Λατινική Φιλολογία Ι: Βιργιλίου, Αινειάδα, βιβλίο 6 Παρουσίαση στίχων

Παρουσίαση με θέμα: "Λατινική Φιλολογία Ι: Βιργιλίου, Αινειάδα, βιβλίο 6 Παρουσίαση στίχων"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Λατινική Φιλολογία Ι: Βιργιλίου, Αινειάδα, βιβλίο 6 Παρουσίαση στίχων 703-805
Φοιτήτρια: Μάνωλα Τριανταφυλλιώ (ΑΜ ) Καθηγητής: Λίπκα Μιχαήλ Ημερομηνία παρουσίασης: 22/05/2017

2 Ενότητες Στχ : ο Αινείας βλέπει ένα πλήθος ψυχών στις όχθες του Ληθαίου ποταμού Στχ : οι ψυχές κοντά στο Ληθαίο ποταμό είναι οι ψυχές των λυτρωμένων που θα γυρίσουν σε νέο σώμα Στχ : ο Αγχίσης οδηγεί τον Αινεία και τη Σίβυλλα στην καρδιά της συγκέντρωσης των ψυχών και δείχνει από ψηλά μία μία τις ψυχές Στχ : ο Αγχίσης δείχνει στον Αινεία τις ψυχές των μεγάλων ανδρών που περιμένουν τώρα τη γέννηση τους και οι οποίοι θα χτίσουν τη δόξα της Ρώμης

3 1η ενότητα (στίχοι ) Ο Αινείας βλέπει ένα τεράστιο πλήθος ψυχών στις όχθες του Ληθαίου ποταμού. Ο Αγχίσης λέει ότι είναι ψυχές που προορίζονται για αναγέννηση και πίνουν το νερό της λησμονιάς από τη Λήθη. Ο Αινείας δείχνει να μην καταλαβαίνει και ο Αγχίσης υπόσχεται να του εξηγήσει. Μετά τη νύξη στο στίχο 680, ο Βιργίλιος περνά στο θέμα της μετενσάρκωσης μέσω της παρουσίασης της προετοιμασίας των ψυχών: παρουσιάζονται το απασχολημένο και αποφασισμένο πλήθος των ψυχών με τη μεταφορά των μελισσών, ο νυσταλέος ποταμός και οι εύλογες ερωτήσεις του Αινεία. Όλα οδηγούν με φυσικό τρόπο στην έσχατη αποκάλυψη που ακολουθεί.

4 interea (στχ 703) : o Αινείας στους στίχους που προηγήθηκαν (στχ ) μάταια ικέτευε τον πατέρα του και προσπαθούσε να τον αγκαλιάσει. Όσο ο Αγχίσης προσπαθούσε να «ξεφύγει» από την αγκαλιά του γιου του, ο Αινείας παρατηρούσε το πλήθος των ψυχών που βρισκόταν στις όχθες του ποταμού. Το interea σύμφωνα με τον Austin, δηλώνει τη μετάβαση σε μια νέα σκηνή ή σε ένα τμήμα της σκηνής. videt Aeneas: οι κάτοικοι αυτής της κοιλάδας εμφανίζονται στο στίχο 706. Στους 2 επόμενους στίχους έχουμε την περιγραφή του τοπίου. Περιγράφεται η ηρεμία και η βλάστηση, καθώς βρισκόμαστε ακόμα στα Ηλύσια Πεδία. vallis reducta: κατά τον Horsfall, δε γνωρίζουμε εάν υπάρχει τοπογραφική σύνδεση με την κοιλάδα που αναφέρθηκε στο στίχο 679. Κατά τον Austin όμως, πιθανότατα αυτή η κοιλάδα (vallis) να είναι μια βαθιά κοιλάδα του convallis που περιγράφεται στο στίχο 679. virgulta sonantia silvae: περιγράφεται ένα μικρό μέρος του δάσους, που περιέχει χαμηλή βλάστηση και κλαδιά. Ορισμένοι μελετητές αποδέχονται την εναλλακτική γραφή silvis.

5 Lethaeumque… amnem (στχ 705): «το ποτάμι της λήθης/ αμνησίας» είναι σημαντικό στοιχείο για την εξέλιξη του έργου. Ο Βιργίλιος φαίνεται να αποφεύγει το μονολεκτικό τύπο Lethe (Λήθη) και να χρησιμοποιεί ένα τύπο περίφρασης. Και ο Κάτουλλος στο 65.5 χρησιμοποιεί τον τύπο Lethaeo gurgite. domos placidas: οι ήσυχες αυτές κατοικίες είναι ένα ιδιαίτερο μέρος των Ηλυσίων Πεδίων. Το επίθετο placidus συνοψίζει τη ζωή των ηρώων όπως περιγράφηκε έως τώρα. Ίσως όμως να υπαινίσσεται και τη λειτουργία της Λήθης, καθώς και η άσκηση των όπλων δεν τους θυμίζει τίποτα. Ο Austin παρατηρεί ότι η διάταξη του στίχου είναι αξιοπρόσεκτη, καθώς το domos placidas τονίζεται εξαιτίας της θέσης του στο στίχο. praenatat: ο ποταμός περνά από μπροστά νωχελικά. Το ρήμα δεν απαντά πριν το Βιργίλιο. hunc circum (στχ 706): σε αυτό το στίχο, ο ποταμός είναι πιο σημαντικό στοιχείο οπότε αντικαθίσταται από το πιο γενικό hic. Έχουμε το φαινόμενο της έκφρασις, την αναστροφή δηλαδή μιας δισύλλαβης πρόθεσης.

6 ἠΰτε ἔθνεα εἶσι μελισσάων ἁδινάων
gentes populique (= έθνη και λαοί): οι λέξεις είναι συνώνυμες και μας προετοιμάζουν για τη gens Romana. (πρβλ , gens illi triplex, populi sub gente quaterni) Στχ : η μεταφορά παρουσιάζει μια σκηνή φωτός, χρωμάτων και ενθουσιασμού, καθώς η συγκέντρωση των ψυχών συγκρίνεται με τις μέλισσες που βουίζουν χαρούμενα στο ανθισμένο λιβάδι μια όμορφη καλοκαιρινή ημέρα, απασχολημένες με το έργο τους. Ο Βιργίλιος αντλεί αυτή τη σκηνή από δυο πηγές: Από την Ιλιάδα , ( για τους Έλληνες που τρέχουν στο συμβούλιο των βασιλεών) ἠΰτε ἔθνεα εἶσι μελισσάων ἁδινάων πέτρης ἐκ γλαφυρῆς αἰεὶ νέον ἐρχομενάων, βοτρυδὸν δὲ πέτονται ἐπ᾽ ἄνθεσιν εἰαρινοῖσιν· Από τον Απολλώνιο το Ρόδιο, Αργοναυτικά ( για τις Λήμνιες γυναίκες που περιβάλλουν τους Αργοναύτες κατά την άφιξή τους) ὡς δ᾽ ὅτε λείρια καλὰ περιβρομέουσι μέλισσαι πέτρης ἐκχύμεναι σιμβληίδος, ἀμφὶ δὲ λειμὼν  ἑρσήεις γάνυται, ταὶ δὲ γλυκὺν ἄλλοτε ἄλλον καρπὸν ἀμέργουσιν πεποτημέναι· Ο Βιργίλιος βρίσκεται πιο κοντά στον Απολλώνιο απ’ ότι στον Όμηρο.

7 Ο Norden παραπέμπει στο Σοφοκλή, fr 879 P: βομβεῖ δὲ νεκρῶν σμῆνος ἔρχεταί τ΄ἄνω.
Το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του Βιργιλίου για τις μέλισσες υποδηλώνει ότι μάλλον ο ποιητής γνώριζε και την παράδοση του Σοφοκλή. Η επιλογή αυτής της μεταφοράς αποκτά ιδιαίτερη σημασία. ac veluti…ubi (στχ 707): η έναρξη μιας παρομοίωσης με τη λέξη ac velut(i) και στη συνέχεια να ακολουθεί το ubi, είναι κοινός τόπος έναρξης μιας παρομοίωσης στην Αινειάδα. Δεν υπάρχει όμως απόδοση της μεταφοράς και έτσι πρέπει να υποθέσουμε κάποια έλλειψη ή συμπύκνωση της σκέψης. (πρβλ. Αινειαδ και 4.402) aestate serena: καλοκαιρινή ημέρα. Η κατάλληλη εποχή για τη σκληρή δουλειά των μελισσών. Το επίθετο χρησιμοποιείται και για την άνοιξη. Στα Geo αναφέρει vere sereno, για το λαμπρό ανοιξιάτικο καιρό. variis (στχ 708): πολύχρωμος. (πρβλ Αιν : variis florentia limina sertis). To επίθετο χρησιμοποιείται και από όλους ποιητές, όπως τον Οβίδιο, τον Πετρώνιο και τον Κάτουλλο.

8 horrescit (στχ 710): ο Αινείας έχει εκπλαγεί από το θέαμα
visu subito: η γλώσσα του Βιργιλίου σε αυτό το στίχο είναι εξαιρετική. Ο Αινείας ό,τι βλέπει στο δρόμο του, το αισθάνεται σαν θαυμαστό και έτσι οι μέλισσες δείχνουν προς την τελική θεμελίωση του Λαβινίου. Καθώς ο Αινείας και ο Αγχίσης οδεύουν από τα Ηλύσια Πεδία στην Αναγέννηση, η παρουσία των μελισσών είναι ένας καλός οιωνός για τη θεμελίωση και το μέλλον της Ρώμης. causas requirit : ο Αινείας ρωτά για το ποτάμι και το πλήθος που στέκεται εκεί. στχ : η διπλή ερώτηση (quae sint…quive viri) είναι χαρακτηριστικό του Βιργιλίου. viri (στχ 712): αναφέρεται στους ήρωες της Πρώιμης Ρώμης που πρόκειται να αναλάβουν την εξουσία και να κυριαρχήσουν στχ : ο Αγχίσης απαντά σύντομα στις δυο ερωτήσεις του Αινεία, όπως τέθηκαν στους στίχους

9 animae (στχ 713): είναι το πρώτο στοιχείο που δίνεται στον Αινεία σχετικά με την αναγέννηση των ψυχών. Ο Βιργίλιος όμως δε διευκρινίζει εάν το animae αναφέρεται σε όλες τις ψυχές ή σε μια ομάδα ψυχών. altera… corpora (στχ ): ο Βιργίλιος αναφέρεται στην αναγέννηση των ψυχών. Η γνώση των πραγμάτων αρχίζει για πρώτη φορά να διαδίδεται ανάμεσα στα πρόσωπα του έπους. fato (στχ 714): ακόμα και η ψυχή που δεν έχει γεννηθεί ακόμα έχει ένα ατομικό στοιχείο (συστατικό) που καθορίζει το σώμα στο οποίο πρόκειται να αναγεννηθεί. securos latices (στχ 715) : η λέξη latex είναι μια παλιά ποιητική λέξη και δηλώνει το νερό ή το κρασί, και εξηγείται καλύτερα από τη φράση longa oblivia που ακολουθεί. Η Λήθη δίνει στις ψυχές securitas, δηλαδή ελευθερία και απαλλαγή από τις έγνοιες της ζωής που τελείωσε. (πρβ Πλατ.. Πολ. 621 Α, όπου οι ψυχές κατασκηνώνουν παρὰ τὸν Ἀμέλητα ποταμόν) στχ : Μετά την πρόβλεψη της θεωρίας της μετενσάρκωσης που αρχίζει στο στχ. 724, ο Αγχίσης προβλέπει τώρα τη ρωμαϊκή «πομπή» που αρχίζει στο στχ Πρώτα όμως δείχνει όλες τις ψυχές στις όχθες της Λήθης (has), και μετά δείχνει πιο συγκεκριμένα τους δικούς του απογόνους (hanc prolem) μεταξύ των άλλων ψυχών.

10 στχ. 718: ο Αγχίσης μοιράζεται μαζί με τον Αινεία την υπερηφάνεια του για την ιταλική γενιά που πρόκειται να αποκαλυφθεί σύντομα. Ο Αγχίσης εξηγεί ότι οι νέες ψυχές που θα αναγεννηθούν θα προσθέσουν μια νέα διάσταση στην ιστορία της Ρώμης και θα συμβάλλουν στην ασφαλή άφιξη των Τρώων εκεί. Το μέλλον στο Λαβίνιο θα τους παρηγορεί για την απώλεια της Τροίας. ο pater (στχ 719): η προσφώνηση αυτή συνήθως αποδίδεται στο Δία, αλλά στα πλαίσια του διαλόγου πατέρα-γιου αποδίδεται στον Αγχίση. tarda (στχ. 720): «τα σώματα που αποτελούν εμπόδιο λόγω βάρους». Ο Αινείας (ασυναίσθητα) χρησιμοποιεί έναν όρο που ταιριάζει με την αποκάλυψη που ακολουθεί (στχ. 731). miseris (στχ 721): το πάθος των ψυχών να ζήσουν ξανά στον πάνω Κόσμο κάνει τον Αινεία να τις αποκαλεί «δύστυχες», υπονοώντας βέβαια τις δικές του περιπέτειες. Τους λυπάται καθώς έχουν άγνοια της ματαιοδοξίας της ζωής. Ο Αινείας, ως γνώστης της Ορφικής διδασκαλίας και πρόγονος των Ρωμαίων, κρατά μια διαφορετική στάση. στχ. 722: ο τόνος είναι διδακτικός, καθώς ο Αγχίσης υπόσχεται να εξηγήσει τον Αινεία αυτά που βλέπει.

11 2η ενότητα (στίχοι ) Ο Αγχίσης απαντά στον Αινεία και πραγματεύεται το θέμα της ζωοποιού αρχής του σύμπαντος, δηλαδή του δημιουργικού Νου του αρχέγονου πυρός, στο οποίο τελικά επιστρέφει η ψυχή αφού πρώτα περάσει από ποικίλες μορφές και ποικίλους βαθμούς κάθαρσης. Λίγες όμως ψυχές επιτυγχάνουν αυτόν τον εξευγενισμό και την παραμονή τους στα Ηλύσια Πεδία. Οι περισσότερες πρέπει να διανύσουν ένα νέο κύκλο γέννησης και αυτές είναι οι ψυχές που βλέπει ο Αινείας συγκεντρωμένες εδώ στις όχθες της Λήθης.

12 Μέχρι την άφιξη του Αινεία στα Ηλύσια Πεδία, η αίσθηση ότι ο ήρωας βρίσκεται στον αμυδρό Κάτω Κόσμο είναι συνεχώς παρούσα. Η αναφορά της Σίβυλλας ότι οι αμαρτωλοί του Ταρτάρου θα βρίσκονται εκεί για πάντα είναι επιβλητική και δεν αφήνει περιθώρια λανθασμένης ερμηνείας. Παρόλο που στα Ηλύσια Πεδία το σκοτάδι αίρεται, δεν παύουν να είναι μια περιοχή του Κάτω Κόσμου. Τα ευτυχισμένα πνεύματα εκεί βρίσκονται στο τέλος της διαδρομής προς την ευδαιμονία. Τα πάντα όμως αλλάζουν στα Ηλύσια Πεδία. Η ψυχή μετά θάνατον εξαγνίζεται σταδιακά από τη μόλυνση που υπέστη κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού της σε ένα σώμα. Με την πάροδο του χρόνου και ανάλογα με τις ατομικές συνθήκες η ψυχή υψώνεται αγνή προς το πύρινο στοιχείο που της έδωσε ζωή. Στους στίχους αυτούς συνδυάζεται η στωική διδασκαλία για την anima mundi με την πλατωνική και την ορφική και πυθαγόρεια διδασκαλία της αναγέννησης της ψυχής. Στο λόγο του Αγχίση, τα Ηλύσια μεταμορφώνονται από τον έσχατο παράδεισο στον ενδιάμεσο σταθμό ανάπαυσης της ψυχής κατά τη διάρκεια του ταξιδιού της πέρα από τα Ηλύσια . Ο Βιργίλιος μέσω του λόγου του Αγχίση αμφισβήτησε, ίσως εσκεμμένα, και απέρριψε όλη τη σύλληψη του κόσμου των νεκρών.

13 principio (στχ. 724): εντυπωσιακός τρόπος έναρξης
camposque liquentis: είναι λουκρητιανός τύπος περίφρασης. Αξιοσημείωτη είναι η μεταφορά από τη ξηρά στη θάλασσα, που προέρχεται από την ελληνική παράδοση. Ο Βιργίλιος εισάγει εδώ μια νέα παραδοσιακή παραλλαγή στην λουκρητιανή αντίληψη. globum lunae (στχ. 725): και σε αυτό το στίχο ο ποιητής έχει δεχθεί επιρροή από το Λουκρήτιο. Titaniaque astra: δύσκολο να ερμηνεύσουμε εδώ την αναφορά στους Τιτάνες. Ο Ήλιος θεωρούταν Τιτάνας, καθώς ήταν γιος του Τιτάνα Υπεριώνα. Αυτό που προβληματίζει τους μελετητές είναι η χρήση πληθυντικού αριθμού (astra) για να αναφερθεί στον ήλιο. spiritus…alit (στχ. 726): πρόκειται για τη στωική αρχή της anima mundi, όπως παρουσιάζεται στα Geo Οι στωικοί πίστευαν ότι το σύμπαν έχει υλική, σωματική υπόσταση. Η υπόσταση αυτή κατέστη ενεργή και δημιουργική χάρη σε ένα διαπεραστικό πύρινο αιθέρα, την anima από την οποία είχε αποκολληθεί η ανθρώπινη ψυχή. Με το θάνατο του σώματος η ψυχή επιστρέφει στο αρχικό της στοιχείο, το πυρ. (πρβλ. Geo και Πλατ. Τίμ. 30b)

14 spiritus: (=πνεῦμα). Το spiritus είναι υλικό, είναι ο θερμός αέρας ή αιθέρας που διεισδύει σε όλα τα πράγματα και τα συνδέει μεταξύ τους σε ένα οργανικό σύνολο, ακριβώς όπως το ανθρώπινο σώμα ενοποιείται από τη ζώσα ψυχή, που είναι επίσης υλική. mens = νους (στχ. 727): είναι συνώνυμος με το στωικό spiritus. Ο νους ενεργοποιεί την όλη μάζα αναμιγνυόμενος με το μεγάλο σώμα. agitat: παραπέμπει στο αρχαιοελληνικό κινεῖ. Είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται συχνά στους Στωικούς. et se miscet: το ρήμα χρησιμοποιείται συχνά από το Λουκρήτιο. Περιγράφεται η δημιουργία. Ένα σημαντικό μέρος του συνόλου περιγράφεται σε αυτούς τους στίχους, καθώς η Γη γίνεται γόνιμη από τον Αιθέρα. Εδώ, ωστόσο, ο νους (mens) εισχωρεί στο σώμα (magnum corpus) και η γέννηση είναι ένας από τους ρόλους του. hominum pecudemque genus (στχ. 728): έχουμε αναφορά στις τρεις ομάδες ζωντανών κατοίκων, οι οποίες αντιστοιχούν στο τριμερές σύμπαν των στίχων (ήλιος-σελήνη-θάλασσα) vitaque volantum: η περίφραση τραβά την προσοχή του αναγνώστη, καθώς επικεντρώνεται στη δραστήρια ζωή των πτηνών.

15 et quae… monstra (στχ. 729): το monstra εδώ υπονοεί ο,τιδήποτε είναι παράξενο ή αλλόκοτο.
igneus… vigor (στχ. 730): τώρα εξηγείται η φύση του spiritus ή mens. Είναι το αγνό στοιχείο του πυρός, το πνεῦμα νοερὸν καὶ πυρῶδες κατά τον Ποσειδώνιο (fr. 101 E-K). ollis [illis]: ακραίος αρχαϊσμός. Ο τόνος γίνεται πιο επίσημος. Το caelestis origo ορίζει τη φύση του igneus vigor. seminibus (στχ. 731): τα μόρια του θεϊκού πυρός. Ο Horsfall και ο Austin παραβάλλουν ένα στίχο από το έργο του Ζήνωνα (fr. 126SVF) , όπως σώζεται στο έργο του Βάρρωνα (LL 5.59). Ο στίχος αναφέρει: animalium semen ignis is qui anima ac mens. quantum… tardant: ο Austin παρατηρεί μια συμπύκνωση σκέψης στο quantum non. Ο Connington αναφέρει ότι « η πρόταση δεν έχει απόλυτη συνοχή με τα όσα προηγούνται, καθώς η επιρροή του σώματος δε θα επηρέαζε την ουσία της ψυχής, αλλά μόνο την έκταση της λειτουργίας της, πράγμα που είναι προφανώς αυτό που θέλει να πει ο Βιργίλιος». Ο igneus vigor είναι παρών, αλλά δεν μπορεί να λειτουργήσει κατάλληλα λόγω της αδυναμίας του σώματος. noxia corpora: ο Βιργίλιος φαίνεται να απομακρύνεται από το στωικό τρόπο σκέψης και να πλησιάζει την πλατωνική σκέψη και τον Ορφισμό.

16 hebetant (στχ. 732): τα γήινα μέλη αμβλύνουν την οξύτητα της φωτιάς
hebetant (στχ. 732): τα γήινα μέλη αμβλύνουν την οξύτητα της φωτιάς. Το ρήμα hebeto (=αμβλύνω) δεν απαντά πριν το Βιργίλιο hinc (στχ. 733): δηλαδή από την επιβλαβή επιρροή του σώματος, που επιφέρει φόβο και επιθυμίες, χαρά και λύπη. Ο Σέρβιος αποδίδει αυτή την τετραμερή κατάταξη των συναισθημάτων στο Βάρρωνα και στους φιλοσόφους. (πρβ. Πλάτ. Φαίδων 83b) clausae…caeco (στχ. 734): σε αυτούς τους στίχους έχουμε ορφική ορολογία: η ψυχή είναι φυλακισμένη στη σκοτεινή φυλακή του σώματος. Ο Πλάτωνας συζητώντας για τη λέξη σῶμα δίνει πρώτα δυο ανώνυμες ετυμολογίες που συνδέουν το σώμα με το σῆμα: Είτε σημαίνει τάφος της ψυχής που είναι θαμμένη στο σώμα Είτε το σημάδι που άφησε η ψυχή επικοινωνώντας με το σώμα Η “προσωπική” άποψη του Πλάτωνα είναι ότι το σῶμα οφείλεται στους ἀμφὶ Ὀρφέα, που το συνδέουν με το σώζειν, θεωρώντας ότι η ψυχή εκτελεί κάποιο είδος τιμωρίας και ότι το σώμα είναι ένα δοχείο που την περικλείει και την φρουρεί, όπως η φυλακή, έως ότου εκπληρώσει όσα οφείλει.( πρβ. Γοργ. 493a, Φαίδων 82e. Φαίδρος 250c)

17 omne malum (στχ. 736): ξεκινά το δόγμα του εξαγνισμού.
miseris: ο Αγχίσης επαναλαμβάνει το miseris του Αινεία (στχ. 721). Ο Βιργίλιος αρχίζει να στρέφεται στην πυθαγόρεια θεωρία της κάθαρσης. corporae… pestes (στχ. 737): πρβ. Πλάτ. Φαίδων 81b necesse est: έχει λουκρητιανή χροιά inolescere (στχ. 738): το ρήμα inolesco (=συμφύομαι, συναυξάνομαι) δεν απαντά πριν το Βιργίλιο. Το ρήμα εντοπίζεται για πρώτη φορά στα Γεωργικά (Geo. 2.77) στχ : μετά το σωματικό θάνατο η ψυχή πρέπει να καθαρθεί από τους ρύπους, είτε με τον αέρα, είτε με το νερό ή τη φωτιά. Ο Norden παρατηρεί ίχνη της θεωρίας του Εμπεδοκλή. ergo (στχ. 739): ο τόνος αυτού του στίχου μοιάζει με τον τόνο του Λουκρήτιου. Σε αυτούς τους στίχους περνάμε σε μια προομηρική γενιά τιμωριών που μπορεί να συγκριθεί με το πέρασμα από τον Άδη (Hell) στο καθαρτήριο (Purgatory). Οι ποινές αυτές από άνεμο, νερό και φωτιά δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς. Και οι Ορφικοί προέβλεπαν κάποια μορφή τιμωρίας για το άτομο μετά το θάνατο, αλλά δεν έχουμε επαρκή στοιχεία.

18 panduntur (στχ. 740): το ρήμα χρησιμοποιείται στα πλαίσια της ποινής που επιβάλλει ο εξαγνισμός
suspensae ad ventos (στχ. 741): κοινή παράδοση τιμωρίας των σφαλμάτων μεταξύ ελλήνων και ρωμαίων. (Suspensae: πρβ. Πλάτ. Γοργ.525c) sub gurgite vasto : οι ψυχές, σύμφωνα με τον Austin, χρειάζονται κάτι περισσότερο από ένα απλό εμβάπτισμα. Το gurges δε σημαίνει απαραίτητα δίνη, αλλά πλημμύρα. quisque suos patimur manis (στχ. 743): ο Αγχίσης μιλά σαν να αναφέρεται σε μια ομάδα ανθρώπων στην οποία συμπεριλαμβάνει και τον εαυτό του. Και ο Αγχίσης έπρεπε να υποβληθεί στη δική του κάθαρση, όπως όλες οι άλλες ψυχές (patimur). Σύμφωνα με τον Austin, η φράση αυτή φαίνεται να συνοψίζει την αφήγηση των τεσσάρων προηγούμενων στίχων. H παραπάνω φράση έχει διχάσει τους μελετητές, καθώς πιστεύουν ότι ο Βιργίλιος βασίστηκε σε αυτό το σημείο στην ελληνική ιδέα του προσωπικού, ατομικού δαίμονα. Ο δαίμων ήταν αθάνατος και θεωρούνταν ισοδύναμος του ρωμαϊκού genius, ο οποίος όμως στην αρχική του σύλληψη ήταν θνητός.

19 Στχ : η διάταξη και η στίξη αυτών των στίχων έχει συζητηθεί πολύ. Σύμφωνα με τη στίξη που πρότεινε ο Norden, το νόημα των στίχων είναι: μετά την πρώτη, ατομική κάθαρση (συνοψίζεται στο quisque suos) οι ψυχές στέλνονται στα Ηλύσια Πεδία. Παραμένουν εκεί λίγες μέρες, έως ότου εξαγνιστούν εντελώς και μετατραπούν σε καθαρή φωτιά, όταν δηλαδή ολοκληρωθεί ο χρονικός τους κύκλος. Η φωτιά ήταν και η αρχική τους κατάσταση πριν εισέλθουν στο σώμα. Οι υπόλοιπες ψυχές (το τεράστιο πλήθος που ρωτούσε ο Αινείας στο στχ. 748) πίνουν από τη Λήθη και ξαναγεννιούνται μετά από ένα κύκλο χιλίων ετών. Η παραπάνω εξήγηση συμφωνεί και με τις ορφικές ιδέες. Για τους Ορφικούς τα Ηλύσια Πεδία δεν ήταν τίποτε παραπάνω από μια περιοχή σύντομης ανάπαυσης, ένας τόπος κάθαρσης. Ήταν όμως ένας τόπος ξεχωριστός και διαφορετικός από τον αἰθέρα, ο οποίος ήταν η τελική κατοικίας της πλήρως εξαγνισμένης ψυχής. mittimur (στχ. 744): μάλλον εννοεί όλες τις ψυχές που βρίσκονται στη διαδικασία της κάθαρσης. Ο Βιργίλιος παρακάμπτει εντελώς εκείνη την ομάδα ψυχών, των οποίων οι ασυγχώρητες αμαρτίες τους καταδίκασαν να ζουν αιώνια στα Τάρταρα.

20 pauci laeta arva tenemus: οι λίγοι είναι αυτοί που μένουν στα Ηλύσια και χρειάζονται μόνο μια μικρή κάθαρση, την οποία θα λάβουν. Δεν υπάρχει όμως λόγος να αναγεννηθούν. Ο Αγχίσης είναι ένας από αυτούς, σε αντίθεση με το πλήθος ψυχών στο στχ. 748. longa dies (στχ. 745): η αόριστη αυτή έκφραση αναφέρεται σε έναν ορισμένο χρονικό κύκλο. Ο Πλάτωνας προσδιορίζει στα δέκα χιλιάδες χρόνια τον κύκλο που χρειάζεται η ψυχή για να επιστρέψει τελικά στο μέρος από όπου προήλθε. (πρβ. Πλάτ. Φαίδρ. 248e) aetherium sensum atque aurai simplicis ignem (στχ. 747): η ψυχή επιστρέφει τελικά στην αιθέρια μορφή, από την οποία προήλθε. has omnis (στχ. 748): ο Βιργίλιος στρέφεται και πάλι προς το πλήθος ψυχών που περιμένουν την αναγέννηση τους. Ο Αγχίσης τώρα απαντά στην ερώτηση που είχε θέσει ο Αινείας (στχ. 719) και του δείχνει τις ψυχές που είναι συγκεντρωμένες στις όχθες της Λήθης. mille… per annos: η χιλιετής περίοδος πριν την αναγέννηση των ψυχών είναι πλατωνική. (πρβ Φαίδρ. 249a-b, Πολ.615a). Ο κύκλος των ετών διαιρείται σε δέκα περιόδους, από τις οποίες κάθε μια περιλαμβάνει και μια μετενσάρκωση.

21 rotam volvere: η έκφραση αυτή υποδηλώνει τον ορφικό κύκλον γενέσεως
lethaeum ad fluvium (στχ. 749): στην Πολιτεία, στο μύθο του Ηρός οι ψυχές πρέπει να πιούν όλες μια συγκεκριμένη ποσότητα νερού από τον Αμέλητα ποταμό. (τοὺς δὲ φρονήσει μὴ σωζομένους πλέον πίνειν τοῦ μέτρου, Πολ. 621a) deus: εννοείται ο Ερμής, ως ψυχοπομπός velle (στχ. 751): η πόση νερού από τη Λήθη έκανε τις ψυχές να ξεχνούν την εξωσωματική τους εμπειρία και να βιάζονται να επιστρέψουν στην κατοικία του σώματός τους. Ο Αινείας κατανοεί καλύτερα αυτή τη λαχτάρα των ψυχών, όταν στη συνέχεια ο Αγχίσης θα αναφερθεί στη μελλοντική δόξα της Ρώμης που θα διασφαλίσουν οι απόγονοί του.

22 3η ενότητα (στίχοι ) Ο Αγχίσης οδηγεί τον Αινεία και τη Σίβυλλα στην καρδιά της συγκέντρωσης των ψυχών και δείχνει από ψηλά μία μία τις ψυχές. Αυτοί οι τέσσερις στίχοι κατεβάζουν το συναισθηματικό τόνο και προσφέρουν μια ανάπαυλα στον αναγνώστη, προτού ο τόνος ανέβει και πάλι. Είναι μια μεταβατική ενότητα. conventus (στχ. 753): απαντά μόνο στο Βιργίλιο. Η λέξη είναι πολύ σπάνια στην ποίηση. tumulum (στχ. 754): τίθεται ξανά η ιδέα του ύψους. Ο Αγχίσης επιλέγει ένα κατάλληλο σημείο για να μπορεί να βλέπει καλά τις ψυχές, καθώς περνούν μπροστά του (adversos legere), αναγνωρίζοντας την κάθε μία με τη σειρά, σαν στοργικός πατέρας. et venientum discere vultus (στχ .755) : έχουμε μια εισαγωγή στο περίγραμμα της Ρωμαϊκής ιστορίας. Οι αρχαίοι ρωμαίοι γνώριζαν την ιστορία τους από τα αγάλματα, τις επιγραφές και τα ανάγλυφα. Η εικόνα της Ρώμης μεταφέρεται οπτικά.

23 4η ενότητα (στίχοι ) ο Αγχίσης δείχνει στον Αινεία τις ψυχές των μεγάλων ανδρών που περιμένουν τώρα τη γέννηση τους και οι οποίοι θα χτίσουν τη δόξα της Ρώμης: Ο Αλβανοί βασιλείς που οδηγούν στο Ρωμύλο ( στχ ) Η gens Iulia, που ξεχωρίζει για το μεγαλείο του Αυγούστου (στχ ) Οι πρώτοι βασιλείς της Ρώμης και άνδρες της πρώιμης Respublica (στχ ) Ο Καίσαρ και ο Πομπήιος (στχ ) Ένα πλήθος άλλων διάσημων Ρωμαίων που διακρίθηκαν για πολιτικά ή στρατιωτικά κατορθώματα, και τέλος ο Q. Fabius Maximus (στχ ) Ο επίλογος (στχ ) διακηρύσσει το ειδικό καθήκον και τις ευθύνες της Ρώμης προς τον υπόλοιπο κόσμο.

24 Το όραμα της ρωμαϊκής ιστορίας, όπως παρουσιάζεται στους επόμενους στίχους, δεν μπορεί να συνδεθεί λογικά με την εσχατολογία που προηγήθηκε. Είναι όμως μια εντυπωσιακή σκηνή, καθώς οι μορφές των αγέννητων Ρωμαίων περνούν μπροστά από τον Αγχίση σε μια νεκρική πομπή. Οι σύγχρονοι του Βιργιλίου θα έβλεπαν αυτό το λόγο σαν ένα κάλεσμα για να χτίσουν το μελλοντικό μεγαλείο της Ρώμης πάνω στις στέρεες βάσεις του παρελθόντος. Ο Βιργίλιος σε αυτούς τους στίχους αποφεύγει την αυστηρή χρονική αλληλουχία. Όταν αναφέρεται στον Αύγουστο, ο λόγος του μοιάζει με έναν ύμνο, ενώ στον έμμεσο υπαινιγμό στον Καίσαρα και στον Πομπήιο ο λόγος μετατρέπεται σε μια άμεση και επείγουσα προσωπική προσφώνηση. Το αποκορύφωμα του λόγου του είναι ένα ιδανικό, η έκφραση δηλαδή του ρωμαϊκού ήθους και της ρωμαϊκής αποστολής. Ο Βιργίλιος δίνει στο λόγο μια ψευδαίσθηση κίνησης, καθώς ο Αγχίσης συστήνει στον Αινεία μία μία τις ψυχές που περνούν μπροστά τους, σαν μια ρωμαϊκή πομπή. Το χωρίο αυτό συμπληρώνεται από άλλα δυο χωρία της Αινειάδας: Την προφητεία του Δία στην Αφροδίτη με την υπόσχεση της Roma aeterna (1.257 κεξξ) Την περιγραφή της ασπίδας του Αινεία που κατασκευάστηκε από τον Ήφαιστο, μετά από παράκληση της Αφροδίτης ( )

25 Dardaniam prolem (στχ. 756): Ο Σέρβιος σημειώνει: «Albanos reges, qui tredecim fuerunt de Aeneae et Laviniae genere; unde ait Itala de gente» . Αποδίδεται εξέχουσα θέση στη συγχώνευση της τρωικής και της ιταλικής φυλής. expediam dictis (στχ. 759) το dictis εδώ σημαίνει την προφητεία. vides (στχ. 759): οι ψυχές περνούν μπροστά από τον Αγχίση. Πρώτος προσέρχεται ο Σίλβιος Αινείας. Στχ : σε αυτούς τους στίχους ο Βιργίλιος παρουσιάζει τους βασιλείς της Άλβας που καταγόταν από τον Αινεία και την Λαβινία, μέσω του Αινεία Σίλβιου. Ο Βιργίλιος στο έργο του παρουσιάζει τους Ρωμαίους να κατάγονται από τη μίξη δυο φυλών, των Τρώων και των Ιταλών. Η καταγωγή όμως των βασιλέων της Άλβας ήταν πάντα αβέβαιη. Παρατηρούμε επίσης ότι οι βασιλείς της Άλβας φέρουν ονόματα Τρώων και διατηρούν την Τρωική βασιλική συγγένεια και καταγωγή (βλ. στχ. 763, 765, 767) Italo…sanguine (στχ. 762): ο Σίλβιος είναι ο πρώτος απόγονος από τη μίξη της τρωικής και της ιταλικής φυλής.

26 Silvius (στχ. 763): είναι ένα ομιλούν όνομα
Silvius (στχ. 763): είναι ένα ομιλούν όνομα. Οι μελετητές θεωρούν ότι το τοπίο του αρχαίου Λατίου (μάλλον είχε πολλά δάση) πρέπει να ενέπνευσε το όνομα Silvius. Albanun nomen (στχ. 763): το όνομα «Σίλβιος» κατέστη παραδοσιακό στους βασιλείς της Άλβας, καθώς όλοι μετά τον Αινεία ονομαζόταν Σίλβιοι. postuma proles: ο Silvius ήταν ένα παιδί που γεννήθηκε μετά το θάνατο του πατέρα του. Lavinia coniunx (στχ. 765): Λαβινία ονομάζεται η κόρη του Λατίνου, βασιλιά του Λαυρεντίου. Ο Κάτωνας αναφέρει ότι μόλις ο Αινείας έφτασε στην Ιταλία πήρε ως σύζυγό του τη Λαβινία. Longa…Alba (στχ. 766): η Άλβα Λόγγα ιδρύθηκε από τον Ασκάνιο και διαδραμάτισε ένα σημαντικό ρόλο ως συνδετικός κρίκος μεταξύ της πτώσης της Τροίας και της ίδρυσης της Ρώμης. Ο Ασκάνιος δεν κατονομάζεται από τον Αγχίση ως ο πρώτος Ιταλός βασιλιάς, επειδή ο Ασκάνιος δεν ήταν φάντασμα και δεν περίμενε την αναγέννησή του.

27 proximus (στχ. 767): αφού ο Βιργίλιος ξεχώρισε το Σίλβιο, κατονομάζει τώρα μια ολόκληρη ομάδα, σε μη χρονολογική σειρά. Ακολουθεί ο Πρόκας. Με τη φράση “Trojanae gloria gentis” έχουμε έναν επικό χρωματισμό, τίποτα όμως δε δηλώνει ότι ο Πρόκας είχε κάποια ιδιαίτερη διάκριση. Capys (στχ. 768): ο Κάπυς ήταν κατά σειρά ο έκτος βασιλιας της Άλβα Λόγγα. Θεωρείται γιος του Ασσαράκου και της Ιερομνήμης και πατέρας του Αγχίση (Ιλ ) Numitor : είναι ο τελευταίος βασιλιάς της Άλβα Λόγγα. Σύμφωνα με την παράδοση ήταν παππούς του Ρωμύλου. Silvius Aeneas (στχ. 769): είναι γιος του Σίλβιου που αναφέρθηκε στο στίχο 763. Η βασιλεία του διήρκεσε 31 χρόνια.

28 si umquam regnandam acceperit Albam (στχ
si umquam regnandam acceperit Albam (στχ. 770): ο Σέρβιος αναφέρει μια παράδοση σύμφωνα με την οποία ο Σίλβιος Αινείας είχε χάσει τη βασιλεία του από τον κηδεμόνα του (tutor) και δεν μπόρεσε να την ξαναπάρει παρά αφού πέρασαν από τότε 50 χρόνια. Στχ. 771: δημιουργείται μια ψευδαίσθηση ψιθύρων και οι νέοι (juvenes) προχωρούν μπροστά για να τους παρουσιάσει ο Αγχίσης. civili…quercu (στχ. 772): η «αστική κορόνα» ήταν μια από τις υψηλότερες στρατιωτικές τιμές. Ήταν ένα στεφάνι φύλλων βελανιδιάς και δινόταν για την πράξη διάσωσης κάποιου πολίτη στη μάχη. Ο Καίσαρας έλαβε αυτή τη διάκριση το 80 π.Χ., ενώ ο Τιβέριος αρνήθηκε να τη δεχθεί.

29 Στχ : έχουμε ένα σύμπλεγμα πόλεων μελών της Λατινικής Ομοσπονδίας με επικεφαλής την Άλβα Λόγγα. Για να αναφερθεί σε αυτό το σύμπλεγμα πόλεων ο Βιργίλιος χρησιμοποιεί επιθέματα από τον Όμηρο και πληροφορίες από το Βάρρωνα. Οι πόλεις που αναφέρονται είναι οκτώ: Nomentum (Νώμεντο) : μικρή πόλη χτισμένη κοντά στον ποταμό Αλλία Gabios (Γάβιος) : πόλη του Λατίου ανάμεσα τη Ρώμη και στο Πραίνεστο Fidenam (Φιδήνα): βρισκόταν στην κοιλάδα του Τίβερη και σε πρώιμες εποχές αποτελούσε φοβερή απειλή για τη Ρώμη Collatia (Κολλατία): η Κολλατία ήλεγχε το πέρασμα στον ποταμό Ανίωνα (Αnio). Ιδρύθηκε από τον Ταρκύνιο τον Υπερήφανο. Pometios (Πομέτιος): αλλού ονομάζεται Pometia ή Suessa Pometia. Βρισκόταν στα σύνορα Λατίου και Βόλσκων Castrum Inui (Κάστρο του Ίνουου) : κάστρο στη χώρα των Ρουτούλων. Ίσως βρισκόταν κοντά στην Ardea. O Inuus ταυτίζεται με τον Πάνα. Bola (Βώλα): η ακριβής θέση της Βώλα δεν έχει ταυτιστεί. Cora (Κόρα): βρισκόταν στην άκρη των βολσκικών βουνών

30 quin et (στχ. 777): ο Αγχίσης συνεχίζει την παρουσίαση των ψυχών με αναφορά στο Ρωμύλο.
Ilia mater (στχ. 778): άλλο ένα όνομα της εστιάδας Ρέας Σίλβιας, κόρης του Νουμίτορα. Η επιλογή του ονόματος από το Βιργίλιο τονίζει την τρωική καταγωγή της μητέρας του Ρωμύλου. Η αναφορά στον Ασσάρακο εντείνει την τρωική καταγωγή. pater…honore (στχ. 780): ο θεός Άρης αποκαλύπτει ότι ο Ρωμύλος προορίζεται να γίνει θεός χάρις στην ανδρεία του. Σύμφωνα όμως με μια δεύτερη εκδοχή, ο pater superum όλων, δηλαδή ο Δίας, δίνει στο Ρωμύλο τη θεϊκή υπόσταση αναγορεύοντας τον θεό. en (στχ. 781): Ο Αγχίσης συνεχίζει να οραματίζεται το μέλλον της Ρώμης και να το παρουσιάζει στον Αινεία. auspiciis (στχ. 781): αναφέρεται στους 12 γύπες που εμφανί- στηκαν στο Ρωμύλο και στους 6 γύπες που εμφανίστηκαν στο Ρέμο, όταν τα δυο αδέρφια προσπάθησαν μέσω της οιωνο- σκοπίας να καταλήξουν στην κατάλληλη τοποθεσία για το χτίσιμο της νέας πόλης. Στχ. 782: η ένδοξη Ρώμη θα επεκτείνει την κυριαρχία της στα πέρατα της γης και το πνεύμα της θα φτάσει έως τον ουρανό.

31 felix prole virum (στχ. 784): το felix συνδυάζει τις ιδέες της καλής τύχης και της γονιμότητας.
στχ : έχουμε μια παρομοίωση. Η λατρεία της Κυβέλης εισήχθη στη Ρώμη το 204 π.Χ. Ένα από τα μέρη λατρείας της Κυβέλης ήταν το όρος Βερέκυνθος στη Φρυγία. Ο Αγχίσης σε αυτούς τους στίχους μιλά για τη λατρεία της Κυβέλης και το άρμα της που το σέρνουν λιοντάρια. Ο Βιργίλιος θεωρεί τη λατρεία της Μητέρας-Θεάς (magna mater) σημαντική, καθώς ήταν προστάτιδα των Τρώων. Ο Βιργίλιος επιλέγει αυτή την παρομοίωση για να απεικονίσει την παγκόσμια κυριαρχία της Ρώμης. curru (στχ. 785): σύμφωνα με την παράδοση το άρμα της Κυβέλης το έσερναν λιοντάρια, τα οποία συμβόλιζαν την εκπολιτιστική δύναμη της θεάς. turrita (στχ. 785): η Κυβέλη φορούσε κορώνα με επάλξεις, την corona muralis. Το σύμβολο αυτό αποδόθηκε στη σύλληψη της ιδέας της dea Roma.

32 Στχ : ο Βιργίλιος περνά από το Ρωμύλο στον Αύγουστο, εγκαταλείποντας τη χρονολογική σειρά. Ο ποιητής τώρα αποκαλύπτει την λειτουργία της παρομοίωσης που προηγήθηκε. Η κυριαρχία της Ρώμης θα είναι τόσο εκτεταμένη και προστατευτική για την ρωμαϊκή οικογένεια των λαών, όπως μεγάλη και προστατευτική είναι και η μητέρα των Θεών. Ενσάρκωση της μητέρας είναι ο Αύγουστος. huc…hanc…gentem (στχ. 788): η νέα ομάδα ψυχών, όπως παρουσιάζεται από τον Αγχίση, σχετίζεται με την illa incluta Roma. gentem: αναφέρεται στη gens Iulia στην οποία ανήκει και ο Αύγουστος. saepius audis (στχ. 791): ο Austin αναφέρει ότι αυτός ο στίχος είναι παράξενα περιστασιακός, σαν ο Αγχίσης να είχε συζητήσει αρκετές φορές αυτό το θέμα με τον γιο του. Ο Horsfall αναφέρει ότι ο Βιργίλιος σε αυτό το στίχο θέλει να παρουσιάσει τη σχέση πατέρα-γιου και απέχει από το νόημα της συζήτησης.

33 Divi genus (στχ. 792): παραλλαγή της φράσης divi filius
Divi genus (στχ. 792): παραλλαγή της φράσης divi filius. Ο Οκταβιανός έγινε divi filius μετά τη θεοποίηση του θετού του πατέρα, του Ιούλιου Καίσαρα, το 42 π.Χ. Στχ : ο Αύγουστος θα είναι ο ιδρυτής μιας νέας Χρυσής εποχής του Κρόνου. Η Χρυσή εποχή του Κρόνου συμβόλιζε την αγνότητα και την απλότητα της πρώιμης ιταλικής ζωής, τον τρόπο ζωής δηλαδή που έκανε τη Ρώμη μεγάλη. Για αυτό το λόγο, τα λόγια του ποιητή έχουν εδώ κοινωνική διάσταση. Garamantas (στχ. 794): οι Γαραμάντες ήταν λαός που κατοικούσε στην Τρίπολη της Λιβύης. Το όνομα τους χρησιμοποιείται για να δηλώσει τους Αφρικανούς γενικά. Indos: η Ινδία διέθετε μια μυστηριώδη αίγλη, η Ιταλία όμως ξεπερνά τα θαύματά της. Σε αυτό το στίχο, ίσως ο ποιητής να θέλει να συγκρίνει τις κατακτήσεις του Αυγούστου με εκείνες του Μ. Αλεξάνδρου, σύμφωνα με τον Austin. extra sidera (στχ. 795): εννοεί τη χώρα πέρα από το Ζωδιακό κύκλο. Ο Αγχίσης φαντάζεται τον Αύγουστο να επεκτείνει τα όρια της Ρώμης πέρα από τα σύνορα του τότε γνωστού κόσμου.

34 extra anni solisque vias (στχ
caelifer (στχ. 796): απαντά για πρώτη φορά εδώ. iam nunc (στχ. 798): ο Αγχίσης προλαμβάνει τη πραγματι- κότητα. Caspia regna (στχ. 798): ίσως σε αυτό το στίχο να έχουμε έναν υπαινιγμό σε μια πρεσβεία που στάλθηκε από τη Σκυθία στον Αύγουστο responsis (στχ. 799): ο Norden συσχετίζει το responsis με τις “σιβυλλικές” προφητείες. στχ : ο έπαινος για τον Αύγουστο (laus Augusti) ολοκληρώνεται με ένα ζεύγος παραδειγμάτων (exempla), σύμφωνα με το ρητορικό ύφος. Τα παραδείγματα που χρησιμοποιεί (Ηρακλής και Βάκχος) στοχεύουν στη σύγκριση του Αυγούστου με το Μ. Αλέξανδρο.

35 στχ : ο Βιργίλιος επιλέγει εκείνους τους άθλους, με τους οποίους ο Ηρακλής προσέφερε στους ανθρώπους απαλλαγή από διάφορα τέρατα. fixerit aeripedem cervam (στχ. 802): o τρίτος άθλος του Ηρακλή ήταν να φέρει ζωντανή στις Μυκήνες την ελαφίνα της Κηρυναίας. Ο Βιργίλιος όμως εδώ ακολουθεί μια διαφορετική εκδοχή σύμφωνα με την οποία η ελαφίνα καρφώθηκε από βέλος. Την ίδια εκδοχή ακολουθεί και ο Ευριπίδης στην τραγωδία Ἡρακλῆς μαινόμενος. aeripedem (στχ. 802): είναι ένας βιργιλιανός νεολογισμός, τον οποίο δανείστηκε και ο Οβίδιος. Η ελαφίνα είχε χρυσά πόδια (χαλκόπους) Erymanthi (στχ. 802): ο τέταρτος άθλος του Ηρακλή ήταν η σύλληψη του Ερυμάνθιου κάπρου της Αρκαδίας Lernam (στχ. 803): ο Ηρακλής εξόντωσε τη Λερναία Ύδρα , ένα τέρας με 9 κεφάλια που ζούσε στη λίμνη Λέρνη.

36 pampineis (στχ. 804): το επίθετο pampineus δεν απαντά πριν το Βιργίλιο
Nysae (στχ. 805): βουνό στο οποίο λέγεται ότι ανατράφηκε ο Διόνυσος από τις Νύμφες. Το βουνό αυτό τοποθετείται άλλοτε στην Αίγυπτο, άλλοτε στην Αιθιοπία, στην Αραβία, στην Ινδία ή στην Ασία. tigris: τα θηρία συμβολίζουν τη δύναμη του Διονύσου να εξημερώνει και να εκπολιτίζει. Είναι το πιο ηχηρό παράδειγμα (exemplum) που χρησιμοποιεί ο ποιητής. Με την αναφορά στη Νύσα έχουμε σαφή υπαινιγμό στις ανατολικές κατακτήσεις του Μ. Αλέξανδρου.

37 Σας ευχαριστώ!