Αγάπη και μίσος στην αυλή του δημοτικού

Παρουσίαση με θέμα: "Αγάπη και μίσος στην αυλή του δημοτικού"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Αγάπη και μίσος στην αυλή του δημοτικού
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΧΑΛΑΤΣΗΣ Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Αγάπη και μίσος στην αυλή του δημοτικού σχέσεις και επικοινωνία στην παιδική κουλτούρα

2 Καθώς τα παιδιά αλληλεπιδρούν μέσα σε ομάδες, παράγουν ένα σύνολο αξιών, τελετουργικών και κωδίκων επικοινωνίας που προσδίδουν νόημα στις σχέσεις τους αλλά και τις καθορίζουν. Αυτοί οι συγκεκριμένοι τρόποι με τους οποίους τα παιδιά συμμετέχουν στον ιδιαίτερο κοινωνικό τους κόσμο ονομάζεται παιδική κουλτούρα.

3 Η ομάδα των συνομηλίκων
Συμβολικός χώρος αναζήτησης αυτονομίας από τους ενηλίκους, κοινωνικής και προσωπικής ταυτότητας. Κοινωνική Σύγκριση (ποιος είμαι; πόσο αξίζω;) Κοινωνική Συμμετοχή και Ένταξη (ανήκω, έχω φίλους) Κοινωνική Διαφοροποίηση και Αποκλεισμοί (αξίζω/αξίζουμε περισσότερα από κάποιους άλλους)

4 «Ρομαντικές» απόψεις της παιδικής κουλτούρας
μικρόκοσμος με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τελείως ξεχωριστά και ανεξάρτητα από τον κόσμο των ενηλίκων ένα ασφαλές περιβάλλον μέσα στο οποίο, μέσω της διασκέδασης, του παιχνιδιού και των δραστηριοτήτων, τα παιδιά προοδευτικά έρχονται σε συμφωνία με τους σκοπούς, τις αξίες και τη συμπεριφορά της ευρύτερης κοινωνίας των ενηλίκων»

5 Η «προβληματική» άποψη της παιδικής κουλτούρας
Τα πειράγματα, η επιθετικότητα, οι εκφοβισμοί, η απόρριψη και οι διαμάχες για την εξουσία και την καλύτερη κοινωνική θέση αποτελούν κεντρικά στοιχεία της παιδικής κουλτούρας… (ακριβώς όπως και στον κόσμο των ενηλίκων…μόνο περισσότερο ασυγκάλυπτα και άμεσα ανταποδοτικά) Τι παρατηρούμε; Μολονότι οι δραστηριότητες ή το περιεχόμενο του κόσμου των παιδιών διαφέρουν από των ενηλίκων, τα μέσα ή οι διαδικασίες με τις οποίες τα παιδιά και οι ενήλικες διαχειρίζονται τους κόσμους τους μοιάζουν αξιοσημείωτα. Όπως θα έλεγε και ο Simmel …η «μορφή» του κόσμου παιδιών και ενηλίκων είναι ίδια αλλά διαφέρει το «περιεχόμενό» τους.

6 Εκφοβισμός στον εργασιακό χώρο
Σε πρόσφατη έρευνα (8/2007) του WorkPlace Bullying Institute στις Η.Π.Α. (Gary Namie, βλ. σε ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα του πληθυσμού, τα αποτελέσματα είναι εντυπωσιακά: 37% των εργαζομένων αναφέρουν ότι έχουν πέσει θύματα εκφοβισμού. 72% των εκφοβιστών έχουν διευθυντικές θέσεις ενώ 55% των θυμάτων είναι κατώτεροι υπάλληλοι. Οι γυναίκες υπάλληλοι θυματοποιούνται συχνότερα (57%) και κυρίως από άλλες γυναίκες (71%). 45% των θυμάτων αναφέρουν ότι η υγεία τους έχει επηρεαστεί από τον εκφοβισμό ενώ 33% αναφέρουν ότι τα προβλήματα υγείας διήρκεσαν περισσότερο από ένα χρόνο. 40% των θυμάτων δεν αντιδρούν στο εκφοβισμό τους και τον αποκρύπτουν. Μόνο 3% αντιδρούν με νομική διαδικασία. Οι εργοδότες, στο 62% των περιπτώσεων εκφοβισμού που αντιλαμβάνονται, είτε δεν αντιδρούν είτε με την παρέμβασή τους επιδεινώνουν την κατάσταση. 77% των θυμάτων αλλάζουν εργασία προκειμένου να αποφύγουν τις συνέπειες του εκφοβισμού τους.

7 Θετικές έλξεις: Ποιον συμπαθώ, ποιος νομίζω ότι με συμπαθεί
Αρνητικές έλξεις: Ποιον αντιπαθώ, ποιος νομίζω ότι με αντιπαθεί Δικαιολόγηση τίτλου…αγάπη και μίσος…φιλία και έχθρα… Αν η φιλία είναι η αγάπη, η απόρριψη του άλλου είναι το μίσος Ερωτηματολόγιο 2 ΛΕΠΤΆ

8 Τάξη Αριθμός Μαθητών Αμοιβαίες φιλίες Αμοιβαίες "έχθρες" Αμοιβαίες φιλίες (κορίτσι-αγόρι) (κορίτσι-αγόρι) Δ΄ 27 30 12 2 Ε΄ 28 46 24 13 Στ΄ 25 66 74 1 Ο παιδικός κόσμος είναι ένας κόσμος κοινωνικά διαφοροποιημένος ως προς το φύλο. Ο διαχωρισμός αυτός βοηθά τα παιδιά να δομήσουν την ταυτότητα του φύλου.

9

10 Κυρίαρχα θέματα στην κοινωνική ζωή των παιδιών είναι:
η ανάγκη για κοινωνική συμμετοχή και φιλικές σχέσεις (αποδοχή) μια ισχυρή τάση για κοινωνική διαφοροποίηση και ιεραρχίες (απόρριψη)

11 Για τα περισσότερα παιδιά η απόρριψη και η απομόνωση στο σχολείο αντιμετωπίζονται σαν ένα τρομακτικό ενδεχόμενο, μια διαρκής και εν δυνάμει απειλή. Σε πραγματικό είτε σε φαντασιακό επίπεδο η απόρριψη βιώνεται ως μια τραυματική απαξίωση του εαυτού. Πολλές φορές σκέφτομαι όταν πάω να κοιμηθώ και λέω «γιατί να μη με θέλει εκείνος, γιατί να μη με θέλει ο άλλος» και στενοχωριέμαι και δεν μπορώ να κοιμηθώ (Ε/Α) Σε μικρό ή μεγαλύτερο βαθμό, κάθε παιδί έχει κάποιες φορές βιώσει την αίσθηση της απόρριψης είτε σε διαπροσωπικό επίπεδο είτε σε ομαδικό. -Περισσότερες από τις μισές αιτήσεις των παιδιών για παιχνίδι απορρίπτονται από τους συμμαθητές τους. -Ένας στους τρεις μαθητές αναφέρει την εμπειρία εγκατάλειψης από κάποιο φίλο. -Ένας στους τρεις μαθητές αναφέρει την εμπειρία τού να είναι η τελευταία επιλογή των συμμαθητών του για κάποια ομαδική δραστηριότητα. -Δύο στα τρία παιδιά έχουν βιώσει την αρνητική εμπειρία των «πειραγμάτων» από συμμαθητές τους.

12

13 Το βίωμα της φιλίας Ο Μανόλης είναι φίλος μου. Το ξέρω γιατί πάντα μοιράζεται με εμένα το φαγητό του. Το κόβει στα δυο. Το ίδιο κάνω κι εγώ μαζί του. (4/Α) Ο Νάσος είναι φίλος μου. Κολλητός! Έρχεται καμιά φορά σπίτι μου και μένει το Σάββατο το βράδυ. Και μετά φεύγει, πάει σπίτι την Κυριακή. Το να θυμάμαι τι περάσαμε μαζί, μετά που μένω μόνος, με στενοχωρεί. Γιατί είναι ο πρώτος και καλύτερός μου φίλος. Γιατί θέλω να είμαστε συνέχεια μαζί κι όταν δεν είμαστε παρέα θυμάμαι το χτες που ήμασταν μαζί και στενοχωριέμαι. Θέλω τότε να γυρίζω το χρόνο πίσω και να μην τελειώνουν οι στιγμές που ήμασταν μαζί. (5/Α)

14 Οι Φιλίες

15 Η ομάδα Ποιον συμπαθώ (κοινωνιόγραμμα)

16 Ποιον αντιπαθώ

17 Διαπροσωπική Εχθρότητα
Αποδοχή ≠ Φιλία (“friendship”) Απόρριψη ≠ Εχθρότητα (“enemyship”) Φιλία / εχθρότητα= διαπροσωπικές σχέσεις (αντίστροφες)

18 Σε τι χρησιμεύουν οι προσωπικοί εχθροί…
Στη «συνθήκη του ξένου» ο «ξένος» γίνεται ο πρώτος εχθρός του παιδιού. Έτσι αρχίζει να επεξεργάζεται τη διαφορά ανάμεσα σε εμπιστοσύνη και δυσπιστία (εξελικτική λειτουργία;) Ο εχθρός είναι ένας προσωπικός αποδιοπομπαίος τράγος όπου μεταθέτουμε όλη την αρνητική μας ενέργεια και την αποστροφή ακόμα και για δικά μας μειονεκτήματα. Ο (κοινός) εχθρός είναι ένας σοβαρός λόγος για τη δόμηση μιας οικείας σχέσης.

19 Για να προσέξει κάποιος κάποιον συνήθως, πρέπει να διακρίνεται σε κάτι
Για να προσέξει κάποιος κάποιον συνήθως, πρέπει να διακρίνεται σε κάτι. Δηλαδή αυτό, πρέπει κάποιος να διακρίνεται σε κάτι. Ή ότι είναι καλός μαθητής, ή ότι είναι καλός κολυμβητής, ή επειδή είναι καλός ποδοσφαιριστής, ή ότι είναι καλός στο μπάσκετ, στο βόλεϊ, σε διάφορα αθλήματα για να ... Θέλει να δείξει ότι είναι καλός σε κάτι για να διακριθεί. (Στ/Κ)

20 Η καλή σχολική επίδοση , η νοητική επάρκεια, οι αθλητικές ικανότητες, οι επικοινωνιακές δεξιότητες, το χιούμορ, η εξωτερική εμφάνιση είναι οι κύριοι παράγοντες που παρέχουν θετική κοινωνική διάκριση και συνεπώς καθορίζουν την κοινωνική θέση των παιδιών. Καθώς όμως οι αξίες των παιδιών και οι ανάγκες των υποομάδων τους συχνά διαφέρουν, η κοινωνική διάκριση αποκτιέται μέσα από μια ποικιλία παραγόντων συχνά αντίθετων μεταξύ τους. Έτσι σε άλλες ομάδες αποδεικνύονται καθοριστικότεροι οι παράγοντες που σχετίζονται με το επίσημο σχολικό σύστημα (π.χ. μαθησιακή επίδοση) ενώ σε άλλες είναι πιο σημαντικοί αυτοί που σχετίζονται με το ανεπίσημο (π.χ. χιούμορ, αμφισβήτηση και αντίσταση στην εξουσία των ενηλίκων).

21 Όταν σε ένα σχολικό (και γενικότερα κοινωνικό) πλαίσιο οι «θέσεις» που μπορούν να εξασφαλίσουν πρόσβαση σε κάποιο θετικό ρόλο είναι περισσότερες από τον αριθμό των ατόμων που επιθυμούν να συμμετέχουν, τότε τα άτομα αυτά εκφράζουν υποστήριξη και δέσμευση προς την ομάδα και νιώθουν πιο ικανοποιημένα ως προς την προσωπική τους ανάπτυξη. Αντίθετα, όταν οι θετικοί ρόλοι είναι λιγότεροι από τον αριθμό των υποψηφίων, δημιουργείται ανταγωνισμός και αύξηση αρνητικών ρόλων .

22 Και μερικές φορές ο Νίκος, ας πούμε μιλάει τόσο εχθρικά στους άλλους για να τον φοβηθούν και θέλει συνέχεια να κάνει συνέχεια διάφορα πράγματα να νομίζουν οι άλλοι ... Κάνει διάφορες κακές πράξεις και γιατί νομίζει ότι μ’ αυτές τις πράξεις που κάνει οι άλλοι θα τον δουν σαν ήρωα, σαν κάτι παραπάνω απ’ αυτούς. (Δ/Κ)

23 Ένα άτομο ενδέχεται να ταυτιστεί με αρνητικούς ρόλους προκειμένου να βρει μια ταυτότητα και να προσαρμοστεί σε ένα πλαίσιο στο οποίο τα μοντέλα θετικής ταύτισης δείχνουν απρόσιτα ή απαγορευμένα. Με άλλα λόγια αν ένα άτομο δεν έχει πρόσβαση σε θετικούς ρόλους συχνά επιλέγει αρνητικούς προκειμένου να αποκτήσει κοινωνική διακρισιμότητα, τουτέστιν προτιμά να είναι ο «κακός» παρά ο «κανένας».

24 Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΠΟΡΡΙΨΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ
Η αποδοχή ενός παιδιού σε μια ομάδα προϋποθέτει την ομοιότητα, δηλαδή το ταίριασμά του με τα πρότυπα της ομάδας (στοιχεία που η συγκεκριμένη ομάδα αξιολογεί θετικά όπως π.χ. καλός αθλητής, έξυπνος, έχει πλάκα, αντιστέκεται στις πιέσεις των ενηλίκων, νοιάζεται για τους άλλους, είναι Παναθηναϊκός κλπ). Μέσα από μια συνεχή διαδικασία κοινωνικών συγκρίσεων τα παιδιά καθορίζουν, διαπραγματεύονται και επανακαθορίζουν το ποιος μπορεί ή δεν μπορεί να είναι «μέσα» σε μια ομάδα (κοινωνική διαφοροποίηση). Τα παιδιά παράγουν απορριπτικούς μηχανισμούς, μέσα από μια συνεχή αναζήτηση, κατασκευή ή αποφυγή της διαφορετικότητας, καθώς ως άτομα ή μέλη ομάδων προσπαθούν να προστατεύσουν και να ενισχύσουν το αυτοαντιληπτικό τους σύστημα και τη δημόσια εικόνα τους διασφαλίζοντας συγχρόνως την αποδεκτή συμμετοχή τους στις κοινές δραστηριότητες των συνομηλίκων τους. .

25

26 Κάποιοι ενδεικτικοί μηχανισμοί απόρριψης…
Κοινωνικές συγκρίσεις και θετικός ορισμός της ταυτότητας «Eίμαστε ό,τι είμαστε επειδή αυτοί δεν είναι αυτό που είμαστε». (ενδο-ομαδική και ενδο-ατομική εύνοια) Ο θετικός ορισμός της ατομικής ή ομαδικής οντότητας συντελείται μέσω μιας συμβολικής αντιπαράθεσης με κάποιους άλλους. Στο σχολείο, η αναζήτηση, αποκάλυψη ή και κατασκευή της διαφορετικότητας και η αντιπαράθεση με αυτή γίνεται ένα «modus vivendi» για πολλά παιδιά. Η ενίσχυση της συνοχής Η ανάγκη για συνοχή του «εμείς» (σε κοινωνικό αλλά και διαπροσωπικό επίπεδο) μέσα από ειρωνείες, φανέρωση αντιπάθειας και απόρριψης προς άλλους, είναι μια γνωστή τακτική των παιδιών από τα πρώτα σχολικά χρόνια.

27 Διοχέτευση της «αρνητικότητας»: Οι αποδιοπομπαίοι τράγοι
Από ψυχαναλυτικής πλευράς, ο μηχανισμός του αποδιοπομπαίου τράγου είναι μια διαδικασία μέσω της οποίας η ενστικτώδης επιθετικότητα και γενικά η «αρνητικότητα» των ατόμων μπορούν να διοχετευθούν προς άλλα άτομα ή ομάδες (Freud, 1930). Συχνά δε η καταδιωκόμενη μειονότητα (άτομα, ομάδες) είναι δυνατόν να επιζητεί αυτή την καταδίωξη και απόρριψη με σκοπό να απαλύνει μια ασυνείδητη ενοχή. Άλλοτε πάλι ενδέχεται να εσωτερικεύσει και να αποδεχτεί εκείνα τα αρνητικά χαρακτηριστικά που οι άλλοι της αποδίδουν.

28 Προστασία-ενίσχυση της δημόσιας εικόνας με εστίαση σε συμπληρωματικά χαρακτηριστικά («ισχυριζόμαστε τι είμαστε υποβιβάζοντας αυτούς που μοιάζουν με το αντίθετο από αυτό που θέλουμε να δείχνουμε ότι είμαστε») Η αναγνώριση του γενναίου, του αρρενωπού, του εργατικού και του έξυπνου ενισχύεται μέσω της σύγκρισης με ένα δειλό, ένα θηλυπρεπή, έναν τεμπέλη και έναν ανόητο, αντίστοιχα. Κάποια παιδιά προσπαθούν να προβάλλουν τα όποια θετικά –κατά τη γνώμη τους– γνωρίσματά τους, εστιάζοντας την προσοχή της ομάδας στις αντίστοιχες «αδυναμίες» κάποιων άλλων.

29 Αποφυγή του στιγματισμού (με εστίαση στις αδυναμίες άλλων)
 Κάποια παιδιά, θέλοντας να αποφύγουν την εστίαση της ομάδας σε δικά τους «αρνητικά» χαρακτηριστικά, προσπαθούν να στρέψουν την προσοχή των άλλων παιδιών σε πραγματικές ή φανταστικές «αδυναμίες» συμμαθητών τους οι οποίοι συνήθως βρίσκονται χαμηλά στην κοινωνική ιεραρχία της τάξης. Οι «θύτες», επιχειρούν να συσπειρώσουν την αρνητική προσοχή της ομάδας μακριά από τα δικά τους «αρνητικά» χαρακτηριστικά.

30 Συνέχεια μαλώνανε και γίνονταν φασαρίες. Ο Γιώργος μάλωνε με τον Γιάννη κι ο Γιώργος τους έπαιρνε όλους με το μέρος του, ήθελες δεν ήθελες, γιατί σου λέγανε, άμα δεν έμπαινες με τον Γιώργο που είναι όλα τα κορίτσια, με ποιον θα πας; Με τον Γιάννη που ήταν μόνος του; Δηλαδή ήθελες δεν ήθελες ήσουνα με τον Γιώργο. Εγώ προσπαθούσα να είμαι μόνη μου, δηλαδή να μην έχω ούτε επαφές με τον ένα και με τον άλλον. Κι έρχονταν τα άλλα κορίτσια και μου λέγανε: «Με ποιον είσαι; Με τον Γιώργο ή με τον Γιάννη;» Σε αναγκάζαν δηλαδή να είσαι με κάποιον απ’ τους δύο. Κι αν ήσουνα με τον Γιάννη «Α, μ’ αυτόν είσαι; Γιατί; Αυτός, είναι φίλος σου αυτός;» (6-5. Κ.)

31 Κοινωνική Συμμόρφωση Τα μέλη μιας ομάδας δραστηριοποιούνται με τέτοιο τρόπο ώστε να προβάλλουν μια ενοποιημένη εικόνα, ένα κοινό πρόσωπο προς τα «έξω». Κάποια παιδιά, λοιπόν, απορρίπτουν κάποιους συμμαθητές τους είτε διότι ταυτίζονται είτε διότι επιθυμούν να ταυτιστούν με την παρέα αυτή. Σε άλλες περιπτώσεις τα παιδιά αλλάζουν τις πεποιθήσεις του μόνο εξωτερικά, λόγω της ανάγκης τους να είναι αποδεκτά ή του φόβου τους να απορριφθούν.    Κάποια παιδιά τους λέει ο Γιώργος «μην είσαι με τον Κώστα, δεν τον θέλουμε στην παρέα μας». Κάποια παιδιά λένε «καλά, καλά εντάξει» και μετά έρχονται σε μένα και μου λένε «δε θα σου μιλάω γιατί θέλω να είμαι φίλος με τον Γιώργο, αλλά να ξέρεις ότι είμαι φίλος σου». (6-Α)

32 Θέματα προβληματισμού…
Ανταποδοτικότητα (εξελικτικό και κοινωνικό χαρακτηριστικό) Ατομοκεντρικοί – Ομαδοκεντρικοί προσανατολισμοί. Η σημασία της προσωπικής ταυτότητας Θετικά προσανατολισμένες κοινωνικές συμπεριφορές (πάντα αποδεκτές και ελκυστικές…προϋποθέτουν «ενσυναίσθηση») Επιθετικότητα …και σχέση με κύρος, κοινωνική θέση, αποδοχή, απόρριψη (από την προεφηβεία, υψηλότερα επίπεδα δημοτικότητας σχετίζονται συχνά με εντονότερη σχεσιακή επιθετικότητα) (αναδεικνύεται η εξελικτική σημασία της «επιθετικότητας με μέτρο»)

33 Η διαφορά ενηλίκων και παιδιών βρίσκεται:
Υπάρχει τελικά μια δομική διαφορά ανάμεσα στις σχέσεις παιδιών και στις σχέσεις ενηλίκων; Έχουν οι σχέσεις των ενηλίκων περισσότερη «αγάπη» και λιγότερο «μίσος»; Η διαφορά ενηλίκων και παιδιών βρίσκεται: α) Στον απροκάλυπτο τρόπο με τον οποίο τα παιδιά επιχειρούν να προστατεύσουν το αυτό-αντιληπτικό τους σύστημα και τη δημόσια εικόνα τους κάτι που κάνει ολοφάνερους τους μηχανισμούς απόρριψης. β) στη διαφορετική χρήση της αρχής της ανταποδοτικότητας( → Άμεση – Έμμεση Ανταποδοτικότητα). Η αμεσότητα με την οποία τα παιδιά διεκδικούν την ισορροπία στις σχέσεις τους δημιουργεί στους ενηλίκους την αίσθηση ενός παιδικού κόσμου ασταθούς που μετακινείται επιπόλαια από την αγάπη στο μίσος και αντίστροφα. Η ανταποδοτικότητα (συμπεριφορική – συναισθηματική) είναι κεντρικό χαρακτηριστικό των διαπροσωπικών σχέσεων οικουμενικά. Η αναζήτηση της ισορροπίας του «δούναι και λαβείν» στη σχέση προστατεύει τόσο την ίδια τη σχέση όσο και την αυτό-εκτίμηση των μετεχόντων. Σχέσεις παιδιών και ενηλίκων: Τα κεντρικά χαρακτηριστικά τους είναι κοινά αλλά διαφέρει η μορφή με την οποία αυτά εκφράζονται.