Ο Κρητικός Πόλεμος 1645-1669 μ.Χ.

Παρουσίαση με θέμα: "Ο Κρητικός Πόλεμος 1645-1669 μ.Χ."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Ο Κρητικός Πόλεμος μ.Χ

2 Η Κρήτη της όψιμης Ενετοκρατίας 16ος-17ος αιώνας

3

4 Η Κρητική κοινωνία στα 1600 βρισκόταν σε οικονομική και πνευματική κατάσταση ανάλογη με εκείνη των δυτικών κοινωνιών που είχαν δημιουργήσει την Αναγέννηση. Ο πληθυσμός, μοιρασμένος στις τέσσερις μεγάλες πόλεις, Χανιά, Ρέθυμνο, Ηράκλειο, Σητεία άγγιζε τους στην όψιμη Βενετοκρατία. Η θέση των Κρητικών ευγενών, που αριθμητικά ήταν υπερδιπλάσιοι των Βενετών, ποικίλλε κατά πόλεις. Στο Ηράκλειο καταγίνονταν με το εμπόριο, στο Ρέθυμνο είχαν κτήματα και ήταν περισσότεροι και πλουσιότεροι από τους Βενετούς ενώ στις άλλες δύο πόλεις ήταν εξομοιωμένοι μ’ αυτούς. Ενώ οι χωρικοί συνεχιζαν να πιέζονται από την Ενετική διοίκηση να υπηρετούν στις γαλέρες και να κάνουν αγγαρείες στα οχυρά των τειχών, οι αστοί, Βενετοί και Κρητικοί, δεν είχαν άλλη υποχρέωση εκτός από τη στρατιωτική υπηρεσα, την καταβολή ενός μικρού φόρου και την παροχή στέγης στους στρατιωτικούς. Οι Κρητικοί των πόλεων μορφώνονταν και ασχολούνταν με το εμπόριο, τη βιοτεχνία, τη ναυτιλία. Παράλληλα τα γράμματα και οι τέχνες ανθούσαν σε σημείο να αναφέρεται η εποχή εκείνη ως Κρητική Αναγέννηση. (Στυλιανός Αλεξίου)

5

6 Το ελληνικό στοιχείο, αν και ουσιατικά αποκλεισμένο από την πολιτική ζωή, είχε καταφέρει με την οικονομικη ευρωστία και την αριθμητική υπεροχή του να αφομοιώσει και να εξελληνίσει το βενετικό στοιχείο. Οι Βενετοί, τα τελευταία χρόνια, είχαν απομακρυνθεί από τη Μητρόπολη και συχνά τάσσονταν στο πλευρό των Κρητικών. Στην Επανάσταση του 1363, που κήρυξε τη Δημοκατία τους Αγίου Τίτου, ορισμένοι Βενετοί είχαν δεχτεί το ορθόδοξο δόγμα. Άλλοι αποδίδουν την αλλαγή της γλώσσας και του δόγματος στις Ελληνίδες που επέβαλαν στους συζύγους και στα παιδιά τους την ελληνική γλώσσα και το ορθόδοξο δόγμα. Στο τέλος οι Καθολικοί αποτελούσαν τη μειοψηφία και οι Βενετοκρητικοί αισθάνονταν περισσότερο Έλληνες παρά Βενετοί. Ο ίδιος ο Βιτσέντζος Κορνάρος, ο ποιητής του Ερωτόκριτου, ήταν εξελληνισμένος Βενετός ευγενής. Το προσφυγικό ρεύμα από την Πόλη, την Πελλοπόνησο και την Κύπρο ενίσχυσε ακόμα περισσότερο το ελληνικό στοιχείο. (Στυλιανός Αλεξίου)

7

8 Ο Κρητικός Πόλεμος μ.Χ

9

10 Ο Κρητικός Πόλεμος ( ) είναι ένα από τα σημαντικότερα, αν όχι το σημαντικότερο γεγονός της Ευρωπαϊκής Ιστορίας του 17ου αιώνα. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως πόλεμος πανευρωπαϊκός καθώς, στην τελευταία φάση του, ο πολιορκούμενος από τους Τούρκους Χάνδακας, υπήρξε το σύμβολο της άμυνας των χριστιανικών λαών της Ευρώπης απέναντι στην επεκτατική ορμή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Όταν οι Τούρκοι αποβιβάστηκαν στην Κρήτη και κατέλαβαν με σχετική ευκολία τα Χανιά (1645) και το Ρέθυμνο (1646), οι Ευρωπαίοι εξακολουθούσαν να μη θεωρούν την απειλή σημαντική. Η ίδια η Βενετία, θεωρούσε την Κρήτη πρωτεύουσά της και τον Χάνδακα απόρθητο κάστρο. Από την άλλη μεριά οι αντιθέσεις και οι τριβές ανάμεσα στις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις εξαιτίας οικονομικών και πολιτικών διαφορών επέτρεψαν στους Οθωμανούς να οργανώσουν συστηματικά την πολιορκία του Χάνδακα και να αποκλείσουν το φρούριο από ξηρά και θάλασσα. (Θεοχάρης Δετοράκης)

11

12 Το ευρωπαϊκό ενδιαφέρον για την τύχη του Χανδακα άρχισε να εκδηλώνεται το Πρώτη η Ισπανία έσπευσε να εφοδιάσει το πολιορκούμενο φρούριο με σιτάρι, μικρή ναυτική δύναμη (8 γαλέρες) και με χρηματική βοήθεια ( ρεάλια). Τα επόμενα χρόνια καμιά σημαντική βοήθεια δεν υπήρξε μέχρι το 1659, όταν οι Γάλλοι και οι Ισπανοί, παρέκαμψαν τις διαφορές τους και ανταποκρίθηκαν θετικά στις εκκλήσεις της Βενετίας, αποστέλλοντας στην Κρήτη στρατιώτες και εφόδια. H σωτηρία του Bασιλείου της Kρήτης έγινε πλέον υπόθεση πανευρω-παϊκή, αγώνας του χριστιανικού κόσµου της Eυρώπης κατά των Tούρκων.

13

14 Eίναι βέβαιο ότι ο Kρητικός Πόλεµος θα τέλειωνε λίγα χρόνια νωρίτερα, ίσως γύρω στα 1664, αν οι Bενετοί δεν ανακουφίζονταν πρόσκαιρα από την εµπλοκή της Tουρκίας σε πόλεµο µε την Aυστρία το Για κάποιο χρονικό διάστηµα η Tουρκία ήταν υποχρεωµένη να διεξάγει διµέτωπο αγώνα,τόσο στην Kρήτη όσο και στη Βόρεια Bαλκανική. Σηµαντικές δυνάµεις αποσπάστηκαν από την πολιορκία του Xάνδακα, για να µεταφερθούν στη βορειοδυτική Aυστρουγγαρία, όπου διεξήχθησαν λυσσώδεις µάχες το καλοκαίρι του1663. Eίναι µάλιστα αξιοσημείωτο ότι αρχηγός της τουρκικής στρατιάς είναι ο µέγας βεζίρης Φαζίλ Aχµέτ Kιοπρουλή, ο µέλλοντικός πορθητής του Xάνδακα, ο οποίος πέτυχε σημαντική νίκη κατά των Aυστριακών στο Neuhäusel. Oι εκκλήσεις της Aυστρίας προς τους Χριστιανούς ηγεµόνες για τη σωτηρία της Bιέννης είχαν καλύτερη ανταπόκριση από τις εκκλήσεις της Bενετίας για τη σωτηρία της Kρήτης. Oι Γερµανοί ηγεµόνες, η Γαλλία και η Iσπανία έσπευσαν για τη σωτηρία της Bιέννης. O τουρκικός στρατός ηττήθηκε στις αρχές Aυγούστου του 1664 και οι τουρκικές δυνάµεις που απα-γκιστρώθηκαν από τη Βόρεια Bαλκανική και ήταν πλέον έτοιµες να ενισχύσουν τους πολιορκητές του Χάνδακα. (Θεοχάρης Δετοράκης)

15 Αχμέτ Φαζίλ (Δίκαιος) Κιοπρουλή
Φραντζέσκο Μοροζίνι Αχμέτ Φαζίλ (Δίκαιος) Κιοπρουλή

16 Αληθινή γιγαντομαχία H τελευταία τριετία της πολιορκίας (1666–1669) εξελίχθηκε σε αναµέτρηση της Eυρώπης και της Aνατολής. Mια αληθινή γιγαντοµαχία διεξήχθη γύρω και πάνω στα τείχη της κρητικής πρωτεύουσας. Xρησιµοποιήθηκαν τα τελειότερα και τα βαρύτερα όπλα της εποχής, δοκιµάστηκαν οι άριστοι πολεµιστές της Eυρώπης και της Aνατολής. Όμως η τύχη του Xάνδακα ήταν προδιαγεγραµµένη. OιTούρκοι εκµεταλλεύτηκαν µε επιτηδειότητα τις περιστάσεις, χρησιµοποιώντας όχι µόνο τα όπλα, αλλά και το χρήµα. Aναφέρεται ότι ο Kιοπρουλής δαπάνησε χρυσά νοµίσµατα για να ενθαρρύνει τις προδοσίες και τις λιποταξίες από το στρατόπεδο των Bενετών. H συγκέντρωση ευρωπαϊκών δυνάµεων στον Xάνδακα δεν µπορούσε πια να αλλάξει την πορεία των πραγµάτων. Oι δυσκολίες των βόρειων λαών να προσαρµοστούν στις κλιµατολογικές συνθήκες του Nότου, η αδυναµία τακτικής καταβολής τωνµισθών, η κακή διατροφή και οι επιδηµικές ασθένειες, το βαρύ ψυχολογικό κλίµα που δηµιούργησε η παρατεινόµενη πολιορκία και ο βαρύτατος φόρος αίµατος από τους βοµβαρδισµούς και τις καθηµερινές µάχες, προ παντός όµως οι µόνιµες διαφωνίες και αντιθέσεις των αρχηγών, αποδυνάµωναν σταθερά την άµυνα του φρουρίου. (Θεοχάρης Δετοράκης)

17

18 Tο τελευταίο έτος της πολιορκίας (1668–1669) ενισύθηκε η βοήθεα από την Eυρώπη, αλλά τις αναπτερωµένες ελπίδες των πολιορκουµένων διαδέχθηκε γρήγορα πικρή απογοήτευση. Oι ξένοι στρατηγοί δεν κατόρθωσαν να συµφωνήσουν σε κοινό σχέδιο πο-λεµικής τακτικής και οι απώλειες ήταν τροµακτικές. Σε µια µόνο έξοδο στην ανατολική περιοχή του φρουρίου οι Γάλλοι έχασαν 500 στρατιώτες και τον ίδιο τον ναύαρχο François de Vandome, δούκα του Beaufort. Tο σύνολο των νεκρών και των τραυµατιών των Γάλλων µόνο ξεπέρασε τις Oι Γάλλοι αποφάσισαν να εγκαταλείψουν την Kρήτη (16–21 Aυγούστου1669) και αυτό έφερε τους πολιορκούµενους σε κατάσταση απελπισίας. O αρχιστράτηγος Φραγκίσκος Mοροζίνι έβλεπε πια καθαρά το επικείµενο τέλος. ∆εν έµενε παρά η διαπραγµάτευση µιας έντιµης συνθήκης για την παράδοση του Xάνδακα, και αυτό έγινε ένα ακριβώς µήνα µετά την αποµάκρυνση των Γάλλων, στις 6 Σεπτεµβρίου 1669.

19 Οδός Δουκός Μποφώρ, δίπλα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου

20 Ο πόλεμος στη θάλασσα Παράλληλα με τον πόλεμο στη στεριά οι Βενετοί ανέπτυξαν έντονη ναυτική δραστηριότητα στο Αιγαίο με στόχο να ανακόψουν την επικοινωνία ανάμεσα στην Κωνσταντινούπολη και την Κρήτη και να αποτρέψουν τη μεταφορά στρατιωτών και πολεμοφοδίων. Oι Βενετουρκικές συγκρούσεις, παρά τις συχνές νίκες των Bενετών, δεν είχαν τα αναµενόµενα αποτελέσµατα. Aντίθετα, οι αποβάσεις των Bενετών σε διάφορα ελληνικά νησιά (π.χ. στη Λέρο το 1648, στην Aίγινα το 1650, στη Σκύρο το 1651, στη Σκιάθο το 1655 και1660, στην Kάρπαθο τ 1658, στην Πάτµο το 1659) και οι λεηλασίεςτων περιουσιών των κατοίκων οδήγησαν τους ντόπιους σε απόγνωση και κάποτε σε φιλοτουρκικές αντιδράσεις. Aπό τό 1666 ο οθωµανικός στόλος, αψηφώντας την παρουσία των Βενετικών δυνάµεων στο κεντρικό Aιγαίο, µετέφερε σχεδόν ανενόχλητος κατά χιλιάδες τους Tούρκους στρατιώτες στην Kρήτη.

21

22 Ο κλήρος στον Αγώνα Στην τελευταία φάση του πολέμου οι κληρικοί, Ορθόδοξοι και καθολικοί, ενωμένοι έδωσαν το παρόν, όχι μόνο με προσευχές και λιτανείες αλλά παίρνοντας οι ίδιοι τα όπλα και πολεμώντας στο πλευρό των στρατιωτών. Aπό εκείνους που περισσότερο διακρίθηκαν αξίζει να µνημονευθεί ο Aθανάσιος Xριστόφορος, ηγούµενος της µονής Aγκαράθου, ο οποίος σχηµάτισε σώµα από χωρικούς και επιτέθηκε κατά των Tούρκων. Eκοψε µάλιστα τόσα κεφάλια, ώστε φτάνοντας στον Xάνδακα ύψωσε µε αυτά αψίδα προς τιµήν του Bενετού στρατηγού. Με μεγάλη αυτοθυσία και ηρωισμό πολέμησε στον Προμαχώνα του Ιησού ο διαπρεπής λόγιος, κληρικός, θεολόγος και φιλόλογος Γεράσιμος Βλάχος ο οποίος προέτρεπε τους χωρικούς να κουβαλήσουν χώμα και νερό για την επισκευή των τειχών και διέθεσε όλη του την περιουσία στον Αγώνα.

23 Οι καθολικοί κληρικοί από τη μεριά τους δεν έμειναν αμέτοχοι στον Αγώνα. Με χρηματικές προσφορές αλλά και την πνευματική κινητοποίηση των πληθυσμών πρόσφεραν σημαντική βοήθεια στη Βενετία. Από τους καθολικούς ξεχώρισε ιδιαίτερα το Τάγμα των Καπουτσίνων, για τους οποίους ο πόλεμος είχε ιερό χαρακτήρα και ο θάνατος από χέρι απίστου ισοδυναμούσε με μαρτύριο και αγιοποίηση. Για τον λόγο αυτό έρχονταν με μεγάλο ενθουσιασμό με τα βενετικά πλοία στον Χάνδακα εμψυχώνοντας τα πληρώματα, εκτελώντας χρέη νοσοκόμων, φροντίζοντας για την ταφή των νεκρών και διδάσκοντας στα σχολεία.

24 Η τελευταία φάση της πολιορκίας
Ο πόλεμος συνεχιζόταν για 13 χρόνια με αμείωτη ένταση εξασθενώντας τόσο οικονομικά όσο ψυχολογικά και σωματικά τα δυο στρατόπεδα. Ο Χουσεϊν πασάς ανακλήθηκε στην Κωνσταντινούπολη όπου και αποκεφαλίστηκε ως υπεύθυνος για την αποτυχία της πολιορκίας. Τον διαδέχτηκε ο Αχμέτ Κιοπρουλή ο επονομαζόμενος Φαζίλ δηλαδή Δίκαιος. Το 1667 αποβιβάστηκε με τις δυνάμεις του στην Κρήτη για να αντιμετωπίσει τον επικεφαλής των χριστιανικών δυνάμεων, Φραντσέσκο Μοροζίνι. Και από τα δύο στρατόπεδα υιοθετήθηκαν τα πιο σύγχρονα όπλα και οι τελειοτερες στρατηγικές ενώ οι Βενετοί ενισχύθηκαν από υπολογίσιμες δυνάμεις μισθοφόρων, Γερμανών κυρίως, αλλά και ιδεολόγων μαχητών, Γάλλων στην πλειονότητά τους. Στο μεταξύ οι Τούρκοι, εκμεταλλευόμενοι τη δυσκολία προσαρμογής των ανδρών αυτών αλλά και την έλλειψη συντονισμού καθώς και τις διαμάχες των στρατηγών των Χριστιανών, κέρδιζαν συνεχώς έδαφος.

25 H Bενετία θορυβήθηκε από τη νέα τροπή των πραγµάτων και αποφάσισε να στρατολογήσει επειγόντως νέες δυνάµεις για την Kρήτη. Παράλληλα κατέφθασαν στην Kρήτη νέες επικουρίες, όπλα και εφόδια, που απέστειλαν οι Χριστιανοί ηγεµόνες της Eυρώπης, ανταποκρινόµενοι στις αγωνιώδεις εκκλήσεις τηςBενετίας. Στον Xάνδακα συγκεντρώθηκαν πολεµιστές και στρατηγοί από όλη σχεδόν την Eυρώπη. H σωτηρία του φρουρίου έγινε πλέον υπόθεση της Χριστιανικής Eυρώπης.

26 Εκτός από τους συνεχείς βομβαρδισμούς και τις ασταμάτητες επιθέσεις, οι υπερασπιστές του Χάνδακα είχαν να αντιμετωπίσουν και τον ψυχολογικό πόλεμο. Ο Κιοπρουλής έριχνε κάθε τόσο στην πόλη, με τόξα και τουφέκια, προκηρύξεις, γραμμένες στα γαλλικά και τα ιταλικά, με τις οποίες παρακινούε τους χριστιανούς να αυτομολήσουν και να παραδοθούν υποσχόμενος πλούσιες αμοιβές. Μέσα σε τρία χρόνια ξοδεύτηκαν χρυσά νομίσματα για δώρα στους λιποτάκτες και για αμοιβές των Τούρκων στρατιωτών οι οποίοι έπαιρναν 7, 5 φράγκα για κάθε κεφάλι που έκοβαν. Οι λιποταξίες και οι προδοσίες ανάμεσα στους Βενετούς και στους συμμάχους τους δεν έλειψαν σε όλη τη διάρκεια της πολιορκίας. Η τεχνική κατάρτιση των Τούρκων βελτιωνόταν συνεχώς από τις υποδείξεις των λιποτακτών που τους δίδασκαν τις νέες μεθόδους του πολέμου, υποδείκνυαν τα αδύνατα σημεία των χριστιανικών οχυρώσεων και τους καθοδηγούσαν στην κατασκευή τελειότερων πολιορκητικών έργων.

27 Πύλη του Αγίου Ανδρέα Πύλη του Παντοκράτορα Πύλη Σαμπιονάρα Πύλη Βηθλεέμ Πύλη Βιτούρι Πύλη Ιησού Πύλη Μαρτινέγκο

28 Την χαριστική βολή, που επιτάχυνε την άλωση του Χάνδακα, την έδωσε η προδοσία του συνταγματάρχη μηχανικού Ανδρέα Μπαρότση. Ο Ρεθυμνιώτης ποιητής, γόνος ορθόδοξης εξελληνισμένης οικογένειας Βενετών ευγενών, του «Κρητικού Πολέμου», Μαρίνος Τζάνε Μπουνιαλής, κατονομάζει τον προδότη του Μεγάλου Κάτρου. Mε την προδοσία του ο Mπαρότσης που καθοδηγούσε ήδη από τον Iανουάριο του 1668 τον Kιοπρουλή, επιτάχυνε την άλωση της πόλης, κατευθύνοντας τις επιθέσεις των Oθωµανών εναντίον των δύο ευπαθέστερων σηµείων της οχύρωσης των προµαχώνων του Aγίου Aνδρέα (στα δυτικά) και τηςΣαµπιονέρας (στα ανατολικά). Οι τουρκικές επιθέσεις μέχρι το τέλος του 1667 στρέφονταν κατά των κεντρικών προμαχώνων του Παντοκράτορα, της Βηθλεέμ και του Μαρτινέγκο. Δεν είχαν επιτεθεί στα ακραία σημεία γιατί, λόγω του εδάφους τους, δεν ευνοούσαν την κατασκευή τάφρων και υπονόμων.

29 Οι μάχες στους υπονόμους Το πελώριο κάστρο του Χάνδακα εκτείνονταν κατά μήκος της θάλασσας σε μήκος πολλών χιλιομέτρων και είχε επτά προμαχώνες και εξωτερικά φρούρια, τα οποία επικοινωνούσαν με τα τείχη με υπόγειες στοές. Δεξαμενές, πηγάδια και υπόνομοι εξασφάλιζαν την παροχή νερό και επέτρεπαν την πρόσβαση στο στρατόπεδο του εχθρού. Ταυτόχρονα με τις βολές των κανονιών στα τείχη, κάτω από τη γη διεξαγόταν ένας φονικός πόλεμος στους υπονόμους που έσκαβαν και οι δύο πλευρές για να προσβάλουν τον εχθρό. Σκάφτηκαν εκατοντάδες υπόνομοι και οι δεξιοτέχνες Αρμένιοι τεχνίτες φρόντιζαν να υπάρχουν αεραγωγοί. Πολλές φορές όμως πνίγονταν γιατί έπεφταν σε πηγάδια ή εμπλέκονταν σε φονικές μάχες σώμα με σώμα με μαχαίρια, καθώς το ένα συνεργείο αντιμετώπιζε το άλλο! Όταν η μια πλευρά προλάβαινε να ελέγξει το πέρασμα ανατίναζε με μπαρούτι την στοά της άλλης. Μέχρι τον 20ο αιώνα οι Ηρακλειώτες έβρισκαν σκελετούς, όταν έσκαβαν για να φτιάξουν σπίτια έξω από την πόλη.

30 Πύλη Παντοκράτορα σήμερα Πύλη Βηθλεέμ σήμερα
Προμαχώνας Βηθλεέμ σήμερα

31 Επιπρομαχώνας Μαρτινέγκο σήμερα
Προμαχώνας Αγίου Ανδρέα σήμερα

32

33 Η μεταβολή της τουρκικής τακτικής, που με την καθοδήγηση του Μπαρότση στράφηκε στα πιο ευάλωτα σημεία των τειχών καθώς και η αποχώρηση των Γάλλων το 1669, κατέστησαν σαφές πως η άλωση του Χάνδακα πλησίαζε. Ο Μοροζίνι τότε προσπάθησε να διαπραγματευτεί και μέσω της διπλωματικής οδού να επιτύχει μια καλύτερη έκβαση για τον πόλεμο. Έπειτα από πολυήμερες και κοπιαστικές διαπραγματεύσεις στις 6 Σεπτεμβρίου του 1669 υπογράφτηκε η τελική συμφωνία, αρκετά ευνοϊκή για την ηττημένη Βενετία. Σύμφωνα με τους όρους της, η Κρήτη γινόταν επίσημα οθωμανική κτήση εκτός από τα τρία οχυρωμένα νησάκια , τη Γραμβούσα, τη Σούδα και τη Σπιναλόγκα που παρέμεναν στα χέρια των Βενετών. Η Βενετία δε θα κατέβαλε πολεμική αποζημίωση και όσοι από τους κατοίκους επιθυμούσαν να εγκαταλείψουν το νησί, μπορούσαν να το κάνουν ελεύθερα παίρνοντας μαζί τους την κινητή τους περιουσία. Αποχωρώντας οι Βενετοί μπορούσαν να πάρουν μαζί τους τα όπλα, τα κανόνια, τα κειμήλια αλλά και τα αρχεία. Χάρη στον όρο αυτό σώθηκαν και βρίσκονται σήμερα στη Βενετία τα βενετικά αρχεία της Κρήτης, πολύτιμη πηγή για την ιστορία της μεγαλονήσου, στη διάρκεια της Βενετικής κυριαρχίας.

34 Η οχύρωση του Χάνδακα. Τα δύο ακριανά φρούρια Άγιος Ανδρέας και Σαμπιονέρα και στην αιχμή το Μαρτινέγκο, εκεί όπου σήμερα βρίσκεται ο τάφος του Νίκου Καζαντζάκη.

35

36 Ο Κιοπρουλής έδωσε αυστηρές οδηγίες για την πιστή εφαρμογή της συνθήκης, ενώ τιμώρησε παραδειγματικά όσους Γενίτσαρους θέλησαν να παραβούν τις διαταγές του. Μέσα σε δώδεκα μέρες η ερειπωμένη και έρημη πόλη παραδόθηκε στους Τούρκους. Φεύγοντας οι Βενετοί κατέβασαν τον πελώριο σταυρό που είχαν στήσει στα 1648 στο ψηλότερο σημείο του φρουρίου, στον προμαχώνα Μαρτινέγκο, ως σύμβολο της απόρθητης πόλης. Έτσι τελείωσε ο κρητικός πόλεμος ένας από τους πιο αιματηρούς και καταστρεπτικούς πολέμους της νεώτερης ιστορίας, με μεγάλη οικονομική ζημία και απώλειες σε ανθρώπινο δυναμικό και για τα δύο αντίπαλα στρατόπεδα. Το βαρύτερο όμως τίμημα σε ανθρώπινες απώλειες και υλικές καταστροφές το πλήρωσε ο ελληνικός πληθυσμός της Κρήτης. Άμεσο επακόλουθο της κατάληψης της Κρήτης από τους Τούρκους ήταν η δημογραφική αιμορραγία. Μεγάλες ομάδες Κρητικών προσύγων ζήτησαν άσυλο στις άλλες βενετοκρατούμενες ελληνικές περιοχές, κυρίως στα Επτάνησα αλλά και στην ίδια τη Βενετία.

37

38 Α. Τάσσος, Για τα 150 χρόνια της επανάστασης του 1821, Ξυλογραφία

39 Πηγές: 7 ημέρες Καθημερινή, Ο Μεγάλος Κρητικός πόλεμος Η Μηχανή του Χρόνου History pages blogspot.gr Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ’ Γυμνασίου Candianews.gr