Παραδόσεις Εφαρμοσμένης Δασοκομικής Μάθημα 5: Διαχειριζόμενα Δάση. Διαχειριστικές μορφές. Δασοπονικές μορφές. Στέργιος Βέργος, καθηγητής Καρδίτσα, 1 Νοεμβρίου.

Παρουσίαση με θέμα: "Παραδόσεις Εφαρμοσμένης Δασοκομικής Μάθημα 5: Διαχειριζόμενα Δάση. Διαχειριστικές μορφές. Δασοπονικές μορφές. Στέργιος Βέργος, καθηγητής Καρδίτσα, 1 Νοεμβρίου."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Παραδόσεις Εφαρμοσμένης Δασοκομικής Μάθημα 5: Διαχειριζόμενα Δάση. Διαχειριστικές μορφές. Δασοπονικές μορφές. Στέργιος Βέργος, καθηγητής Καρδίτσα, 1 Νοεμβρίου 2011 ΤΕΙ ΛΑΡΙΣΑΣ – ΠΑΡ/ΜΑ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΑΣΟΠΟΝΙΑΣ & ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡ/ΝΤΟΣ “Εφαρμοσμένη Δασοκομική”

2 Διαχειριζόμενα Δάση Μέχρι σήμερα αναπτύχθηκαν και εφαρμόσθηκαν διάφορα συστήματα και μέθοδοι "εκμετάλλευσης", στις περισσότερες περιπτώσεις, παρά διαχείρισης των δασών και των φυσικών πόρων. Αποτέλεσμα τέτοιας πορείας είναι και τα ελληνικά δάση με όποια μορφή, σύνθεση και παραγωγική ικανότητα κι αν εμφανίζονται σήμερα. Η σημερινή διαχείριση των δασών, παρ' ότι απέκτησε ένα πολλαπλό περιεχόμενο, δεν μπόρεσε να απαλλαγεί από πιέσεις και επιδράσεις (εξαιτίας βόσκησης, καταπατήσεων, πυρκαγιών κ.ά.), που συχνά δυσκολεύουν τον σωστό σχεδιασμό, αλλά κυρίως την σωστή εφαρμογή και ανάπτυξή του. Η προσπάθεια για σωστή διαχείριση των δασών μας θα πρέπει να συνεχιστεί και να ενταθεί ακόμη περισσότερο.

3 Υλοτομία, υλοτόμια Το κύριο όργανο κάθε δασοκομικού χειρισμού είναι η "λεγόγισμενη υλοτομία". Υλοτομία είναι η δραστηριότητα εκείνη που αναφέρεται στην απομάκρυνση κάποιων δένδρων της συστάδας, για να εξυπηρετηθεί έτσι ένας συγκεκριμένος σκοπός. Ανάλογα με το σκοπό που εξυπηρετούν οι υλοτομίες διακρίνονται σε:  καλλιεργητικές, όταν έχουν σαν κύριο σκοπό την καλλιέργεια του ξυλαποθέματος.  αναγεννητικές, όταν αποσκοπούν στη δημιουργία του κατάλληλου δασογενούς περιβάλλοντος για εγκατάσταση της φυσικής αναγέννησης.  καρπωτικές, όταν αποσκοπούν στην απόληψη ξύλου.  εκμεταλλευτικές, όταν έχουν για σκοπό τη ρευστοποίηση του ξυλαποθέματος και όχι την καλλιέργεια ή την αναγέννηση των συστάδων. Η επιφάνεια στην οποία ασκείται η υλοτομική δραστηριότητα λέγεται υλοτόμιο.

4 Το είδος της υλοτομίας χαρακτηρίζεται από το δημιουργούμενο δασογενές περιβάλλον και τη θέση της νεοφυτείας σε σχέση με την μητρική συστάδα (προστασία). Στην πράξη εφαρμόζονται τα ακόλουθα είδη υλοτομίας:  αποψιλωτική υλοτομία (η νεοφυτεία δεν προστατεύεται )  υπόσκιες, διαδοχικές υλοτομίες (παροδική προστασία της νεοφυτείας )  κρασπεδικές σε λωρίδες υλοτομίες (χρονικά περιορισμένη προστασία της νεοφυτείας)  υποκηπευτικές υλοτομικές (παροδική προστασία της νεοφυτείας από όλες τις πλευρές )  κηπευτικές υλοτομίες (διαρκής προστασία της νεοφυτείας απ' όλες τις πλευρές) Είδη υλοτομίας / Δημιουργούμενα δασογενή περιβάλλοντα

5 Διαχειριστικές μορφές Ανάλογα με το είδος της αναγέννησης προκύπτουν τρεις βασικές διαχειριστικές μορφές δάσους:  η πρεμνοφυής ή παραβλαστογενής μορφή, όταν η αναγέννηση γίνεται με παραβλαστήματα.  η σπερμοφυής μορφή, όταν η αναγέννηση γίνεται με σπόρους φυσικά ή τεχνητά, ή με φυτάρια που έχουν παραχθεί από σπόρους.  η διφυής μορφή, όταν η αναγέννηση γίνεται και με τους δύο παραπάνω τρόπους (σπόρους και πρεμνοβλαστήματα).

6 Διαχειριστικές μορφές Διαχειριστική μορφή Έκταση σε Ha Σύνολο Ha Ποσοστό (%) ΚωνοφόραΠλατύφυλλα Σπερμοφυή δάση 660.500239.500900.00036,4 Διφυή δάση 288.100127.900416.00016,8 Πρεμονοφυή δάση -1.154.000 46,8 Σύνολο 948.6001.521.4002.470.000100

7 Πρεμνοφυής μορφή Η μορφή αυτή της πλειονότητας των δασών μας είναι καθαρά ανθρωπογενής διαχειριστική μορφή. Το ξυλαπόθεμα σ' αυτά δάση είναι χαμηλό και κυμαίνεται από 50 - 150 κ.μ. στο εκτάριο. Τα παραγόμενα προϊόντα είναι κυρίως καυσόξυλα με ένα ελάχιστο ποσοστό ξυλείας κατασκευών. Τοκύριο πρόβλημα από τη διατήρηση αυτής της διαχειριστικής μορφής, δεν είναι αυτό καθεαυτό το προϊόν (καυσόξυλα), αλλά η σταδιακή υποβάθμιση του εδάφους. Το έδαφος σ' αυτά τα δάση αποκαλυπτόμενο περιοδικά μέσα σε μικρά σχετικά διαστήματα (20 - 35 χρόνια) υπόκειται σε διάβρωση. Επίσης ζημιώνεται με την απομάκρυνση σημαντικών ποσοτήτων ορυκτών συστατικών με την απόληψη όλου του υλικού λεπτών διαστάσεων.

8 Πρεμνοφυής μορφή Είναι ανεπίτρεπτο να διαχειρίζονται δάση με σκοπό την παραγωγή καυσοξύλων, ενώ θα μπορούσαν άριστα να δώσουν πολύτιμο ξύλο κατασκευών και επιπλοποιίας. Ένα από τα σπουδαιότερα προβλήματα της ελληνικής Δασοπονίας είναι η αναγωγή των πρεμνοφύων δασών σε σπερμοφυή.

9 Σπερμοφυής μορφή Αυτή είναι η συνηθέστερη μορφή του φυσικού δάσους. Χαρακτηριστικά γνωρίσματα των σπερμοφυών δασών είναι οι μεγάλοι χρόνοι παραγωγής (περίτροποι χρόνοι), τα ψηλά ξυλαποθέματα, καθώς και η μεγάλη αναλογία σε παραγωγή τεχνικού ξύλου. Από δασοκομική - οικολογική άποψη τα σπερμοφυή δάση προστατεύουν αποτελεσματικά το έδαφος.

10 Σπερμοφυής μορφή Η σπερμοφυής μορφή, είναι η διαχειριστική εκείνη μορφή που ανταποκρίνεται κατά τον καλύτερο τρόπο στις οικονομικές, κοινωνικές, οικολογικές και περιβαλλοντικές απαιτήσεις μιας σύγχρονης Δασοπονίας πολλαπλών σκοπών. Βασική επιδίωξη κατά τη διαχείριση θα πρέπει να είναι η δημιουργία κανονικών, σταθερών και με κατάλληλες δομές σπερμοφυών δασών.

11 Πρέπει και τα υπάρχοντα σπερμοφυή δάση (900.000 ha) να διαχειριστούν κατάλληλα, γιατί στην πλειονότητά τους δεν ανταποκρίνονται στην παραγωγική ικανότητα των σταθμών. Μέτρα για την ανόρθωση και βελτίωση των σπερμοφυών δασών:  συμπλήρωση διακένων και γυμνών επιφανειών  ανανέωση - αντικατάσταση των υποβαθμισμένων συστάδων  συστηματική καλλιέργεια με θετική επιλογή  εισαγωγή πολύτιμων ενδημικών και ξενικών ειδών

12 Διφυής μορφή Αυτή είναι μια ενδιάμεση, σύνθετη διαχειριστική μορφή, που προκύπτει από την μερική αναγέννηση με σπερμοβλαστήματα και μερική με πρεμνοβλαστήματα. Η μορφή αυτή προκύπτει συχνά από την παρακράτηση πολυπεριτρόπων ατόμων σε ομάδες και λόχμες, στην πορεία έμμεσης αναγωγής πρεμνοφυών συστάδων. Χαρακτηριστικά της μορφής είναι η πολυόροφη δομή, η ποικιλία ηλικιών και περιτρόπων χρόνων, τα μέτρια ξυλαποθέματα και η μέτρια αναλογία παραγωγής τεχνικού ξύλου.

13 Δασοπονική μας επιδίωξη θα πρέπει να είναι η αύξηση (διπλασιασμός) των σπερμοφυών δασών και η παράλληλη βελτίωση τους, ώστε αυτά να ανταποκρίνονται με τον καλύτερο τρόπο στις απαιτήσεις μιας σύγχρονης πολλαπλής Δασοπονίας.

14 Δασοπονικές ή λειτουργικές μορφές Οι δασοπονικές μορφές είναι το αποτέλεσμα της μεθόδου αναγέννησης και του δασοκομικού χειρισμού που εφαρμόστηκε σε κάθε συστάδα. Διακρίνονται τρεις βασικές δασοπονικές μορφές:  Η ομήλικη, όταν αναγεννιέται συγχρόνως σε μεγάλη έκταση, ώστε η ηλικία των ατόμων που συνθέτουν τη νέα συστάδα να είναι περίπου η ίδια ή να διαφέρει το πολύ έως 10 ή και 20 χρόνια.  Η κηπευτή, στην οποία η διαφορά ηλικίας των δένδρων είναι ίση με τον περίτροπο χρόνο. Σε μικρή σχετικά επιφάνεια συναντά κανείς όλες τις ηλικίες και όλες τις διαστάσεις.  Η υποκηπευτή, η οποία αποτελεί μια ενδιάμεση μορφή ανάμεσα στην ομήλικη και την κηπευτή. Συνδυάζει την κατά χώρο τάξη των ομήλικων με την δυνατότητα εκμετάλλευσης της παραγωγικής ικανότητας του κάθε ατόμου των κηπευτών συστάδων. Στην υποκηπευτή μορφή η διαφορά ηλικίας των επιμέρους ατόμων είναι ίση με κλάσμα του περιτρόπου χρόνου (30 - 60 χρόνια).

15 Πλεονεκτήματα & μειονεκτήματα ομήλικης μορφής Πλεονεκτήματα  δεν παρουσιάζει δυσκολίες στη διαχείριση, δεν απαιτεί ιδιαίτερες δασοκομικές γνώσεις. Η προσήμανση είναι εντελώς απλή και οι εργασίες συγκομιδής μπορούν να μηχανοποιηθούν πλήρως.  παράγονται ομοιόμορφα προϊόντα σε μεγάλες ποσότητες  σε μικρή επιφάνεια υλοτομείται πολύς ξυλώδης όγκος, με αποτέλεσμα τη μείωση του κόστους συγκομιδής. Μειονεκτήματα  σημαντική διατάραξη της βιοκοινότητας  ευπάθεια έναντι εξωτερικών κινδύνων (ανέμων, χιονιού, εντόμων, ασθενειών, πυρκαγιών κ.ά.)  η συστάδα θεωρείται σαν κάτι ενιαίο, ώστε να μη μπορεί να αξιοποιηθεί η παραγωγική ικανότητα του κάθε δένδρου ξεχωριστά.

16 Ελλάδα & αποψιλωτικές υλοτομίες Στη χώρα μας τέτοιου είδους αποψιλωτικές υλοτομίες γίνονται μόνο στα πρεμνοφυή δάση. Σκέψεις εφαρμογής τους σε σπερμοφυή δάση, ακόμη και σε πευκοσυστάδες, θεωρούνται λανθασμένες και δεν θα πρέπει να γίνονται. Καλό θα ήτανε βέβαια μια τέτοια πιθανότητα να απαγορευτεί ακόμη και με νόμο. Για το ανάγλυφο, τα εδάφη και τις κλιματικές συνθήκες της χώρας μας κάθε αποψιλωτική υλοτομική επέμβαση είναι ζημιογόνα και μακροπρόθεσμα καταστροφική.

17 Χαρακτηριστικά στοιχεία του κηπευτού δάσους Μη ύπαρξη περίτροπου χρόνου Ομοιόμορφη κατανομή ξυλαποθέματος, ηλικιών και διαμέτρων σ’ ολόκληρη την επιφάνεια Σταθερότητα ως προς το ύψος, τη δομή και το ξυλαπόθεμα Κλειστή βαθμιδωτή, κατακόρυφη συγκόμωση Διαρκής αναγέννηση σ’ ολόκληρη την επιφάνεια Επιλογική υλοτομία κάθε ατόμου επιδιώκει να εκπληρώσει συγχρόνως την καλλιεργητική αρχή, την αρχή της διατήρησης και βελτίωσης της κηπευτικής δομής, την αρχή της διαρκούς αναγέννησης και την κάρπωση Δεν υπάρχει συγκεκριμένη κατεύθυνση υλοτομίας, ούτε κατεύθυνση μετατόπισης και γενικά καμιά τάξη στο χώρο Στο τελικό (ιδεατό) στάδιο της κηπευτής μορφής επικρατεί μια κατάσταση ισορροπίας (δυναμική)

18 Πλεονεκτήματα & μειονεκτήματα κηπευτής μορφής Πλεονεκτήματα  μεγάλη αντοχή στις εξωτερικές επιδράσεις (ανέμους, χιόνια, θύελλες, έντομα κ.λπ.)  εκμεταλλεύεται τη μέγιστη δυνατή παραγωγική ικανότητα των μεμονωμένων ατόμων  αποτελεί την ιδεώδη προστατευτική μορφή δάσους  παράγει ξύλο μεγάλων διαστάσεων και καλής ποιότητας  οι μακροχρόνιες καρπώσεις είναι μεγαλύτερες  έχει ικανότητα προσαρμογής στις ανάγκες της αγοράς Μειονεκτήματα  η προσήμανση είναι κουραστική και απαιτεί πολλές δασοκομικές γνώσεις και ικανότητα  η συγκομιδή και ταξινόμηση των προϊόντων είναι δύσκολη  το ενδιαφέρον της μορφής περιορίζεται στα σκιόφυτα είδη  απαιτεί σχολαστικό δασοκομικό σχεδιασμό και ιδιαίτερη επιμέλεια κατά την εφαρμογή των καλλιεργητικών επεμβάσεων

19 Χαρακτηριστικά στοιχεία του υποκηπευτού δάσους Οι υποκηπευτές συστάδες προέρχονται από διάφορες μεθόδους αναγέννησης, οι σπουδαιότερες από τις οποίες είναι:  η αναγέννηση με αποψιλωτικές υλοτομίες σε ομάδες, λόχμες ή και στενές λωρίδες  με υπόσκιες υλοτομίες σε ομάδες και λόχμες  με κρασπεδικές υλοτομίες  με συνδυασμό των παραπάνω Συνήθως η αναγέννηση των υποκηπευτών συστάδων αρχίζει με υπόσκιες υλοτομίες σε ομάδες και λόχμες, οι οποίες με τον χρόνο διευρύνονται και αποκτούν χαρακτήρα κρασπεδικών υλοτομιών σε συνδυασμό με υπόσκιες.

20 Πλεονεκτήματα υπο κηπευτής μορφής Πλεονεκτήματα  είναι μια πολύπλευρη δασοπονική μορφή που προσαρμόζεται και ανταποκρίνεται εύκολα στις κάθε φορά επικρατούσες βιολογικές, οικολογικές υλοχρηστικές και οικονομικές απόψεις  η ανομοιομορφία της μορφής και η βαθμιδωτή της δομή την καθιστούν ανθεκτική σε εξωτερικούς κινδύνους  επιτρέπει την εκμετάλλευση της παραγωγικής δυνατότητας των μεμονωμένων ατόμων  το έδαφος καλύπτεται συνεχώς από δάσος, ώστε να προστατεύεται αποτελεσματικά  είναι η καταλληλότερη μορφή για τα περισσότερα δασοπονικά είδη (φωτόφυτα και σκιόφυτα)  η αναγέννηση είναι σχετικά ανεξάρτητη από χρονιές καρποφορίας  εφαρμόζονται σχετικά μεγάλοι γενικοί και ειδικοί χρόνοι αναγέννησης (30 - 40 χρόνια)  η σε ομάδες και λόχμες αναγέννηση διευκολύνει την συγκομιδή (υλοτομία, μετατόπιση) του ξύλου  αισθητικά είναι προτιμότερη από την ομήλικη μορφή

21 Μειονεκτήματα υπο κηπευτής μορφής Μειονεκτήματα  στην τελική φάση αναγέννησης με τα πολλά μέτωπα και την χαλάρωση των συστάδων δημιουργούνται κίνδυνοι ανεμοριψιών και χιονοριψιών  ο δασοκομικός σχεδιασμός είναι δύσκολος και απαιτεί γνώσεις και εντατική εργασία για την εφαρμογή του  όταν δεν τηρείται μια τάξη των επεμβάσεων στο χώρο, δημιουργούνται σοβαρά προβλήματα κατά τη συγκομιδή  η επισκόπηση των διαφόρων εργασιών σ΄ ολόκληρη την επιφάνεια δεν είναι εύκολη  υπάρχει σχετική δυσκολία στον προσδιορισμό του ξυλαποθέματος και του λήμματος  απαιτεί καλά μορφωμένο και εκπαιδευμένο προσωπικό Παρά τα κάποια μειονεκτήματα της μορφής, θεωρείται η υποκηπευτή μορφή η πλέον κατάλληλη για τα περισσότερα δασοπονικά είδη, γι αυτό και θα πρέπει να επιδιώκεται.

22 Επιδιωκόμενες Δασοπονικές μορφές Δασοπονικό είδος Δασοπονική μορφή ΟμήλικηΥποκηπευτήΚηπευτή Χαλέπιος πεύκη** * Τραχεία πεύκη** * Μαύρη πεύκη*****- Δασική πεύκη*****- Λευκόδερμη πεύκη** - Ερυθρελάτη****** Ελάτη****** Δρυς*****- Καστανιά***-- Οξιά****** Φυτείες Ταχυαυξών****- Κατάλληλες δασοπονικές μορφές για τα διάφορα δασοπονικά μας είδη: Υπόμνημα *** : Επιδιωκτέα άριστη μορφή ** : Κατάλληλη μορφή * : Κατάλληλη μόνο υπό ορισμένες ειδικές συνθήκες - : Ακατάλληλη μορφή

23 Η κατάσταση των δασών μας Στα δάση μας υπάρχουν από πλευράς δομών σημαντικά προβλήματα. Η πλειονότητα των δασών και των συστάδων της χώρας μας εμφανίζονται με ακανόνιστες δομές (υποκηπευτοειδείς, κηπευτοειδείς κ.α.). Η υποκηπευτή μορφή μπορεί να θεωρηθεί ως η πιο ενδεδειγμένη. Η κατά χώρο και χρόνο τάξη δεν είναι δυνατόν να τηρηθούν χωρίς σοβαρές θυσίες αύξησης και για αυτό το λόγο οι δύο αυτές αρχές δεν θα ακολουθούνται αυστηρά. Οι θυσίες αύξησης είναι δυνατόν να συμπιεστούν με κατάλληλη επιλογή του γενικού και ειδικού χρόνου αναγέννησης των συστάδων. Μικροί γενικοί χρόνοι αναγέννησης (5 - 10 χρόνια) θα εφαρμόζονται σε ασταθείς συστάδες. Σε σταθερές μορφές ο γενικός χρόνος αναγέννησης μπορεί να εκλέγεται μεγάλος (20 - 40 χρόνια), ανάλογα με την κατάσταση των συστάδων.