«Οικογένεια και Ανάπτυξη» Τα τρίγωνα στην οικογένεια

Παρουσίαση με θέμα: "«Οικογένεια και Ανάπτυξη» Τα τρίγωνα στην οικογένεια"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 «Οικογένεια και Ανάπτυξη» Τα τρίγωνα στην οικογένεια
«Οικογένεια και Ανάπτυξη» Τα τρίγωνα στην οικογένεια Διδάσκων: Σπ. Τάνταρος Επίκουρος Καθηγητής Ψυχολογίας Πανεπιστήμιο Αθηνών Τομέας Ψυχολογίας Ακαδ. έτος Δώρα Σκαλή, MSc, PhD Ψυχολόγος/ Ψυχοθεραπεύτρια Πανεπιστήμιο Αθηνών

2 Για τη διαφοροποίηση του εαυτού
Murray Bowen ( , Τενεσί, ΗΠΑ), Ψυχίατρος/ψυχαναλυτής Anonymous (1972): Toward the Differentiation of a Self in One’s Family/Tρίγωνα στην οικογένεια(1998) 1η ανακοίνωση 1967 (συνδιάσκεψη έρευνας για την οικογένεια)

3 Αρχικά, ιατρός /χειρουργός.
Υπηρετεί 5 χρόνια στο στρατό, εντυπωσιάζεται από το μεγάλο εύρος της ψυχοπαθολογίας μεταξύ των στρατιωτών και αποφασίζει να γίνει ψυχίατρος. Μετά από 13 χρόνια ατομικής ανάλυσης, άρχισε να ασχολείται με την έρευνα οικογενειών με σχιζοφρένεια.

4 Εποχή που ζει Δεύτερο μισό 20ου αι., αιώνα της ιδιωτικής πρωτοβουλίας.
Το αμερικάνικο μεταπολεμικό «θαύμα» → Απαιτούνται άνθρωποι δραστήριοι και με πρωτοβουλία, που να μπορούν να σχεδιάζουν και να προωθούν προγράμματα τόσο δύσκολα όσο τα διαστημικά.

5 Σε μια εποχή στις Η.Π.Α. που …
H ψυχανάλυση δεν ασχολείται με τον σχιζοφρενή. Συνέδεαν τη σχιζοφρένεια με τη «σχιζοφρενιογόνο» μάνα (συμβιωτική σχέση). Αρχική εστία της θεωρίας του ήταν η συμβιωτική σχέση ανάμεσα στη μητέρα και τον σχιζοφρενή ασθενή. Παρατήρηση μητέρας και του σχιζοφρενούς παιδιού της στο νοσοκομείο μαζί, για να κατανοήσει τις υποτροπές. Και ο πατέρας ήταν εμπλεκόμενος, ή ως αποσυρμένος ή υποστηρίζοντας ενεργά τη δυάδα μητέρας – παιδιού. Βάζει λοιπόν και τον πατέρα στο νοσοκομείο και τους παρατηρεί όλους μαζί, ως σύστημα σχέσεων.

6 Θεωρία του M. Bowen Διαφοροποίηση εαυτού στο συναισθηματικό σύστημα της πατρικής οικογένειας.

7 Διαφοροποίηση εαυτού Η δυνατότητα του ανθρώπου να ενεργεί
- Με βάση συνειδητές επιλογές και λογικό σχεδιασμό. Όχι με βάση συναισθηματικές αντιδράσεις, που απορρέουν από: - Έλλειψη περιγεγραμμένου προσωπικού χώρου - Από σύγχυση πεποιθήσεων, και - Διάχυση ατομικής ευθύνης

8 Διαφοροποιημένο άτομο
Το άτομο που μπορεί να μετακινηθεί: - Από τον ανώριμο κόσμο της παρόρμησης (ρόλοι, προσδοκίες, ταυτίσεις) και του συνακόλουθου συναισθήματος - Στον ώριμο κόσμο της λογικής: «Τι θέλω και τι νιώθω ΕΓΩ»

9 Διαφοροποιημένο άτομο (συνέχεια)
«Τι θέλω και τι νιώθω ΕΓΩ»… - Στην παρούσα φάση. - Στο συγκεκριμένο πλαίσιο. - Με τον συγκεκριμένο μου ρόλο. - Που να προάγει τη σχέση μου με τον εαυτό μου και με τους ανθρώπους γύρω μου.

10 Διαφοροποιημένο άτομο (συνέχεια)
Να λέει κανείς «ΕΓΩ» Να λέει «ναι» χωρίς θυμό και «όχι» χωρίς τύψεις. - Είναι μια θέση συνύπαρξης και ταυτόχρονα οριοθέτησης μέσα στα συναισθηματικά συστήματα.

11 Μ. Bowen Θεμελιωτής της οικογενειακής θεραπείας.
Θεμελιωτής της θεραπείας ζεύγους. Εμπνευστής της οικογενειακής ψυχοθεραπείας με ένα μέλος της οικογένειας. Δούλευε κυρίως με το ζευγάρι και όχι με τα παιδιά. Εισάγει έννοιες όπως: Τρίγωνο, γενεόγραμμα, διαφοροποίηση εαυτού.

12 Η οικογένεια είναι Natural Emotional System
Ένα φυσικό συναισθηματικό σύστημα, ένα μέρος της φύσης και όχι επινόηση του ανθρώπου. Ένας τρόπος λειτουργίας, που απαντάται σε όλα τα ζώα. Είναι ενστικτώδης συμπεριφορά που βασίζεται στο emotion και όχι στο feeling, όπως και στα ζώα. Απλώς οι άνθρωποι εκλογικεύουν τέτοιες συμπεριφορές (π.χ. «ζευγαρώνουμε γιατί αγαπάμε»,κ.τ.λ.), λόγω εγκεφαλικού φλοιού.

13 Η οικογένεια είναι Natural Emotional System (συνέχεια)
Αυτό που διαφοροποιεί τους ανθρώπους από τα ζώα είναι το feeling. To emotion(συγκίνηση/συναίσθημα) δεν είναι συνειδητό και είναι πρώιμο (το έχουν και τα ζώα). Το feeling είναι η ικανότητα να μιλήσεις για το emotion και οδηγεί σε υποκειμενική συμπεριφορά.

14 Δύο οι βασικές δυνάμεις ζωής: (που υπάρχουν και στα ζώα)
Δύο οι βασικές δυνάμεις ζωής: (που υπάρχουν και στα ζώα) Η ανάγκη για εγγύτητα

15 Δύο οι βασικές δυνάμεις ζωής (συνέχεια)
Η ανάγκη για ατομικότητα

16 Οι άνθρωποι κινούνται βάσει αυτών των δύο αναγκών ενστικτωδώς, χωρίς να έχουν πάντα συνειδητότητα για αυτό. Άγχος  διαταραχή στα δύο αυτά, εγγύτητα – ατομικότητα  σύμπτωμα

17 Το σύμπτωμα είναι μια υπερβολή στη λειτουργία του συστήματος
Κάτω από το άγχος, ό,τι ήταν ως τώρα λειτουργικό γίνεται παθολογικό. Παράδειγμα: Το ζευγάρι «αδύναμος-δυνατός». Για πολλά χρόνια αυτό το σχήμα ήταν λειτουργικό. Με κάποια αλλαγή μπορεί να γίνει ο αδύναμος περισσότερο αδύναμος και ο δυνατός περισσότερο δυνατός και αυτό να οδηγήσει σε κατάθλιψη το ένα μέλος.

18 Κλίμακα διαφοροποίησης εαυτού (σχηματικό και όχι κυριολεκτικό)
Όσο μεγαλύτερος είναι ο βαθμός μη διαφοροποίησης (μη εαυτός), τόσο μεγαλύτερη είναι η συναισθηματική διάχυση σε έναν κοινό εαυτό με τους άλλους (αδιαφοροποίητη μάζα του εγώ). Οι άνθρωποι έχουν την τάση να διαλέγουν τους συντρόφους ή τους στενούς τους φίλους ανάμεσα σε αυτούς που βρίσκονται στα ίδια επίπεδα διαφοροποίησης.

19 Βασικός εαυτός Ο βασικός εαυτός αποτελεί μια σαφή ιδιότητα που περιγράφεται με μια δηλωμένη «θέση- ΕΓΩ»: «Αυτά είναι τα πιστεύω μου και οι πεποιθήσεις μου. Αυτός είμαι εγώ και αυτό είναι που θα κάνω ή δεν θα κάνω».

20 Βασικός εαυτός (συνέχεια)
Ο βασικός εαυτός μπορεί να αλλάξει από τα μέσα, με βάση νέες γνώσεις και εμπειρίες. Δεν είναι διαπραγματεύσιμος στο σύστημα των σχέσεων - Δεν μεταβάλλεται από εξαναγκασμό ή πίεση, προκειμένου το άτομο να κερδίσει αποδοχή ή να ισχυροποιήσει τη θέση του απέναντι στους άλλους.

21 «Ψευδοεαυτός» Ένα ρευστό/μετακινούμενο επίπεδο του εαυτού, ένας «ψευδοεαυτός», που επηρεάζει τις αξίες του βασικού εαυτού και που γίνεται καλύτερα κατανοητό με λειτουργικές έννοιες. Αποτελείται από ετερόκλητα γεγονότα, πιστεύω και αξίες, που αποκτώνται μέσα από το σύστημα σχέσεων στην επικρατούσα συναισθηματική κατάσταση.

22 «Ψευδοεαυτός» (συνέχεια)
Ο ψευδοεαυτός αποκτάται κάτω από την επήρεια του συστήματος των σχέσεων. Είναι διαπραγματεύσιμος μέσα στο σύστημα σχέσεων. Συγχωνεύεται με άλλους σε ένα πεδίο συναισθηματικής έντασης.

23 Παράδειγμα: Όσο χαμηλότερο είναι το επίπεδο διαφοροποίησης των συζύγων, του «βασικού εαυτού», τόσο πιο δύσκολο είναι να διατηρήσουν μια ικανοποιητική συναισθηματική ισορροπία.

24 Κλίμακα διαφοροποίησης εαυτού
No self/ O μη διαφοροποιημένος εαυτός Π.χ., ο σχιζοφρενής Οριακός Border 25 Νεύρωση 50 Μέσος κανονικός 75 Ιδανικός εαυτός 100

25 Κριτήριο τοποθέτησης ενός Υ στην κλίμακα
Το πώς ένα Υ χειρίζεται αυτές τις δύο δυνάμεις, εγγύτητα-ατομικότητα, όπου: - Το «0» αντιστοιχεί στο πλήρως συγχωνευμένο Υ, και - Το «100» στο πλήρως εξατομικευμένο Υ

26 Όσο λιγότερο διαφοροποιημένο το Υ
Όσο πιο πολύ προς το «0» είναι ένα Υ τόσο περισσότερο: - Κυριαρχούν τα συναισθήματά του. - Λειτουργεί αντιδραστικά. - Χάνει τα συναισθήματά του. - Τόσο περισσότερο θέλει να λειτουργεί με το «μαζί». - Συγχέει τη σκέψη με το συναίσθημα. - Έχει μη ρεαλιστικές προσδοκίες. - Υπερτιμά ή υποτιμά τον εαυτό του.

27 Όσο περισσότερο διαφοροποιημένο είναι ένα Υ
Λιγότερο επιρρεπές στην επιβράβευση ή στην κριτική. Εκτιμάει τον εαυτό του. Τόσο πιο καθαρή η σκέψη του. Αντιλαμβάνεται με σαφή τρόπο τις διαφορές μεταξύ συναισθήματος και σκέψης.

28 Στο ψηλότερο επίπεδο διαφοροποίησης
Τα άτομα είναι τόσο συνηθισμένα στο να αποφασίζουν βασιζόμενοι στη σκέψη, όσο συνηθισμένα είναι κι εκείνα που βρίσκονται στις χαμηλές βαθμίδες της κλίμακας να ενεργούν βασιζόμενοι στις διαθέσεις.

29 Στο ψηλότερο επίπεδο διαφοροποίησης (συνέχεια)
Το Υ δεν καταναλώνει πολλή ενέργεια για τη σχέση («τι μου είπε», «τι του είπα», «τι εννοούσε», «τι εννοούσα», κ.τ.λ.). Δεν υπάρχει τόση μεγάλη ανάγκη για «μαζί», ενώ έχει συναισθηματική ζεστασιά. Είναι ένα Υ που προτάσσει το ΕΓΩ (I position / ανάληψη εαυτού): «ΕΓΩ αγχώνομαι» και όχι «ΕΣΥ με αγχώνεις».

30 Είναι το Υ που μπορεί να λέει
ΝΑΙ χωρίς θυμό και OXI χωρίς τύψεις Η διαφορετικότητα γίνεται αντιληπτή ως πλούτος και όχι ως απειλή.

31 Η εμπειρία δείχνει ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν τομείς υψηλής λειτουργικότητας, καθώς και σημαντικούς τομείς στους οποίους η λειτουργικότητά τους είναι φτωχή. Σημαντικό είναι να μπορεί κανείς να κρατά για τον εαυτό του τη δυνατότητα επιλογής για το πώς θα κινηθεί (λογική-συναίσθημα), ασχέτως του πόσο αγχογόνα είναι μια κατάσταση.

32 Τρίγωνα Τρίγωνο: Μια δυαδική σχέση που εμπλέκει ένα τρίτο πρόσωπο για να μπορέσουν να συνδιαλαγούν, να συσχετιστούν οι δύο. Τρεις άνθρωποι που ανά δύο έχουν κάποια σχέση (ισχυρή πλευρά του τριγώνου) και κάθε στιγμή λειτουργίας του τριγώνου ο ένας είναι εκτός (αδύναμη πλευρά).

33 Τρίγωνα (συνέχεια) Γιατί υπάρχει; Για να απαλύνει τη σχέση μιας δυάδας

34 Τρίγωνα (συνέχεια) Ξεκινά από το ότι δύο άνθρωποι έχουν δυσκολία να ορίσουν το «πόσο κοντά πόσο μακριά» είναι το καλύτερο για αυτούς. Έτσι αναπτύσσεται το pattern σχέσης «αυτός που κυνηγά – αυτός που απομακρύνεται» και το πιο απλό για να το ορίσουν, είναι να εμπλέξουν έναν τρίτο, άνθρωπο ή κατάσταση (π.χ. δουλειά). Ξεκινά συνήθως πολύ απλά: «σχολιάζοντας» έναν τρίτο, γιατί δυσκολεύονται να μιλήσουν για τα δικά τους, δηλ. να ορίσουν τη σχέση τους, τις ανάγκες τους χωρίς να το βάλει ο ένας στα πόδια, χωρίς να νιώσει ενοχές ο άλλος κ.τ.λ.

35 Τρίγωνα (συνέχεια) Αυτό που κάνουν οι άνθρωποι από το φόβο τους να μην συγχωνευτούν. To μικρότερο σταθερό σύστημα σχέσεων: Ένα δυαδικό σύστημα - Είναι ένα ασταθές σύστημα, που σε συνθήκες στρες σχηματίζει ένα τρίγωνο. Το συναισθηματικό τρίγωνο είναι διαφορετικό από την τριάδα.

36 Τρίγωνα (συνέχεια) Τριγωνοποιεί αυτός που βρίσκεται στην πιο άβολη σχέση. Έχει δύο θετικές πλευρές και μια αρνητική. Σε κατάσταση ηρεμίας, ένα τρίγωνο αποτελείται από μια άνετη δυάδα και έναν «αουτσάιντερ» → αυτό αλλάζει διαρκώς.

37 Τρίγωνα (συνέχεια) Σε περιόδους μεγάλης έντασης το σύστημα θα τριγωνοποιήσει όλο και περισσότερα άτομα. Γίνεται δυσλειτουργικό, αν έχει παγιωθεί στα χρόνια. Αρκεί να αποτριγωνοποιηθεί ο ένας (συναισθηματικά κοντά χωρίς να παίρνει θέση).

38 Τρίγωνα (συνέχεια) Βασικό τρίγωνο: μαμά – μπαμπάς – παιδί:
- Πότε δημιουργείται; Όταν η μαμά και το παιδί έχουν πιο στενή σχέση και η μαμά και ο μπαμπάς δεν έχουν πολύ στενή σχέση. Ο μπαμπάς σε αυτό το τρίγωνο νιώθει ή λίγο άβολα ή λίγο ανακουφισμένος. Σε καταστάσεις ηρεμίας ο εκτός τριγώνου νιώθει λίγο άβολα. Αν ανέβει η ένταση, όλοι θέλουν να γίνουν εκτός.

39 Η συναισθηματική διαδικασία της πυρηνικής οικογένειας
Τι συμβαίνει στο ζευγάρι, όταν η ένταση κορυφώνεται; (Υπάρχει μεταξύ τους συναισθηματική απόσταση. Δεν μιλούν μεταξύ τους, δεν κοιτιούνται στα μάτια).

40 Τρεις περιοχές συμπτωμάτων
Οι συζυγικές συγκρούσεις. Η δυσλειτουργία ενός από τους δύο συζύγους. Η προβολή σε ένα ή περισσότερα από τα παιδιά*.

41 Η συναισθηματική διαδικασία της πυρηνικής οικογένειας (συνέχεια)
Τσακωμοί «αιωνίως». Είναι η λύση που δίνουν. Τα θέματα των καβγάδων άπειρα: τα οικονομικά, οι γονείς, εξωσυζυγικές σχέσεις… . Δυσλειτουργία του ενός από τους δύο συζύγους, για παράδειγμα, κάποια αρρώστια, εξάρτηση, … . Το επίπεδο / βαθμός λειτουργικότητας ήταν ίδιο και πριν το σύμπτωμα. Απλώς χειροτέρεψε και χάθηκε η «ισορροπία» και τώρα φάνηκε να ενοχλεί αυτόν που το φέρει. Οι περισσότερες οικογένειες χρησιμοποιούν ένα συνδυασμό αυτών περιοχών.

42 Διαδικασία προβολής της οικογένειας*
Η όποια συναισθηματική διαφοροποίηση των γονιών «περνά» στα παιδιά: - Όσο λιγότερη/ μικρότερη η διαφοροποίηση των γονιών, τόσο πιο έντονη η προβολή που κάνουν πάνω στα παιδιά τους.

43 Παράδειγμα: Αν μια μάνα δεν νιώθει ασφαλής και δεν είναι ενήμερη για το δικό της τρόπο «συνδιαλέγεσθαι», τότε φέρεται στο παιδί της ως αν ήταν ανασφαλές και τότε το παιδί όντως «γίνεται» ανασφαλές. Το ποιο παιδί μέσα σε μια οικογένεια θα την «πληρώσει» έχει σχέση με διάφορους παράγοντες: - Φύλο του παιδιού - Σειρά γέννησης - Χρονική στιγμή που συμβαίνει, κ.τ.λ.

44 Διαδικασία προβολής της οικογένειας* (συνέχεια)
Προσανατολίζονται στο παιδί* (αντί να λύσουν την μεταξύ τους απόσταση). Τότε, η μαμά φαίνεται υπερεμπλεγμένη με ένα από τα παιδιά, ο μπαμπάς είναι απόμακρος (έτσι το υποστηρίζει) και η μαμά και το παιδί βρίσκονται σε συναισθηματική συγχώνευση. Το παιδί συναισθηματικά σε αυτήν την περίπτωση είναι αρκετά ευάλωτο και ίσως αναπτύξει κάποιο σύμπτωμα.

45 Διαδικασία μεταβίβασης όλων αυτών μέσω των γενεών
Αυτό γίνεται όταν, για να αντέξεις το άγχος, προβάλεις στα παιδιά. Επιλέγεται (από το ζευγάρι γονιών) πάντα η προβολή από γενιά σε γενιά. Αυτό ανακόπτεται, όταν ένα ζευγάρι τσακώνεται και έτσι δεν κάνει τόση προβολή πάνω στα παιδιά του.

46 Συναισθηματική αποκοπή (cut off)
Να παίρνεις τόσο μεγάλη απόσταση από την οικογένειά σου (κυρίως σωματικά, ή/και λεκτικά, με σιωπή ή απόσταση, …). Είναι μια «μισο-τελειωμένη ιστορία»: Παίρνεις πολύ μεγάλη απόσταση από την οικογένειά σου γιατί φοβάσαι την εγγύτητα.

47 Συναισθηματική αποκοπή (cut off) (συνέχεια)
Όπως λέει ο ίδιος ο Bowen «η σιωπή και η απόσταση δεν ξεγελούν κανένα συναισθηματικό σύστημα».

48 Αποτριγωνοποίηση στη θεραπεία
Εσωτερικό cut off, δηλαδή, είμαι μαζί σου σωματικά, αλλά ψυχικά όχι, είναι μεγάλη η απόσταση μεταξύ μας. Ο θεραπευτής χρειάζεται να έχει ζεστασιά αλλά να μην παίρνει την ευθύνη του θεραπευόμενου. Αυτό είναι αποτριγωνοποίηση. Ο θεραπευτής ταυτόχρονα έχει ρόλο δασκάλου, θέτει ερωτήματα χωρίς να δίνει απαντήσεις και είναι και «προπονητής», εκπαιδεύει το Υ πώς να παρατηρεί τον εαυτό του και τον άλλο, πώς να ξεμάθει να σκέφτεται με το «γιατί», δηλ., γραμμικά. Κυκλική αιτιότητα: Όταν το Α…, τότε το Β… και τότε το Α΄…, κ.τ.λ.

49 Αποτριγωνοποίηση στη θεραπεία (συνέχεια)
Ο Bowen ενδιαφερόταν να εκπαιδεύσει το κάθε άτομο στη λειτουργικότητά του στο σύστημα που ζει. Χρησιμοποιεί ερωτήσεις process, για παράδειγμα, «όταν ο σύζυγός σας κάνει …., εσείς τι κάνετε;» Όταν βλέπεις, ως θεραπευτής, μια οικογένεια ή ένα Υ ατομικά, προσπαθείς να δεις το βαθμό διαφοροποίησής του, πώς διαπραγματεύεται το άγχος του, πόσο ελαστικό είναι ως προς το άγχος, κ.τ.λ. .

50 Γιάννης,45 γιατρός Μαρία 37 μαγαζί σχ.2/γ.17 Ειρήνη, 16 Πέτρος, 14

51 Περίπτωση: Είναι Τρίτη. Η μητέρα γυρίζει από τη δουλειά
Περίπτωση: Είναι Τρίτη. Η μητέρα γυρίζει από τη δουλειά. Τα παιδιά ασχολούνται με τα μαθήματα. Η μητέρα βιάζεται να φάει για να φύγει, να ξαναγυρίσει στο μαγαζί. Τότε έρχεται η κόρη και ζητά χάρη, να την πάει στο γυμναστήριο. Η μητέρα δυσφορεί αλλά λέει «ναι». Χτυπά το τηλέφωνο. Το σηκώνει η κόρη. Είναι ο πατέρας. Ζητά τη μητέρα. Η μητέρα λέει «δεν προλαβαίνω να του μιλήσω, θα τον πάρω αργότερα στο κινητό». Ο πατέρας λέει «καλά» και κλείνει το τηλέφωνο. «Ήταν σε μποτιλιάρισμα», λέει η κόρη. Η μητέρα δυσανασχετεί. «Γιατί δεν μου τον έδωσες», φωνάζει στην κόρη; «Καλά θα πάω μόνη μου στο γυμναστήριο», λέει η κόρη και φεύγει. Εκείνη τη στιγμή έρχεται και ο γιος: «Έχω ιστορία. Μήπως μπορείς να με βοηθήσεις;», λέει στη μητέρα... *Το βράδυ ο καθένας γράφει στο ημερολόγιό του τι αισθάνθηκε, τι σκέφτηκε. Ρόλοι (6): μητέρα, πατέρας, γιος, κόρη, σχέση γονιών, σχέση παιδιών

52 Πώς θα κάναμε αποτριγωνοποίηση αυτής της σκηνής;
1ον. Η μητέρα, πριν απαντήσει στο αίτημα της κόρης, να σκεφθεί: - Τι θέλω; - Προλαβαίνω; - Τι θέλει να μου πει η έφηβη κόρη μου, ζητώντας μου κάτι τόσο παράλογο; Μήπως θέλει να μου πει κάτι για το τώρα; - Αφού έχει σκεφθεί όλα αυτά, ό,τι και να απαντήσει θα είναι χωρίς θυμό (ο θυμός σε έναν έφηβο επικίνδυνος). 2ον. Χτυπάει το τηλέφωνο και είναι ο άντρας της: - Το σηκώνει η μαμά. - Ή «δώσ΄τον μου» προς την κόρη. - Ή εκ των υστέρων: «μωρό μου τι τρέχει;» → Άμεση επίλυση με τον άντρα της.

53 3ον. Ανοιχτή δυαδική επικοινωνία με τον μπαμπά η
κόρη (διαπραγμάτευση) για ό,τι…. 4ον. Ο γιος θα μπορούσε να ζητήσει βοήθεια από την αδερφή του και όχι από τη μητέρα. 5ον. Καλύτερη σχέση τα δύο παιδιά. Τότε θα έκανε μικρότερη την εμπλοκή τους στη σχέση με τους γονείς. Θα είχαν περισσότερα πράγματα να πουν στους γονείς τους, και όχι τόσο μοναχικά, ως μονάδες που επιδιώκουν και ζητούν κάτι από τη μαμά και το μπαμπά με παιδικό τρόπο, που δεν πάει τη ζωή τους παρακάτω.