ΝΕΟΤΕΡΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Παρουσίαση με θέμα: "ΝΕΟΤΕΡΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 ΝΕΟΤΕΡΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
ΜΑΘΗΜΑ : ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΕΙΣ ΘΡΑΚΩΝ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΩΝ Ιφιγένεια Βαμβακίδου

2 Ρόλος της Εκκλησίας Εθνικός Λειτουργικός
Απευθυνόταν στους πιστούς vs δόγματα και αρχές Υποστήριζε κάθε ενεργητική-παθητική αντίσταση σε αλλόδοξους Μικρή Εκκλησία και εξωεκκλησιαστικοί: δράση για διατήρηση χριστιανικής ταυτότητας vs εξωμοσίας

3 ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΕΣ Όλοι αυτοί που μαρτύρησαν στο όνομα της χριστιανικής πίστης αρνούμενοι τον εξισλαμισμό και κατ’ ακολουθία τον εκτουρκισμό ονομάστηκαν έτσι όλοι αυτοί που θανατώθηκαν από τους Οθωμανούς μετά την άλωση για να διακριθούν από τους προγενέστερους μάρτυρες και καλύπτουν γεωγραφικά όλο τον ελλαδικό χώρο και περιοχές από τη βαλκανική χερσόνησο και την Εγγύς Ανατολή. Στο χώρο της Θράκης ήδη από τον 16ο αιώνα πολλοί σουλτάνοι επιδίωξαν ομαδικούς ισλαμισμούς καταπατώντας την προηγούμενη πολιτική των εκκλησιαστικών προνομίων.

4 ΕΞΙΣΛΑΜΙΣΜΟΙ Οι σκληρές συνθήκες διαβίωσης των κατακτημένων ανάγκαζαν πολλούς χριστιανούς στην εθελοντική εξωμοσία. Στον καθημερινό τρόπο διαβίωσης και συμβίωσης των υπόδουλων με τους κατακτητές δημιουργούνταν πολύ συχνά επεισόδια που οδηγούσαν σε ατομικούς, βίαιους ή εκούσιους εξισλαμισμούς. Οι συκοφαντίες, οι διαφωνίες, οι οικονομικές διαφορές και οποιαδήποτε κοινωνική αντιπαράθεση χριστιανού - μουσουλμάνου ήταν οι αφορμές για να «δρομολογηθεί η διαδικασία του εξισλαμισμού», που συνιστούσε για τους κατακτητές ένα εορταστικό κοινωνικό φαινόμενο.

5 Τέλη 16ου - μέσα 19ου αιώνα κυριαρχούσε μία έντονη θρησκευτική σύγκρουση, εξαιτίας του υπερβολικού ισλαμικού μεσιανισμού που απειλούσε κάθε χριστιανική κοινότητα. Τότε διαμορφώθηκε η ιδιαίτερη ταυτότητα των νεομαρτύρων, η οποία περιλαμβάνει ιστορικά, εκκλησιαστικά και μυθικά στοιχεία. Πηγές για τον προσδιορισμό της ταυτότητάς τους: τα μαρτυρολόγια, τα συναξάρια, οι ασματικές ακολουθίες, η εικονογράφηση και η χαρακτική των προσώπων τους, οι ναοί που οικοδομήθηκαν προς τιμήν τους, τα ιερά λείψανα και οι χειρόγραφοι κώδικες, καθώς και κάθε γραπτό κείμενο που έμμεσα ή άμεσα εξιστορεί τη δράση τους

6 Προσδιορισμός Νεομαρτύρων
Ο ιστορικός προσδιορισμός 1.μελέτη των πηγών 2.διάκριση των τυπολογικών και θρυλικών χαρακτηριστικών που τους αποδίδονται αναφέρεται σε απλούς, καθημερινούς ανθρώπους, νέους, υπόδουλους κατακτημένους που δεν ανήκουν αποκλειστικά στον επίσημο εκκλησιαστικό χώρο και γι’ αυτό καλύπτουν τον ευρύτερο πληθυσμό,

7 Ο θεολογικός καθορισμός
πηγάζει από το ίδιο το μαρτύριό τους, από την υφή του. Στην Καινή Διαθήκη ακολουθούν το πρότυπο του πρώτου μάρτυρα, του Χριστού. Στα πλαίσια της μίμησης αυτής, το μαρτύριο των αγωνιστών ταυτίζεται με το βάπτισμα και χαρακτηρίζεται από τον ηρωισμό και την αταραξία τους, ενώ συνολικά η θυσία τους έχει ομολογιακό, πολεμικό και αντιρρητικό χαρακτήρα

8 Οι νεομάρτυρες προβλήθηκαν:
Από την ελληνική εκκλησία καθώς οι χριστιανοί είχαν ανάγκη από το ηρωικό πρότυπο ενός εθνομάρτυρα Από την τουρκική διοίκηση που χρειαζόταν την καταστολή και την τρομοκρατία των υπόδουλων της πολυεθνικής αυτοκρατορίας καθώς και τη διατήρηση του ισλαμικού φανατισμού, του θρησκευτικού ανταγωνισμού.

9 Κατηγορίες Νεομαρτύρων
Νέοι χωρικοί που αρνήθηκαν εξ αρχής τον εξισλαμισμό (πλειοψηφία) Ήδη εξισλαμισθέντες νέοι που για διαφορετικούς κάθε φορά λόγους πιέστηκαν να ενδώσουν, στη συνέχεια όμως μετανόησαν και αποκήρυξαν δημόσια τον ισλαμισμό, με αποτέλεσμα τον παραδειγματικό θάνατό τους. Η δημόσια εκτέλεσή τους και η μεγάλη σημασία που απέδιδαν οι οθωμανικές αρχές στη σχολαστική εφαρμογή των βασανιστηρίων, η προβολή του μαρτυρίου ξεπερνούσε τα θρησκευτικά όρια της θυσίας και μετατρεπόταν σε εθνομαρτυρική κοινωνική αντιστασιακή δράση.

10 Το σύνολο των νεομαρτύρων που έχει καταγραφεί μέχρι σήμερα φτάνει τους , ενώ ο ακριβής ιστορικά αριθμός δεν είναι γνωστός λόγω των δυσκολιών που προκύπτουν από την έλλειψη αρχειακών πηγών. Στο χώρο της Θράκης έχουν καταγραφεί νεομάρτυρες από πολύ νωρίς. Το 1495 μαρτύρησε ο Μιχαήλ ο Αδριανουπολίτης και, πριν από την επανάσταση όσοι νέοι δεν κατέφυγαν στα βουνά της Ροδόπης, της Αίμου και της Στράντζας και όσοι δεν έγιναν πειρατές στη Μαύρη Θάλασσα επέλεξαν αυτή την μορφή αντίστασης θέλοντας να επιδείξουν την εθνική και θρησκευτική ελευθερία τους

11 Εικονογράφηση Νεομαρτύρων
ιδιαίτερη κατηγορία στο χώρο της λαϊκής αγιογράφησης. εντάσσεται γενικότερα στο χώρο της θρησκευτικής ζωγραφικής, η οποία από τον 19ο αιώνα και εξής τονίζει ιδιαίτερα τον ιστορικό της χαρακτήρα και λιγότερο τον παραδοσιακό, λειτουργικό

12 Δύο κατηγορίες λαϊκής αγιογράφησης
οι εικόνες που αναπαριστούν αγίους, προστάτες της αγροτικής παραγωγής Εικόνες νεομαρτύρων που ανήκουν στον αγροτικό χριστιανικό πληθυσμό άμεση και αναγκαία σχέση της χριστιανικής ανατολικής θρησκείας με τις καθημερινές ανάγκες και τις συνθήκες διαβίωσης των υπόδουλων, στα πλαίσια ενός επίσης θεοκρατικού, οθωμανικού μηχανισμού

13 Χαρακτηριστικό των εικονογραφήσεων των νεομαρτύρων είναι ο πρακτικός και λαϊκός προορισμός τους, ο κοινωνικός και θρησκευτικός ρόλος αποτελεί μια εικαστική και θρησκευτική εκδήλωση για τις κοινότητες των χριστιανών έντονα κοσμικά στοιχεία. Συνιστούν «πολιτικές πράξεις έμμεσης διαμαρτυρίας» ενάντια στον αλλόδοξο κατακτητή παράδειγμα προς μίμηση

14 απομακρύνεται καθοριστικά από την παραδοσιακή αγιογραφική απόδοση των αγίων της ορθόδοξης θεολογικής τέχνης ο νέος άγιος μοιάζει με τον καθημερινό άνθρωπο, τον πολίτη της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η εισαγωγή της λαϊκής, σύγχρονης ενδυμασίας συνιστά το βασικό κοσμικό στοιχείο του νεομάρτυρα, αποκαλύπτει την κοινωνική ταυτότητά του, την εγκόσμια φύση και τις αντίστοιχες ανθρώπινες, κοινές αρετές του.

15 Θράκες Νεομάρτυρες Ανήκουν στην κατηγορία των εξισλαμισθέντων χριστιανών, οι οποίοι αργότερα αρνήθηκαν δημόσια το μουσουλμανισμό και έτσι προκαλούσαν οι ίδιοι το μαρτύριο.

16 α) Δήμος ή Δημήτριος από την Αδριανούπολη, μαρτύρησε στις 10 Απριλίου 1763
β) Λουκάς από την Αδριανούπολη, μαρτύρησε στις 23 Μαρτίου 1802, γ) Παρθένιος από το Διδυμότειχο, μαρτύρησε το 1805, δ) Προκόπιος από τη Βάρνα, μαρτύρησε στις 25 Ιουνίου 1810, ε) Αγαθάγγελος από την Αίνο, μαρτύρησε στις 19 Απριλίου 1818, στ) Χριστόφορος από την Αδριανούπολη, μαρτύρησε στις 16 Απριλίου 1818, ζ) Τιμόθεος από την Κεσσάνη, μαρτύρησε στις 29 Οκτωβρίου 1820, η) Στέφανος από την Αίνο, μαρτύρησε στις 17 Απριλίου 1821, θ) Οι πέντε Σαμοθρακίτες, μαρτύρησαν στις 6 Απριλίου 1835.

17 Οι 5 Σαμοθρακίτες Εξέγερση, το καλοκαίρι του 1821, με αποτέλεσμα την αιχμαλωσία και μεταφορά των περισσότερων στα σκλαβοπάζαρα της Κωνσταντινούπολης, της Σμύρνης και της Αλεξάνδρειας όμως δραπέτευσαν από τη μουσουλμανική κοινωνία και επέστρεψαν στο νησί, όπου αποκήρυξαν τον ισλαμισμό και τον τουρκισμό. η ζωή στη Σαμοθράκη ήταν ειρηνική. Η μικρή παραγωγή του νησιού άφηνε αδιάφορους τους Οθωμανούς, οι οποίοι δεν επέβαλαν αυστηρά κατασταλτικά μέτρα, επιτρέποντας την ελεύθερη χρήση της ελληνικής γλώσσας. Η μοναδική αντίσταση των Σαμοθρακιτών είχε επικεντρωθεί στη διατήρηση της γλωσσικής και θρησκευτικής ετερότητάς τους που, μαζί με τη λαϊκή παράδοση, συνιστούσαν την εθνική διαφοροποίησή τους.

18 Οι πέντε Σαμοθρακίτες, τιμωρήθηκαν με φυλάκιση στη Μάκρη, στην περιφέρεια της οποίας υπαγόταν το νησί. οι οθωμανικές αρχές προσπάθησαν να μεταπείσουν τους φυλακισμένους, σύμφωνα με την εθιμοτυπική διαδικασία. Μετά τη ρητή άρνησή τους, αποφασίστηκε η θανάτωσή τους στη Μάκρη. «να τους κρεμάσουν σε τσιγκέλια ως υβριστές και καταφρονητές της τουρκικής θρησκείας» ο θάνατός τους, στις 6 Απριλίου 1835, προβλήθηκε ιδιαίτερα από τις τουρκικές αρχές. Σκοπός της στάσης αυτής ήταν η τρομοκράτηση των χριστιανικών πληθυσμών που ήδη μετείχαν στη νέα ιδεολογία της ενεργητικής αντίστασης του 1821.

19 Η εικόνα του Νεομάρτυρα
καθιερώθηκε από τους λαϊκούς αγιογράφους 17ο-18ο αιώνα (επαναστατικές κινητοποιήσεις) λαϊκή ζωγραφική (κοσμικά θέματα από την εθνική και κοινωνική πραγματικότητα - ύφος απλοϊκό και αφελές). η ενδυμασία του νέου αγίου, η καθημερινή φορεσιά με την κόκκινη χλαμύδα εκφράζει την απόσταση ανάμεσα στην αγιοσύνη και την καθημερινότητα του νεομάρτυρα.

20

21 Τα μεταφυσικά στοιχεία της αγιοσύνης: χλαμύδα με το άλικο χρώμα του αίματος, φωτοστέφανο, σταυρός και το κλαδί. Τα ιστορικά στοιχεία της δράσης των νεομαρτύρων: καθημερινή ενδυμασία, φουστανέλα, τσαρούχια, πουκάμισο, ζώνη και προσωπογραφικά χαρακτηριστικά που παραπέμπουν στην ανθρώπινη υπόσταση Ιστορικό και αισθητικό ενδιαφέρον. Τα διηγηματικά σήματα και οι συμβολισμοί ιστορούν την πραγματικότητα των νεομαρτύρων, και το αποτέλεσμα είναι «αφηγηματικό και διδακτικό»

22 Μορφή με μακεδονικά στοιχεία (φαρδιά πρόσωπα και ανοιχτόχρωμα σαρκώματα)
οι πέντε μορφές παρατίθενται σε πρώτο επίπεδο, σε μετωπιαία θέση. πλάγια τοποθέτηση οι τέσσερις νεότεροι νεομάρτυρες (Μανουήλ και Γεώργιος, Θεόδωρος και έτερος Γεώργιος), που συμπαρίστανται στην κεντρική μορφή του Μιχαήλ που ήταν ο μεγαλύτερος σε ηλικία. προοπτική στο έργο το δυτικότροπο εικονιστικό σήμα του ουρανού συμπληρώνει το χώρο. τα σώματα είναι σχηματοποιημένα, άτεχνα, με αλλοίωση των φυσικών αναλογιών και με ήρεμες και συγκροτημένες χειρονομίες τα χαρακτηριστικά των προσώπων συνδυάζουν το ζωντανό μειδίαμα των κοσμικών μορφών με το ασκητικό, βυζαντινό βλέμμα των καθαγιασμένων προσώπων.

23 Ενδύματα: χρώματα σεμνά,
Χλαμύδες: απαλές αποχρώσεις, πορτοκαλί χρώμα κυριαρχεί στη χλαμύδα της κεντρικής μορφής και στις υπόλοιπες καφέ και λαδί, χωρίς την ένταση του κόκκινου χρώματος που λειτουργεί ως εικονιστικό σήμα του αίματος. λειτουργικό και θεολογικό επίπεδο της εικόνας, όταν αυτές τοποθετούνται σε ναούς στοχεύουν στην τιμή του μάρτυρα, υπενθυμίζουν στους πιστούς ότι τα εικονιζόμενα πρόσωπα απευθύνονται και στην ανύψωση του λατρευτικού πνεύματος

24

25 Παραλλαγή της πρώτης εικονογράφησης των Θρακών νεομαρτύρων
έντονες τεχνοτροπικές διαφοροποιήσεις σύγχρονη λαϊκή αγιογράφηση παρουσιάζονται με τον παραδοσιακό εικονογραφικό τύπο, τη φουστανέλα, την κόκκινη χλαμύδα, το μπλε πουκάμισο και το πράσινο ζωνάρι, ενδυματολογικά σημεία της νεοελληνικής αγωνιστικής φορεσιάς τα μεταφυσικά σύμβολα είναι όμοια με της προηγούμενης εικόνας

26 Λαϊκή εικονογράφηση 19ος-20ος αι.
φορέας ιστορικής γνώσης ανοιχτό βιβλίο για τον αμόρφωτο, εξαθλιωμένο θρακικό ελληνισμό ενδυνάμωναν την ορθόδοξη συνείδηση

27 Εικόνες Θρακών Νεομαρτύρων
Αναδεικνύουν το ρόλο της εκκλησιαστικής τέχνης Ανήκουν στην προοδευτική τάση της αγιογράφησης Προσεγγίζεται η ανθρώπινη υπόσταση των αγίων και αγωνιστών με ανάλογα μορφικά σημαίνοντα Προβάλλεται η παλικαρίσια ενεργητική συμπεριφορά των κατακτημένων ο παράνομος κοινωνικά χαρακτήρας της θυσίας τους μεταγράφεται στην εικαστική γλώσσα ως επαναστατική πράξη

28 Ταυτότητα Θρακών Νεομαρτύρων μέσω της Εικονογράφησης
ρεαλιστική απόδοση και σχεδιαστική λιτότητα υπερβαίνει τα αυστηρά βυζαντινά πρότυπα, «τη στερεότητα ενός μυστικιστικού δογματισμού» μελαγχολική μορφή του αγωνιστή με το σεμνό μουστάκι

29 Η τοποθέτηση των εικόνων στους ναούς εντάσσει τα συγκεκριμένα έργα στο λατρευτικό εικονιστικό υλικό
ο σύγχρονος πιστός δεν αντιμετωπίζει τους νεομάρτυρες ως «μια στατική ανάμνηση ιερών προσώπων» τους δέχεται στο διαρκές παρόν «όπου η σημασία του ιστορούμενου ιστορικού γεγονότος υψώνεται πάνω από το χώρο και χρόνο, πέραν των τοπικών και χρονικών ορίων»

30 Νεομάρτυρες- Μάρτυρες Πρώτης Εκκλησίας
λαϊκοί, απλοί άνθρωποι, άντρες και γυναίκες που θανατώθηκαν για την πίστη τους Οι νεομάρτυρες και η δράση τους προβάλλουν περισσότερο τη λαϊκή καταγωγή της θρησκείας και την κοινωνική προσφορά της Εκκλησίας κατά τη διάρκεια του αγώνα της ανεξαρτησίας Μαρτύριο αποτέλεσμα πίστης και ιεράρχησης των αξιών της ζωής.

31 οι νεομάρτυρες από τη Σαμοθράκη τιμήθηκαν σχεδόν συγχρόνως με τη δράση τους από τους χριστιανούς της περιοχής Η επίσημη αγιοποίηση των Σαμοθρακιτών αγωνιστών έγινε με την Η΄ Πατριαρχική και Συνοδική Πράξη Ως ημέρα εορτής τους καθιερώθηκε η Κυριακή του Θωμά.

32 Σημασία εικονιστικού υλικού
Ιστορική αγωγή Η κοσμική ταυτότητα των νεομαρτύρων και το αγωνιστικό επίπεδο της δράσης τους μπορούν να λειτουργήσουν ως πρότυπα πολιτικής και κοινωνικής συμπεριφοράς για τους διδασκόμενους λαμπρό παράδειγμα της υποστήριξης της Επανάστασης από την κατώτερη, ανώνυμη Εκκλησία Αφηγηματικό και εικονιστικό υλικό της εθνικής ιστορίας καθολική και ποικίλη αντίσταση του ελληνισμού

33

34

35

36

37

38

39 Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Σ. Παπαδόπουλος, Οι Νεομάρτυρες και το δούλον γένος, Αθήνα 1974, Δ. Κωνσταντέλος, «Οι βίοι των Νεομαρτύρων ως πηγή μεθόδων ισλαμικού προσηλυτισμού και μαρτυρίου κατά την οθωμανικήν περίοδον », , Πρακτικά Θεολογικού Συνεδρίου εις τιμήν και μνήμην των Νεομαρτύρων, Ιερά Μητρόπολις Θεσσαλονίκης, 1988 Β. Ψευτογκάς, «Μαρτυρολόγια Νεομαρτύρων », 74-93: ΠΘΣ

40 Ι. Αναστασίου, «Σχεδίασμα περί Νεομαρτύρων », 7-62: ΕΕΘΣ, Μνήμη 1821, Θεσσαλονίκη
Δ. Τσάμης, «Η θεληματική προσέλευση στο μαρτύριο αγιορειτών Νεομαρτύρων », : ΠΘΣ Α. Γκιάλα, «Νεομάρτυρες» , : Ακτίνες, 16 - Πάσχα 1943 Ι. Περαντώνης, Λεξικό των Νεομαρτύρων, 3 τ., Αθήνα 1972 Τ.Ε. Ευαγγελίδης, «Νεομάρτυρες Θράκης», : Θρακικά, 3π/1931

41 Γέρων Πατάπιος Καυσοκαλυβίτης - Μ. Γ
Γέρων Πατάπιος Καυσοκαλυβίτης - Μ.Γ. Βαρβούνης (2003), Καυσοκαλυβίτικα Νεομαρτυρολογικά. Υμναγιολογικά κείμενα περί νεομαρτύρων από τη βιβλιοθήκη της Ιεράς Σκήτης των Καυσοκαλυβίων Αγίου Όρους. Θεσσαλονίκη: Ηρόδοτος. Γ. Ν. Αικατερινίδης, «Λαϊκή λατρεία και θρησκευτικές παραδόσεις στη Σαμοθράκη», 11-35: Πρακτικά Στ΄ συμποσίου λαογραφίας, ΙΜΧΑ, 1991