ΠΩΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ;

Παρουσίαση με θέμα: "ΠΩΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ;"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 ΠΩΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ;
ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΝΟΗΣΗ ΤΙ ΕΙΝΑΙ; για να δούμε και ΠΩΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ;

2 Tα ερωτήματα αλλά και οι απαντήσεις τους
για τη σχέση γλώσσας και νόησης εξαρτώνται από Πώς εκλαμβάνουμε τα γλωσσικά και νοητικά φαινόμενα; Μεταξύ άλλων, πώς τα ορίζουμε, οριοθετούμε από άλλα φαινόμενα και τα περιγράφουμε πιο συγκεκριμένα. Τι εννοούμε με όρους όπως «σχέση», «επίδραση», «μεσολάβηση», κλπ. (π.χ. πόσο βαθιά ή επιφανειακή, μόνιμη ή προσωρινή η μεσολάβηση της γλώσσας, σε όλες ή σε ορισμένες μόνο διεργασίες του νου ορισμένες μόνο στιγμές;). 2

3 Εάν αυτόνομα, αλληλεπιδράσεις πιθανές αλλά και όχι.
Ταυτόσημα, αυτόνομα ή εν μέρει διαπλεκόμενα τα γλωσσικά και νοητικά φαινόμενα; Εάν ταυτίζονται, δεν μπορεί λογικά να επηρεάζει το ένα το άλλο. Εκ των πραγμάτων, η σκέψη είναι ταυτόχρονα γλώσσα. Εάν αυτόνομα, αλληλεπιδράσεις πιθανές αλλά και όχι. Εάν διαπλέκονται εν μέρει, οι απαντήσεις καθίστανται πιο περίπλοκες. 3

4 τη γλώσσα και τη σκέψη από άλλα φαινόμενα
Επίσης, πώς διαφοροποιούμε τη γλώσσα και τη σκέψη από άλλα φαινόμενα όπως η επικοινωνία, ο εγκέφαλος, η πράξη, ο πολιτισμός … Ασαφή τα όριά τους, εν μέρει τα ίδια φαινόμενα από άλλες οπτικές γωνίες (π.χ. Πολιτισμός = τρόποι σκέψης, επικοινωνίας και πράξης)

5 Οι όροι «γλώσσα» και «νόηση» γενικευτικοί όροι-ομπρέλα
Οι όροι «γλώσσα» και «νόηση» γενικευτικοί όροι-ομπρέλα Ανάγκη αποσαφήνισης και εξειδίκευσής τους «Η συσχέτιση γλώσσας και σκέψης έχει νόημα μόνο στο βαθμό που καθιστούμε σαφές τι είδος σκέψης και γλώσσας έχουμε κατά νου». Hamman (1762) φιλόσοφος του γερμανικού ρομαντισμού 5

6 Πολυδιάστατα φαινόμενα
Νόηση και γλώσσα Πολυδιάστατα φαινόμενα γεγονός που περιπλέκει ιδιαίτερα τη σχέση τους. «… Το καθένα αποτελείται από πολλά συστατικά, καθιστώντας πιθανές διαφορετικές σχέσεις ανάμεσά σε αυτά τα διαφορετικά συστατικά, επίσης πιθανές αναπτυξιακές αλλαγές όπως και ατομικές διαφοροποιήσεις σε αυτές τις σχέσεις. ....η εικόνα δεν είναι διόλου απλή το να επικαλεστούμε απλά μια σχέση ανάμεσα στη γλώσσα και στο …νου συνιστά υπεραπλούστευση που είναι σχεδόν άχρηστη.» Αναπτυξιακή ψυχολόγοs Αstington (2006) 6

7 Ψυχολόγοι Μunnich & Landau (2003):
Ωστόσο, Αντιπαραθέσεις για σχέση γλώσσας-νόησης εστιάζουν σε διαφορετικά επιμέρους φαινόμενα, με αποτέλεσμα να διασταυρώνονται χωρίς να συναντώνται επί της ουσίας. Ψυχολόγοι Μunnich & Landau (2003): Τα επιχειρήματα υπέρ ή κατά του ρόλου της γλώσσας σε νοητικές διεργασίες θυμίζουν την περιγραφή ενός ελέφαντα από τυφλούς που έρχονται σε επαφή με διαφορετικά του σημεία. Δεν λαμβάνουν υπόψη την οπτική των άλλων και δεν επιχειρούν την αναγκαία σύνθεση των διαφορετικών οπτικών. Η αποσαφήνιση των όρων είναι αναγκαία, για να καταστεί σαφές τί ακριβώς μπορεί να σχετίζεται με τί.

8 Τι σημαίνει «επίδραση»; «μεσολάβηση» κλπ.
«Το αν η γλώσσα ασκεί επίδραση στη σκέψη εξαρτάται από τα κριτήρια που ορίζουν τι σημαίνει επίδραση. … Είναι αδύνατο να λάβουμε μια μονοσήμαντα αρνητική ή θετική απάντηση .... ψυχολόγοι Gentner & Goldin Meadow (2003) Π.χ. Η γλώσσα γεννά σκέψη; Ορισμένες μόνο μορφές της; Την κατευθύνει προς ορισμένες οπτικές; Εστιάζει την προσοχή της σε ορισμένα μόνο φαινόμενα; Την καθιστά συνειδητή; Της παρέχει σκαλωσιές για ανάπτυξη; Σε όλες ή ορισμένες μόνο συνθήκες;

9 Σημειωτική σχετικότητα:
ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΣ ΓΙΑ ΡΟΛΟ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΣΤΗ ΝΟΗΣΗ: Γενικότερο ερώτημα: Σημειωτική σχετικότητα: Πώς αναδιαμορφώνεται η νοημοσύνη του ανθρώπου (ή και ζώων που έχουν μάθει να επικοινωνούν γλωσσικά) από την ικανότητα χρήσης της γλώσσας; 9

10 EAN ΚΑΤΑΛΗΞΟΥΜΕ ΟΤΙ Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΑΝΑΔΙΑΜΟΡΦΩΝΕΤΑΙ όντως ΑΠΟ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ (δηλ. αποδεχτούμε τη σημειωτική σχετικότητα) εγείρονται στη συνέχεια ειδικότερα ερωτήματα: →→

11 Διαφοροποιείται η σκέψη:
Όταν περιγράφουμε διαφορετικά το ίδιο φαινόμενο ENTOΣ της ίδιας γλώσσας: (π.χ. με ενεργητική ή παθητική φωνή Ο δήμαρχος γκρέμισε το σπίτι – Το σπίτι γκρεμίστηκε); Ενδογλωσσική σχετικότητα Όταν διαφέρουν οι ΧΡΗΣΕΙΣ μιας γλώσσας (π.χ. είδη λόγου όπως τα επιστημονικά κείμενα ή οι καθημερινές συνομιλίες); Επικοινωνιακή σχετικότητα Όταν διαφέρουν οι γλώσσες (λεξιλόγιο και γραμματική); Γλωσσική σχετικότητα

12 ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΝΟΗΣΗ; Αντικείμενο παραδοσιακά της φιλοσοφίας,
αργότερα της ψυχολογίας και πιο πρόσφατα της γνωσιακής επιστήμης. Θα εξετάσουμε: 1. ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ 2. ΑΝΑΛΥΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΣ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ

13 ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΝΟΗΣΗΣ
ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΝΟΗΣΗΣ Πώς ορίζεται, οριοθετείται, προσεγγίζεται; Κυρίαρχο ρεύμα γνωσιακής επιστήμης: απέτρεψε στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα διερεύνηση του ρόλου της γλώσσας στο νου. Αντίλογος στο ρεύμα αυτό μετά το 1980: αντλώντας και από πιο παραδοσιακές προσεγγίσεις επανέφερε το ρόλο της γλώσσας στο νου, ειδικότερα στη σκέψη, υπό συζήτηση.

14 Γνωσιακή επιστήμη ή επιστήμες
Nέα προσέγγιση του νου κυρίως από τη δεκαετία του ’50 διεπιστημονική και πολυεπιστημονική Αφορμή εξελίξεις στη θεωρία της πληροφορίας, κυβερνητική, πληροφορική και μαθηματικά αρχικά τη δεκαετία του ‘40. Ξεκινά δεκαετία ‘50 με συνεργασία γλωσσολογίας και ψυχολογίας (βλ. κλάδο ψυχογλωσσολογίας), κυρίως ανάμειξης γνωσιακής ψυχολογίας και τεχνητής νοημοσύνης (μελέτης νου μέσα από υπολογιστές), σύντομα και της φιλοσοφίας του νου και των νευροεπιστημών.

15 Αναπαραστασιακή υπολογιστική θεωρία νου
(ΑΥΘΝ στο εξής) κυρίαρχη στην κλασική γνωσιακή επιστήμη Ο νους ανεξάρτητα από το συναίσθημα, το περιβάλλον, τον πολιτισμό και την ιστορία (βλ. Gardner 1987, βασικό ιστορικό και θεωρητικό της γνωσιακής επιστήμης). Ρίζες στη φιλοσοφία, ειδικότερα στον ορθολογισμό του Καρτέσιου όπου ο νους ασώματο, ατομικό και λογικό φαινόμενο.

16 ΑΥΘΝ θεμελιώθηκε σε 4 αρχές: Ο νους μπορεί να μελετηθεί:
ανεξάρτητα από το περιβάλλον ανεξάρτητα από τον εγκέφαλο ως υπολογιστής που επεξεργάζεται πληροφορίες. ως επεξεργασία πληροφοριών που μπορεί να τυποποιηθεί, δηλ. να περιγραφεί με μαθηματικό τρόπο

17 Ο νους ως κλειστό δοχείο εντός του οποίου συντελούνται διεργασίες
1. Η νόηση ως εσωτερικό ατομικό φαινόμενο Ο νους ως κλειστό δοχείο εντός του οποίου συντελούνται διεργασίες που μπορούμε να μελετήσουμε ανεξάρτητα από το περιβάλλον και την εμπειρία. [βλ. αργότερα τον αντίλογο ότι ο νους δεν διαχωρίζεται από το περιβάλλον του]

18 2. Η νόηση μπορεί να μελετηθεί
2. Η νόηση μπορεί να μελετηθεί ανεξάρτητα από τη βιολογική της υπόσταση (δηλ. τον εγκέφαλο, το νευρικό σύστημα, το σώμα) μόνο ως προς το πώς λειτουργεί. [βλ. αργότερα τον αντίλογο ότι ο νους είναι ενσώματος και δεν διαχωρίζεται από εγκέφαλο και δεν μπορεί επομένως να μελετηθεί ανεξάρτητα από το σώμα)

19 Μηχανή που επεξεργάζεται πληροφορίες, δηλ.
Ο νους ως υπολογιστής Μηχανή που επεξεργάζεται πληροφορίες, δηλ. τις προσλαμβάνει, καταχωρεί, μετασχηματίζει, ανακαλεί Η θεωρητική αυτή σύλληψη ενισχύθηκε από την κατασκευή υπολογιστών που μπορούσαν να προσομοιώσουν (αναπαράγουν) τις νοητικές διεργασίες ειδικότερα στο πεδίο της τεχνητής νοημοσύνης.

20 Τυποποίηση/μαθηματική περιγραφή νόησης Εφόσον ο νους ένας υπολογιστής,
μπορούμε να περιγράψουμε το πώς υπολογίζει, δηλ. το λογισμικό επεξεργασίας του (ποια σύμβολα και ποιούς συνδυασμούς τους) Χωρίς να μας ενδιαφέρουν οι ίδιες οι ιδέες ου παράγει και επεξεργάζεται.

21 από τη θεώρηση του νου ως υπολογιστή, Πώς αναπτύχθηκε ο νους ιστορικά
Κρίσιμο ερώτημα από τη θεώρηση του νου ως υπολογιστή, Πώς αναπτύχθηκε ο νους ιστορικά (φυλογενετικά) και πώς αναπτύσσεται σε κάθε παιδί (οντογενετικά); Απάντηση που κυριαρχεί: [αν και προβληματική όπως θα δούμε] Η δομή του νου προκαθορίζεται βιολογικά

22 τα γονίδια καθορίζουν δομή νου.
Βιολογισμός δηλ. τα γονίδια καθορίζουν δομή νου. Συνεπώς, αντιαναπτυξιακή οπτική του νου ή βασική του δομή αναλλοίωτη από πολύ νωρίς στα παιδιά. Αρχικά στη γλωσσολογία: Υπόθεση Τσόμσκι για έμφυτη Καθολική Γραμματική. Επεκτάθηκε αργότερα στη μελέτη του νου: Fodor (1975): έμφυτες οι έννοιες στις οποίες βασίζεται η σκέψη.

23 αναπαραστασιακή υπολογιστική θεωρία νου
ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ στην αναπαραστασιακή υπολογιστική θεωρία νου Από ρεύματα στις γνωσιοεπιστήμες αλλά και πιο παραδοσιακά ψυχολογίας και φιλοσοφίας Υποστηρίζουν όχι διαχωρισμό αλλά σύζευξη: Εσωτερικού νου και εξωτερικού περιβάλλοντος Σώματος και νου Συναισθήματος και λογικής Ατομικής και κοινωνικοπολιτισμικής διάστασης νου

24 Διχοτόμηση νου και εξωτερικού κόσμου
Αντικρούεται: αδύνατη η μελέτη νου χωρίς αναφορά στο περιβάλλον Κοινωνικοπολιτισμικό περιβάλλον (π.χ. κατεξοχήν στη θεωρία του Vygotsky 1978). Φυσικό περιβάλλον (π.χ. σε ρεύματα της τεχνητής νοημοσύνης, κατεξοχήν στη ρομποτική που μελετά την ευφυή δραστηριότητα μηχανών στο χώρο (π.χ. Βrooks 1991), αλλά και στη θεωρία του Piaget (1952) για την ανάπτυξη της νοημοσύνης, ειδικότερα μάλιστα της αισθητηριοκινητικής του βρέφους.

25 Διχοτόμηση νου και σώματος Αντικρούεται: Ο νους είναι ενσώματος
από δεκαετία ’80 κυρίως στα εξής ρεύματα: Γνωσιακή γλωσσολογία (βλ. το καθοριστικό βιβλίο του φιλόσοφου Johnson 1987 με τίτλο «Το σώμα στο νου») Τεχνητή νοημοσύνη ειδικότερα δε στη ρομποτική Γνωσιακή ψυχολογία Νευροεπιστήμες

26 προσλαμβάνει διάφορες σημασίες
Σωματικότητα νου; προσλαμβάνει διάφορες σημασίες Π.χ. Αισθητήρια όργανα και νευρικό σύστημα περιορίζουν αντιληπτικές-γνωσιακές διεργασίες. Π.χ. Δεν μπορούμε να δούμε όλα τα φάσματα φωτός ή να διατηρήσουμε βραχυπρόθεσμα στη μνήμη πολλές πληροφορίες.

27 Σωματικότητα του νου; π.χ.
Σκέψη ή κατανόηση κόσμου καθορίζεται από το αρχικό του βίωμα. Επαναλαμβανόμενα βιώματα όπως η κίνηση αντικειμένων οδηγούν σε μια πρώτη σχηματοποίηση εμπειρίας που επεκτείνεται αργότερα στην κατανόηση φαινομένων διόλου απτών. Π.χ. Κατανοούμε το αφηρημένο φαινόμενο του χρόνου προβάλλοντας σχήματα που οικοδομήθηκαν αρχικά για την κατανόηση του χώρου (π.χ. το πέρασμα του καλοκαιριού ως μετακίνηση στο χώρο στην έκφραση το καλοκαίρι έφυγε).

28 Αναπτυξιακές προσεγγίσεις της νόησης
οι τρόποι αναπαράστασης του κόσμου και οι διεργασίες χρήσης των αναπαραστάσεων εξελίσσονται αδιάκοπα (βλ. κατεξοχήν Piaget 1952 και Vygotsky 1978). Ενάντια στο βιολογισμό ΑΥΘΝ

29 Ανάπτυξη νου μια δυναμική διαδικασία, δηλ.
περίπλοκη και εν μέρει απρόβλεπτη επειδή ο νους φαινόμενο πολυδιάστατο του οποίου η εξέλιξη καθορίζεται από ποικίλους παράγοντες (βλ. Δυναμικές θεωρίες ανάπτυξης στην ψυχολογία π.χ. Elman et al και Thelen & Smith 1994).

30 Η νόηση ως δραστηριότητα και όχι ως στατικές αναπαραστάσεις του κόσμου
όπως στην ΑΥΘΝ Π.χ. Johnson & Rohrer (2007): «η νόηση είναι ένα συγκεκριμένο είδος πράξης - μια στρατηγική αντίδρασης βασισμένη σε ένα βαθμό πρόβλεψης για το πώς μπορεί να λυθεί ένα πρακτικό πρόβλημα». Νοητική ανάπτυξη = μάθηση κατάλληλων τρόπων δραστηριότητας σε κάθε περίσταση.

31 Κοινωνικοπολιτισμική οικοδόμηση του νου
Θεωρίες φυλογένεσης: Κοινωνικοπολιτισμική οικοδόμηση του νου Οι «ανώτερες» νοητικές λειτουργίες, δηλ. οι πιο αφηρημένες, αναδύονται σταδιακά από «κατώτερες» με καθοριστική μεσολάβηση της κοινωνίας-πολιτισμού Δεν προκαθορίζονται από γονίδια (βλ. κυρίως το νευροεπιστήμονα Donald 1991, το φυσικό ανθρωπολόγο Deacon 1997 και το φιλόσοφο Dennett 1991).

32 Ο νους όχι τέλεια σχεδιασμένη υπολογιστική μηχανή αλλά προϊόν με ατέλειες επειδή προσαρμόστηκε σταδιακά στην ιστορία στις ανάγκες του ανθρώπινου όντος. Φιλόσοφος Dennett: Ανάπτυξη νου: Μαστόρεμα σταδιακό με υλικά που έτυχαν διαθέσιμα, χωρίς μακροπρόθεσμο προγραμματισμό.

33 Ωστόσο, στην ΑΥΘΝ διαίρεση λειτουργιών σε «οριζόντιες» και «κάθετες»:
2. ΑΝΑΛΥΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΣ ΝΟΗΣΗΣ Παραδοσιακά, λειτουργίες όπως αντίληψη, μνήμη, προσοχή, μάθηση, φαντασία, σκέψη. Ωστόσο, στην ΑΥΘΝ διαίρεση λειτουργιών σε «οριζόντιες» και «κάθετες»: Κάθετες: εξειδικευμένες στην επεξεργασία πληροφοριών συγκεκριμένου μόνο τύπου, π.χ. οπτική αντίληψη ανθρώπινου προσώπου και ακουστική αντίληψη ομιλίας. Υποσυστήματα ή στοιχεία (modules). Οριζόντιες: ανεξάρτητες από το περιεχόμενο των αναπαραστάσεων όπως η μνήμη και η προσοχή.

34 Νους = κεντρικός πυρήνας της σκέψης + περιφερειακά υποσυστήματα.
Κλασική ΑΥΘΝ Φιλόσοφος Fodor (1975, 1983) Νους = κεντρικός πυρήνας της σκέψης + περιφερειακά υποσυστήματα. Περιφερειακά υποσυστήματα τροφοδοτούν τη σκέψη με πληροφορίες από το περιβάλλον (εισροή πληροφοριών) ή τη μεταφέρουν στο περιβάλλον (εκροή πληροφοριών). Η γλώσσα ένα από αυτά τα συστήματα, μεταφοράς σκέψης χωρίς να την επηρεάζει. →→

35 Κλασική ΑΥΘΝ Κεντρικός πυρήνας σκέψης & περιφερειακά υποσυστήματα
Κλασική ΑΥΘΝ Κεντρικός πυρήνας σκέψης & περιφερειακά υποσυστήματα ΣΚΕΨΗ ΟΠΤΙΚΉ ΑΝΤΊΛΗΨΗ ΓΛΩΣΣΑ ΑΚΟΥΣΤΙΚΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ 35

36 Περιφερειακά στοιχεία Δύο κρίσιμες ιδιότητες:
Δεν επικοινωνούν μεταξύ τους: Επεξεργάζονται πληροφορίες συγκεκριμένου μόνο τύπου (π.χ. για πρόσωπα) και καθόλου άλλου τύπου (π.χ. ομιλία). 2. Προκαθορίζονται από τη βιολογία

37 Βιολογικός προσδιορισμός υποσυστημάτων Αντίλογος όμως νευροεπιστημών:
Π.χ. Εξειδικεύσεις εγκεφάλου προϊόν εμπειρίας και όχι μόνο βιολογίας. Πλαστικότητα εγκεφάλου

38 Κρίσιμη αναθεώρηση/νέα εκδοχή ΑΥΘΝ: Μαζική στοιχειακότητα της σκέψης
Κατάτμηση σε υποσυστήματα ακόμη και στον κεντρικό πυρήνα του νου, τη σκέψη (π.χ. Hirschfeld & Gelman 1994, Pinker 1997) Εξειδικεύσεις και της ίδιας της σκέψης σε τομείς ανάλογα με το περιεχόμενό της. εντέλει, πιο ισχυρή κατάτμηση νου και πιο ισχυρός βιολογικός καθορισμός του απ’ ότι σε κλασική ΑΥΘΝ.

39 Μαζική στοιχειακότητα σκέψης
αρχικά στην αναπτυξιακή ψυχολογία δεκαετίας ’80: Θεωρία ανάπτυξης γλώσσας του Tσόμσκι (νατιβισμός) επηρέασε και μελέτη νοητικής ανάπτυξης, η οποία είχε μέχρι τότε καθοριστεί από τον κονστρουκτιβισμό του Πιαζέ και την κοινωνική θεωρία του Βυγκότσκι. Εμπειρικές έρευνες υποστήριξαν αρχικά νοητικά επιτεύγματα κατά τη βρεφική ηλικία, τα οποία ο Πιαζέ ανέμενε αργότερα. Π.χ. Μονιμότητα αντικειμένου

40 Μονιμότητα του αντικειμένου
Κατάκτηση της ιδέας ότι τα αντικείμενα υπάρχουν ανεξάρτητα από το εάν και πώς τα βλέπουμε. Επίτευγμα σηματοδοτεί κατά τον Πιαζέ τέλος της αισθητηριοκινητικής νοημοσύνης και απαρχές της αναπαραστασιακής στο δεύτερο χρόνο της ζωής. Ωστόσο, πειραματικά ευρήματα από βρέφη λίγων μηνών ερμηνεύτηκαν ως απόδειξη έμφυτης γνώσης για τα αντικείμενα και τη μονιμότητά τους (π.χ. Spelke 1990).

41 ‘Εμφυτα υποσυστήματα βασικής γνώσης αρχικά πρόταση Spelke,
αναπτυξιακή ψυχολόγος με έρευνες για βρέφη Διαφοροποιούν νοημοσύνη ανθρώπου από άλλων ζώων. [αν και Spelke αργότερα αλλάζει άποψη] Αφελείς ή διαισθητικές θεωρίες π.χ. για: νου (π.χ. Leslie 1992 κοινωνικές σχέσεις (π.χ. Cosmides & Tooby 1992), φυσική (π.χ. Baillargeon 2004), βιολογία (π.χ. Atran et al. 2002) γεωμετρία (π.χ. Hermer & Spelke 1996).

42 Στοιχειακότητα νου κατακρίνεται αυστηρά σε άλλα ρεύματα
Ασύμβατη με ολιστικές θεωρίες του νου στην αναπτυξιακή ψυχολογία, π.χ. Vygotsky 1978: oι αυτόνομες αρχικά λειτουργίες διαπλέκονται όλο και περισσότερο με το χρόνο. Ολιστικές προσεγγίσεις εστιάζουν στη διαπλοκή λειτουργιών και λιγότερο στις μεμονωμένες λειτουργίες του

43 Ισχυρή αμφισβήτηση στοιχειακότητας και εντός της γνωσιακής επιστήμης
Τεχνητή νοημοσύνη, δεκαετία ’80: Νέα τεχνολογία υπολογιστών, τα νευρωνικά δίκτυα, όπου οι πληροφορίες κατανέμονται διάσπαρτα στο σύστημα και δεν περιορίζονται σε ορισμένες περιοχές σε αντίθεση με τεχνολογία ψηφιακών υπολογιστών (Rumelhart & McClelland 1986).

44 Mαζική στοιχειακότητα σκέψης ασύμβατη με θεωρία Πιαζέ
ασύμβατη με θεωρία Πιαζέ και γενικότερα με σταδιακή οικοδόμηση διεργασιών Πιαζέ: «δομές» της σκέψης Αφορούν όλες τις εκφάνσεις της, ανεξάρτητα από το συγκεκριμένο περιεχόμενό της. Συνιστούν προϊόν μακρόχρονης ανάπτυξης μέσω διαπλοκής βιολογικών και περιβαλλοντικών παραμέτρων.

45 Η στοιχειακότητα σκέψης εγείρει κρίσιμο ερώτημα:
Η στοιχειακότητα σκέψης εγείρει κρίσιμο ερώτημα: πώς συντίθενται οι πληροφορίες από τα εξειδικευμένα υποσυστήματα; Στην κλασική ΑΥΘΝ: σύνθεση μόνο στον κεντρικό πυρήνα του νου, τη σκέψη.

46 Στη μαζική στοιχειακότητα σκέψης ΟΜΩΣ: Αναγκαία η σύνθεση πληροφοριών
και από διαφορετικά υποσυστήματα σκέψης, Λύση: Η σύνθεση ανατίθεται στη γλώσσα, ανοίγοντας δίοδο για να συζητηθεί ξανά ο ρόλος της στη σκέψη Ριζική όμως αποστασιοποίηση από κλασική ΑΥΘΝ [βλ. μετέπειτα διαλέξεις]

47 OΙ ΓΝΩΣΙΑΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ Π.χ. Μνήμη, αντίληψη, προσοχή, σκέψη
(«οριζόντιες» κατά τον Fodor 1983) αντικείμενο της γνωσιακής ψυχολογίας Όχι απόλυτα διακριτά φαινόμενα αλλά αφηρημένες έννοιες για διαφορετικές οπτικές νοητικών δραστηριοτήτων Φαινόμενα που διαπλέκονται Φαινόμενα που μπορούν να επιμεριστούν

48 Το παράδειγμα της μνήμης Διάφορες διαφοροποιήσεις της παραδοσιακά,
(π.χ. Baddeley 1999) Διάφορες διαφοροποιήσεις της παραδοσιακά, π.χ. Eργασίας vs. μακρόχρονη: πρώτη vs. πιο μόνιμη διαχείριση πληροφοριών. Στη μακρόχρονη οι πληροφορίες συναρθρώνονται με προηγούμενες και όρια μνήμης από απόκτηση και καταχώρηση γνώσης ή σκέψη καταρρέουν. Αναγνώριση vs. Ανάκληση: η πρώτη προκαλείται από εξωτερικό ερέθισμα ενώ η δεύτερη είναι εκούσια και αποδεσμευμένη από αισθητηριακά δεδομένα.

49 Δηλωτική vs. διαδικαστική: Στη δηλωτική οι πληροφορίες καταχωρούνται ρητά, παραμένουν συνειδητές και ανοιχτές σε ανάπλαση. Στη διαδικαστική καταχωρούνται δεξιότητες όπως η ποδηλασία που δεν λεκτικοποιούνται εύκολα, παραμένουν λιγότερο συνειδητές και αναπλάσιμες. Δηλωτική μνήμη διακρίνεται ειδικότερα σε: Μνήμη για επεισόδια (episodic) όπως βιώθηκαν Σημασιολογική μνήμη, δηλαδή πληροφορίες με τη μορφή εννοιών, προτάσεων και κειμένων

50 Mεσολάβηση γλώσσας στη μνήμη;
Αναμένεται συχνότερα σε ορισμένες μορφές μνήμης, Π.χ. Όχι καθοριστική στη μνήμη για γεγονότα, αλλά ναι στη σημασιολογική μνήμη (Tulving 1999). Περισσότερο στην αυτόβουλη ανάκληση και λιγότερο στην αναγνώριση (Baddeley 1999). Νωρίς στη ζωή η μνήμη αναπαράγει βιώματα, αλλά αργότερα τα μετασχηματίζει▪ βασιζόμενη όλο και περισσότερο στη γλώσσα μετατρέπεται σε λογική μνήμη ή σκέψη (Vygotsky 1978).

51 Το κομβικότερο νοητικό φαινόμενο, η σκέψη
Η δυσκολία ορισμού και περιγραφής της ομολογείται συχνά Ασαφή όρια από άλλες διεργασίες Αρκετές επιμέρους διεργασίες που δύσκολα διαχωρίζονται Κρίσιμο θεωρητικό ερώτημα: Βασική μονάδα σκέψης; ‘Εννοιες μόνο και συνδυασμοί τους σε προτάσεις ή και άλλοι τρόποι όπως εικόνες και η δημιουργική σύνθεσή τους στη φαντασία;

52 και επιμερίζονται περαιτέρω. Π.χ. Επίλυση προβλημάτων Εμπλέκει
Διεργασίες σκέψης μερικές φορές δυσδιάκριτες μεταξύ τους και επιμερίζονται περαιτέρω. Π.χ. Επίλυση προβλημάτων Εμπλέκει πρόβλεψη για συνέπειες γεγονότων, λήψη αποφάσεων συλλογισμούς. (βλ. Holyoak & Morrison 2005)

53 Π.χ. Συλλογισμοί Επαγωγικοί: συγκρίνουμε βιώματα και καταλήγουμε σε γενικευτικές κρίσεις, π.χ. ορισμένα δέντρα είναι αειθαλή. Παραγωγικοί συλλογισμοί: μετάβαση από μια γενική αρχή σε συμπέρασμα για ένα συγκεκριμένο φαινόμενο, όχι με βάση την εμπειρία αλλά λογική αναγκαιότητα. Π.χ. Υποθετικοί και αιτιακοί. ‘Εάν βρέχει συνήθως πολύ το Μάρτη, το σπίτι θα είναι υγρό όταν φτάσουμε»

54 Ποικίλα είδη επαγωγικής σκέψης όπως αναλογία, κατηγοριοποίηση, προβολή (Gentner 2003).
Ποικίλα είδη κατηγοριοποίησης από την αισθητηριακά βασισμένη (π.χ. μολύβι) έως την αφαιρετική ταξινόμηση (π.χ. εργαλείο)

55 Αναμένεται μεγαλύτερη ή μικρότερη εμπλοκή γλώσσας ανάλογα με το είδος της σκέψης.
Π.χ. Καθοριστική διευκόλυνση στην επίλυση προβλημάτων η λεκτική διατύπωσή τους (Diaz & Βerk 1992) όπως και συγκεκριμένοι τρόποι διατύπωσης έναντι άλλων (Tversky & Kahneman 1981). Απαραίτητη για κατάστρωση σχεδίων (βλ. Luria & Yudovich 1959 για σενάρια παιχνιδιών), αλλά όχι στη μουσική σύνθεση (Cottingham 1997) ή περιορισμένα στο σχεδιασμό εργαλείων (Keller & Keller 1996) για το πώς ο σχεδιασμός βασίζεται στην απεικόνιση.

56 Λιγότερο σε επαγωγικούς συλλογισμούς γιατί εκκινούν από αισθητηριακές εμπειρίες (βλ. ωστόσο Gentner 2003 για σημασία γλώσσας και εδώ). Π.χ. Κάποια αντικείμενα μοιάζουν σε κάτι και μπορούμε να τα αποκαλέσουμε «κινητά τηλέφωνα» Αντιθέτως, καθοριστική στους παραγωγικούς συλλογισμούς, όπου συσχετίζονται δύο λεκτικά διατυπωμένες σκέψεις (Inhelder & Piaget 1958). Π.χ. Εάν βρέξει, θα ακυρωθεί ο αγώνας

57 TI EINAI ΓΛΩΣΣΑ;  Μεγαλύτερη συναίνεση απ’ ότι στην επιστημονική μελέτη νόησης. ‘Αλλωστε, η γλώσσα έχει και μια αισθητηριακή όψη (ήχο). Kυρίως μέσω του Saussure (1916) αξιώματα, μέθοδοι και εργαλεία περιγραφής ευρείας αποδοχής. Εντούτοις, σημαντικές μετατοπίσεις συντελέστηκαν ειδικά στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα στις θεμελιακές αυτές παραδοχές άλλοτε εμπλουτίστηκαν, άλλοτε αναδομήθηκαν κι άλλοτε αμφισβητήθηκαν διευρύνθηκαν τα υπό μελέτη φαινόμενα αλλά και οι θεωρητικές προσεγγίσεις τους.

58 Επιστημονική θεώρηση γλωσσικών φαινομένων
Επιστημονική θεώρηση γλωσσικών φαινομένων απέχει πάντως από την καθημερινή Δεν συνειδητοποιούμε τη γλώσσα, γιατί αφανές υπόβαθρο ύπαρξής μας Hjelmslev (1943): Δεν την «βλέπουμε» γιατί την εκλαμβάνουμε ως μέσο και όχι ως σκοπό. Θα σταθούμε αναλυτικά στις επιστημονικές θεωρήσεις γλωσσικών φαινομένων, Γιατί η προεπιστημονική τους σύλληψη υιοθετείται δυστυχώς και στο διάλογο για τη σχέση γλώσσας και νόησης κυρίως στην ψυχολογία και τη φιλοσοφία

59 Επιστημονική περιγραφή γλωσσικής επικοινωνίας
απέχει από καθημερινή της σύλληψη Απαιτεί έννοιες υψηλής αφαίρεσης, π.χ. φωνολογία, μόρφημα, εκφώνημα. Αναδεικνύει πολυδιάστατο γλωσσικής επικοινωνίας και ποικίλες αφηρημένες της προσεγγίσεις. Προσεγγίσεις αυτές διόλου εμφανείς εξ ου και καθυστέρησε ιστορικά η ανάδειξη ορισμένων όψεων γλώσσας (π.χ. περιστασιακές ποικιλίες)

60 Διαφορετικές θεωρητικές προσεγγίσεις
γλωσσικών φαινομένων Δεύτερο μισό 20ου αιώνα: ηγεμονεύει ο φορμαλισμός (θεωρία Chomsky). Παραλληλισμοί με ΑΥΘΝ. Συνέπλευσαν ιστορικά, αλληλοτροφοδοτήθηκαν και δρομολογήθηκαν από ίδιες δυναμικές. Αμφισβητείται όλο και περισσότερο προς το τέλος του αιώνα από τα εν μέρει συμπλέοντα ρεύματα της γνωσιακής, λειτουργικής και κοινωνικής γλωσσολογίας.

61 Το πιο κρίσιμο αξίωμα του φορμαλισμού για τη σχέση γλώσσας-νόησης
η μαθηματική περιγραφή της γλώσσας Αφαιρεί εξ ορισμού το νόημα από τη γλώσσα, καθιστώντας την «υπολογιστικό σύστημα» για μεταφορά νοήματος δηλ. αγωγό νοήματος. Η γλώσσα κλειστό σύνολο κανόνων για το συνδυασμό στοιχείων. Π.χ R · S := {hx, zi|(9y)(hx, yi 2 R and hy, zi 2 S )} R := id [ R [ R · R [ R · R · R [ . . .

62 Αναθεωρήσεις φορμαλισμού αργότερα
► όλο και πιο αφηρημένες/μαθηματικές περιγραφές, ► πιο απαραίτητος ο βιολογισμός στην εξήγηση οντογένεσης και φυλογένεσης της γλώσσας Ανάπτυξη γλώσσας στο παιδί όλο και πιο λεπτομερώς προγραμματισμένη από τα γονίδια. (Chomsky 1981). Φυλογένεση: αρχικά η θέση Chomsky ότι μια γονιδιακή μετάλλαξη επέφερε τη γλωσσική ικανότητα («θεωρία της μεγάλης έκρηξης») . Αντιρρήσεις ωστόσο ακόμη και από επιγόνους του: Pinker & Bloom (1990), πιο ρεαλιστικές ποικίλες σταδιακές αλλαγές στο γονιδίωμα

63 Κριτικός αντίλογος στo φορμαλισμό:
Νοησιακές, λειτουργικές και κοινωνικές προσεγγίσεις γλώσσας Κριτικός αντίλογος στo φορμαλισμό: Π.χ. Εθνογραφία επικοινωνίας, ανθρωπολογία γλώσσας , κοινωνιολογία γλώσσας , κοινωνιογλωσσολογία, γνωσιακή γλωσσολογία, κοινωνιοσημειωτική θεωρία και γενικότερα η λειτουργική γλωσσολογία. Τα γλωσσολογικά αυτά ρεύματα συμπλέουν εν μέρει με προσεγγίσεις του νου ως κοινωνικού, σωματικού και δυναμικού φαινομένου επικριτικές στην ΑΥΘΝ

64 Τα κριτικά στο δομισμό και το φορμαλισμό ρεύματα
πρεσβεύουν ότι η γλώσσα δεν είναι π.χ. μόνο ατομικό αλλά και κοινωνικό, πολιτισμικό φαινόμενο μόνο νοητική αλλά και σωματική δραστηριότητα μόνο σύστημα αλλά και διαδικασία χρήσης του μόνο μέσο νοηματοδότησης /σκέψης αλλά και κοινωνικής πράξης →→

65 μόνο κώδικας μεταφοράς νοήματος αλλά και πόρος δημιουργίας του
εντελώς ανεξάρτητη από άλλες νοητικές διεργασίες αλλά διαπλεγμένη τέλειο σύστημα που προκαθορίζεται γονιδιακά αλλά ατελές προϊόν φυλογενετικής εξέλιξης που καθορίστηκε από κοινωνικοπολιτισμικούς παράγοντες. Πιο αναλυτικά, κάποιες θέσεις αυτών των κριτικών ρευμάτων:→→

66 Απορρίπτεται η αυτονόμηση της γλώσσας από άλλα φαινόμενα
κυρίως άλλες όψεις του νου, το σώμα και τη χρήση της σε ένα κοινωνικό περιβάλλον (ενάντια στη λογική του Σωσύρ και του Τσόμσκι). Θεωρείται αντιθέτως αναγκαία η συνάρθρωση προβληματισμών γλωσσολογίας και άλλων επιστημών (βλ. π.χ. Hasan 2005 για συνάρθρωση θεωρητικής γλωσσολογίας με ψυχολογία του νου του Bυγκότσκι και κοινωνιολογία του Mπερνστάϊν)

67 Η γλώσσα όχι μέσο μεταφοράς προϋπάρχοντος νοήματος, αλλά νόημα/σκέψη.
Η γλώσσα όχι μέσο μεταφοράς προϋπάρχοντος νοήματος, αλλά νόημα/σκέψη. Επιστροφή στη λογική του Σωσύρ ότι μορφή και νόημα αναπόσπαστες όψεις γλωσσικού σημείου. Η γλώσσα ως «συμβολικός» και όχι «υπολογιστικός», κώδικας, δηλ. ως μέσο σκέψης/νοήματος και όχι αγωγός της.

68 Νέες προσεγγίσεις νοήματος στη σημασιολογία
ΚΡΙΣΙΜΕΣ ΓΙΑ ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΚΕΨΗΣ Νόημα όχι απλή παθητική περιγραφή κόσμου αλλά ενεργητική αναδόμηση της εμπειρίας με σκοπό την κατανόησή της (βλ. γνωσιακή σημασιολογία και κοινωνιοσημειωτική θεωρία)

69 Το νόημα ως ερμηνεία/κατανόηση του κόσμου συνεπάγεται
όχι «φωτογράφηση» κόσμου αλλά δυνατότητες διαφορετικής νοηματοδότησης σκέψης του ίδιου φαινομένου σπό άτομο σε άτομο, στιγμή σε στιγμή και γλώσσα σε γλώσσα ▼ Υποκειμενικότητα νοήματος Σχετικότητα σκέψης

70 Πώς ένα αντικειμενικό/κοινωνικό εργαλείο νοηματοδότησης
Κρίσιμο ερώτημα: Πώς ένα αντικειμενικό/κοινωνικό εργαλείο νοηματοδότησης καθιστά ταυτόχρονα δυνατές προσωπικές ή υποκειμενικές νοηματοδοτήσεις; Π.χ. μπορούμε να συλλάβουμε ένα γεγονός ως στατική οντότητα ή δυναμική διεργασία (π.x. Το τρέξιμο-τρέχει). από διαφορετική οπτική γωνία και περισσότερο ή λιγότερο πλήρως: (π.χ. Η κυβέρνηση αύξησε τους φόρους, Αυξήθηκαν οι φόροι, αύξηση φόρων) ως ολοκληρωμένο ή υπό εξέλιξη (π.χ. Έτρεξε – έτρεχε).

71 Για ποιό λόγο χρησιμοποιείται η γλώσσα; Ποιες οι λειτουργίες της
Ειδικότερα στο ρεύμα του λειτουργισμού, Για ποιό λόγο χρησιμοποιείται η γλώσσα; Ποιες οι λειτουργίες της Κρίσιμη ιδιότητα της γλώσσας η πολυλειτουργικότητα της, δηλ. ταυτόχρονη εκπλήρωση περισσότερων του ενός σκοπών: έκφραση σκέψης (αναπαραστασιακή λειτουργία) οικοδόμηση σχέσεων με άλλους (διαπροσωπική λειτουργία) κλπ.

72 Εξάρτηση γλωσσικού νοήματος από περικείμενο
Αντικρούεται η ιδέα ότι η γλώσσα αναφέρεται στον κόσμο μέσω λέξεων και προτάσεων ανεξάρτητα από την περίσταση χρήσης τους. Κοινά παραδεκτό αντιθέτως ότι τα λόγια παρέχουν μόνο συντομογραφίες νοήματος. Συγκροτείται τότε ο κλάδος της πραγματολογίας: Πώς συνάγουμε το νόημα ενός εκφωνήματος με βάση το τι υποθέτουμε για τον επικοινωνιακό σκοπό του ομιλούντος όπως και το τί γνωρίζουμε για την κοινωνικά, φυσικά και λεκτικά συμφραζόμενα;

73 Το νόημα δεν πραγματώνεται μόνο μέσω λέξεων και προτάσεων αλλά κυρίως κειμένων.
Παραδοσιακή γλωσσολογία Σωσύρ λαμβάνει, αντιθέτως, ως βάση τη λέξη και την πρόταση. Η πιο φυσική μονάδα λόγου είναι, εντούτοις, συνήθως εκτενέστερη της πρότασης, όπως μια αφήγηση ή μια τηλεφωνική συνομιλία. Αποκαλείται κείμενο (γραπτοί και προφορικοί μονολόγοι και διάλογοι). Βλ. μελέτη τους από κλάδους όπως η κειμενογλωσσολογία και η ανάλυση λόγου.

74 Αναδεικνύεται επίσης η ποικιλομορφία γλώσσας
π.χ. Κοινωνιογλωσσολογία αναδεικνύει κοινωνικές διαλέκτους και τη σημασία τους για συγκρότηση κοινωνικής ταυτότητας (Labov 1972) Εθνογραφία της επικοινωνίας αναδεικνύει διαφορές στις πρακτικές επικοινωνίας και σημασία τους για την αναπαραγωγή ιδεολογιών και σχέσεων εξουσίας (π.χ. Ηymes 1974), Κοινωνιολογία αναδεικνύει διαφορετικές συνήθειες νοηματοδότησης του κόσμου και τη σχέση τoυς με την κοινωνική εξουσία (Βernstein 1973). Αμφισβητούν και την ιδέα μιας ομοιογενούς κοινότητας που μοιράζεται την ίδια απολύτως γλώσσα, υποδεικνύοντας αντιθέτως τη συνύπαρξη γλωσσών, διαλέκτων, διαφορετικών πρακτικών επικοινωνίας κλπ.

75 Καθίσταται επιπλέον εμφανής η συνεχής αλλαγή των γλωσσικών συμβάσεων
Κάθε λέξη και πρόταση μπορεί να προσλάβει λίγο διαφορετικό νόημα σε κάθε χρήση της. Η ομιλία δεν συνιστά συνεπώς μόνο εφαρμογή των γλωσσικών συμβάσεων αλλά και πηγή τους. Χωρίς να αμφισβητείται η χρήσιμη διάκριση γλώσσας-ομιλίας, αναδεικνύεται η αμφίδρομη σχέση τους.

76 Η γλώσσα όχι συνεπώς κλειστό σύστημα κανόνων (πολύ περισσότερο βιολογικά προκαθορισμένων όπως θέλει ο φορμαλισμός) αλλά σύστημα συμβάσεων μονίμως υπό αναθεώρηση. Κοινωνιοσημειωτική θεωρία: πόρος νοηματοδότησης του οποίου μάλιστα οι δυνατότητες συνεχώς διευρύνονται και όχι απλώς αλλάζουν.

77 Οντογένεση και φυλογένεση της γλώσσας Π.χ. Φυλογένεση
Δεν αποδίδονται πλέον στα γονίδια αλλά στην αλληλεπίδραση του ενσώματου νου με το κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον. Π.χ. Φυλογένεση Σταδιακή εξέλιξη γλώσσας ιστορικά. Συνεξέλιξη με εγκέφαλο, κοινωνία και νου (βλ. Deacon 1997). Αποτέλεσμα σταδιακού «μαστορέματος». Η γλώσσα όχι τέλεια προσχεδιασμένη αλλά σύστημα νοηματοδότησης με πλεονεκτήματα αλλά και μειονεκτήματα. Hymes (1964): “ (...) κάθε γλώσσα ένα εργαλείο που έχει διαμορφωθεί από την ιστορία της …., έτσι ώστε για κάθε ομιλητή και σε κάθε περίσταση να καταφέρνει κάποια πράγματα επιτυχώς, άλλα αδέξια και άλλα καθόλου.»

78 ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΓΛΩΣΣΙΚΩΝ ΦΑΙΝΟΜΕΝΩΝ Διάκριση ανάμεσα στο γλωσσικό σύστημα και τη χρήση του στην ομιλία πάντα θεμελιακή Γλωσσικό σύστημα περιγράφεται σε επίπεδα: φωνολογία, μορφολογία, σύνταξη, σημασιολογία.

79 Στην καθημερινή όμως αντίληψη γλώσσας,
συρρικνώνεται συχνά στο λεξιλόγιο μόνο. Λέξεις το πιο πρόδηλο φαινόμενο γιατί η ελάχιστη μονάδα με νόημα. Ελέγχουμε επιπλέον περισσότερο την επιλογή τους σε αντίθεση με τη σύνταξη στην οποία σπάνια μπορούμε να παρέμβουμε, π.χ. η ίδια γυναίκα μπορεί να περιγραφεί ως «η αδελφή μου», «η κόρη σου», «Η Μαρία Πουλοπούλου» κλπ., ενώ ο συνδυασμός «άρθρο + ουσιαστικό» δεν επιτρέπεται να αντιστραφεί

80 Στη διερεύνηση του ρόλου γλώσσας στο νου
οι αδαείς γλωσσολογικά επιστήμονες έχουν εστιάσει κυρίως στο λεξιλόγιο Μελέτες π.χ. για το αν η ύπαρξη μιας λέξης ή μιας οικογένειας λέξεων όπως οι χρωματικοί όροι καθορίζει διεργασίες όπως η μνήμη, η αντίληψη, οι μαθηματικοί συλλογισμοί; (π.χ. Brown & Lenneberg 1954).

81 Παράδειγμα ερευνών για το λεξιλόγιο Λεξιλόγιο για αριθμούς και αριθμητικές ικανότητες Μπορούν να χειριστούν και να κατανοήσουν αριθμητικές πράξεις όσοι μιλούν γλώσσες με ελάχιστες λέξεις για αριθμούς; [κατ’ αναλογία με μελέτες για το χρώμα. Πώς το αντιλαμβάνονται άνθρωποι με δύο μόνο σχετικές λέξεις;] Το ερώτημα είχε τεθεί και από τον φιλόσοφο Λοκ & Σύγχρονα πειράματα από ανθρωπογλωσσολόγους κυρίως

82 Κάποιες γλώσσες όπως αυτές του Αμαζονίου
με ελάχιστες λέξεις για αριθμούς, ενώ άλλες όπως η ελληνική άπειρες σχετικές λέξεις. π.χ. Πιράχα: μόλις τρεις λέξεις για αριθμούς και ιδιότυπους μάλιστα γιατί Ποσοτικοποιούν κατά προσέγγιση Δεν χρησιμοποιούνται αποκλειστικά για αριθμούς περίπου ένα = και «μικρό» δύο πολλά Πειράματα σκέψης για αριθμούς αρχικά Gordon (2004)→→

83 Πειραματικές δοκιμασίες σε Πιράχα
π.χ.: Να αντιγράψουν γραμμές δεξιά στη σελίδα ισάριθμες με αυτές αριστερά Να απαντήσουν πόσα φυστίκια έμειναν όταν κάποια αφαιρούνται από ένα δοχείο. Να αναγνωρίζουν εάν σειρές από χτύπους είναι ισάριθμες ή όχι. Να αναγνωρίσουν εάν είχαν ξαναδεί το ίδιο κουτί με βάση τον αριθμό των ψαριών ζωγραφισμένα πάνω του (δηλ. 3 ψάρια).

84 Σε δοκιμασίες αριθμητικής με περισσότερα από 4 αντικείμενα
Ευρήματα: Σε δοκιμασίες αριθμητικής με περισσότερα από 4 αντικείμενα οι Πιράχα δεν απέδωσαν ικανοποιητικά. Δεν μπόρεσαν π.χ. Να κρίνουν εάν η αφαίρεση ενός αντικειμένου από πολλά σε ένα δοχείο σήμαινε ότι το δοχείο άδειαζε και πόσα αντικείμενα έμειναν Να θυμηθούν ποιό από δύο κουτιά είχαν ξαναδεί με κριτήριο τον αριθμό των ψαριών που ήταν ζωγραφισμένα πάνω τους.

85 ‘Οσο μεγαλύτεροι οι αριθμοί, τόσο περισσότερα λάθη
‘Οσο μεγαλύτεροι οι αριθμοί, τόσο περισσότερα λάθη. Τα κατάφερναν συνήθως μόνο με αριθμούς έως το 4. Ξεχώρισαν ωστόσο διαφορές διαισθητική κατανόηση διαφορών ανάμεσα όμως μόνο σε μικρές και μεγάλες ποσότητες. Κατέφυγαν συχνά στο να μετρούν με τα δάχτυλα αλλά έκαναν λάθη ακόμη και με αριθμούς μικρότερους του 5. Άκαρπες οι προσπάθειες διδασκαλίας αριθμών και αριθμητικής σε ενήλικες Πιράχα.

86 Συμπεράσματα ισχυρής σχετικότητας της σκέψης:
Οι ικανότητες μαθηματικής σκέψης εξαρτώνται από τις λέξεις που προσφέρει η γλώσσα μας Gordon (2004): η απουσία λέξεων για αριθμούς σε μια γλώσσα συνεπάγεται αδυναμία ακριβούς αρίθμησης π.χ Feigenson et al. (2002): ικανότητες Πιράχα ίδιες με βρέφους 10 μηνών. Διακρίνουν διαφορά μόνο ανάμεσα σε πολύ μικρό αριθμό αντικειμένων, κυρίως δύο και τρία. Συμπέρασμα αμφισβητείται όμως εν μέρει αργότερα (βλ. μετέπειτα διαφάνειες)

87 Οι μαθηματικές ικανότητες αποτέλεσμα της γλώσσας μόνο
Κρίσιμο ερώτημα: Οι μαθηματικές ικανότητες αποτέλεσμα της γλώσσας μόνο ή κυρίως του πολιτισμού; Μήπως πολιτισμοί που χρειάζονται αριθμητική νιώθουν και ανάγκη εφεύρεσης λέξεων για αριθμούς; Μήπως η χρήση λέξεων για αριθμούς ενισχύει στη συνέχεια τις μαθηματικές ικανότητες; (θέση άλλωστε του Βυγκότσκι, Λάϊμπνιτς...)

88 Μετριασμός σχετικότητας από νεότερες έρευνες:
Frank et al. (2008): κάποιες αριθμητικές ικανότητες στους Πιράχα μετά από μικρή τροποποίηση πειραματικών συνθηκών. Παρά την απουσία μιας λέξης απολύτως ισοδύναμης με το ένα, αντιστοίχησαν αντικείμενα δύο πολυμελών συνόλων ένα προς ένα, αν και δεν ανταποκρίθηκαν σε άλλες δοκιμασίες όπως η ανάκληση της ποσότητας των αντικειμένων.

89 Pica et al. (2004): Μουντουρουκού Αμαζονίου με αριθμούς μόνο έως το 5 και κατά προσέγγιση. Πιο αντιφατικές ενδείξεις: Δεν ανακάλεσαν με ακρίβεια ακόμη και λιγότερα από 5 αντικείμενα Ανταποκρίθηκαν όμως σε συγκρίσεις μεγαλύτερων ποσοτήτων όπως το 20 και το 80 Η μόνη δοκιμασία ακριβούς αρίθμησης που δεν μπόρεσαν να χειριστούν ήταν η αφαίρεση, ακόμη και με μικρές ποσότητες για τις οποίες διέθεταν λέξεις (π.χ = 1).

90 Αντιθέτως, η γραμματική, δηλ. η μορφολογία και η σύνταξη,
θεωρείται λιγότερο συνειδητό φαινόμενο. Πιο προσιτή η μορφολογία, δηλ. οι συστηματικές διαφοροποιήσεις τμημάτων της λέξης όπως οι καταλήξεις (π.χ. περιμέν-ω, περιμέν-ουμε κλπ.). Αντιθέτως, στη σύνταξη το νόημα αναδύεται με πιο αφηρημένο τρόπο, δηλαδή μέσω ιεραρχικών σχέσεων ανάμεσα σε είδη λέξεων και φράσεων.

91 Επειδή η γραμματική λιγότερο συνειδητή από λεξιλόγιο
Επειδή η γραμματική λιγότερο συνειδητή από λεξιλόγιο Σε ρεύματα όπως η γλωσσοανθρωπολογία στις ΗΠΑ (βλ. αρχικά Boas 1911) Θεωρείται ότι έχει πιο ισχυρή επίδραση στη σκέψη, γιατί πιο αφηρημένες κατηγορίες γιατί επιβάλλεται στους ομιλητές. Καθίσταται αφανής αυτοματοποιημένη συνήθεια, που θεωρούμε απολύτως φυσική. π.χ. στα ελληνικά άρθρο προηγείται ουσιαστικού και δεν ακολουθεί όπως στα βουλγάρικα ή τα ρήματα έχουν χρόνο. εμφανίζονται ως αυτονόητα).

92 Η σχέση της γραμματικής με τη σκέψη
έχει μελετηθεί σε δύο ειδών έρευνες: π.χ. Σύνταξη και μορφολογία Σύνταξη, π.χ.: Εάν και πώς ένα είδος πρότασης ενισχύει ή καθιστά δυνατό ένα είδος σκέψης, π.χ. Υποθετικές προτάσεις τους υποθετικούς συλλογισμούς ενηλίκων Προτάσεις με ότι και νοητικά ρήματα τη θεωρία του νου σε μικρά παιδιά

93 Π.Χ. Προτάσεις με νοητικό ρήμα + ότι .... Απαραίτητη προϋπόθεση
Π.Χ. Προτάσεις με νοητικό ρήμα + ότι .... (π.χ. πιστεύω ότι έφυγε) Απαραίτητη προϋπόθεση για κατανόηση νοητικών καταστάσεων; δηλ. κατάκτηση θεωρίας νου στα παιδιά; βλ. π.χ. de Villiers 2000: η θεωρία του νου στα παιδιά αναδύεται τη στιγμή που μπορούν πλέον να χρησιμοποιούν τέτοιες προτάσεις γύρω στα 4-5 χρόνια.

94 Κατανόηση νοητικών καταστάσεων και διεργασιών
Θεωρία του νου; Κατανόηση νοητικών καταστάσεων και διεργασιών (π.χ. φοβάμαι, σκέπτομαι) Μεταξύ άλλων, ότι υπάρχουν νοητικά φαινόμενα δικά μας και των άλλων, Επίσης πιο συγκεκριμένες εκδοχές τους όπως πεποιθήσεις και συναισθήματα (π.χ. πιστεύω – στενοχωριέμαι). αλλά και κατανόηση ψευδών πεποιθήσεων (δηλ. ότι οι άλλοι πιστεύουν κάτι λανθασμένα Η πιο κρίσιμη απόδειξη θεωρίας του νου στα παιδιά, το πιο προχωρημένο της στάδιο

95 από τη βρεφική ηλικία έως αργότερα; Πειράματα ψευδούς πεποίθησης
Πώς μπορούμε να μετρήσουμε και γενικότερα να περιγράψουμε την ανάπτυξη θεωρίας του νου; από τη βρεφική ηλικία έως αργότερα; Πειράματα ψευδούς πεποίθησης σε 4-χρονα και 5 χρονα παιδιά 95

96 Δοκιμασία ψευδούς πεποίθησης Η πιο σκληρή δοκιμασία θεωρίας του νου
Πείραμα με δύο κούκλες - ζωάκια. Ο κ. Δίδυμος Ο κ. Aμβρόσιος 96

97 Καθώς παίζουν τα ζωάκια, ο Δίδυμος βάζει ένα γυάλινο βώλο στο κουτί
και μετά φεύγει. 97

98 Κρυφή για τον Δίδυμο μετακίνηση βώλου: Καθώς απουσιάζει ο Δίδυμος,
ο άτακτος Αμβρόσιος μετακινεί κρυφά το βώλο από το μπλε στο κίτρινο κουτί. 98

99 Ο Δίδυμος επιστρέφει και θέλει να παίξει με το βώλο του.
Κρίσιμη πειραματική ερώτηση για τα παιδιά: Πού θα ψάξει ο Δίδυμος για να βρει το βώλο του; 99

100 Απαντήσεις παιδιών: 3-χρονα και αυτιστικά δείχνουν μόνο ό,τι είδαν ή ξέρουν ότι ισχύει από τη δική τους οπτική γωνία. Δεν μπορούν να δουν την οπτική των άλλων. 4-5 ετών που έχουν κατακτήσει θεωρία του νου δείχνουν τί πιστεύει ο Δίδυμος, δηλ. κατανοούν τη νοητική κατάσταση ενός άλλου ατόμου από τον εαυτό τους Σωστό Λάθος 100

101 Πώς αναπτύσσεται η θεωρία του νου στα παιδιά;:
Πώς αναπτύσσεται η θεωρία του νου στα παιδιά;: κυρίως οι εξής εξηγήσεις: Θεωρία μαζικής στοιχειακότητας σκέψης στην κλασική γνωσιακή επιστήμη: π.χ. Leslie ‘Εμφυτο υποσύστημα της σκέψης. Γνωσιακή ωρίμανση ανεξάρτητα από ανάπτυξη γλώσσας, π.χ. Wellman et al. 1997 Eξαρτάται από γλώσσα, ειδικότερα τα προτασιακά συμπληρώματα που κωδικοποιούν νοητικές καταστάσεις, π.χ. Πιστεύω ότι έφυγε το αναγκαίο στήριγμα για αναλυτική περιγραφή μιας πεποίθησης. Γιατί μια αόρατη πεποίθηση μπορεί να αναδειχτεί μόνο με λόγια.

102 Γλώσσα για νοητικές καταστάσεις/διεργασίες
Πότε αρχίζουν τα παιδιά να μιλούν για νοητικά φαινόμενα; Αργούν σχετικά σε σχέση με χειροπιαστά φαινόμενα (π.χ. Δυσκολεύονται με λέξεις για συναισθήματα και σκέψεις στα αφηγήματα) 2-χρονα: Δεν μιλούν ακόμη για το τί σκέπτονται οι άλλοι. Μόνο για δικές τους νοητικές καταστάσεις, κυρίως επιθυμίες (π.χ. Θέλω) 3-χρονα: περισσότερα νοητικά ρήματα 4-χρονα: νοητικά ρήματα σε σύνθετες προτάσεις με ότι/πως (δηλ. προτασιακά συμπληρώματα Αντιρρήσεις ωστόσο αργότερα σε μια ισχυρή σχετικότητα: Π.χ. Στα γερμανικά τα προτασιακά συμπληρώματα πολύ νωρίτερα από τα αγγλικά, αλλά κατανόηση ψευδών πεποιθήσεων δεν επιταχύνεται 102

103 Μελέτες για σχέση μορφολογίας με σκέψη:
εάν και πώς οι διαφορές νόηματος που συνεπάγονται διαφορετικές καταλήξεις ουσιαστικών ή θέματα του ρήματος μπορεί να σχετίζονται με διαφορές στην κατηγοριοποίηση αντικειμένων.

104 Πείραμα κατηγοριοποίησης: Π.χ.Carroll & Cassagrande (1958)
Ποια δύο από τα τρία αυτά πράγματα μοιάζουν;

105 Πείραμα Carroll & Cassagrande (1958):
Κίτρινο κορδόνι Γαλάζιο ύφασμα Γαλάζιο σκοινί Μονόγλωσσα παιδιά Iνδιάνων Νάβαχο: κατηγοριοποιούν με βάση π.χ. το σχήμα (σκοινί και κορδόνι) Μονόγλωσσα αγγλόφωνα παιδιά κατηγοριοποιούν με βάση π.χ. το χρώμα (ύφασμα και σκοινί)

106 Υποχρεωτικό με ρήματα χειρισμού αντικειμένων (π.χ. Πιάνω)
Γλώσσα Νάβαχο: Υποχρεωτικό με ρήματα χειρισμού αντικειμένων (π.χ. Πιάνω) άλλο μόρφημα ανάλογα με το σχήμα, μέγεθος, ευλυγισία αντικειμένου που πιάνεται. Μακρύ ευλύγιστο (π.χ. Κορδόνι) šańléh Μακρύ σκληρό (π.χ. Ξυλάκι) šańtííh Επίπεδο ευλύγιστο (π.χ. Ύφασμα) šańitcóós