακτικών ασφαλείας, ιδιαίτερα για άτομα που κάνουν υψηλού κινδύνου επαγγέλματα. (π.χ. Πιλότοι, δύτες, πυροσβέστες). π.χ. Δύτες πρέπει να βασίζονται στις αυτόματες διαδικασίες σε πιθανή στιγμή πανικού, για αυτό και κατα την εκπαίδευση επαναλαμβάνουν άπειρες φορές την ίδια διαδικασία (αφαίρεση της ζώνης με τα βαρίδια). Αρνητικό στοιχείο της αυτοματοποίησης, η επαναληψιμότητα. Κάποιες αυτόματες διαδικασίες που έχουμε συνηθίσει κινδυνεύουν να αποτελέσουν απειλή για τη ζωή του ατόμου: Ellen Langer (1989) παρουσίαζει ένα παράδειγμα το οποίο ορίζει ως απροσεξία (mindlessness): Κυβερνήτης αεροπλάνου πραγματοποιούσε έναν ελεγχο ρουτίνας πριν από την απογείωση και δεν πρόσεξε ότι ένα αντιψυκτικο κουμπί ήταν στο off (οπως γίνεται στις συνηθεις καλες καιρικές συνθήκες), εκείνη τη μέρα είχε παγετό. Συντριβή. Αφηρημένη εκτέλεση αυτόματων διαδικασιών. Αυξημένος κίνδυνος γία απροσεξίες. (mindlessness) 1982- δυστύχημα Air Florida. Απροσεξία του Πιλότου

24 Πώς μπορούμε να μειώσουμε τις απροσεξίες;
Κατάλληλη ανατροφοδότηση «Εξαναγκαστικές λειτουργίες», οι οποιες παιζουν το ρολο φυσικων εμποδίων, καθοτι αν δεν πραγματοποιηθούν καθίσταται αδύνατη η εκτέλεση μιας αυτόματης διαδικασίας που μπορεί να οδηγήσει σε απροσεξία.

25 Λάθη vs. Απροσεξίες (J.Reason, 1990)
Λάθη: σφάλματα που αφορούν στην επιλογή ενός στόχου ή στην επιλογή του τρόπου πραγματοποιήσης ενός στόχου. Aπροσεξίες: σφάλματα που αφορούν στην εκτέλεση του επιλεγμένου τρόπου πραγματοποιήσης ενός στόχου. - Αφορούν εμπρόθετες και ελεγχόμενες διαδικασίες - Αφορούν αυτόματες διαδικασίες. - Συμβαίνουν όταν: Παρεκκλινουμε απο αυτοματες διαδικασιες Οταν διακοπτονται οι αυτοματες διαδικασιες -

26 Κύριες λειτουργίες της Προσοχής
Ανίχνευση σήματος Επαγρύπνηση Αναζήτηση Επιλεκτική Προσοχή Κατανεμημένη Προσοχή 3 βασικές λειτουργίες: Ανίχνευση Σήματος: Αφορά στην επαγρύπνιση και την αναζήτηση μας, όπου πρέπει να προσέχουμε για την εμφάνιση ενός συγκεκριμένου ερεθίσματος. Επιλεκτική προσοχή: Όταν έχουμε εντοπίσει το ερέθισμα και επιλέγουμε να στρέψουμε την προσοχή μας σε κάποια ερεθίσματα και να αγνοήσουμε κάποια άλλα. Κατανεμημένη προσοχή: συμβαίνει όταν μοιράζουμε την προσοχή σε περισσότερα από ένα ερεθίσματα ταυτόχρονα.

27 1. Ανίχνευση Σήματος Θεωρία της ανίχνευσης σήματος (Signal Detection Theory = SDT) Μέτρο ευαισθητοποίησης του ατόμου στην παρουσία ενός στόχου. Η προσπάθεια ανίχνευσης σήματος-στόχου έχει 4 πιθανά αποτελέσματα: Θετική ορθή αναγνώριση (hit - correct positive) Θετικό σφάλμα (false alarm- false positive) Αρνητικό σφάλμα (miss – false negative) Αρνητική ορθή αναγνώριση (correct rejection - correct negative)

28 Υψηλό κριτήριο: λιγότερα hits, αλλά και λιγότερα false alarms.
Επιλογή κριτηρίου στηρίζεται στις προτιμήσεις του ατόμου. Πόσο εύκολα ή δύσκολα γίνονται οι ορθές αναγνωρίσεις. Υψηλό κριτήριο: λιγότερα hits, αλλά και λιγότερα false alarms. Χαμηλό κριτήριο: περισσότερα hits, αλλά και περισσότερα false alarms. 2ος Παγκόσμιος Πόλεμος Radar waves για τον εντοπισμό εχθρικών αεροσκαφών. Στρατιώτες έπρεπε να αναγνωρίσουν αν τα spots ήταν εχθροί ή απλός θόρυβος (π.χ. Πτηνά) Συνέπειες Αν ο εχθρός πέρναγε απαρατήρητος, άνθρωποι θα πέθαιναν. Πολύ υψηλό κόστος. Υψηλό ξόδεμα χρημάτων. Όχι τόσο υψηλό κόστος. Συνήθως το ζητούμενο σήμα-στόχος είναι δύσκολο να ανιχνευτεί και κρίνεται με βάση αμφισβητίσιμα, ασαφή κριτήρια. Επιλογή κριτηρίου στηρίζεται στις προτιμήσεις του ατόμου, που βασίζονται στη σχέση κέρδους & ζημιάς για ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα. Ο καθορισμός των ορθών αναγνωρίσεων (hits) θα εξαρτηθεί από το κριτήριο που θα χρησιμοποιήσουμε για να ορίσουμε το αποτέλεσμα μιας ανίχνευσης σήματος ως θετικά ορθής αναγνώρισης, καθώς και από το πόσο πρόθυμοι είμαστε να ρισκάρουμε πολλά πιθανά θετικά σφάλματα. Έτσι το κριτήριο θα καθορίσει τον αριθμό των hits δλδ των θετικών ορθών αναγνωρίσεων ή των αρνητικών σφαλμάτων. Πολλες φορές οι συνέπεις από ένα miss είναι τόσο σοβαρές, ώστε αναγκαζόμαστε να κάνουμε πολύ πιο ελαστικά τα κριτήρια με τα οποία ορίζουμε μια θετική αναγνώριση ως τέτοια. Π.χ. ιατρικές διαγνώσεις με θετικά αποτελέσματα που παραπέμπουν τον ασθενή σε περισσότερες εξετάσεις. Radar detection: Σε καιρό πολέμου προτιμούμε χαμηλό κριτήριο, σε καιρό ειρήνης υψηλό κριτήριο.

29 Επαγρύπνηση Η ικανότητα του ατόμου να προσέχει, για παρατεταμένη χρονική διάρκεια, για την εμφάνιση ενός συγκεκριμένου ερεθίσματος-στόχου μέσα σε ένα περιβάλλον. Περιμένει ένα σήμα που γνωρίζει του οποίου μπορεί να μην ξέρει ούτε το ακριβές χρονικό ούτε χωρικό διάστημα που θα εμφανιστεί. Μειώνεται σημαντικά με την πάροδο του χρόνου (30 min). Αυξάνονται τα misses και τα false alarms. Πιθανές Λύσεις Αφορά στην ικανότητα του ατόμου να προσέχει για παρατεταμένη χρονική διάρκεια, για την εμφάνιση ενός συγκεκριμένου ερεθίσματος-στόχου μέσα σε ένα περιβάλλον. Περιμένει ένα σήμα που γνωρίζει του οποίου μπορεί να μην ξέρει ούτε το ακριβές χρονικό ούτε χωρικό διάστημα που θα εμφανιστεί. Η επαγρύπνιση είναι απαραίτητη σε περιβάλλοντα όπου ένα δεδομένο ερέθισμα εμφανίζεται σπάνια, αλλά απαιτεί την άμεση προσοχή ενός ατόμου μόλις εμφανιστεί. (π.χ. ρανταρ σε θεματα αμυνας, αλλα και επβατηγων αεροπλανων). Συχνά διαλείμματα Εμφάνιση παρόμοιων ερεθισμάτων με τα σήματα-στόχους

30 Αναζήτηση Ενεργητικό και επιδέξιο ψάξιμο ενός ερεθίσματος-στόχου. Ψάχνουμε για συγκεκριμένα ερεθίσματα χωρίς να γνωρίζουμε που θα εμφανιστούν στο περιβάλλον. Πιθανά τα θετικά σφάλματα, ειδικά όταν υπάρχουν περισπασμοί (άλλα σήματα-ερεθίσματα που αποσπούν την προσοχή μας από ένα συγκεκριμένο σήμα-στόχο). Ο βαθμός δυσκολίας κατά την αναζήτηση εξαρτάται από τον αριθμό i) των στόχων και ii) των περισπαστών. Αναζήτηση χαρακτηριστικών vs. Συνδυαστική αναζήτηση. Ενώ η επαγρύπνιση αφορά στην παθητική αναμονή της εμφάνισης ενός ερεθίσματος-στόχου. Αντίθετα η αναζήτηση αφορά το ενεργητικό και πολλές φορές επιδέξιο ψάξιμο ενός σήματος-στόχου. Κατά την αναζήτηση το άτομο εξετάζει το περιβάλλον για συγκεκριμένα ερεθίσματα, ψάχνει δηλαδή ενεργά για κάτι, χωρίς να γνωρίζει σε ποιό σημείο του περιβάλοντος θα εμφανιστεί.

31 Δεν υπάρχει επίδραση των περισπαστών ή του αριθμού τους (μέγεθος σετ).
Αναζήτηση Χαρακτηριστικών: Το περιβάλλον σκανάρεται για ένα συγκεκριμένο χαρακτηριστικό (π.χ. χρώμα, σχήμα, μέγεθος, προσανατολισμός). Δεν υπάρχει επίδραση των περισπαστών ή του αριθμού τους (μέγεθος σετ). Συνδυαστική αναζήτηση: Δεν υπάρχει ένα ιδιαίτερο, διακριτό χαρακτηριστικό.Ψάξιμο για συνδυασμό χαρακτηριστικών. Διαφορετική επίδραση των περισπασμών: - Όταν ψάχνουμε για κάποια διακριτά χαρακτηριστικά (π.χ. χρώμα, μέγεθος, προσανατολισμός), τότε διενεργούμε αναζήτηση χαρακτηριστικών, κατά την οποία εξετάζουμε το περιβάλλον για ένα ή περισσότερα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά γνωρίσματα (Treisman). Εδώ η επιβραδυντική επίδραση των περισπασμών είναι μικρή. - Δυσκολότερη είναι η αναζήτηση όταν ψάχνουμε ένα σήμα-στόχο που δεν έχει κανένα ιδιαίτερο, διακριτό χαρακτηριστικό. Τότε διενεργούμε την συνδυαστική αναζήτηση για να εντοπίσουμε τον στόχο. Στην συνδυαστική αναζήτηση ψάχνουμε για έναν συγκεκριμένο συνδυασμό χαρακτηριστικών. Π.χ. η διαφορά μεταξύ των T,L είναι ο ιδιαίτερος τρόπος με τον οποίο συνδυάζονται οι δύο γραμμές και όχι κάποιο μεμονωμένο χαρακτηριστικό του κάθε γράμματος. Εδώ οι περισπαστές παίζουν καθοριστικό ρόλο και καθυστερούν την αναζήτηση, γιατί έχουν κοινά χαρακτηριστικά με το ερέθισμα στόχο. Εδώ παίζει ρόλο επίσης το μέγεθος του σετ των ερεθισμάτων. Όσο περισσότερα τόσο καθυστερεί η αναζήτηση. 1. -Βρείτε το γράμμά Ο -Βρείτε το μαύρο Ο 2. Βρείτε το γράμμα T - Ποιό από τα 2 ευκολότερο (το μικρό σετ). - Ευκολότερο ή δυσκολότερο από το feature search. Εξαρτάται από την επίδραση των περισπαστών ή του αριθμού τους (μέγεθος σετ).

32 “Βρείτε το μπλε τετράγωνο”
Συνδυαστική αναζήτηση / Μικρό σετ

33 Συνδυαστική αναζήτηση / Μεγάλο σετ

34 “Pop out effect” Αναζήτηση χαρακτηριστικών

35 Θεωρία Ενοποίησης των Χαρακτηριστικών
(Treisman & Sato, 1990) Γιατί είναι εύκολη η αναζήτηση χαρακτηριστικών, και όχι η συνδυαστική αναζήτηση ;;; Μοντέλο με νοητικούς χάρτες που αναπαριστούν κάθε χαρακτηριστικό που βρίσκεται στο οπτικό μας πεδίο. Αναζήτηση χαρακτηριστικών Παράλληλη /γρήγορη διαδικασία Όλοι οι νοητικοί χάρτες εξετάζονται ταυτόχρονα. Δεν υπάρχει επίδραση του μεγέθους της οπτικής επίδειξης. Συνδυαστική Αναζήτηση: - Διαδοχική επεξεργασία Ένα επιπλέον στάδιο γνωστικής επεξεργασίας. «Νοητική κόλλα» που συνενώνει δύο ή περισσότερα χαρακτηριστικά σε μια αναπαράσταση ενός αντικειμένου. Επίδραση μεγέθους της οπτικής ένδειξης. Εξηγεί γιατί η αναζήτηση χαρακτηριστικών είναι σχετικά εύκολη, ενώ η συνδυαστική αναζήτηση είναι σχετικά δύσκολη. Προτείνει ένα μοντέλο με το οποίο ο ανθρώπινος νους εκτελεί οπτικές αναζητήσεις. Εκεί ο κάθε ανθρωπος έχει ένα νοητικό χάρτη όπου αναπαρίσταται κάθε χαρακτηριστικό που βρίσκεται εντός του οπτικού του πεδίου. Υπάρχει ένας νοητικός χάρτης για το κάθε χρώμα, μέγεθος, σχήμα ή προσανατολισμό του κάθε ερεθίσματος που βρίσκεται μέσα στο οπτικό μας πεδίο. Τα χαρακτηριστικά του κάθε ερεθίσματος αναπαρίστανται άμεσα , ταυτόχρονα και χωρίς να απαιτείται χρήση νοητικών πόρων της προσοχής. Άρα όταν διενεργούμε αναζήτηση χαρακτηριστικών, ψάχνουμε ουσιαστικά τον αντίστοιχο νοητικό χάρτη για την εμφάνιση οποιασδήποτε ενεργοποίησης σε οποιοδήποτε σημείο του οπτικού μας πεδίου. Η διαδικασία αυτή γίνεται παράληλα (δηλαδή όλοι οι νοητικοί χάρτες εξετάζονται ταυτόχρονα) οπότε δεν υπάρχει επίδραση του μεγέθους της οπτικής επίδειξης. Αντίθετα όταν διενεργούμε συνδυαστική αναζήτηση, απαιτείται ένα επιπλέον στάδιο γνωστικής επεξεργασίας. Γιατί πλέον δεν αρκεί η ενεργοποίηση ενός νοητικού χάρτη που αντιστοιχει σε ένα χαρακτηριστικό. Αλλά ψάχνουμε ένα συνδυασμό χαρακτηριστικών άρα και συνδυασμό νοητικών χαρτών. Το στάδιο της επιπλέον γνωστικής επεξεργασίας πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τους νοητικούς πόρους της προσοχής, σαν ένα είδος «νοητικής κόλλας» προκειμένου να συνενώσουμε δύο ή περισσότερα χαρακτηριστικά σε μια αναπαράσταση ενός αντικειμένου. Η διαδικασία αυτή δεν γίνεται παράλληλα αλλά διαδοχικά, καθώς μπορούν να συνενωθούν τα χαρακτηριστικά ενός μόνο αντικειμένου κάθε φορά. Ως εκ τούτου υπάρχει επίδραση του μεγέθους της οπτικής επίδειξης.

36 Θεωρία της Ομοιότητας (Duncan & Humphreys, 1989; 1992)
Εναλλακτική ερμηνεία στα ευρήματα της Treisman. Όσο μεγαλύτερη η ομοιότητα στόχου/περισπαστών, τόσο δυσκολότερη η ανίχνευση. Όσο μεγαλύτερη η ανομοιότητα των διαφορετικών περισπαστών, τόσο αυξάνεται ο βαθμός δυσκόλίας. To μοντέλο της Treisman δεν χαίρει πλήρους αποδοχής. Πρότειναν μια εναλλακτική ερμηνεία για πολλά από τα ευρήματα της Treisman. Σύμφωνα με τη θεωρία τους τα ευρήματα είναι δυνατόν να ερμηνευθουν απλά ως αποτέλεσμα του γεγονότος, ότι όσο μεγαλύτερη είναι η ομοιότητα ανάμεσα στο σήμα-στόχο και τους περισπασμούς, τόσο αυξάνεται η δυσκολία ανίχνευσης του σήματος-στόχου. Άρα υψηλός βαθμός στόχου/περισπασμών δύσκολο να ανιχνευθούν, ενώ ο υψηλός βαθμός ανομοιότητας ευκολότερο να ανιχνευθεί. Εντοπίστε τον μαύρο κύκλο. Ο στόχος παρουσιάζει μεγάλο βαθμό ομοιότητας και είναι δύσκολο να εντοπιστεί. Σύμφωνα με τους Duncan-Humphreys ένας επιπλέον παράγοντας που διευκολύνει την αναζήτηση είναι η ομοιότητα των περισπασμών. Διαφορετικοί περισπασμοί αυξάνουν την δυσκολία. Άρα ο βαθμός δυσκολίας αναζήτησης εξαρτάται από την ομοιότητα στόχου- περισπαστών και τον βαθμό ανομοιότητας μεταξύ των περισπαστών και όχι από τον αριθμό των χαρακτηριστικών των ερεθισμάτων που πρέπει να συνενωθούν (όπως υποστηρίζει η Treisman). Άρα ο βαθμός δυσκολίας αναζήτησης εξαρτάται από i) την ομοιότητα στόχου- περισπαστών και ii) τον βαθμό ανομοιότητας μεταξύ των περισπαστών. Kαι όχι από τον αριθμό των χαρακτηριστικών των ερεθισμάτων που πρέπει να συνενωθούν.

37 Εντοπίστε το γράμμα «R» στις παρακάτω οπτικές επιδείξεις.
-Από τη μια υπάρχει μεγάλη ανομοιότητα μεταξύ των περισπαστών και για τα δύο έργα. Άρα υψηλός βαθμός δυσκολίας και στα δύο. Δεν μπορούμε να διεξάγουμε κάποιο συμπέρασμα μόνο από αυτό. -Άρα πρέπει να στραφούμε στον δεύτερο παράγοντα που επηρεάζει σύμφωνα με τη θεωρία της ομοιότητας. Δηλαδή το ποσοστό ομοιότητας μεταξύ στόχου και περισπαστών. Κεφαλαία γράμματα πιο όμοια με τον στόχο, άρα δυσκολότερο το αριστερό έργο. Ποιό έργο από τα δύο είναι ευκολότερο με βάση τη θεωρία της ομοιότητας;

38 “Μετρήστε πόσες φορές ανταλλάσουν πάσες οι παίκτες που φορούν άσπρα”
2. Επιλεκτική Προσοχή Επικέντρωση της προσοχής σε ένα ερέθισμα και στον αποκλεισμό των άλλων. “Μετρήστε πόσες φορές ανταλλάσουν πάσες οι παίκτες που φορούν άσπρα”

39 Παράγοντες που ενισχύουν την Επιλεκτική Προσοχή
Φαινόμενο του Κοκτέιλ πάρτι (Cherry, 1953) Πώς μπορούμε να παρακολουθήσουμε μια συνομιλία ανάμεσα σε περισπασμούς άλλων συνομιλιών; Παράγοντες που ενισχύουν την Επιλεκτική Προσοχή Διακριτά αισθητικά χαρακτηριστικά φωνής (τόνος, ρυθμικότητα, ταχύτητα) Ένταση ήχου Πηγή ήχου Όπως είδαμε και από το παράδειγμα του γορίλα, από τους απλούστερους τρόπους για να μελετήσουμε την επιλεκτική προσοχή είναι μέσω των καθημερινών μας βιωματικών εμπειριών. Αυτό το παράδειγμα είχε να κάνει με την οπτική προσοχή. Για την ακουστική προσοχή, υπάρχει το γνωστό παράδειγμα του φαινόμενου του κοκτέιλ πάρτυ όπως το ονόμασε ο Cherry to 1953. Βρήκε μέσα από τα πειράματα του ότι 3 κύριοι παράγοντες μπορούν να ενισχύσουν την επιλεκτική προσοχή: Διακριτά αισθητικά χαρακτηριστικά φωνής (τόνος, ρυθμικότητα, ταχύτητα). Ένταση ήχου. Πηγή ήχου. Εστιάζοντας λοιπον την προσοχή μας στα φυσικά χαρακτηριστικά της φωνής του ομιλητή στόχου, μπορούμε να αποφύγουμε να αποσπαστεί η προσοχή μας από το σημασιολογικό περιεχόμενο της ομιλίας άλλων ομιλητών.Το ίδιο και η ένταση της φωνής. Τα πειράματα του δεν είχαν σχέση με το κοκτέιλ πάρτυ αλλά μελέτησε την επιλεκτική προσοχή μέσα από ένα ελεγχόμενο πειραματικό περιβάλλον. Εφηύρε το έργο της ακουστικής επισκίασης.

40 Ακουστική Επισκίαση (Shadowing) – Cherry, 1953
Πειραματική διαδικασία: Δύο διαφορετικά μηνύματα ταυτόχρονα. Συμμετέχοντες πρέπει να παρακολουθούν το ένα μήνυμα και να αγνοούν το άλλο. Να το επαναλάβουν μεγαλόφωνα όσο το δυνατόν γρηγορότερα. O συμμετέχων ακούει δύο διαφορετικά μηνύματα, και στη συνέχεια του ζητείται να επαναλάβει μεγαλόφωνα, όσο το δυνατόν γρηγορότερα μετά το άκουσμα των μηνυμάτων, μόνο το ένα από τα δύο μηνύματα. Με άλλα λόγια ο συμμετέχων έπρεπε να παρακολουθήσει το ένα μήνυμα και να αγνοήσει το άλλο.

41 Διακουστική παρουσίαση
Δύο είδη παρουσίασης Διακουστική παρουσίαση Διχωτική παρουσίαση 2 διαφορετικά μηνύματα και στα 2 αυτιά. 1 διαφορετικό μήνυμα σε κάθε αυτί. Αποτελέσματα Αποτελεσματική «επισκίαση» μόνο στα μηνύματα του έργου διχωτικής παρουσίασης. Ικανότητα παρατήρησης φυσικών και αισθητικών αλλαγών στο παραμελημένο μήνυμα (ένταση, τόνος, φύλο), αλλά όχι σημασιολογικές αλλαγές (π.χ αγγλικά/γερμανικά). Αδύνατη η παρακολούθηση μόνο του ενός μηνύματος κατά την διακουστική παρουσίαση. Σε κάποιους από τους συμμετέχοντες γινόταν διακουστική παρουσίαση (binaural presentation) όπου ο Cherry έστελνε και στα δύο αυτιά ταυτόχρονα δύο ίδια μηνύματα (ή μερικές φορές μόνο ένα μήνυμα), ενώ σε κάποιους άλλους συμμετέχοντες χρησιμοποιούσε τη διχωτική παρουσίαση (dichotic presentation), όπου έστελνε ταυτόχρονα ένα διαφορετικό μήνυμα σε κάθε αυτί. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι συμμετέχοντες μπορούσαν πολύ αποτελεσματικά να «επισκιάζουν» τα διαφορετικά μηνύματα στο έργο διχωτικής ακοής, και μάλιστα με σχετικά μεγάλη ακρίβεια. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια του έργου διχωτικής ακοής οι συμμετέχοντες μπορούσαν να παρατηρούν φυσικές, αισθητικές αλλαγές που συνέβαιναν στο παραμελημένο (unattended) μήνυμα όπως αλλαγές στην ένταση, τόνο, ανδρική γυναικεία. Αντίθετα δεν μπορούσαν να παρατηρήσουν αλλαγές σημασιολογικής φύσεως στο παραμελημένο μήνυμα, ενώ δεν μπορούσαν να παρατηρήσουν αν η γλώσσα άλλαζε από τα αγγλικά στα γερμανικά ή αν το μήνυμα διαβαζόταν ανάποδα. Αντίθετα τα αποτελέσματα για την διακουστική παρατήρηση, έδειξαν ότι ήταν αδύνατο να παρακολουθήσουν μόνο το ένα μήνυμα κατά την ταυτόχρονη διακουστική παρουσίαση δύο ξεχωριστών μηνυμάτων. Είναι σαν αποσπάσουμε την προσοχή μας από μια κατάσταση, ενώ αυτή βρίσκεται σε μια άλλη.

42 Μοντέλα Επιλεκτικής Προσοχής
Υποστηρίζουν την ύπαρξη ενός φίλτρου απ’ όπου περνούν οι εισερχόμενες πληροφορίες; Σε ποιό σημείο της διαδικασίας δραστηριοποιείται αυτό το φίλτρο; Έχουν προταθεί διαφόρων ειδών μοντέλα για τη λειτουργία της επιλεκτικής προσοχής. Μοντέλα που διαφοροποιούνται ανάλογα με το αν υποστηρίζουν την ύπαρξη ενος διακριτού φίλτρου απ’ όπου περνούν οι εισερχόμενες πληροφορίες, καθώς κι ανάλογα με το σημείο της διαδικασίας επεξεργασίας των πληροφοριών στο οποίο θεωρούν ότι δραστηριοποιείται αυτό το φίλτρο.

43 Μοντέλο Φίλτρου Αρχικής Επιλογής
Broadbent (1958) Oι εισερχόμενες πληροφορίες φιλτράρονται αμέσως μόλις περάσουν το στάδιο της αισθητηριακής καταγραφής. Μόνο ένα κανάλι αισθητικών πληροφοριών μπορεί να διαπεράσει το φίλτρο και να προχωρήσει στο στάδιο της αντιληπτικής επεξεργασίας, κατά το οποίο αποδίδεται νόημα στις αισθητικές πληροφορίες. Εξαίρεση τα ερεθίσματα με διακριτά χαρακτηριστικά (π.χ. τόνος ή ενταση). Σε μια από τις πρώτες θεωρίες για την προσοχή, ο Broadbent βασίστηκε στα αποτελέσματα του Cherry, ο οποίος είδε ότι αισθητικές πληροφορίες (αντρική γυναικεία φωνή) γινόταν αντιληπτές, ενώ πληροφορίες που απαιτούν υψηλοτέρου επιπέδου αντιληπτικές διαδικασίες (αγγλικές/γερμανικές λέξεις) δεν προσλαμβάνονταν από το παραμελημένο αυτί. Ο Broadbent υποστήριξε ότι οι εισερχόμενες πληροφορίες φιλτράρονται αμέσως μόλις περάσουν το στάδιο της αισθητηριακής καταγραφής. Από τα πολλαπλά κανάλια αισθητικών εισιόντων(εισερχόμενων πληροφοριών) του ατόμου, το φίλτρο της προσοχής επιτρέπει μόνο σε ένα κανάλι αισθητικών πληροφοριών να το διαπεράσει και να προχωρήσει στο στάδιο της αντιληπτικής επεξεργασίας, κατά το οποίο αποδίδεται νόημα στις αισθητικές πληροφορίες. Εκτός από τα σήματα-στόχους, και άλλα ερεθίσματα με διακριτά χαρακτηριστικά (π.χ. τόνος ή ενταση) μπορούν να διαπεράσουν το φίλτρο και να εισέλθουν σε ανώτερο στάδιο επεξεργασίας, όπως αυτό της αντίληψης, ενώ άλλα ερεθίσματα δεν μπορούν.

44 Πειράματα της Treisman (1960)
Αδυναμίες στο Μοντέλο του Broadbent Προβληματική εξήγηση Moray (1959): Ένα «χτυπητό» μήνυμα μπορεί να περάσει το φίλτρο της επιλεκτικής προσοχής. - Γιατί οι συμμετέχοντες δεν προσλαμβάνουν το σημασιολογικό νόημα, αλλά προσλαμβάνουν και αναγνωρίζουν το όνομα τους από το παραμελημένο αυτί; Πειράματα της Treisman (1960) - Γιατί οι συμμετέχοντες μπορούν να «επισκιάσουν» ένα μήνυμα που μεταφέρεται από το ένα αυτί στο άλλο; Είδαν ότι ακόμα και όταν οι συμμετέχοντες δεν προσλαμβάνουν το σημασιολογικό νόημα ενός παραμελημένου μηνύματος, ωστόσο προσλαμβάνουν και αναγνωρίζουν από το παραμελημένο αυτί το άκουσμα του ονόματος τους. Ο Moray υποστηρίζει ότι ένα «χτυπητό» μήνυμα μπορεί να περάσει το φίλτρο της επιλεκτικής προσοχής. (Το παραμελημένο μήνυμα περιείχε το όνομα του συμμετέχοντα). Κατά τον Moray το φίλτρο αρχικής επιλογής (ακριβώς όπως και στο μοντέλο του Broadbent) αναγκάζει την πλειονότητα των πληροφοριών να παραμείνουν στο επίπεδο της αισθητηριακής καταγραφής, ωστόσο κάποια μηνύματα είναι τόσο ισχυρά ή σημαντικά ώστε διαπερνούν αυτό το μηχανισμό φιλτραρίσματος. Σε επόμενα πειράματα η Treisman ανακάλυψε ότι επισκιάζει ένα μήνυμα με νοηματική συνοχή που ακούγεται στο ένα αυτί (προσλαμβάνον αυτί) και αγνοεί ένα άλλο μήνυμα που ακούγεται στο άλλο αυτί (παραμελημένο αυτί), αν το μήνυμα που εκφωνείται στο προσλαμβάνον αυτί ξαφνικά «εναλλαχθεί» και εκφωνείται πλέον στο παραμελημένο αυτί κάτι πολύ ενδιαφέρον θα συμβεί: ο συμμετέχων θα προσλάβει κάποιες από τις πρώτες λέξεις του «παλιού» μηνύματος από το παραμελημένο αυτί («καινούργιο αυτί»), πράγμα που σημαίνει ότι οι καινούργιες συνθήκες θα οδηγήσουν τον συμμετεχοντα να επισκιάσει ένα μήνυμα που κανονικά θα έπρεπε να αγνοηθεί, εφόσον πλέον εκτελείται στο παραμελημένο και όχι στο προσλαμβάνον αυτί. Δεν μπορούσαν να εξηγήσουν επίσης το θέμα των δίγλωσσων, ότι μηνύματα με το ίδιο νόημα σε άλλη γλώσσα, αναγνωρίζονταν από το παραμελημένο αυτί. Δίγλωσσος είναι αυτός που: - Έχει μάθει δυο γλώσσες στο οικογενειακό του περιβάλλον από φυσικούς ομιλητές - Χρησιμοποιούσε παράλληλα από την αρχή δύο γλώσσες ως μέσο επικοινωνίας (Ικανότητα την οποία ο ομιλητής κατέχει καλύτερα) έχει απόλυτη γνώση και των δυο γλωσσών. - έχει γνώση και των δυο γλωσσών παρόμοια με αυτή του φυσικού ομιλητή - Γιατί σε πείράματα με δίγλωσσους, μηνύματα με το ίδιο νόημα σε άλλη γλώσσα, αναγνωρίζονταν από το παραμελημένο αυτί.

45 Treisman (1960) Α. προσλαμβάνον αυτί: I SAW THE GIRL / song was WISHING παραμελημένο αυτί: me that bird / WALKING in the street B. Ο Γιάννης έτρεξε στο σπίτι… Yannis ran to the house… Tο μοντέλο του Broadbent και η επέκταση του από τον Moray δεν μπορούν να εξηγήσουν τα ευρήματα που προέκυψαν από τα πειράματα της Treisman, όπου οι συμμετέχοντες μπορούν να επισκιάσουν (έστω για λίγο) το μήνυμα που εναλλασσόταν από το προσλαμβάνον στο παραμελημένο αυτί. Δεν μπορούσαν να εξηγήσουν επίσης το θέμα των δίγλωσσων, ότι μηνύματα με το ίδιο νόημα σε άλλη γλώσσα, αναγνωρίζονταν από το παραμελημένο αυτί. Η Treisman κατέληξε ότι μερικές τουλάχιστον από τις πληροφορίες των παραμελημένων σημάτων, αναλύονται από το άτομο. Επίσης, σχετικά με αυτό που βρήκε ο Moray, υποστήριξε ότι οι πληροφορίες που φτάνουν στο παραμελημένο αυτί υπόκεινται σε κάποιο είδος επεξεργασίας ανώτερου επιπέδου, διαφορετικά δεν θα μπορούσαν οι συμμετέχοντες να αναγνωρίζουν σημαντικά μηνύματα. ΔΛΔ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΤΟΝ ΟΙ ΕΙΣΕΡΧΟΜΕΝΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΝΑ ΦΙΛΤΡΑΡΟΝΤΑΙ ΕΝΩ ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΙ ΑΚΟΜΑ ΣΤΟ ΣΤΑΔΙΟ ΤΗΣ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΗΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ, καθότι αν συνέβαινε κάτι τέτοιο δεν θα είχαμε τη δυνατότητα να αντιληφθούμε το μήνυμα καθώς και να αναγνωρίσουμε τη σημαντικότητα του. Προσλαμβάνον αυτί Παραμελημένο αυτί Γενικό Συμπέρασμα: Επεξεργασία του νοήματος του καναλιού που δεν προσέχουμε.

46 Μοντέλο Αποδυνάμωσης της Treisman (1960)
Μοντέλο ΑΠΟΔΥΝΑΜΩΣΗΣ και ΟΧΙ ΠΑΡΕΜΠΟΔΙΣΗΣ των ερεθισμάτων που δεν είναι σήματα-στόχοι. 3 στάδια Επιλεκτικής Προσοχής Με βάση αυτά τα ευρήματα η Treisman πρότεινε μια θεωρία για την επιλεκτική προσοχή, η οποία αφορά ένα διαφορετικό είδος μηχανισμού επιλογής (φιλτραρίσματος). Ενώ ο Broadbent προτείνει ότι το φίλτρο παρεμποδίζει την είσοδο των ερεθισμάτων που δεν είναι σήματα-στόχοι, στη θεωρία της Treisman ο αντίστοιχος μηχανισμός επιλογής αποδυναμώνει αλλα δεν αποβάλει αυτά τα ερεθίσματα. Όταν τα ερεθίσματα είναι πολύ ισχυρά η επίδραση αυτού του μηχανισμού αποδυνάμωσης δεν είναι αρκετά μεγάλη για να τα εμποδίσει να τον διαπεράσουν. Σύμφωνα με Treisman : 3 στάδια Επιλεκτικής Προσοχής 1. Ανάλυση των φυσικών χαρακτηριστικών και των ιδιοτήτων ενός ερεθίσματος (ενταση, τονος) Η διαδικασία αυτή λαμβάνει χώρα παράλληλα, δηλαδή αναλύονται όλα τα εισερχόμενα ερεθίσματα ταυτόχρονα. Τα ερεθισματα που φαίνεται να έχουν τα χαρακτηριστικά του σήματος-στόχου περνούν στο επόμενο στάδιο επεξεργασία, ενώ τα ερεθίσματα που δεν έχουν αυτά τα χαρακτηριστικά, περνούν μεν στο επόμενο στάδιο, αλλά αποδυναμωμένα. 2. Εδώ αναλύουμε ένα δεδομένο ερέθισμα και εξετάζουμε αν έχει κάποια οργανωμένη μορφή, όπως για παράδειγμα η ομιλία ή μια μουσική. Τα ερεθίσματα που φέρουν μορφή-στόχο περνούν στο επόμενο στάδιο επεξεργασίας, ενώ τα ερεθίσματα που δεν την έχουν, περνούν στο επόμενο στάδιο αποδυναμωμένα. 3. Επικεντρώνουμε την προσοχή μας στα ερεθίσματα που κατάφεραν να φτάσουν ως αυτό το στάδιο και αξιολογούμε διαδοχικά (το ένα μετά το άλλο) τα εισερχόμενα μηνύματα, πρσδίδοντας το κατάλληλο νόημα στο κάθε επιλεγμένο μήνυμα. 1ο στάδιο: ανάλυσης των φυσικών χαρακτηριστικών και των ιδιοτήτων ενός ερεθίσματος. 2ο στάδιο: ανάλυσης δεδομένου ερεθίσματος. Εξετάζουμε αν έχει κάποια οργανωμένη μορφή. 3ο στάδιο: Επικέντρωση της προσοχής μας στα ερεθίσματα που κατάφεραν να φτάσουν σε αυτό το στάδιο και τα αξιολογούμε διαδοχικά, προσδίδοντας το κατάλληλο νόημα στο κάθε επιλεγμένο μήνυμα

47 Ενώ η κύρια διαφορά μεταξύ των δύο μοντέλων όπως είπαμε είναι το μπλοκάρισμα vs. Αποδυνάμωση που προκαλεί το φίλτρο. Ένας μηχανισμός μποκαρίσματος και ένας αποδυνάμωσης.... Βλέπουμε ότι το σημείο της διαδικασίας που βρίσκεται το φίλτρο είναι το ίδιο. Μετά την αισθητηριακή καταγραφή και πριν την αντιληπτική επεξεργασία. Υπονοώντας ότι δεν προλαβαίνει να γίνει αναλυτική αντιληπτική επεξεργασία όλων των εισρεόμενων πληροφοριών. Οι Deutsch & Deutsch προτείνουν μια παραλλαγή της θεωρίας της Treisman, όπου το φίλτρο έπεται της αντιληπτικής επεξεργασίας. Ένα μοντέλο τελικής επιλογής. Τόσο οι υποστηρικές του μηχανισμού αρχικής επιλογής όσο και του μηχανισμού της τελικής επιλογής, προτείνουν με τα μοντέλα τους ότι η προσοχή μοιάζει με το λαιμό ενός μπουκαλιού. Όπως ο λαιμός μπουκαλιού ανακόπτει το ρυθμό ροής ενός υγρού, έτσι και η προσοχή μας επιτρέπει την είσοδο πληροφοριών από μια μόνο πηγή. Τα δύο μοντέλα απλά διαφέρουν ως προς το που θεωρούν ότι βρίσκεται αυτός ο λαιμός μπουκαλιού.

48 Μοντέλο Φίλτρου Τελικής Επιλογής Deutsch & Deutsch (1963)
Όλα τα ερεθίσματα έχουν επεξεργαστεί κάποια αντιληπτική και σημασιολογική ανάλυση. Αναγνωρίζουμε πληροφορίες που εισέρχονται στο παραμελημένο μας αυτί. Νοηματική συνάφεια καθορίζει αν η προσοχή του θα στραφεί σε μια συγκεκριμένη πληροφορία. Θεωρoύμε λοιπόν ότι το φίλτρο δεν προηγείται αλλά έπεται της αντιληπτικής επεξεργασίας που απαιτείται για την αναγνώριση του νοήματος του ερεθίσματος. Οι Deutsch και Deutsch πρότειναν μοντέλα στα οποία το φίλτρο ενεργοποιείται μετά την αισθητηριακή ανάλυση των εισιόντων και αφού τα τελευταία έχουν υποστεί κάποια αντιληπτική και σημασιολογική ανάλυση. Αυτό μας επιτρέπει να να αναγνωρίζουμε πληροφορίες που εισέρχονται στο παραμελημένο μας αυτί. Αν το νόημα της εισερχόμενης πληροφορίας έχει σημασία για το άτομο (όπως το άκουσμα ενός ονόματος) τότε η προσοχή του ατόμου θα στραφεί στην πληροφορία αυτή. Τόσο οι υποστηρικές του μηχανισμού αρχικής επιλογής όσο και του μηχανισμού της τελικής επιλογής, προτείνουν με τα μοντέλα τους ότι η προσοχή μοιάζει με το λαιμό ενός μπουκαλιού. Όπως ο λαιμός μπουκαλιού ανακόπτει το ρυθμό ροής ενός υγρού, έτσι και η προσοχή μας επιτρέπει την είσοδο πληροφοριών από μια μόνο πηγή. Τα δύο μοντέλα απλά διαφέρουν ως προς το που θεωρούν ότι βρίσκεται αυτός ο λαιμός μπουκαλιού.

49 Άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν την επιλεκτική προσοχή
Άγχος (λόγω χαρακτήρα ή απαιτήσεων του έργου). Διέγερση του ατόμου (κουρασμένο, νυσταγμένο, υπερδιέγερση). Ενδιαφέρον για συγκεκριμένα ερεθίσματα (στόχους ή περισπαστές). Κίνητρα τα οποία σχετίζονται τόσο με τις ανάγκες όσο και με χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς μας και επηρεάζουν την επιλογή. Φύση του έργου: πιο σύνθετα η καινούργια έργα απαιτούν περισσότερους νοητικούς πόρους σε σχέση με πιο οικεία. Φύση των ερεθισμάτων. Τέτοια στοιχεία είναι η αντίθεση (χρώματος, μεγέθους, έντασης), η ομοιότητα, η κίνηση. Εξάσκηση ατόμου στην εκτέλεση ενός δεδομένου έργου. Επανάληψη ερεθίσματος, ή κάτι ασυνήθιστο ή απροσδόκητο.

50 3. Κατανεμημένη Προσοχή Διπλό έργο (Dual Task paradigm)
Η ικανότητα εκτέλεσης περισσότερων από μιας δραστηριοτήτων ταυτοχρόνως, κατανέμοντας όπως χρειάζεται την προσοχή μας. Διπλό έργο (Dual Task paradigm) Έργο Α Έργο Β Έργα Α + Β ταυτόχρονα / Συστηματική εξάσκηση (Spelke, Hirst, & Neisser, 1976) Ίδια απόδοση των συμμετεχόντων στην ταυτόχρονη εκτέλεση Α+Β σε σχέση με τα Α και Β χωριστά. Τα ελεγχόμενα έργα μπορούν να αυτοματοποιηθούν ώστε να χρειάζονται λιγότερους νοητικούς πόρους για την εκτέλεση τους . Ποτέ εντελώς αυτόματα.

51 Νοητικοί πόροι της Προσοχής
Kάθε άνθρωπος έχει μια στη διάθεση του μια συγκεκριμένη ποσότητα προσοχής Μπορούμε να κατανείμουμε την προσοχή μας σε πολλά έργα ταυτόχρονα, ανάλογα με τις απαιτήσεις του έργου. Οι θεωρίες των νοητικών πόρων για την επιλεκτική προσοχή εξηγούν πως μπορούμε να εκτελούμε ταυτόχρονα περισσότερα από ένα έργα που απαιτούν την προσοχή μας, υποστηρίζοντας πως ο κάθε άνθρωπος έχει μια στη διάθεση του μια συγκεκριμένη ποσότητα προσοχής την οποία μπορεί να επιλέξει που θα κατανέμει ανάλογα με τις απαιτήσεις του κάθε έργου που καλέιται να εκτελέσει. (αριστερή εικόνα). (Δεξιά εικόνα) Ωστόσο σήμερα το συγκεκριμένο μοντέλο θεωρείται μια υπεραπλουστευμένη αναπαράσταση της λειτουργίας της επιλεκτικής προσοχής , καθότι ξέρουμε ότι το άτομο κατανέμει την προσοχή του πολύ πιο αποτελεσματικά όταν τα ταυτόχρονα έργα αφορούν σε διαφορετικές αισθητικές οντότητες (δηλαδή σε διαφορετικές αισθήσεις). (π.χ. ακούω μουσική/ γράφω) χρήση διαφορετικών ειδών νοητικών πόρων δεν θα δημιουργήσει σοβαρές δυσκολίες). ξεχωριστοί νοητικοί πόροι για κάθε αισθητική οντότητα, έτσι δεν αλληλεπιδρούν μεταξύ τους όπως φαίνεται και από το σχήμα. Αυτό το δεύτερο σχήμα περιγράφει καλύτερα ενώ δείχνει ότι υπάρχει μεγαλύτερη δυναμικότητα της κατανεμημένης προσοχής. Πιο αποτελεσματική κατανομή της προσοχής σε ταυτόχρονα έργα αφορούν σε διαφορετικές αισθητικές οντότητες.

52 Προσέγγιση της Γν. Νευροεπιστήμης στη μελέτη της Προσοχής
Στη λειτουργία της προσοχής εμπλέκεται ολόκληρος ο εγκέφαλος ή ορισμένες μόνο διακριτές περιοχές του εγκεφάλου που ελέγχουν την προσοχή; Δίκτυο προσοχής (2 μείζονα συστήματα προσοχής που αλληλεπιδρούν) Michael Posner (1931- ) Πρόσθιο βρεγματικό Τα τελευταία χρόνια εισέρχεται και η νευροεπιστήμη στο παχνίδι, με τους ερευνητές της νευροφυσιολογίας να διερευνούν και να προσπαθούν να συνδέσουν τις διαδικασίες της προσοχής με τον εγκέφαλο. Ένας από τους πρώτους και πιο γνωστούς νευροφυσιολόγους στο χώρο της προσοχής o Posner, έθεσε σημαντικά ερωτήματα, όπως το αν στη λειτουργία της προσοχής εμπλέκεται ολόκληρος ο εγκέφαλος ή ορισμένες μόνο διακριτές περιοχές του; O Posner καταλήγει ότι δεν εντοπίζεται ούτε σε μια μειωμένη εγκεφαλική περιοχή ούτε σε ολόκληρη την έκταση του εγκεφάλου. Η λειτουργία της προσοχής συνδέεται ως επι το πλείστον με την αλληλεπίδραση πολλών διαφορετικών, συγκεκριμένων περιοχών του εγκεφάλου, καθώς δεν υπάρχουν ειδικές περιοχές υπεύθυνες μόνο για κάποια ή κάποιες διαδικασίες της προσοχής Έχει εστιάσει σε κάποιες περιοχές που είναι υπέυθυνες για την προσοχή και τις χαρακτηρίζει ως δίκτυο προσοχής. Στο βρεγματικό λοβό βρίσκεται η θέση ελέγχου για την οπτική περιοχή και για την αντίληψη της αφής. Σε περίπτωση βλάβης στον βρεγματικό λοβό εμφανίζεται αδυναμία ονομασίας αντικειμένων, προβλήματα στην ανάγνωση, δυσκολία στην εκτέλεση μαθηματικών πράξεων, αδυναμία επικέντρωσης της οπτικής προσοχής, καθώς και αδυναμία αναγνώρισης μερών του σώματος ή του περιβάλλοντα χώρου. Η θεωρία βασίζεται ότι υπάρχουν δύο μείζονα συστήματα προσοχής. Το ένα είναι εκούσιο ή στοχοκατευθυνόμενο (οπίσθιο βρεγματικο) και το άλλο ακούσιο ή κατευθυνόμενο από ερεθίσματα (πρόσθιο βρεγματικο του δεξιού ημισφαιρίου). Το πρώτο επηρεάζεται από γνώσεις, προσδοκίες και τρέχοντες στόχους. Το άλλο από έντονα ή απροσδόκητα ερεθίσματα. εκούσιο, στοχοκαθοριζόμενο (γνώσεις και προσδοκίες) Οπίσθιο βρεγματικό ακούσιο, καθορίζεται από τα ερεθίσματα

53 Ημιαγνωσία (Hemispatial Neglect)
Martha Farah (1994) Δυσλειτουργία της προσοχής, στην οποία το άτομο αγνοεί το μισό μέρος του οπτικού του πεδίου. Βλάβη στον δεξί βρεγματικό λοβό (συχνά ως αποτέλεσμα εγκεφαλικού επεισοδίου). Τα συστημάτα προσοχής που αλληλεπιδρούν, παρεμποδίζουν αμοιβαία το ένα τη λειτουργία του άλλου. Η γν. Νευροεπιστήμη ειδικεύεται στο να ερευνά τις ψυχολογικές διαδικασίες, μέσα από την μελέτη βλαβών/ασθενειών που σχετίζονται με εγκεφαλικές δυσλειτουργίες. Μια σημαντική διαταραχή στον άνθρωπο που σχετίζεται με το δίκτυο της προσοχής είναι η ημιαγνωσία. Έτσι και στην περίπτωση μας η περαιτέρω επιβεβαίωση του γεγονότος ότι η λειτουργία της προσοχής συνδέεται με την αλληλεπίδραση διαφορετικών περιοχών του εγκεφάλου ήρθε μέσα από τη μελέτη της ασθένειας ημιαγνωσία ή hemispatial neglect. Θεωρείται μια δυσλειτουργία της προσοχής, στην οποία το άτομο αγνοεί το μισό μέρος του οπτικού του πεδίου (εικόνα). Αυτό συμβαίνει λόγω βλάβης στον δεξί βρεγματικό λοβό, συχνά ως αποτέλεσμα εγκεφαλικού επεισοδίου. H Φαρα αποκάλυψε ότι τα συστήματα προσοχής που αλληλεπιδρούν, παρεμποδίζουν αμοιβαία το ένα τη λειτουργία του άλλου. Όταν έχει υποστεί βλάβες μόνο η μια από τις δύο πλευρές που σχετίζεται με το σύστημα (η περίπτωση των ασθενών της Farah) , τότε η μια πλευρά του οπτικού πεδίου των ασθενών μπλοκάρεται, καθώς το άλλο μισό του συστήματος δεν λειτουργεί πλέον παρεμποδιστικά. Να τονίσουμε ότι το οπτικό πεδίο του ατόμου συνδέεται χιαστί με τα εγκεφαλικά ημισφαίρια. Δηλαδή το δεξί ημισφαίριο είναι υπεύθυνο για το αριστερό οπτικό πεδίο. Έτσι βλάβη στο δεξί ημισφαίριο παρεμποδίζει αφενός τη λειτουργία του δικτύου της προσοχής και αφετέρου το άτομο δεν ανταποκρίνεται στο αριστερό οπτικό πεδίο. Δεν παρατηρούν/ανταποκρίνονται στο αριστερό μέρος του οπτικού πεδίου. Δεξιά χωρική προτίμηση

54

55 normal neglect Πάλι δεξιά χωρική προτίμηση αλλά και αχρωματοψία.

56 Cancelation task Line bisection Star crossing

57 Drawings by Tom Greenshields pre- and post-stroke
1 2 Before After 3 4 Drawings by Tom Greenshields pre- and post-stroke Self portrait by Anton Raderscheidt, at different stages of recovery

58 Only copy right half of drawings.

59

60 Σακκαδικές κινήσεις στην αναζήτηση

61 Πώς εντοπίζουμε εγκεφαλικά την προσοχή;
Αυξημένη ενεργοποίηση που προκαλείται όταν προσέχουμε κάτι; Εξαρτάται από το υπό εκτέλεση έργο και την υπό παρατήρηση εγκεφαλική περιοχή. Αναστολή ενεργοποίησης όταν δεν προσέχουμε κάτι; Posner Και οι δύο διαδικασίες; τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων (PET) Αυξημένη ροή αίματος στην εμπλεκόμενη με το έργο εγκεφαλική περιοχή. Το ερώτημα που προκύπτει είναι αν η δραστηριότητα του συστήματος της προσοχής είναι αποτέλεσμα αυξημένης ενεργοποίησης του που προκαλείται όταν προσέχουμε κάτι, ή ανστολής της ενεργοποίησης όταν δεν προσέχουμε κάτι ή είναι αποτέλεσμα και των δύο διαδικασιών; Απάντηση κατά Posner, εξαρτάται: Ανάλογα με το υπό εκτέλεση έργο και την υπό παρατήρηση εγκεφαλική περιοχή. Αύξηση της ενεργοποίησης στις περιοχές που είναι υπεύθυνες για καθένα από τα διαφορετικά χαρακτηριστικά των έργων αναζήτησης (κίνηση, χρώμα και σχήμα)

62 Προκλητά δυναμικά Το PET προσφέρει καλύτερο χωρικό εντοπισμό της εγκεφαλικής λειτουργίας Τα προκλητά δυναμικά δίνουν πολύ πιο ευαίσθητες ενδείξεις για τους χρόνους των αντιδράσεων.

63 Είδος έργου/ ερευνητικής υπόθεσης (π.χ χρόνοι απόκρισεις vs. Ακρίβεια)
Εγκεφαλική περιοχή (π.χ. V1 οπτική περιοχή vs. Βρεγματικός λοβός).

64 Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας!