Ιφιγένεια Βαμβακίδου, Καθηγήτρια Ιστορίας ΠΤΝ ΠΔΜ

Παρουσίαση με θέμα: "Ιφιγένεια Βαμβακίδου, Καθηγήτρια Ιστορίας ΠΤΝ ΠΔΜ"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 ΕΜΦΥΛΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ του ΠΡΩΤΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ οι σουφραζΕτες επιστρΕφουν {;}
Ιφιγένεια Βαμβακίδου, Καθηγήτρια Ιστορίας ΠΤΝ ΠΔΜ Ανδρομάχη Σολάκη, Υποψ. Διδάκτωρ ΠΤΝ ΠΔΜ

2 Ερευνητικα «διαβάζουμε» τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο και την οικονομική κρίση του μέσα από το φιλμικό βλέμμα της σύγχρονης δυτικής γυναίκας, που φαίνεται να αναζητά τα αγωνιστικά πρότυπα και τις έμφυλες νοοτροπίες σε παρόμοιες δύσκολες εποχές o Λένιν θεωρούσε ότι απ’ όλες τις τέχνες πιο σημαντικός είναι ο κινηματογράφος και δυο είναι οι βασικοί πυρήνες σε μια πόλη: ένα εργοστάσιο και ένας κινηματογράφος

3 Ερευνητικο υλικο Δύο σύγχρονες ταινίες για τις ιστορικές σουφραζέτες παράγουν δημόσιο πολιτικό λόγο για την οικονομική κρίση και τη θέση της γυναίκας Το «Iron Jawed Angels» (ελληνικός τίτλος: «Οι Ακτιβίστριες»), (2004),σε σκηνοθεσία της Katja Von Garnier και σενάριο της Sally Robinson Ιστορικές αφηγήσεις Αμερικανίδων Ακτιβιστριών που αγωνίστηκαν δυναμικά για το δικαίωμα της γυναικείας ψήφου. Ανάμεσα στις σουφραζέτες είναι η Alice Paul και η Lucy Burns, τις οποίες υποδύονται η Hilary Swank και η Frances O’Connor αντίστοιχα. 2. «Σουφραζέτες» («Suffragette» ), (2015), την σκηνοθεσία υπογράφει η Sarah Gavron ενώ το σενάριο υπογράφει η Aby Morgan Ιστορική αφήγηση στην Αγγλία των αρχών του 20ου αιώνα, όπου γίνονται τα πρώτα βήματα του φεμινιστικού κινήματος, με τις εργαζόμενες γυναίκες να βλέπουν τις ειρηνικές τους διαμαρτυρίες να μην φέρνουν καμία αλλαγή. Τότε, η ριζοσπαστικοποίηση του αγώνα γίνεται μονόδρομος στην προσπάθειά τους για ισοτιμία, ρισκάροντας τα πάντα στη ζωή τους.

4 Ερευνητικο ερωτημα Aναζητούμε διαχρονικές κοινωνικές, οικονομικές και έμφυλες αναπαραστάσεις με δίαυλο την ιστορική αναπαράσταση της «σουφραζέτας» ΟΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ στον Λόγο ΑΦΟΡΟΥΝ ΣΤΑ ΚΑΤΩΘΙ: ΠΡΑΓΜΑΤΙΣΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ; ΝΟΗΜΑΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ; ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΙΣΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ; ΤΥΠΟΙ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΩΣ ΙΔΕΟΤΥΠΟΙ; ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ Πατριαρχία-πατριαρχικό ασυνείδητο/Ανδρική ματιά (male gaze) Εικόνα (image) της γυναίκας στον κινηματογράφο/Υποκειμενικότητα (subjectivity) Φετιχισμός (fetishism) Γυναίκα θεατής (woman spectator)/Γυναικείος λόγος (female discourse)

5 ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ Μέσα από την επιτελεστική διαδικασία του φύλου κατανοούμε τον τρόπο που κατασκευάζεται το φύλο στο επίπεδο του λόγου και της κουλτούρας, όπου είναι έντονη και υπόρρητη η κοινωνική ανισότητα Συμφωνούμε με την Diana Coole (Bryson 2004:376), ότι η σημερινή κοινωνία δεν είναι απλώς είτε μοντέρνα είτε μεταμοντέρνα και ότι: «ιδίως οι γυναίκες καταλαμβάνουν ποικίλους κόσμους, τους παραδοσιακούς - ως σύζυγοι και μητέρες, τους μοντέρνους -ως εργαζόμενες και πολίτες - και τους μεταμοντέρνους - ως καταναλώτριες και μέτοχοι μιας σύγχρονης κουλτούρας-, και ο καθένας τους έχει τις δικές του μορφές καταπίεσης, τις δικές του εμπειρίες και τη δική του πολιτική

6 ΙΣΤΟΡΙΚΑ Οι χώρες που εφάρμοσαν τις πιο αυστηρές και παρατεταμένες πολιτικές λιτότητας είναι αυτές όπου η κρίση είχε τις πιο οδυνηρές επιπτώσεις στις γυναίκες, με πρώτη, αλλά όχι μοναδική, τη μείωση της απασχόλησης και την αύξηση της ανεργίας. Το 2014, το γυναικείο ποσοστό απασχόλησης ήταν χαμηλότερο απ' ό,τι το 2008 στις μισές χώρες της Ε.Ε., ενώ στις άλλες μισές ήταν υψηλότερο (Καραμεσίνη, 2015) H τρέχουσα κρίση ακύρωσε οριστικά και αμετάκλητα τη θεωρητική θέση ότι οι γυναίκες αποτελούν 'εφεδρικό στρατό εργασίας' ή 'βαλβίδα ασφαλείας' κατά τις περιόδους ύφεσης. Απέδειξε ότι όχι μόνο οι γυναίκες δεν αποχωρούν αποθαρρυμένες από την αγορά εργασίας λόγω της κρίσης, αλλά εξαιτίας της κινητοποιούνται και εισέρχονται μαζικά στην αγορά εργασίας

7 ιστορικα Ο Καρλ Μαρξ είχε πει: "Την ιστορία την φτιάχνουν οι ίδιοι οι άνθρωποι, αλλά δεν την φτιάχνουν έτσι όπως θα ήθελαν. Δεν την φτιάχνουν κάτω από περιστάσεις που διαλέγουν οι ίδιοι, αλλά κάτω από τις περιστάσεις στις οποίες βρίσκονται“ To 1914 η οικονομία και η πολιτική ΔΕΝ αφορούν μόνο στους κινδύνους των εθνικών εχθροτήτων Οι ρίζες του Μεγάλου Πολέμου περιλαμβάνουν ένα εντυπωσιακό προηγούμενο γύρω από το πώς η οικονομική παγκοσμιοποίηση μπορεί να γίνει το ισοδύναμο των εθνικών εξοπλιστικών ανταγωνισμών και να αυξήσει την ευθραυστότητα της διεθνούς τάξης Το 1907, μία μεγάλη οικονομική κρίση από τις Ηνωμένες Πολιτείες, επηρέασε τον υπόλοιπο κόσμο και κατέστησε εμφανή την ευπάθεια ολόκληρου του διεθνούς οικονομικού συστήματος Η απάντηση στη τρέχουσα οικονομική κρίση παρουσιάζει παρόμοια δυναμική

8 Ιστορικα ΒΙΑ ΚΑΙ ΦΥΛΟ ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΩΣ ΠΟΜΠΟΣ
Ο εικοστός αιώνας βρήκε τις γυναίκες σε μαχητική πρωτοπορία. Στα 1906, οι Φιλανδές απέκτησαν το δικαίωμα ψήφου στις δημοτικές και κοινοτικές εκλογές Στις 15 Μαρτίου του 1907, οι πρώτες στον κόσμο βουλευτίνες εκλέχθηκαν- Ήταν 19 και ανέλαβαν καθήκοντα στις 23 Μαΐου. Στο μεταξύ, οι σουφραζέτες είχαν οργανωθεί σ’ Ανατολή και Δύση, είχαν γίνει μαχητικές και με κάθε ευκαιρία διαδήλωναν υπέρ των αιτημάτων τους Σε πολλές περιπτώσεις, προχωρούσαν σε βομβιστικές ενέργειες, εμπρησμούς και επιθέσεις εναντίον της αστυνομίας που με τη σειρά της δεν άφηνε τις ευκαιρίες να πάνε χαμένες. Στις 3 Απριλίου του 1913, η Αγγλίδα σουφραζέτα, Έμελιν Πάνκχερστ, κρίθηκε ένοχη γιατί ενθάρρυνε εμπρηστές και καταδικάστηκε σε φυλάκιση τριών χρόνων.

9 Ιστορικα ΒΙΑ ΚΑΙ ΦΥΛΟ ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΩΣ ΠΟΜΠΟΣ
Το παράδειγμα της Φιλανδίας ακολούθησαν η Νορβηγία (1913), η Δανία (1915) και η Ολλανδία (1917) Η Οκτωβριανή επανάσταση βρήκε τις γυναίκες της Ρωσίας να δίνουν τη μάχη και να εξισώνονται σε όλα με τους άνδρες: Πολιτικά, εργασιακά, νομικά. Με το τέλος του Α’ Παγκοσμίου πολέμου, η μια μετά την άλλη, οι διάφορες χώρες αναγκάζονταν να παραχωρήσουν στις γυναίκες το δικαίωμα ψήφου: Το 1918, η Αγγλία. Τον επόμενο χρόνο, η λαίδη Νάνσι Άστορ γινόταν η πρώτη γυναίκα που περνούσε το κατώφλι της Βουλής των κοινοτήτων ως βουλευτίνα. Το1919, δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες παραχώρησαν οι Γερμανία, Αυστρία, Τσεχοσλοβακία, Ουγγαρία αλλά και η Νότια Αφρική. Οι Ηνωμένες Πολιτείες το1920. Το 1921, οι Πολωνία, Σουηδία και ο υπερατλαντικός Καναδάς. Το 1931, η Ισπανία.

10 ιστορικα Στις 17 Φεβρουαρίου του 1914, οι βρετανίδες σουφραζέτες επιτέθηκαν στον βρετανό υπουργό Εσωτερικών καταστρέφοντας τα τζάμια της οικίας του και πυρπόλησαν τις εγκαταστάσεις ενός ομίλου αντισφαίρισης, με στόχο τη δυναμική και βίαιη διεκδίκηση του δικαιώματος ψήφου. Ο όρος «σουφραζέτα» προέρχεται από τη γαλλική λέξη suffrage (= δικαίωμα ψήφου) οι σουφραζέτες ήταν οι πρώτες φεμινίστριες και πρωτοεμφανίστηκαν στην Αγγλία και στις ΗΠΑ Γυναικείοι αγώνες, στην Σουηδία και τη Νορβηγία Η διεκδίκηση του δικαιώματος ψήφου στο Ηνωμένο Βασίλειο ξεκίνησε από τις σουφραζέτες το 1872, ως εθνικό κίνημα, με την σύσταση της Εθνικής Κοινωνίας για την Γυναικεία Ψήφο και, αργότερα, της Εθνικής Ένωσης Κοινωνιών για το Δικαίωμα της Γυναικείας Ψήφου (NUWSS) Οι νίκες των γυναικών δεν πήραν μεγάλες διαστάσεις μέχρι το Τότε περίπου άρχισε η μαχητική καμπάνια με τη δημιουργία της Κοινωνικής και Πολιτικής Ένωσης Γυναικών (WSPU).

11 ιστορικα Για την πλειονότητα των Βρετανίδων, η στρατολόγηση των ανδρών και η αποστολή τους στο μέτωπο σήμαινε κενές θέσεις εργασίας στην κατασκευή πυρομαχικών που οι ίδιες θα κάλυπταν Εκτιμάται πως παρήγαν το 80% των βρετανικών οβίδων και σφαιρών Ωστόσο οι κακές συνθήκες εργασίας και ο ανεπαρκής εξοπλισμός ασφαλείας είχε ως αποτέλεσμα τουλάχιστον 400 εργαζόμενες να χάσουν τη ζωή τους λόγω εκρήξεων ή έκθεσής τους σε επικίνδυνα χημικά όπως το νιτρικό και το θειικό οξύ. Η οργάνωση Women's Land Army, που ήταν υπεύθυνη για την καλλιέργεια, είχε συγκεντρώσει έως το τέλος του πολέμου εθελόντριες ενώ άνθιση γνώρισε και ο τομέας των μεταφορών με εργαζόμενες Παρά τη συνεισφορά τους, οι αμοιβές των γυναικών παρέμεναν χαμηλότερες από αυτές των ανδρών και πολλές απολύθηκαν μόλις οι άνδρες επέστρεψαν από τη μάχη το 1918.

12 Φυλο και κινηματογραφοσ
Σύμφωνα με την επισήμανση της Michele Barrett (1994), «την περασμένη δεκαετία είδαμε να συντελείται στον φεμινισμό μιας μεγάλης κλίμακας «μετατόπιση προς την κουλτούρα» (Barrett, “Feminism’s Turn” 22-4). Στα πλαίσια αυτής της γενικής μετατόπισης, μπορούμε να δούμε ένα έντονο ενδιαφέρον για την ανάλυση διαδικασιών συμβολοποίησης και αναπαράστασης - το πεδίο της κουλτούρας --και προσπάθειες για ανάπτυξη μιας καλύτερης κατανόησης της υποκειμενικότητας Η φεμινιστική φιλμική κριτική θεωρία από τις αρχές της δεκαετίας του 70: Ann Kapplan (Women and Film, 1983), αυτή η κριτική ενεπλάκη άμεσα με το γυναικείο κίνημα και ξεκίνησε με μία κοινωνιολογική και πολιτική μεθοδολογία Το έδαφος πάνω στο οποίο οικοδομήθηκαν οι νέες προσεγγίσεις συγκροτούσαν οι ευρωπαϊκές θεωρίες για την ιδεολογία: η προβληματική του Althusser η σημειολογία και η λακανική ψυχανάλυση

13 Φυλο και κινηματογραφοσ
Η παρέμβαση της L. Mulvey. Η κριτική της απόλαυσης- Tο πρώτο μαχητικό άρθρο της φεμινίστριας θεωρητικού Laura Mulvey δημοσιεύεται το 1975 στο περιοδικό Screen, όπου συναντήθηκαν οι πειθαρχίες του μαρξισμού και της ψυχανάλυσης Tο κείμενο της Mulvey «Οπτική απόλαυση και αφηγηματικός Κινηματογράφος», μέσω μιας πολιτικής χρήσης της ψυχαναλυτικής θεωρίας, στοχεύει να ανακαλύψει και να ασκήσει κριτική στους κώδικες με τους οποίους παράγεται η φιλμική γοητεία Σκοποφιλία; Το άγχος του ευνουχισμού; Το ανδρικό βλέμμα; Η Mulvey, επίσης, υπογραμμίζει την επείγουσα ανάγκη «η περιέργεια πού υποστηρίζεται από την ψυχαναλυτική θεωρία και τη σημειολογία να αντιπαρατεθεί και να συνυφανθεί με την οικονομία και την πολιτική» (Μulvey, Οπτικές και άλλες απολαύσεις, 1989)

14 Φυλο και κινηματογραφοσ
Στον χώρο της θεωρίας , η φεμινιστική χρήση των ψυχαναλυτικών μοντέλων πού βασίζεται σε μία αυστηρή διπολική αντίληψη της διαμόρφωσης των έμφυλων υποκειμένων τέθηκε σταδιακά υπό αμφισβήτηση στο πλαίσιο της φεμινιστικής ακαδημαϊκής παράδοσης Θεωρίες κατά της διχοτομικής προσέγγισης των φύλων, όπως της J. Butler, επηρέασαν τις νεώτερες εξελίξεις ως: Επιτελεστικότητα Θεωρίες φυλετικών σπουδών Σπουδές φύλου Μαύρος φεμινισμός Μετα-αποικιοκρατικές σπουδές

15 αναλυση ταινιων Αναγνωρίζουμε και αποκωδικοποιούμε τα εξής:
Η ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΗ ΜΕ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΡΟΛΟ ΦΥΛΟΥ ΛΟΓΩ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ; ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΦΥΛΟ; ΜΕΤΑΒΛΗΤΕΣ:ΓΥΝΑΙΚΑ ΚΑΙ ΨΗΦΟΣ/ ΓΥΝΑΙΚΑ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΑ Αναγνωρίζουμε και αποκωδικοποιούμε τα εξής: ΧΡΗΣΗ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΧΩΡΟΥ (& φύλο) ΕΝΔΥΜΑΤΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ (& φύλο) ΔΗΜΟΣΙΑ ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΗ ΡΟΛΟΙ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΕΚΕΙΝΗ- και σήμερα; ΟΙ ΣΗΜΑΙΕΣ- Η ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΑ- Η ΠΑΡΕΛΑΣΗ-ΠΟΡΕΙΑ

16 Αναλυση ταινιων ΟΙ ΜΟΥΣΙΚΕΣ ΠΟΥ ΕΠΕΝΔΥΟΝΤΑΙ ΣΤΙΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ; Η ΒΙΑ ΕΚΤΟΣ ΟΙΚΙΑΣ VS THΣ ΚΑΘΙΕΡΩΜΕΝΗΣ ΕΜΦΥΛΗΣ ΕΝΤΟΣ ΤΗΣ ΟΙΚΙΑΣ Ο ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΛΟΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΩΝ (βλ. Γ. Πλειός, Bryson) Η ΘΗΛΥΚΟΤΗΤΑ ΩΣ ΕΡΩΤΙΣΜΟΣ, ΩΣ ΣΥΓΓΕΝΕΙΑ, ΩΣ ΜΗΤΡΟΤΗΤΑ, ΩΣ ΕΡΓΑΣΙΑ, ΩΣ ΙΔΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ; ΟΙ ΟΜΑΔΕΣ ΓΥΝΑΙΚΩΝ, ΟΙ ΤΑΞΕΙΣ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ; Η ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ; ΤΑ ΚΑΠΕΛΑ; Η ΚΟΜΜΩΣΗ; Η ΕΥΠΡΕΠΕΙΑ; Η ΒΙΚΤΩΡΙΑΝΗ ΗΘΙΚΗ; ΟΙ ΗΛΙΚΙΕΣ ΓΥΝΑΙΚΩΝ; ΑΝΤΡΩΝ;

17 Αναλυση ταινιων WOMEN NEED PROTECTION ALL NEED PROTECTION= ΠΡΑΓΜΑΤΙΣΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΚΑΙ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΟΣ TO ΒΛΕΜΜΑ ΣΤΙΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΕΙΟ ΚΑΙ ΕΜΦΥΛΟ Η ΠΑΡΕΛΑΣΗ ΓΙΝΕΤΑΙ ΜΙΚΤΗ, ΜΑΥΡΟΣ ΦΕΜΙΝΙΣΜΟΣ, ΠΟΛΛΟΙ ΦΕΜΙΝΙΣΜΟΙ ΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ ΚΟΣΜΟΙ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΑΝΤΡΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ, Ο ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΦΕΜΙΝΙΣΜΟΣ ΑΝΑΔΕΙΚΝΥΟΝΤΑΙ I AM NOT A MAN ΠΡΑΓΜΑΤΙΣΤΙΚΟΣ ΚΑΙ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΙΣΤΙΚΟΣ ΣΗΜΑΙΝΟΜΕΝΑ - NATIONAL PARTY SUFFRAGET ΑΠΟ ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΣΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΨΗΦΟΥ- ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ

18 αΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Η γυναίκα σουφραζέτα ως σύμβολο επαναστατικού ιστορικού υποκειμένου,που ασκεί βία και απαιτεί δικαιώματα στον δημόσιο βίο, με στόχευση την πολιτειότητα, φαίνεται ότι επανέρχεται στην φιλμική αφήγηση του 21ου αιώνα Η σύγχρονη οικονομική κρίση, αφορά όλες τις ομάδες των γυναικών και οι αναπαραστάσεις τους στον κινηματογράφο και στα ΜΜΕ συνολικότερα, εγείρουν νέα ερωτήματα ή μας παραπέμπουν στην εποχή του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου Η ιδεολογία περιγράφει εξίσου σχέσεις εξάρτησης μεταξύ των ανθρώπων αλλά και σχέσεις κοινωνικής διαφοράς. Περιγράφει επίσης και εξηγεί τις σχέσεις των φυλών αλλά και των περιφερειακών ταυτοτήτων Είναι χαρακτηριστική η σκέψη του Ezenseberger για τα ΜΜΕ και την σχέση τους με την κοινωνία με όρους της βασικής αντίθεσης του καπιταλισμού, δηλαδή ως παραγωγικές δυνάμεις, όπου οι κοινωνικοποιημένη μορφή της παραγωγής συγκρούεται με την ατομική μορφή της ιδιοκτησίας (στο Πλειός, 2001:154)

19 Ενδεικτικη βιβλιογραφια
Arendt, H. (1991). Κοινωνία και κουλτούρα. Στο Kraus, Adorno κ.α. Η κουλτούρα των μέσων. Αθήνα: Αλεξάνδρεια. Aντόρνο, Τ. (1991). Η τηλεόραση και διαμόρφωση της μαζικής κουλτούρας. Στο Kraus, Adorno κ.α. Η κουλτούρα των μέσων. Αθήνα: Αλεξάνδρεια. Foucault, Μ. (1986). Οι λέξεις και τα πράγματα. Αθήνα: Γνώση. Habermas, J. (1971). Knowledge and human interests. Boston: Beacon Press. Πλειός, Γ. (2001). Ο λόγος της εικόνας. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση. Πλειός, Γ. (2013). Η κρίση και τα ΜΜΕ. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση.