Συμβολική Ανθρωπολογία

Παρουσίαση με θέμα: "Συμβολική Ανθρωπολογία"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Συμβολική Ανθρωπολογία
Εβδομάδα 9

2 Το σημείο http://vanseodesign.com/web-design/icon-index-symbol/
Αποτελείται από δύο οντότητες Το σημαίνον (φόρμα, μορφή, ήχος κτλ) Το σημαινόμενο (η έννοια ή το αντικείμενο στο οποίο αναφέρεται/συνδέεται το πρώτο) Έχουμε τρεις κατηγορίες σημείων σύμφωνα με τον Peirce την εικόνα ή ομοιώματα (icon), υπάρχει φυσική ομοιώματα με αυτό που αντιπροσωπεύει (πχ μια φωτογραφία, εκτυπώσεις, ονοματοποιίες) το ενδείκτης (index) σημαίνει τη φυσική παρουσία αυτού που δηλώνει πχ καπνός-φωτιά, νεκροκεφαλή-σήμα κινδύνου Σύμβολα (symbοl)

3 Τι είναι το σύμβολο; Είναι σημεία που αυθαίρετα (ιστορική συναίνεση) συνδέουν το σημαίνον με το σημαινόμενο πχ περιστέρι-ειρήνη αλλά και αριθμοί, λέξεις

4 Συμβολική Ανθρωπολογία
Εξετάζει σύμβολα και διαδικασίες που νοηματοδοτούν τον κόσμο για τους ανθρώπους Εξερευνά ερωτήσεις για την ανθρώπινη κοινωνική ζωή μέσα από το μύθο και τις ιεροτελεστίες Ο πολιτισμός δεν υπάρχει ξέχωρα από τον άνθρωπο Υπάρχει μόνο στις ερμηνείες γεγονότων και πραγμάτων

5 Ο πολιτισμός είναι ένα σύστημα νοηματοδότησης μέσα από συγκεκριμένα κλειδιά (σύμβολα)
Η ανθρωπολογία είναι η επιστήμη της ερμηνείας

6 Κύριος εκπρόσωπος της συμβολική ανθρωπολογίας ο Victor Turner (1920-1983)
Σπούδασε με τον Max Manchester University. • Δίδαξε στα Stanford University • Cornell University • University of Chicago • University of Virginia. Οι κυριότερες δημοσιεύσεις Schism & Continuity in an African Society (1957) • The Forest of Symbols: Aspects of Ndembu Ritual (1967) • The Drums of Affliction: A Study of Religious Processes Among the Ndembu of Zambia (1968) • The Ritual Process: Structure & Anti-Structure (1969). • Dramas, Fields, & Metaphors (1974) • Revelation & Divination in Ndembu Ritual (1975)

7 Το κοινωνικό δράμα Η εθνογραφία στους Ndembu -Zambia επικεντρώθηκε στην ιεροτελεστία & το συμβολισμό*. • Ο Turner εισαγάγει την ιδέα του κοινωνικού δράματος (social drama) • Το κοινωνικό δράμα είναι «δημόσια επεισόδια που έχουν ως πρόθεση τη έκρηξη». Έτσι εμφανίζεται ‘κάτι’ που πριν (σε περίοδο τάξης και αρμονίας) δεν ήταν ορατό •Αποτελούν παράθυρα στην κοινωνική οργάνωση και αξίες και αναδεικνύουν τις εντάσεις της κοινωνικής ζωής. Μπορούν να εξεταστούν ως μονάδες μια κοινωνικής διαδικασίας που έχουν αρχή, μέση και τέλος

8 Ndebu λαός τη Ζάμπια περίπου 18,000 όταν έκανε επιτόπια ο Turner
Μητρογραμμική κοινωνία με ανδροτοπική εγκατάσταση μετά το γάμο Η οικονομία βασίζεται στο κυνήγι και στην κασάβα

9 Οι Ndebu πιστεύουν στην ύπαρξη προγονικών πνευμάτων (σκιών) που μπορούν να προκαλέσουν κακοτυχία (αρρώστιες, απώλεια γονιμότητας , οι κυνηγοί χάνουν τα θηράματά τους) Για προστατευτούν δημιουργούν ομάδες λατρείας αφιερωμένες ΄μια ‘σκιά’ Για παράδειγμα υπάρχουν ομάδες λατρείας για τους κυνηγούς. Έτσι εάν εάν κυνηγός καταδιώκεται από κακοτυχία μπορεί να πάει στο μάγο-γιατρός. Εκείνος μπορεί να του πει ότι πρέπει να εξευμενίσει ένα πρόγονο κυνηγό μπαίνοντας σε μια ομάδα λατρείας. Βασικό στοιχείο της λατρείας είναι το διχαλωτό ξύλο όπου τοποθετούνται κομμάτια κρέατος για τις σκιές

10 Τι σημαίνουν αυτά τα ξύλα (τσινσίγια)
Τρεις ερμηνείες-νοήματα Η εξηγητική (exegetic) δηλ. τι λένε οι ίδιοι στον ανθρωπολόγοι πχ ότι συχνά οι κυνηγοί πέφτουν θύματα μαγείας. Η τσινσίγια που μπορεί να προέρχεται από διαφορετικά είδη ξύλου με διαφορετικές ιδιότητες που αντέχουν στις επιθέσεις τερμιτών λειαίνεται στις άκρες για να συμβολίζει τη δύναμη της εξουσίας ενώ καθαρίζεται ώστε να παραμείνει όσο πιο λευκή γίνεται (λευκό=υγεία). Οι ιδιότητες αυτές μεταφέρονται στα μέλη της ομάδας (νόημα) Επιχειρησιακή (operational) δηλ ποιος επεξεργάζεται το ξύλο και τι ιδιότητες φέρει. Μόνο οι κυνηγοί επεξεργάζονται το ξύλο , όλοι μαζί φτιάχνουν το βωμό (ενότητα) για να τοποθετηθούν τα κομμάτια κρέας (χρήση) Θεσιακό (positional) δηλ υπάρχει ένα στοιχείο μέσα στη λατρεία που αποτελεί κεντρικό θέμα –σύμβολο και συνδέεται και με άλλες πτυχές τις ζωής της κοινότητας πχ το διχαλωτό ξύλο συμβολίζει το δάσος (κυνήγι) (σύνδεση με άλλα στοιχεία που οργανώνουν το πολιτισμικό σύστημα της κοινότητας)

11 Τελετουργίες Διάβασης Arnold VanGennep, Τελετουργίες Διάβασης
Τελετουργίες Διάβασης Arnold VanGennep, Τελετουργίες Διάβασης. Συστηματική Μελέτη των Τελετών. Εισαγωγή -μετάφραση – σχόλια Θεόδωρος Παραδέλλης. Εκδόσεις Ηριδανός, (Στο βιβλίο παρατίθεται ως παράρτημα απόσπασμα του Εγχειριδίου της Σύγχρονης Λαογραφίας που έγραψε ο Van Gennep το 1943) Στις τελετουργίες διάβασης, λοιπόν, ο Van Gennep συμπεριλαμβάνει «όλες τις τελετουργικές ακολουθίες που συνοδεύουν το πέρασμα από μια κατάσταση στην άλλη και από μια σφαίρα (κοινωνική ή κοσμική) στην άλλη» (σ.54). Πχ τελετές της θύρας και του κατωφλιού, της φιλοξενίας, της υιοθεσίας, της εγκυμοσύνης και του τοκετού, της γέννησης, της παιδικής ηλικίας, της εφηβείας, της μύησης, της χειροτονίας, της στέψης, του αρραβώνα, του γάμου, της κηδείας, των εποχών κ.λ.π.αλλά και τελετές για το πέρασμα των εποχών, τη μετάβαση από μια κοινωνική κατηγορία σε μιαν άλλη ή από τη ζωή στο θάνατο, (σ. 21).

12 ακολουθούν το σχήμα της
1.αναχώρησης από ένα χώρο 1 2. της προσωρινής παραμονής σε ένα μεταβατικό ή ενδιάμεσο χώρο και 2 3. της ενσωμάτωσης σε ένα νέο χώρο 3

13 ο Van Gennep προσέγγισε τον άνθρωπο ως ζων, εύθραυστο και διαρκώς μετακινούμενο και μεταβαλλόμενο ενσώματο υποκείμενο. Ενώ η ντυρκεμική σχολή επικεντρώθηκε στη μελέτη «κοινωνικών γεγονότων», ως μηχανισμών μέσω των οποίων η κοινωνία ασκεί έλεγχο στα άτομα, εκείνος μίλησε για γεγονότα που βρίσκονται διαρκώς εν εξελίξει και τα οποία αντιστέκονται σε σχηματικές και απόλυτες ταξινομήσεις. Τέλος, ενώ από τη σκοπιά της σχολής αυτής οι τελετουργίες συνιστούν αναπαραστάσεις της κοινωνίας, για Van Gennep πρόκειται για διαδικασίες μέσω των οποίων οι κοινωνίες συγκροτούνται· έτσι, οι τελετουργίες διάβασης δεν αναπαριστούν, συμβολίζουν ή επικυρώνουν διαβάσεις, αλλά τις επιτελούν.

14 Για τον Turner το έργο του Van Gennep και ειδικότερα από τις Τελετουργίες Διάβασης, τον χαρακτήρισε «πατέρα της διαδικαστικής ανάλυσης». Η διαδικαστική του προσέγγιση έγκειται στη θεώρηση της κοινωνίας ως διαδικασίας που αποδίδεται καλύτερα με ρήματα παρά με ουσιαστικά. Η επιτελεστική θεώρηση της κοινωνίας, δηλαδή η προσέγγισή της ως εν εξελίξει δράματος, την οποία ο ίδιος επεξεργάστηκε, βασίστηκε στις Τελετές Διάβασης.

15 Για τον Turner τα κοινωνικά δράμα εξελίσσονται μέσα από φάσεις
1. τη ρήξη , ρήξη κοινωνικών σχέσεων 2.την κρίση , δεν ισχύουν οι νόρμες 3.ανασύσταση , επουλώνει και προσπαθεί να επανιδρύσει τις κοινωνικές σχέσεις 4. ενσωμάτωση ,είτε επάνοδος στην καθεστηκυία τάξη είτε ίδρυση μιας νέας τάξης Και στις δυο λύσεις τα σύμβολα παίζουν ενοποιητικό ρόλο Οι τελετουργίες για τον ανθρωπολόγο έχουν μια προγραμματισμένη γραμμική και όχι κυκλική δομή

16 Αρχική έμφαση στις θρησκευτικές τελετουργίες
Μετατοπίσεις στις ανθρωπολογικές προσεγγίσεις Αρχική έμφαση στις θρησκευτικές τελετουργίες Εθνικές τελετουργίες (και ο Ντυρκέμ αναφέρεται στην εθνική τελετουργία) Καθημερινές τελετουργίες

17 Διαμόρφωση/ διαπράγματευση συγγενικών σχέσεων
το κυριακάτικο γεύμα ως τελετουργία Ο δείπνος ως τελετουργία της οικογένειας Διαμόρφωση/ διαπράγματευση συγγενικών σχέσεων

18

19 Ο χώρος και ο χρόνος της τελετουργίας https://www. google. gr/url
Ο χώρος και ο χρόνος της τελετουργίας Η τελετουργία επιτελείται σε συγκεκριμένο χωρόχρονο Ειδικός χώρος ή τυχαίος χώρος (που μετατρέπεται σε ειδικό μέσα από την τελετουργία) Η εκκλησία όπου γίνεται μια βάφτιση vs. βάφτιση σε ένα ποτάμι Ειδικός χρόνος ή τυχαίος (που μετατρέπεται σε ειδικό μέσα από την τελετουργία) εθνική παρέλαση 25 Μαρτίου vs. κηδεία

20 Mεθοριακότητα/Οριακότητα [Liminality]1
ο Turner αρχικά ανέδειξε τη σημασία της μεθοριακής, δηλαδή της ενδιάμεσης φάσης από την οποία περνούν τα υποκείμενα των διαβατηρίων τελετών αφού αποχωριστούν ένα τόπο ή μια κατάσταση και πριν ενσωματωθούν σε μια νέα συνθήκη, ενώ αργότερα επαναπροσδιόρισε τη μεθοριακότητα ως έννοια που αναφέρεται σε οποιαδήποτε περίσταση υπερβαίνει τα όρια της καθημερινότητας και οποιασδήποτε τάξης και σειράς διέπει τις καθιερωμένες κοινωνικές σχέσεις και διαδικασίες.

21

22 Μεθοριακότητα 2 Ωστόσο, το περιεχόμενο της έννοιας αυτής εξαρτάται από τα συμφραζόμενα και, πάντως , όπως ο ίδιος ο Turner επανέλαβε πολλές φορές, μεθοριακότητα σημαίνει πάνω απ’ όλα αμφισημία. Η μεθοριακότητα μπορεί να παραπέμπει στην προοπτική μιας απελευθέρωσης από καταπιεστικές ρουτίνες, κανόνες και έξωθεν επιβεβλημένα όρια, αλλά εξίσου σε διαδικασίες ξεσπιτώματος, προσφυγιάς και απώλειας και στις πολλές φορές δίχως τέλος αναμονές των όλο και περισσότερων ανθρώπων που δεν βρίσκουν στον ήλιο μοίρα.

23 Μεθοριακότητα https://www. google. gr/url
Μεθοριακότητα Φάση σωματικής δοκιμασίας («στα όρια») Μέθη, χρήση ουσιών Στέρηση ύπνου Στέρηση τροφής, ειδική τροφή Ειδικά ρούχα Μεταμόρφωση του σώματος Μάσκες , βαμμένο πρόσωπο, κάλυψη προσώπου Συμβολική κάθαρση Επικινδυνότητα Απόκτηση «μυστικής γνώσης» Εκμάθηση του πολιτισμικού «προτύπου»

24 https://www. google. gr/url
Σημειωτική των μαλλιών – ιδιωτικό στοιχείο, σύμβολο δύναμης, σεξουαλικότητας, ταπείνωση (μέσα από την αφαίρεση), μαγική διάσταση (όπως νύχια, στοιχεία του σώματος που «μεγαλώνουν»)

25 Communitas Η εμπειρία της μεθοριακότητας οδηγεί στην ανάδυση της κοινωνιακής κοινότητας, Μιας ιδεατής αντίληψης του πολιτισμού Εντελώς αυθόρμητου και αυτό-αναδυόμενου πολιτισμού (αντι-δομή)

26 “In a situation that is temporally liminal and spatially marginal, the
“In a situation that is temporally liminal and spatially marginal, the neophytes or passengers in a protracted rite of passage are stripped of status and authority – in other words removed from a social structure which is ultimately maintained and sanctioned by power and force – and further linked to a homogenous social state through discipline and ordeal... Much of what had been bound by social structure is liberated, noticeably the sense of comradeship and communion, in brief, of communitas.”

27 η νέα κατάσταση αυτή συχνά σημαδοτείται με κάποιο κόσμημα
(π.χ. σταυρός, βέρα, κτλ.)

28 ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ https://www. google. gr/url
ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ Χριστιανική τελετουργία , σηματοδοτεί την έναρξη της Σαρακοστής και της νηστείας Η μεθοριακή φάση – «κοινωνική ανατροπή», βλ. αναλύσεις , π.χ., του Bakhtin Άνδρες ντυμένοι γυναίκες, πλούσιοι ως ζητιάνοι, κτλ. ‘αντιστροφή ρόλων’ Τελικά, ανατροπή ή επιβεβαίωση του στάτους κβο;

29 Επιτέλεση Έχοντας ερευνήσει εξονυχιστικά την τελετουργία και τα έργα πολλών οραματιστών και δημιουργών του μοντέρνου θεάτρου, ο Turner φωτίζει τις μικρο-διαδικασίες που οδηγούν την τελετουργία, καθώς πεθαίνει το πολιτισμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο άλλοτε ανθοφορούσε, να μεταμορφωθεί σε τέχνη, παιχνίδι αναψυχής και καλλιτεχνική επιτέλεση. Η μεταμόρφωση αυτή είναι προφανώς μεστή σε ιστορικές σημασίες, λέει κάτι σημαντικό όχι μόνο για την τροπή του πανανθρώπινου πολιτισμού αλλά και για τη μορφή του δικού μας πολιτισμού

30 Dame Mary Douglas (1921-2007) Ph.D. Oxford University 1951
Μαθήτρια του Evans-Pritchard ‘Εκανε επιτόπια αρχικά στο Βελγικό Κονγκό Έργα της: Natural Symbols: Explorations in Cosmology. 1970 Implicit Meanings: Essays in Anthropology, 1975 The World of Goods: Towards an Anthropology of Consumption, 1978

31 Καθαρότητα και Κίνδυνος
Η ιδέα της καθαρότητας παίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση πολιτισμικών αντιλήψεων , ντύσιμο, φαγητό, κανόνες υγιεινής, σεξουαλικότητας, χώροι, κάστες, κανόνες συπεριφοράς

32 Οι αντιλήψεις αυτές Δεν αποτελούν ουσιαστικά κανόνες υγιεινής αλλά κάτι πολύ πιο βαθύ Αποτελούν σύμβολα ηθικής που ορίζουν τι είναι αποδεκτό και τι δεν είναι Οι συμβολικοί κανόνες ορίζουν την ηθική τάξη στις κοινωνίες Στις κοινωνίες που αυτοί οι κανόνες είναι πολύ αυστηροί αναπτύσσονται θρησκευτικές ή κοσμικές τελετές που κρατούν του ανθρώπου βιολογικά ή συμβολικά καθαρούς Μπορείτε να σκεφτείτε τέτοιές τελετές

33

34 Στο έργο της http://www. oxfordbibliographies
Στο έργο της Δανείζεται από τον Ντιρκέμ της έννοιες της κοινωνικής κανονικοποίησης και την ενσωμάτωσής και προσπαθεί να δει που εμφανίζονται οι ρωγμές , οι ανωμαλίες , οι θύλακες εξαίρεσης και προσπαθεί να εξετάσει πως συνδέονται με το σύστημα

35 Το «food system» στην Αγγλία https://www. google. gr/url
Ποτά για ξένους, γνωστούς, υπαλλήλους, οικογένεια Γεύματα για οικογένεια, καλούς φίλους, σημαντικούς φιλοξενούμενους Το όριο μεταξύ ποτών και γευμάτων είναι το όριο μεταξύ «οικειότητας» και «απόστασης» Το όριο αυτό έχει κοινωνική σημασία «Obviously the meanings in our [Αγγλικό] food system should be elucidated by close observation. I cut it short by drawing conclusions intuitively from the social categories which emerge. «The grand operator of the system is the line between intimacy and distance. Those we know at meals we also know at drinks. The meal expresses close friendship. Those we only know at drinks we know less intimately. So long as this boundary matters to us (and there is no reason to suppose it will always matter) the boundary between drinks and meals has meaning.»

36 Η Douglas αναλύει τα σύμβολα και εξετάζει με ιδιαίτερη έμφαση εκείνα που προκαλούν την τάξη
Πχ τι σημαίνει η απαγόρευση του χοιρινού Ξεκινάει από την απαγόρευση του χοιρινού στο Λεβιτικό (3ο βιβλίο της εβραϊκής Βίβλου) (θρησκευτική απαγόρευση), υγιεινή (δε είναι εύκολο να συντηρηθεί), αισθητική (τα γουρούνια είναι παμφάγα, δεν είναι μηρυκαστικά αν και έχουν διχαλωτά πόδια [όλον]), οικολογική (ανταγωνισμός με του ανθρώπους και δίνουν μόνο κρέας) Τα γουρούνια είναι βρώμικα, ακάθαρτα Αναλογίες με ανθρώπους, λαούς

37 Interview with Mary Douglas - February 2006 - part 1/2

38 Το πρόβλημα με τη συμβολική ανθρωπολογία
Είναι το γίνεται πολλές φορές περιγραφική Πολλές φορές κατηγορήθηκε ότι της λείπει η μεθοδολογική αυστηρότητα Η έμφαση στα σύμβολα πολλές φορές αφήνει απ’ έξω τα προβλήματα και θέματα εξουσίας Παρόλα αυτά χρησιμοποιείται πολλές φορές στο θέατρο, σπουδές της επιτέλεσης