Mάθημα 5ο Μαζική κοινωνία και Πολιτισμός. Η πολιτιστική προσέγγιση Δεν είναι εύκολο να αποδοθεί ένας απλός ορισμός για την ουσία της πολιτιστικής προσέγγισης.

Παρουσίαση με θέμα: "Mάθημα 5ο Μαζική κοινωνία και Πολιτισμός. Η πολιτιστική προσέγγιση Δεν είναι εύκολο να αποδοθεί ένας απλός ορισμός για την ουσία της πολιτιστικής προσέγγισης."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Mάθημα 5ο Μαζική κοινωνία και Πολιτισμός

2 Η πολιτιστική προσέγγιση Δεν είναι εύκολο να αποδοθεί ένας απλός ορισμός για την ουσία της πολιτιστικής προσέγγισης. Σχετίζεται περισσότερο με την έννοια του κειμένου, καθώς και με τη δομή και την πρόσληψη των μηνυμάτων από τα κείμενα. Ο Fiske ορίζει το πολιτισμό ως «τη συνεχή διαδικασία παραγωγής μηνυμάτων μέσα από την κοινωνική μας εμπειρία»

3 Eπικοινωνία και Πολιτισμός Ίσως το πιο γενικό και βασικό στοιχείο του πολιτισμού είναι η επικοινωνία, αφού δε θα μπορούσε να αναπτυχθεί, να επιβιώσει, να εξαπλωθεί και γενικά να «επιτύχει» χωρίς την ύπαρξη της επικοινωνίας.

4 Προς έναν ορισμό του πολιτισμού Προκειμένου να μελετήσουμε τον πολιτισμό χρειάζεται να τον εντοπίσουμε. Υπάρχουν κυρίως τρεις περιοχές για να μελετήσουμε τον πολιτισμό: -Oι άνθρωποι -Τα πράγματα (κείμενα, έργα) -Οι ανθρώπινες πρακτικές (κοινωνικά προσδιορισμένη συμπεριφορά)

5 Χαρακτηριστικά του πολιτισμού Συλλογικά διαμορφωμένος και προσανατολισμένος. Ανοιχτός στη συμβολική έκφραση Ταξινομημένος και διαφορετικά αξιολογημένος Συστηματικά οριοθετημένος Δυναμικός και μεταβαλλόμενος Επικοινωνών μέσα στο χρόνο και το χώρο

6 Ζητήματα της πολιτιστικής θεωρίας των ΜΜΕ Μαζική κουλτούρα και λαϊκή κουλτούρα Επιδράσεις στην τεχνολογία της επικοινωνίας Εμπορευματοποίηση του πολιτισμού Διεθνοποίηση Πολιτιστική ταυτότητα Φύλο και υποκουλτούρα

7 Η σχολή της Φρανκφούρτης και η Κριτική Θεωρία Ο όρος Κριτική Θεωρία αναφέρεται στην μακρά και πολυσύνθετη παράδοση των ιδεών που βασίζονται στην μαρξιστική σκέψη και οι καταβολές της εντοπίζονται στα έργα μιας ομάδας μεταναστών διανοουμένων από τη Μαρξιστική Σχολή της Εφαρμοσμένης Κοινωνικής Επιστήμης της Φρανκφούρτης από το 1933 και ύστερα. Τα πιο σημαντικά μέλη αυτής της ομάδας ήταν ο Μ. Horkheimer και ο Τ. Adorno, αλλά και ο H. Markuse.

8 Η Σχολή της Φρανκφούρτης αρχικά ιδρύθηκε για να ερευνήσει την προφανή αποτυχία της επαναστατικής κοινωνικής αλλαγής που είχε προβλέψει ο Marx. H εξήγηση αυτής της αποτυχίας στηρίχθηκε στη δύναμη του εποικοδομήματος (κυρίως των ιδεών και της ιδεολογίας, όπως αναπαρίστανται από τα ΜΜΕ) να ανατρέπει τις ιστορικές δυνάμεις της οικονομικής αλλαγής (καθώς και την υπόσχεση του Διαφωτισμού).

9 Η ιστορία (όπως ερμηνεύτηκε από τον Μαρξ) έμοιαζε να «έχει πάρει λάθος κατεύθυνση», επειδή οι ιδεολογίες της κυρίαρχης τάξης συμβιβάστηκαν με την οικονομική βάση. Η εμπορευματοποίηση είναι ο βασικός μοχλός αυτής της διαδικασίας αφού έγινε αντιληπτό ότι τόσο η τέχνη, όσο και η εναλλακτική κουλτούρα μπορούν να καταστούν εμπορεύματα για κέρδος, με τίμημα της αποδυνάμωση της κριτικής δύναμης.

10 Σε γενικές γραμμές, όσο περισσότερο η τέχνη και ο πολιτισμός εμπορευματοποιούνται, τόσο περισσότερο χάνουν την κριτική τους δύναμη, ενώ οι διακρίσεις των εγγενών αξιών αντικαθίστανται ή εξισώνονται με τα κριτήρια της αγοράς, αυτά του κόστους και της ζήτησης.

11 Σύμφωνα με τον Shils, η ιδιαίτερα απαισιόδοξη Σχολή της Φρανκφούρτης για τη μαζική κουλτούρα δεν ήταν μόνο αντι- καπιταλιστική, αλλά και αντι-αμερικανική και κυρίως αντικατόπτριζε την αντίληψη μιας ομάδας εκπατρισμένων διανοουμένων για τα σύγχρονα μέσα.

12 Γενικά, η «βιομηχανία της συνείδησης» είναι το αντικείμενο της μόνιμης κριτικής της. Ειδικότερα, η έννοια της πολιτιστικής εμπορευματοποίησης αναπτύχθηκε ως εργαλείο για την εξέταση της μετατροπής του πολιτισμού σε εμπόρευμα, ενώ η ευρύτερη χρήση της «ηγεμονίας»-όρος δανεισμένος από τον Gramsci- εξελίχθηκε για να εξηγήσει τις επιδράσεις των ΜΜΕ στη συνείδηση.

13 H ηγεμονία αναφέρεται σε ένα πλαίσιο κυρίαρχων ιδεών, οι οποίες αλληλεξαρτώνται και διαπερνούν την κοινωνία με τέτοιο τρόπο, ώστε να κάνουν την καθιερωμένη ιεράρχηση της εξουσίας και των αξιών να φαίνεται φυσική, δεδομένη και να λειτουργεί στο πλαίσιο της κοινής λογικής. Μια κυρίαρχη ιδεολογία δεν επιβάλλεται αλλά υπάρχει εξαιτίας μιας αδιαμφισβήτητης συναίνεσης.

14 Τα ΜΜΕ δεν καθορίζουν την πραγματικότητα από μόνα τους, αλλά διευκολύνουν την πρόσβαση σε εκείνους τους ορισμούς που συμπλέουν με την εξουσία. Η ιδεολογία, όπως λέει και ο Althusser, «ως φαντασιακή σχέση των ατόμων με τις πραγματικές συνθήκες της ύπαρξής τους», δεν είναι κυρίαρχη με την έννοια ότι επιβάλλεται δια της βίας από την κυρίαρχη τάξη, αλλά είναι μια βαθιά διεισδυτική και ηθελημένη επιρροή, που ερμηνεύει την εμπειρία της πραγματικότητας με έναν συγκεκαλυμμένο, αλλά σταθερό τρόπο.

15 Η σχολή του Μπέρμπιγχαμ Η Σχολή ορίζει τον πολιτισμό ως το σύνολο των μέσων και των αξιών που εμφανίζονται μεταξύ διαφορετικών κοινωνικών ομάδων και τάξεων βάσει των δεδομένων ιστορικών συνθηκών και σχέσεων, διαμέσου των οποίων «χειρίζονται» τις συνθήκες ύπαρξής τους και ανταποκρίνονται σε αυτές. Η κοινωνικο-πολιτιστική προσέγγιση της σχολής αναλύει τα μηνύματα αλλά και το κοινό.

16 Τα δύο φύλα και τα ΜΜΕ Μια θεματική περιοχή όπου η προσέγγιση της πολιτιστικής ανάγνωσης των κειμένων των ΜΜΕ έχει παρουσιάσει πρόοδο, είναι αυτή της απεικόνισης των 2 φύλων. Πλέον μιλάμε για «πολιτιστική φεμινιστική οπτική στη μελέτη των μέσων». Η τελευταία δίνει έμφαση στα στερεότυπα και την προβολή του ρόλου των δύο φύλων στα μέσα.

17 Η επικοινωνιακή έρευνα σχετικά με τη σχέση ΜΜΕ και φύλου συμπεριλαμβάνουν τη φροϋδική ψυχαναλυτική θεωρία, όπως έχει αναπτυχθεί από τη θεώρηση του Lacan. To κέντρο του ερευνητικού ενδιαφέροντος στράφηκε κυρίως στο ρόλο των δύο φύλων που προβάλλονται στο θεατή σε σχέση με τις εικόνες (τον κινηματογράφο, την τηλεόραση,το ίνερνετ) του άνδρα και της γυναίκας.

18 Μια άλλη κατεύθυνση της έρευνας εστιάστηκε στο ρόλο που επιτελούν τα ΜΜΕ στην προβολή της πατριαρχικής ιδεολογίας και ιδίως της θέσης της γυναίκας στην κοινωνία. Σύμφωνα με την van Zoonen, το μεγαλύτερο μέρος της πρώιμης επικοινωνιακής έρευνας για τα δύο φύλα, βασιζόταν στο διαβιβαστικό μοντέλο και στην άμεση αντίδραση του παραλήπτη στο ερέθισμα του μηνύματος.

19 O Fiske παρουσιάζει έναν μεγάλο αριθμό στοιχείων για το τι σημαίνει «φυλετική τηλεόραση» (gendered television). Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αφορά στο τηλεοπτικό είδος της σαπουνόπερας που απευθύνεται κυρίως στο γυναικείο φύλο και των προτύπων που παρουσιάζονται (π.χ. η ρομαντική αφήγηση υποδηλώνει έντονα πατριαρχικά μηνύματα).

20 Ο προσδιορισμός του περιεχομένου ως προς το φύλο (gendering context) μπορεί να μελετηθεί και στο επίπεδο της παραγωγής, αφού το μεγαλύτερο μέρος της εργασίας και της παραγωγής στα ΜΜΕ γίνεται από άνδρες (π.χ. δομή ειδήσεων). Βέβαια κατά τα τελευταία χρόνια αυτό έχει κάπως αλλάξει, προσελκύοντας και το γυναικείο κοινό.

21 Μελέτες ακροατηρίου των ΜΜΕ και της πρόσληψης του περιεχομένου τους έχουν επισημάνει, ότι υπάρχουν σχετικά σημαντικές έμφυλες διαφορές ως προς τον τρόπο χρήσης των μέσων και την ερμηνεία των νοημάτων τους. Αυτό μπορεί να οφείλεται και στις ψυχολογικές διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών.

22 Ένα μεγάλο μέρος αυτών των στοιχείων μπορεί να αποδοθεί στις διαμορφωμένες διαφορές των κοινωνικών ρόλων σύμφωνα με τα πρότυπα, στην τυπική καθημερινή εμπειρία και τα ενδιαφέροντα, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο το φύλο καθορίζει το διαθέσιμο χρόνο και τη χρήση του. Συνοψίζοντας μπορούμε να πούμε ότι οι διαφορές στο φύλο οδηγούν σε εναλλακτικούς τρόπους πρόσληψης του νοήματος από τα ΜΜΕ.

23 H σημειωτική

24 Ο συνηθέστερος σύντομος ορισμός της σημειωτικής είναι 'η μελέτη των σημείων‘ (ή 'η θεωρία των σημείων'). Περιλαμβάνει τη μελέτη όχι μόνον αυτών που ονομάζουμε 'σημεία' στην καθημερινή γλώσσα, αλλά και κάθε πράγματος που 'αντιπροσωπεύει' κάτι άλλο. Στην έννοια της σημειωτικής, τα σημεία περιλαμβάνουν λέξεις, εικόνες, ήχους, χειρονομίες κι αντικείμενα. Η σημειωτική δανείζεται εκτεταμένα έννοιες από τη γλωσσολογία, εν μέρει λόγω της επίδρασης του Saussure και επειδή η γλωσσολογία είναι πιο καθιερωμένη επιστήμη.

25 Για τους αναλυτικούς σκοπούς της σημειωτικής (στην παράδοση του Saussure) κάθε σημείο αποτελείται από: Ένα 'σημαίνον' (signifier) – η μορφή που παίρνει το σήμα, και Ένα 'σημαινόμενο' (signified) – η έννοια που αναπαριστά. Σήμερα, το σημαίνον ερμηνεύεται κοινώς ως η υλική (ή φυσική) μορφή του σημείου – είναι κάτι που μπορούμε να δούμε, να ακούσουμε, να αγγίξουμε, να μυρίσουμε ή να γευτούμε. Το σημαινόμενο, από την άλλη πλευρά, είναι μια νοητική κατασκευή – δεν είναι υλικό αντικείμενο.

26 Η σχέση μεταξύ σημαίνοντος και σημαινομένου αναφέρεται συνήθως ως σημασιοδότηση και αναπαρίσταται στο διάγραμμα του Saussure με ένα διπλό βέλος. Παρακάτω ένα γλωσσολογικό παράδειγμα Σημείο: η γραπτή λέξη 'δέντρο' Σημαίνον: Τα γράμματα 'δ-έ-ν-τ-ρ-ο' Σημαινόμενο: Η κατηγορία 'δέντρο‘

27 Με βάση τούς ορισμούς του Saussure, ο Barthes υποστηρίζει πως η σημασιοδότηση μπορεί να διαχωριστεί σε κατονομασία (denotation) και συμπαραδήλωση (connotation). Η κατονομασία είναι το περιγραφικό και κυριολεκτικό επίπεδο του νοήματος που μοιράζονται τα περισσότερα μέλη σε μια κουλτούρα. Από την άλλη, η συμπαραδήλωση είναι το νόημα που δημιουργείται με τη σύνδεση σημαινόντων με ευρύτερες πολιτιστικές σχέσεις, όπως είναι οι πίστεις, οι στάσεις, τα πλαίσια και οι ιδεολογίες ενός κοινωνικού σχηματισμού. π.χ. Μία διαφήμιση γαλλικού αρώματος με την Γαλλίδα ηθοποιό Catrine Deneuve μπορεί να απεικονίζει μια όμορφη γυναίκα (κατoνομασία), που παραπέμπει στην γαλλική κομψότητα (συμπαραδήλωση).

28 Εμπορευματοποίηση των ΜΜΕ Ο όρος «εμπορικός», όταν αποτελεί επιθετικό προσδιορισμό ορισμένων μορφών των επικοινωνιακών προϊόντων, προσδιορίζει το σχετικό «κυνήγι» του ανταγωνισμού των μεγάλων αγορών. Έχουν γραφτεί πολλά σχόλια σχετικά με τον κιτρινισμό (tabloidization) των εφημερίδων στον ανταγωνισμό τους για εξασφάλιση αναγνωστών.

29 Ο όρος «κιτρινισμός» προέρχεται από τις εφημερίδες μικρού σχήματος και λαϊκού περιεχομένου (ταμπλόιντ) που εκδόθηκαν σε ορισμένες χώρες, χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η εφημερίδα “Sun” στο Ηνωμένο Βασίλειο και “Bild” στη Γερμανία. Η παρόμοια πορεία δραματοποίησης στην τηλεόραση έχει οδηγήσει στην παραγωγή εκπομπών «ριάλιτι» ή «trash tv».

30 Κριτική της εμπορευματοποίησης των ΜΜΕ Χαμηλή πολιτιστική ποιότητα Εκμετάλλευση των πιο «αδύναμων καταναλωτών» Αλλοτριωμένες σχέσεις Χρησιμοθηρικές και υπολογιστικές σχέσεις Προπαγάνδα προς όφελος του καταναλωτισμού Μετατροπή του πολιτισμού και των κοινωνικών σχέσεων σε εμπορικά προϊόντα

31 Επικοινωνιακή τεχνολογία και πολιτισμός Οι καινοτομίες στην ιστορία της επικοινωνιακής τεχνολογίας αν και συχνά ήταν επαναστατικές όσον αφορά τις συνέπειές τους, στην πραγματικότητα δεν μπορούν να θεωρηθούν ότι αποτελούν αιτία συγκεκριμένων μεταβολών του κοινωνικού γίγνεσθαι. Οι καινοτομίες πάντα ξεκίνησαν και προσαρμόστηκαν σε κάποια περισσότερο επιτακτική κοινωνική ανάγκη.

32 Η άποψη του McLuhan για την πολιτιστική αλλαγή Ο ΜcLuhan επισήμανε ότι όλα τα ΜΜΕ αποτελούν «προεκτάσεις» του ανθρώπου, άρα και προεκτάσεις των αισθήσεών μας. Επίσης ο ΜcLuhan εστίασε την προσοχή του στις επιπτώσεις της μετάβασης από μία αμιγώς λεκτική σε αυτήν που βασίζεται στο γραπτό λόγο (περίπου γύρω στο 5000 π.Χ.)

33 Αξίζει να σημειωθεί ότι μεγάλο μέρος της πολιτισμικής μας εμπειρίας μέχρι πρόσφατα παρέμεινε κυρίως προφορικό. Ο McLuhan επικεντρώθηκε κυρίως στον τρόπο με τον οποίο βιώνουμε τον κόσμο και όχι στο τι βιώνουμε. Ο ΜcLuhan ορθά είδε τα διαφορετικά μέσα να συλλειτουργούν, ενώ προέβλεψε την πραγματοποίηση ενός «οικουμενικού χωριού», στο οποίο η πληροφόρηση και η εμπειρία θα ήταν απρόσκοπτα διαθέσιμες σε όλους για να τις μοιραστούν.

34 Ιδέες Επικοινωνιακούς θεσμούς που προσανατολίζονται Κοινωνία και πλαίσιο αναφοράς Νέες τεχνολογίες Εφαρμοσμένες σε παλιές χρήσεις Παλιές χρήσεις αλλάζουν Ένα μοντέλο τεχνολογίας και πολιτιστικής αλλαγής Συνεχιζόμενη διαδικασία τεχνολογικής και πολιτισμικής αλλαγής Νέες πολιτισμικές μορφές και νοήματα εμφανίζονται Νέες χρήσεις αναπτύσσουν

35 Πέντε τύποι τεχνολογικών προκαταλήψεων των ΜΜΕ Της αισθητικής εμπειρίας (λιγότερη ή περισσότερη φαντασία) Του περιεχομένου (περισσότερος ή λιγότερος ρεαλισμός) Της μορφής (μηνύματα κωδικοποιημένα ή αποκωδικοποιημένα) Του πλαισίου χρήσης (ιδιωτική ή δημόσια) Των σχέσεων αποστολέα-παραλήπτη (πομπού-δέκτη)

36 Η παγκοσμιοποίηση του πολιτισμού Μια από τις επιδράσεις των νέων τεχνολογιών της επικοινωνίας είναι η τάση προς τη διεθνοποίηση της μαζικής επικοινωνίας. Η κίνηση προς μια παγκόσμια κουλτούρα των ΜΜΕ έχει πολλά αίτια, με σημαντικότερο αυτό της αυξημένης δυνατότητας για μετάδοση ήχων και «κινούμενων» εικόνων με χαμηλό κόστος πέρα από τα σύνορα και σε όλο τον κόσμο. Υπερβαίνει επίσης τις αποστάσεις και τις οριοθετήσεις του χώρου και του χρόνου, ενώ συνδέεται με την άνοδο των παγκόσμιων επιχειρήσεων των ΜΜΕ, καθώς και των παγκόσμιων αγορών για τα προϊόντα των ΜΜΕ. Αυτές οι τελευταίες παρέχουν το οργανωτικό πλαίσιο και την κινητήρια δύναμη για την παγκοσμιοποίηση.

37 Αυτές οι αλλαγές δεν προέκυψαν ξαφνικά, ούτε η ιδέα μιας διεθνούς κουλτούρας αποτελεί μια καινοτομία. Αυτό που πιθανόν είναι καινούργιο είναι το αυξημένο επικοινωνιακό δυναμικό των εικόνων και της μουσικής. Οι σχετικές αλλαγές στη δομή της επικοινωνιακής βιομηχανίας και στη παγκόσμια ροή των ΜΜΕ έχουν μελετηθεί σε μεγάλο βαθμό. Το σύνηθες περιεχόμενο των διεθνών ΜΜΕ επιλέγεται λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη τη διεθνή αγορά, έστω και αν αρχικά το περιεχόμενο είχε σχεδιαστεί γα να καλύπτει τις ανάγκες μιας τοπικής αγοράς. Μια από τις επιδράσεις στα ΜΜΕ είναι η εμφάνιση συγκεκριμένων κατηγοριών πολιτιστικού περιεχομένου των ΜΜΕ.

38 Αυτό συνήθως έχει ως αποτέλεσμα την αποδυνάμωση της πολιτιστικής ιδιαιτερότητας. Εξαιτίας της επιρροής των ΗΠΑ στην οπτικοακουστική και στη μουσική παραγωγή, το διεθνές περιεχόμενο αρκετές φορές θεωρείται πολιτιστικά βορειοαμερικανικό, αν και υπάρχουν και άλλες χώρες που είναι μεγάλοι παραγωγοί και εξαγωγείς επικοινωνιακού περιεχομένου, που προσανατολίζονται σε άλλες περιοχές, όπως τα Μεξικό, η Ιαπωνία, η Αίγυπτος και η Ινδία.

39 Παρακάτω παρουσιάζονται οι σχέσεις μεταξύ των ΜΜΕ και της πολιτιστικής ταυτότητας ως προς τις δύο βασικές διαστάσεις, τον χώρο και τον χρόνο: Ο χρόνος επιλέχθηκε επειδή η αντοχή αποτελεί κεντρικό σημείο όλων των πολιτισμών, και ο βαθμός της αντοχής είναι μια δοκιμασία προβολής και σημασίας. Στο πλαίσιο αυτό, η δυνατότητα των ΜΜΕ να εκτείνονται στον χώρο είναι παράλληλα το πιο σημαντικό κριτήριο των τάσεων της διεθνοποίησης. Τα κανάλια των ΜΜΕ και το περιεχόμενό τους μπορούν να κυμαίνονται από εντελώς τοπικά έως και παγκόσμια. Τα ΜΜΕ και η Πολιτιστική ταυτότητα

40 Σχετικά με τον χώρο, διαφορετικοί τύπο των ΜΜΕ μπορούν να έχουν διαφορετικού είδους αντίκτυπο στην αποδυνάμωση και στην ανθεκτικότητα ή άνθιση της πολιτιστικής ταυτότητας και εμπειρίας. Γενικά, τα τοπικά, εθνικά και πιο προσωπικά ΜΜΕ βοηθούν την υποστήριξη ανθεκτικών ταυτοτήτων, καθώς και στην πολιτιστική αυτονομία, ενώ το περιεχόμενο των διεθνών ΜΜΕ έχει μεγαλύτερο αντίκτυπο σε επιφανειακά και βραχυπρόθεσμα πολιτιστικά φαινόμενα, όπως η μόδα, το στυλ και οι προτιμήσεις.

41 ΧΡΟΝΟΣ Μακροπρόθεσμα ΧΩΡΟΣ Βράχυπρόθεσμα -Πολιτιστικές ταυτότητες του έθνους, της γλώσσας κ.λ.π. -Πολιτιστική ολοκλήρωση Πολιτιστική αμφισβήτηση Παγκόσμια κουλτούρα των ΜΜΕ Μόδα, στυλ κ.λ.π. Υβριδικές μορφές ΜΜΕ Κοντά (τοπικά μέσα) Μακριά (διεθνές περιεχόμενο των ΜΜΕ)

42 Νεωτερικότητα Η νεωτερικότητα ορίσθηκε απ’ τους περισσότερους μελετητές σαν την μεταβατική περίοδο που βασίστηκε ιδεολογικά στις αρχές του Διαφωτισμού και του ορθολογισμού (και γι’ αυτό ο όρος αφορά κυρίως στις νεώτερες δυτικές κοινωνίες), δηλαδή στην πίστη της ανθρώπινης αυτοτέλειας, προόδου κι ευημερίας πέρα από μεταφυσικές αφοσιώσεις, στην προσδοκία της ανθρώπινης ανέλιξης εδραιωμένης πάνω στις επιστημονικές και τεχνολογικές προόδους.

43 Μετανεωτερικότητα Ακριβώς πάνω στην εγγενή αναστοχαστικότητα της νεωτερικότητας, εμφανίστηκε, κατά το τέλος του 20ου αιώνα, το κίνημα της μετανεωτερικότητας (ή μεταμοντερνισμού), αρχικά ως ένα καλλιτεχνικό ρεύμα, το οποίο στη συνέχεια μετεξελίχθηκε σε κοινωνικά και πολιτικά κινήματα που αμφισβήτησαν τις, μεγάλες και ολιστικές, πολιτικές και κοινωνικές θεωρίες της νεωτερικότητας και εστίασαν σε ζητήματα επί μέρους τρόπων ζωής και ταυτοτήτων. Η βασική διαφοροποίηση ανάμεσα στην νεωτερικότητα και την μετανεωτερικότητα αφορά κυρίως στον αναστοχασμό πάνω στις μεγάλες και ολιστικές κοινωνικές και πολιτικές νεωτερικές θεωρίες.

44 Μοντερνισμός Εννοιολογικά, η νεωτερικότητα συνδέεται με τον μοντερνισμό. Πιο συγκεκριμένα, ο όρος περιγράφει το μοντερνιστικό ρεύμα μαζί με τις πολιτιστικές τάσεις και το σύνολο των πολιτιστικών κινημάτων που εμφανίστηκαν μαζί με τις συνταρακτικές αλλαγές στην Δυτική κοινωνία στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα. Το μοντερνιστικό ρεύμα εμπεριέχεται σε αυτό της νεωτερικότητας, αλλά αφορά στην πρωτοτυπία της τέχνης.

45 Μεταμοντερνισμός Με κύρια επιρροή την απογοήτευση που επακολούθησε του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ο Μεταμοντερνισμός τείνει να αναφέρεται σε μία πολιτισμική, πνευματική και δημιουργική κατάσταση, η οποία χαρακτηρίζεται από έλλειψη ιεραρχίας και οργανωμένης δομής. Ο ορθολογισμός που μέχρι τώρα ιεραρχούσε τη σκέψη εγκαταλείπεται, προκειμένου να απελευθερωθούν οι άνθρωποι από την καθεστηκυία τάξη.

46 ΜΜΕ και μεταμοντέρνος πολιτισμός Η μετανεωτερικότητα έχει σαγηνεύσει πολλούς μελετητές της κοινωνίας και του πολιτισμού. Παρά την ευρεία απήχησή της, αποτελεί μια σύνθετη έννοια, εμπλέκοντας αρκετές ιδέες που είναι σημαντικές για τα ΜΜΕ. Στη πολιτική της διάσταση, συνδέεται με την άποψη ότι το «πρόταγμα- δηλ. αυτό που βρισκόταν σε κύρια/πρωτεύουσα θέση- του Διαφωτισμού» έχει φτάσει στο ιστορικό του τέλος, ιδίως με το να δίνει έμφαση στην υλιστική ανάπτυξη, την ισότητα, την οικονομική και κοινωνική λογική, αλλά και στη χρήση της γραφειοκρατίας για την επίτευξη των κοινωνικών στόχων.

47 Η θεώρηση της μετανεωτερικότητας αμφισβητεί την παραδοσιακή αντίληψη του πολιτισμού ως κάτι σταθερό, δομημένο και ιεραρχικό. Έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την άποψη των δομημένων προτύπων και κανόνων στη τέχνη και στην κουλτούρα. Προτιμά μεταβλητούς τύπους κουλτούρας, που είναι στιγμιαίοι, επιφανειακοί, γενικά σχετικοί με το συναίσθημα παρά με τη λογική.

48 Η κουλτούρα των ΜΜΕ έχει το πλεονέκτημα ότι προσελκύει πολλές λογικές, και ότι συνδέεται με το καινούριο και το παροδικό. Πολλά στοιχεία της εμπορικής λαϊκής κουλτούρας των ΜΜΕ αντανακλούν στοιχεία της μεταμοντέρνας κουλτούρας. π.χ. τα μουσικά βίντεο κλιπ στην τηλεόραση χαρακτηρίστηκαν ως η πρώτη μεταμοντέρνα τηλεοπτική εκδήλωση.

49 Η μετανεωτερικότητα συμβολίζει μιαν απομάκρυνση από την πολιτική ιδεολογία, την απώλεια της εμπιστοσύνης στη λογική και στην επιστήμη. Σύμφωνα με τον Lyotard, η πολιτιστική αισθητική της μετανεωτερικότητας απορρίπτει τον σεβασμό στην παράδοση και αναζητά τον νεωτερισμό, την καινοτομία, τη στιγμιαία απόλαυση.

50 Το έργο του Μπωντριγιάρ (Baudrilliard) για τα ομοιώματα (simulacra) οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η διαφορά ανάμεσα στην εικόνα και στη πραγματικότητα δεν έχει πια σημασία, βοηθώντας έτσι να κατανοήσουμε την ουσία του μεταμοντέρνου πολιτισμού. Τα ΜΜΕ προσφέρουν ατέλειωτες εικόνες μιας ψευδο- πραγματικότητας, που αποτελεί υποκατάστατο της εμπειρίας και γίνεται ολοένα και πιο δύσκολο στους ανθρώπους να τη διακρίνουν από την ίδια την πραγματικότητα.

51 Οι σημειώσεις βασίζονται στο βιβλίο του Ντ. Μακκουεϊλ «Η θεωρία της Μαζικής Επικοινωνίας για τον 21ο αιώνα», (2003), εκδόσεις Καστανιώτη.