Διάλεξη 3: Οι ατομικές διαφορές των μαθητών. Νοημοσύνη-Συναισθηματική νοημοσύνη Εαρινό εξάμηνο Αγλαΐα-Λία Σταμπολτζή Ετήσιο πρόγραμμα παιδαγωγικής.

Παρουσίαση με θέμα: "Διάλεξη 3: Οι ατομικές διαφορές των μαθητών. Νοημοσύνη-Συναισθηματική νοημοσύνη Εαρινό εξάμηνο Αγλαΐα-Λία Σταμπολτζή Ετήσιο πρόγραμμα παιδαγωγικής."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Διάλεξη 3: Οι ατομικές διαφορές των μαθητών. Νοημοσύνη-Συναισθηματική νοημοσύνη Εαρινό εξάμηνο 2013-2014 Αγλαΐα-Λία Σταμπολτζή Ετήσιο πρόγραμμα παιδαγωγικής κατάρτισης ΕΠΠΑΙΚ Συνοδευτικό υλικό: 1 άρθρo και το κεφάλαιο 4 από το βασικό εγχειρίδιο: Woolfolk, A. (2007). Εκπαιδευτική ψυχολογία (επιστ. επιμ. Μακρή- Μπότσαρη, Ε). Αθήνα: Έλλην.

2  Η ικανότητα του ανθρώπου να αποκτά γνώσεις και να τις χρησιμοποιεί για να επιλύει προβλήματα και να προσαρμόζεται στον περιβάλλον.  Θεωρία του Cattell (1963): Ρευστή και μορφοποιημένη νοημοσύνη.  Η ρευστή ή αμιγής νοημοσύνη είναι η νοητική ικανότητα με την οποία γεννιέται το άτομο, είναι μη λεκτική, δεν επηρεάζεται από το πολιτισμικό περιβάλλλον και εξαρτάται από την ανάπτυξη του εγκεφάλου, μειώνεται με την ηλικία.  Η μορφοποιημένη νοημοσύνη είναι η ικανότητα του ατόμου να επιλύει προβλήματα με τρόπους αποδεκτούς από το πολιτισμικό του περιβάλλον/.  Piaget: Δύο βασικές λειτουργίες της νοημοσύνης  Αφομοίωση : κατανόηση ενός νέου αντικειμένου ή γεγονότος με βάση ένα προϋπάρχον σχήμα. Π.χ τα περισσότερα παιδιά όταν βλέπουν ένα ‘κουνάβι’ για πρώτη φορά το λένε ‘γατάκι’.  Συμμόρφωση: τροποποιείται ένα υπάρχον σχήμα με τη βοήθεια νέων πληροφοριών ή της εμπειρίας. Π.χ δίνουμε ένα ‘αυγό’ σε ένα μωρό, το χτυπάει και σπάει. Αλλάζει το προϋπάρχον σχήμα του. Στο εξής χτυπά κάποια αντικείμενα δυνατά και άλλα μαλακά (DeVries, 1997).

3  Γλωσσική (Linguistic Intelligence)  Λογική/ μαθηματική (Logical/Mathematical Intelligence)  Μουσική (Musical Intelligence)  Χωρική (Spatial Intelligence)  Σωματική (Bodily Intelligence)  Διαπροσωπική (Interpersonal Intelligence)  Ενδοπροσωπική (Intrapersonal Intelligence)  Φυσιοκρατική-Νατουραλιστική (Naturalistic Intelligence)

4  Αρνητικές εφαρμογές:  Ο εκπαιδευτικός προσπαθεί να διδάξει όλα τα θέματα χρησιμοποιώντας όλες τις μορφές νοημοσύνης.  Υποθέτει ότι αρκεί να εφαρμόσει μία συγκεκριμένη μορφή νοημοσύνης, άσχετα με τον τρόπο που θα την χρησιμοποιήσει.  Μπερδεύει τις μορφές νοημοσύνης με άλλες ιδιότητες.  Χρησιμοποιεί μία μορφή νοημοσύνης (πχ. μουσική) ως βάση για όλες τις δραστηριότητες.  Αξιολογεί ή βαθμολογεί κατευθείαν τις μορφές νοημοσύνης, χωρίς να υπολογίζει το πλαίσιο.  Θετικές εφαρμογές:  Επιδιώκει την καλλιέργεια επιθυμητών ικανοτήτων  Προσεγγίζει ένα θέμα με πολλούς διαφορετικούς τρόπους.  Προσπαθεί να εξατομικεύσει με βάση τις διαφορές των μαθητών. ( Προσαρμογή από Woolfolk, 2007).

5  ΑναλυτικήΔημιουργικήΠρακτική νοητικές διεργασίες τρόποι με τους να προσαρμόζεται που οδηγούν σε οποίους το άτομο σε ένα περιβάλλον λογική συμπεριφορά. αντιμετωπίζει τις και να το αλλάζει νέες εμπειρίες ώστε να επιλύει προβλήματα. Επιτυχημένη ευφυΐα είναι η ικανότητα για επιτυχία στη ζωή. Τριαδικότητα της ευφυΐας: Η αναλυτική ευφυΐα περιλαμβάνει δεξιότητες όπως η ανάλυση, κρίση, αξιολόγηση, σύγκριση. Η δημιουργική περιλαμβάνει δεξιότητες που απαιτούν δημιουργία, σχεδιασμό, ανακάλυψη, υπόθεση και φαντασία. Τέλος, η πρακτική ευφυΐα περιλαμβάνει εφαρμογή, εκτέλεση, χρήση και αναζήτηση συσχετισμών (Sternberg et al., 1998).

6 Εμπειρία με μία συγκεκριμένη κατάσταση Η τριαρχική θεωρία της νοημοσύνης Ικανότητα να προσαρμόζει κάποιος τη συμπεριφορά του στις ανάγκες του πλαισίου Δεξιότητες επεξεργασίας πληροφοριών IQ Κωδικοποιεί, συνδυάζει, συγκρίνει πληροφορίες Έκθεση και πρακτική Προσαρμόζεται επιλέγει

7  Η νοημοσύνη των ανθρώπων μετριέται με τα τεστ νοημοσύνης ή κριτήρια νοομετρικού ελέγχου.  Ο Binet και οι συνεργάτες του το 1904 κατασκεύασαν τεστ που επέτρεπαν στον εξεταστή να καθορίσει τη νοητική ηλικία του μαθητή πχ. νοητική ηλικία 6 ετών άσχετα από τη χρονολογική ηλικία.  Υπάρχουν δύο ταξινομήσεις των παραπάνω τεστ: (α) Τα ομαδικά ή ατομικά και (β) τα μονοφασικά (π.χ. Raven’s Progressive Matrices ) ή πολυπαραγοντικά τεστ (WISC, British Ability Scale, Peabody Picture Vocabulary Test). Πιο έγκυρα αποτελέσματα δίνουν τα ατομικά και πολυπαραγοντικά.  Ο βαθμός νοημοσύνης μπορεί να περιγραφεί ως μια αναλογία ανάμεσα στη νοητική ηλικία και τη χρονολογική ηλικία του ατόμου. Αυτή η αναλογία ονομάζεται νοητικό πηλίκο (ν. π.) (Intelligence Quotient, IQ) ή δείκτης νοημοσύνης (δ. ν.) και δείχνει το ρυθμό ανάπτυξης των νοητικών ικανοτήτων ενός παιδιού, ανεξάρτητα από την ηλικία του. Το βασικό πλεονέκτημα του νοητικού πηλίκου είναι ότι καθιστά δυνατή τη σύγκριση της νοημοσύνης παιδιών που έχουν διαφορετική χρονολογική ηλικία. Το νοητικό πηλίκο 100 μονάδες εκφράζει τη μέση νοημοσύνη του γενικού πληθυσμού.

8  Περίπου το 2,5% του γενικού πληθυσμού έχουν δ. ν. κάτω από 70 και άλλα 2,5% έχουν δ. ν. πάνω από 130. Περίπου 10% έχουν δ. ν. 70-85, ενώ ένα ποσοστό 10% έχουν δ. ν. μεταξύ 115-130. Το 75% του πληθυσμού συγκεντρώνεται γύρω από τη μέση νοημοσύνη, καθώς ο δ. ν. τους κυμαίνεται από 85-115. Επίπεδο Νοητικής Καθυστέρησης% Δείκτης Νοημοσύνης Ελαφρά 85%50/55 - 70 Μέτρια 7-10%35/40 - 50/55 Σοβαρή 3-5%20/25 - 35/40 Βαριά 1%<20/25 (Slavin, 2007).

9  Ο Wechsler εισήγαγε την απόκλιση στη νοημοσύνη σύμφωνα με την οποία η νοημοσύνη μετριέται με τυπικές αποκλίσεις από το μέσο όρο των παιδιών μιας ηλικίας.  Αυτό το αποτέλεσμα είναι γνωστό ως η κανονική (κωδωνοειδής) καμπύλη. Μέση τιμή IQ είναι το 100. Ένας δείκτης IQ 115 είναι μία τυπική απόκλιση πάνω από το μέσο όρο, ενώ δείκτης 130 είναι 2 τυπικές αποκλίσεις πάνω από το μέσο όρο.

10

11  Χορηγείται μόνο από ψυχολόγους.  Το ελληνικό WISC-III είναι η έκδοση στην ελληνική γλώσσα της κλίμακας νοημοσύνης Wechsler Intelligence Scale for Children). Βασίστηκε στην τρίτη βρετανική έκδοση του 1992 (WISC-III UK).  Το ΕΛΛΗΝΙΚΟ WISC-III αποτελείται από 13 επιμέρους κλίμακες (10 κύριες κλίμακες, 2 συμπληρωματικές και 1 προαιρετική) που η καθεμιά αξιολογεί μια διαφορετική πλευρά της νοημοσύνης – νοητικές λειτουργίες (μνήμη, αφαιρετική σκέψη, αντιληπτικές ικανότητες, κ.ά.) και που, όλες μαζί, εκφράζουν αυτό που αποκαλούμε γενική νοημοσύνη. Το ΕΛΛΗΝΙΚΟ WISC-III είναι κατάλληλο για παιδιά 6 έως 16 ετών.  Εξάγονται δύο δείκτες: Το Πηλίκο Λεκτικής Νοημοσύνης (5 υποχρεωτικές κλίμακες) και το Πηλίκο Πρακτικής Νοημοσύνης (5 υποχρεωτικές κλίμακες) Μέσος όρος : 100 τυπική απόκλιση: 15. Επίσης Σε επίπεδο γενικής νοημοσύνης, με την αθροιστική – στατιστική αξιολόγηση των 10 κυρίων κλιμάκων όπου εξάγεται ένας ενιαίος δείκτης, το Πηλίκο Γενικής Νοημοσύνης (μέσος όρος: 100 και τυπική απόκλιση 15) και που εκφράζει με τον περιεκτικότερο, σφαιρικό τρόπο τη νοητική ικανότητα του παιδιού.

12

13  Σε τι μοιάζουν μία μπανάνα και ένα πορτοκάλι;

14

15

16 Παράγοντας κινδύνουΔ.Ν παιδιού που εκτέθηκε στον παράγοντα (4 ετών) Δ.Ν παιδιού που δεν εκτέθηκε στον παράγοντα Παιδί από οικογένεια εθνικής μειονότητας90110 Αρχηγός του σπιτιού άνεργος ή ανειδίκευτος εργάτης 90108 Μητέρα χωρίς να έχει τελειώσει το σχολείο92109 Πολύτεκνη οικογένεια (4 παιδιά και πάνω)94105 Απουσία πατέρα στην οικογένεια95106 Οικογένεια που έχει βιώσει πολλαπλά στρεσογόνα γεγονότα 97105 Γονείς με άκαμπτες-αυταρχικές πρακτικές ανατροφής παιδιών 92107 Μητέρα με υψηλό άγχος97107 Μητέρα με διαγνωσμένα ψυχικά προβλήματα99107 Μητέρα που δεν είναι στοργική προς το παιδί88107

17  Ερωτήσεις για συζήτηση:  Τι μαθητές σε επίπεδο νοημοσύνης περιμένετε ότι φοιτούν στο γυμνάσιο και το λύκειο;  Ποιοι μαθητές λέγονται μαθητές με οριακή νοημοσύνη, ή μαθητές με νοημοσύνη στα κατώτατα φυσιολογικά ή μαθητές με μεταιχμιακή γνωστική λειτουργία ;  Αν η μέση νοημοσύνη είναι 100 με τυπική απόκλιση 15, έχουμε ένα σημαντικό αριθμό μαθητών με ΔΝ 85-100 που δε μπορούν να ανταποκριθούν χωρίς βοήθεια στο αναλυτικό πρόγραμμα του γυμνασίου.

18  Νοητική λειτουργία η οποία περιγράφεται στην επίσημη διάγνωση ως οριακή, μεταιχμιακή ή στα κατώτατα φυσιολογικά.  Δυσκολίες στην κατανόηση οδηγιών, εννοιών.  Προβλήματα λόγου στην παιδική ηλικία.  Πιθανώς να έχουν μείνει σε κάποια τάξη στο δημοτικό ή στις αρχές γυμνασίου.  Χαμηλή επίδοση σε όλους τους τομείς (γλώσσα, μαθηματικά, γραφή). Δεν υπάρχουν διακυμάνσεις στην επίδοσή τους (υψηλή επίδοση σε κάποιους τομείς, χαμηλή σε άλλους).  Καλή ικανότητα αποκωδικοποίησης στην ανάγνωση, αλλά περιορισμένη κατανόηση αυτών που διαβάζουν.  Αργό ρυθμό επεξεργασίας πληροφοριών.  Συχνά χαζεύουν όχι γιατί απαραίτητα έχουν και διάσπαση προσοχής, αλλά γιατί δεν καταλαβαίνουν.  Λειτουργούν σε επίπεδο χαμηλότερης χρονολογικής ηλικίας από την πραγματική τους ηλικία.  Δυσκολίες στη μαθηματική και λογική σκέψη.  Μηχανική απομνημόνευση και αδυναμία κρίσης.  Χαμηλή αυτοεκτίμηση και ανασφάλεια.

19  Τα παιδιά με οριακές δυνατότητες επειδή συχνά δε δημιουργούν προβλήματα μέσα στην τάξη είναι δυνατόν να περάσουν απαρατήρητα για πολλά χρόνια. Στις τελευταίες τάξεις του Δημοτικού ή στις αρχές του Γυμνασίου αρχίζουν να φαίνονται οι δυσκολίες τους αφού δεν τα καταφέρνουν στην κατανόηση σύνθετων εννοιών, στη λογική κρίση και την αφηρημένη σκέψη. Είναι αυτά τα παιδιά που σύμφωνα με τον Piaget δεν περνούν στην εφηβεία στο στάδιο της τυπικής –αφαιρετικής σκέψης. Μπορεί να μη φτάσουν και ποτέ σε αυτό το στάδιο ανάλογα και με το Δ.Ν. Επίσης, συχνά αυτά τα παιδιά κατηγοριοποιούνται στη χώρα μας ως παιδιά με ‘μαθησιακές δυσκολίες’, επειδή δεν ανήκουν στον πληθυσμό των μαθητών με νοητική υστέρηση.  ΠΡΟΣΟΧΗ: Δεν είναι απαραίτητο τα παιδιά αυτά να προέρχονται από χαμηλό κοινωνικο-πολιτισμικό περιβάλλον. Ωστόσο, υπάρχει στην πράξη αυτό που λέμε ΄πολιτισμική αποστέρηση’. Τα παιδιά με ‘πολιτισμική αποστέρηση’ δεν αποδίδουν καλά στα τεστ νοημοσύνης, αφού οι εμπειρίες και οι γνώσεις τους είναι περιορισμένες ή ελάχιστες.

20  Σημαντικά κάτω του μέσου όρου νοητική ικανότητα.  Συντρέχουσες δυσλειτουργίες ή αναπηρίες στην παρούσα προσαρμοστική ικανότητα σε τουλάχιστον δύο από τις ακόλουθες περιοχές: επικοινωνία, αυτοεξυπηρέτηση, ζωή μέσα στο σπίτι, κοινωνικές/ διαπροσωπικές δεξιότητες, χρήση των κοινοτικών πόρων, αυτο-καθοδήγηση, λειτουργικές ακαδημαϊκές δεξιότητες, εργασία, ψυχαγωγία, υγεία και ασφάλεια.  Ηλικία έναρξης είναι πριν από τα 18 χρόνια (DSM –IV, 1994).  Στα αίτια της Ν.Κ συγκαταλέγονται: γενετικοί παράγοντες (κληρονομικότητα), σύνδρομα (πχ. Down, Prader-Willi), ασθένειες από τη μητέρα στο έμβρυο (πχ. ερυθρά, σύφιλη), σύνδρομα χημικής εξάρτησης (κατάχρηση ουσιών και αλκοόλ στη διάρκεια της εγκυμοσύνης), ατυχήματα κατά τη γέννηση (στέρηση οξυγόνου, εγκεφαλικές κακώσεις) και περιβαλλοντικοί παράγοντες (μολυβδίαση).  Η μεγάλη πλειοψηφία των μαθητών με Ν.Κ φοιτούν σε ειδικά πλαίσια (ειδικά δημοτικά, ειδικά γυμνάσια-λύκεια).

21  Είναι το ερώτημα που για πολλά χρόνια απασχόλησε τους ερευνητές. Είναι αδύνατον να ξεχωρίσουμε τη νοημοσύνη των ‘γονιδίων’ από τη νοημοσύνη ‘λόγω εμπειριών’.  Ως εκπαιδευτικοί είναι σημαντικό να πιστεύουμε ότι οι γνωστικές δεξιότητες, όπως όλες οι δεξιότητες, μπορούν πάντα να βελτιωθούν. Η νοημοσύνη είναι η τρέχουσα κατάσταση που έχει διαμορφωθεί από τις προηγούμενες εμπειρίες του ατόμου και είναι ανοιχτή σε αλλαγές (Woolfolk, 2007).

22  Ο Gardner (1983) στη θεωρία του τόνισε τη σημασία της διαπροσωπικής και ενδοπροσωπικής νοημοσύνης (η ικανότητα να αντιλαμβάνεται κάποιος τα κίνητρα, τις σκέψεις και τις προθέσεις των άλλων και από την άλλη η ικανότητα να κατανοήσει κανείς τα συναισθήματά του).  Το ΕQ (Emotional Intelligence Quotient): δείκτης συναισθηματικής ευφυΐας ή ικανότητας: πώς χρησιμοποιεί κάποιος τα συναισθήματά του σε διάφορες περιστάσεις της καθημερινής ζωής και πώς αλληλεπιδρά αποτελεσματικά με τους άλλους ανθρώπους. Η ΣΝ περιλαμβάνει πολλές ικανότητες όπως αυτοέλεγχο, ενσυναίσθηση, κοινωνική προσαρμοστικότητα, δημιουργικότητα κλπ.  Σύμφωνα με τον Goleman (2001), η ΣΝ αναφέρεται σε επίκτητες ικανότητες όπως η αυτεπίγνωση, η κινητοποίηση του εαυτού, η διαχείριση σχέσεων, η ενσυναίσθηση κλπ. Ο Goleman βλέπει τη ΣΝ ως συναισθηματική επάρκεια.

23  Τα παιδιά δεν θα πρέπει να μαθαίνουν μόνο να γράφουν και να διαβάζουν εκθέσεις, θα πρέπει να μάθουν ‘να γράφουν’ και ‘να διαβάζουν’ τις ανθρώπινες δυνατότητες. ‘Να διαβάζουν’ τα πρόσωπα και τα ρούχα των άλλων με τον ίδιο τρόπο που διαβάζουν ιστορίες, και να γράφουν το μέλλον με τις ιστορίες που δημιουργούν με τη φαντασία τους’ (Dyson, 1997, σ.21).  Προγράμματα συναισθηματικής νοημοσύνης στο σχολείο.  Κατανόηση συναισθημάτων.  Διαχείριση θυμού.  Διαχείριση συγκρούσεων.  Συν-φροντίζω:  http://www.connecting4caring.gr/

24  Woolfolk, A. (2007). Εκπαιδευτική ψυχολογία (επιστ. επιμ. Μακρή-Μπότσαρη, Ε). Αθήνα: Έλλην (Κεφάλαιο 4).  Slavin, R. (2006). Εκπαιδευτική ψυχολογία (επιστ. επιμ. Κόκκινος, Κ.) Αθήνα: Μεταίχμιο (Κεφάλαιο 4).  Νational Dissemination Center for Children with Disabilities (2011). Intellectual disabilities. NICHCY Disability Fact Sheet #8. http://nichcy.orghttp://nichcy.org  Sternberg, R.J & Grigorenko., E. (2004). Successful intelligence in the classroom. Theory into practice, 43 (4), 273-280.  Βογινδρούκας, Ι. & Ζηκοπούλου, Ο. (2009). Συγκριτικά αποτελέσματα στο WISC-III σε παιδιά με ειδική αναπτυξιακή διαταραχή του λόγου και ειδική διαταραχή της ανάγνωσης (δυσλεξία). Ψυχολογία, 16 (1), 99-114.  Πλατσίδου, Μ. (2010). Η συναισθηματική νοημοσύνη. Αθήνα: Gutenberg-Γιώργος & Κώστας Δαρδανός.  Χατζηχρήστου Χ. & συν. (2011). Κοινωνική και συναισθηματική αγωγή στο σχολείο. Εκπαιδευτικό υλικό Ι (για νηπιαγωγείο, Α’ και Β’ τάξη). Εκπαιδευτικό υλικό ΙΙ για Γ’, Δ’, Ε΄ και ΣΤ’ τάξη). Εκπαιδευτικό υλικό ΙΙΙ (για γυμνάσιο). Αθήνα: Τυπωθήτω.  Τριλίβα, Σ., Αναγνωστοπούλου, Τ. & Χατζηνικολάου, Σ. (2008). Ούτε καλύτερος, ούτε χειρότερος απλά διαφορετικός. Αθήνα: Gutenberg. Video μαθήματος:  http://www.youtube.com/watch?v=RmW_3ZhQZpc http://www.youtube.com/watch?v=RmW_3ZhQZpc  http://www.youtube.com/watch?v=BUnDEIugVjo http://www.youtube.com/watch?v=BUnDEIugVjo  http://www.youtube.com/watch?v=kdNXgyigRJc http://www.youtube.com/watch?v=kdNXgyigRJc