1 Σύγχρονη γλωσσολογία 20 ου αιώνα Διαφοροποιείται εν μέρει σημαντικά από την ιστορική-συγκριτική του 19ου αιώνα (παρότι εξακολουθεί να υιοθετεί άλλες.

Παρουσίαση με θέμα: "1 Σύγχρονη γλωσσολογία 20 ου αιώνα Διαφοροποιείται εν μέρει σημαντικά από την ιστορική-συγκριτική του 19ου αιώνα (παρότι εξακολουθεί να υιοθετεί άλλες."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 1 Σύγχρονη γλωσσολογία 20 ου αιώνα Διαφοροποιείται εν μέρει σημαντικά από την ιστορική-συγκριτική του 19ου αιώνα (παρότι εξακολουθεί να υιοθετεί άλλες αρχές της: Διαφοροποιείται εν μέρει σημαντικά από την ιστορική-συγκριτική του 19ου αιώνα (παρότι εξακολουθεί να υιοθετεί άλλες αρχές της: Παραμερίζει τη συνεχή αλλαγή και τις ποικίλες διαφοροποιήσεις των γλωσσών. Παραμερίζει τη συνεχή αλλαγή και τις ποικίλες διαφοροποιήσεις των γλωσσών. Εμφανίζει τη γλώσσα ως αντικείμενο στατικό και ομοιόμορφο. Εμφανίζει τη γλώσσα ως αντικείμενο στατικό και ομοιόμορφο. Απόπειρα (όπως όλες οι επιστήμες) να ορίσει αυστηρά ένα αντικείμενο για να το περιγράψει στη συνέχεια Απόπειρα (όπως όλες οι επιστήμες) να ορίσει αυστηρά ένα αντικείμενο για να το περιγράψει στη συνέχεια

2 2 F. de Saussure (Ελβετός γλωσσολόγος) Μαθήματα γενικής γλωσσολογίας (1916) ( σημειώσεις από μαθητές του τρία χρόνια μετά το θάνατό του) Βιβλίο ιστορικής σημασίας όχι μόνο για γλωσσολογία αλλά μεγάλη επίδραση στις ανθρωπιστικές-κοινωνικές επιστήμες γενικότερα

3 3 Σύγχρονη γλωσσολογία δομισμός/στρουκτουραλισμός -Saussure (1916) ΛΟΓΟΣ: Ικανότητα/δραστηριότητα γλωσσικής επικοινωνίας ΓΛΩΣΣΑ: Συμβάσεις μιας γλωσσικής κοινότητας για επικοινωνία ΟΜΙΛΙΑ Τα λόγια κάθε ομιλητή μια συγκεκριμένη στιγμή με βάση συμβάσεις γλώσσας:

4 4 Γλώσσα (Συμβάσεις συνεννόησης) Κοινωνικό φαινόμενο: πώς έχουν συναινέσει (ασυνείδητα) οι συνομιλητές ότι μπορούν να συνεννοηθούν. ( π.χ. το ίδιο αντικείμενο στα ελληνικά τραπέζι και στα αγγλικά table, άρθρα στα ελληνικά αλλά όχι στα ρώσικα) Κοινωνικό φαινόμενο: πώς έχουν συναινέσει (ασυνείδητα) οι συνομιλητές ότι μπορούν να συνεννοηθούν. ( π.χ. το ίδιο αντικείμενο στα ελληνικά τραπέζι και στα αγγλικά table, άρθρα στα ελληνικά αλλά όχι στα ρώσικα) Συμβάσεις ή κανόνες συνεννόησης (π.χ. ποια φωνήματα, ποιες λέξεις, ποια σύνταξη) Συμβάσεις ή κανόνες συνεννόησης (π.χ. ποια φωνήματα, ποιες λέξεις, ποια σύνταξη) Εγγεγραμμένη στο νου των ομιλητών ασυνείδητα κυρίως και πανομοιότυπα (δηλ. ασυνείδητα όλοι – παιδιά και αγράμματοι μεταξύ άλλων – κατέχουν κανόνες συνεννόησης) Εγγεγραμμένη στο νου των ομιλητών ασυνείδητα κυρίως και πανομοιότυπα (δηλ. ασυνείδητα όλοι – παιδιά και αγράμματοι μεταξύ άλλων – κατέχουν κανόνες συνεννόησης) Συνειδητή μόνο εν μέρει, π.χ. όταν καταγράφεται σε λεξικά, γραμματικές και γενικότερα γλωσσολογικές μελέτες. Συνειδητή μόνο εν μέρει, π.χ. όταν καταγράφεται σε λεξικά, γραμματικές και γενικότερα γλωσσολογικές μελέτες.

5 5 Ομιλία (Χρήση γλώσσας) Χειροπιαστά λόγια. Μπορούν πάντα να ηχογραφηθούν ή να γραφτούν (π.χ. όλες οι προτάσεις που λέγονται σήμερα από ελληνόφωνα άτομα) Χειροπιαστά λόγια. Μπορούν πάντα να ηχογραφηθούν ή να γραφτούν (π.χ. όλες οι προτάσεις που λέγονται σήμερα από ελληνόφωνα άτομα) Ατομικό φαινόμενο (απόφαση ομιλούντος για το τι ακριβώς θα πει/εκφράσει) Ατομικό φαινόμενο (απόφαση ομιλούντος για το τι ακριβώς θα πει/εκφράσει) Δραστηριότητα που εκτυλίσσεται στο χρόνο (αναγκαστικά κάτι λέγεται νωρίτερα από κάτι άλλο). (Στη γραφή βέβαια εκτυλίσσεται γραμμικά στο χώρο) Δραστηριότητα που εκτυλίσσεται στο χρόνο (αναγκαστικά κάτι λέγεται νωρίτερα από κάτι άλλο). (Στη γραφή βέβαια εκτυλίσσεται γραμμικά στο χώρο) Προϊόν της γλώσσας, δηλ. εφαρμογή των συμβάσεών της για να δημιουργηθούν νέες λέξεις, προτάσεις, κείμενα Προϊόν της γλώσσας, δηλ. εφαρμογή των συμβάσεών της για να δημιουργηθούν νέες λέξεις, προτάσεις, κείμενα

6 6 ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ γλωσσολογίας επιλογή ορισμένων φαινομένων γλωσσικής επικοινωνίας από ορισμένες μόνο σκοπιές όπως όλες οι επιστήμες 1. Γλώσσα έναντι ομιλίας 2. Γλώσσα ως φαινόμενο αυτόνομο από άλλα (αντικείμενο εσωτερικής γλωσσολογίας ή θεωρητικής). Σχέση γλώσσας-νόησης-κοινωνίας-ιστορίας κλπ. ενδιαφέρουσα μεν αλλά εναποτίθεται στο μέλλον, αφού έχει πρώτα περιγραφεί η γλώσσα ανεξάρτητα από άλλα φαινόμενα. Σχέση γλώσσας-νόησης-κοινωνίας-ιστορίας κλπ. ενδιαφέρουσα μεν αλλά εναποτίθεται στο μέλλον, αφού έχει πρώτα περιγραφεί η γλώσσα ανεξάρτητα από άλλα φαινόμενα. Η σχέση αυτή αντικείμενο εξωτερικής γλωσσολογίας (τα σημερινά διεπιστημονικά πεδία όπως η κοινωνιογλωσσολογία και η ψυχογλωσσολογία) Η σχέση αυτή αντικείμενο εξωτερικής γλωσσολογίας (τα σημερινά διεπιστημονικά πεδία όπως η κοινωνιογλωσσολογία και η ψυχογλωσσολογία)

7 7 ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΓΛΩΣΣΑΣ 3 βασικές αρχές γλωσσολογίας: 1. Περιγραφική και όχι ρυθμιστική επιστήμη: Η γλωσσολογία περιγράφει τη γλωσσική συμπεριφορά, ειδικότερα τις συμβάσεις συνεννόησης που καθιστούν δυνατή την καθημερινή γλωσσική επικοινωνία. Οποτεδήποτε υπάρχει συνεννόηση, υπάρχει γλώσσα. Αντικείμενο γλωσσολογίας να περιγράψει αναλυτικά τις συμβάσεις συνεννόησης. Η γλωσσολογία περιγράφει τη γλωσσική συμπεριφορά, ειδικότερα τις συμβάσεις συνεννόησης που καθιστούν δυνατή την καθημερινή γλωσσική επικοινωνία. Οποτεδήποτε υπάρχει συνεννόηση, υπάρχει γλώσσα. Αντικείμενο γλωσσολογίας να περιγράψει αναλυτικά τις συμβάσεις συνεννόησης. Δεν ρυθμίζει τη γλωσσική συμπεριφορά ή ομιλία/γραφή (όπως οι παραδοσιακές γραμματικές και οι οδηγίες φιλολόγων) (σε αντίθεση με καθημερινές εντυπώσεις για το ρόλο των γλωσσολόγων). Δηλ. η γλωσσολογία δεν θεωρεί έναν τρόπο ομιλίας/συνεννόησης (ή μια γλώσσα) σωστότερο ή ανώτερο άλλων. Υποδεικνύει αντιθέτως ότι η αντίληψη περί σωστής γλώσσας είναι μια προκατάληψη. Δεν ρυθμίζει τη γλωσσική συμπεριφορά ή ομιλία/γραφή (όπως οι παραδοσιακές γραμματικές και οι οδηγίες φιλολόγων) (σε αντίθεση με καθημερινές εντυπώσεις για το ρόλο των γλωσσολόγων). Δηλ. η γλωσσολογία δεν θεωρεί έναν τρόπο ομιλίας/συνεννόησης (ή μια γλώσσα) σωστότερο ή ανώτερο άλλων. Υποδεικνύει αντιθέτως ότι η αντίληψη περί σωστής γλώσσας είναι μια προκατάληψη.

8 2. Συγχρονική και όχι διαχρονική περιγραφή Η γλώσσα στη συγχρονία όχι στη διαχρονία: δηλαδή σαν ακινητοποιημένη παρά την αέναη αλλαγή της σε μια συγκεκριμένη ιστορική στιγμή π.χ. τα ελληνικά σήμερα μόνο όχι τα αρχαία ή μεσαιωνικά γιατί οι συμβάσεις τους σε παλαιότερες μορφές διαφέρουν (π.χ. έχει αλλάξει δραστικά η σύνταξη και η προφορά από την αττική διάλεκτο της Αρχαίας Αθήνας, νέες λέξεις όπως ευελφάλεια και οικογένεια έχουν προστεθεί)

9 3. Προτεραιότητα προφορικού λόγου (έναντι γραφής) (έναντι της φιλολογίας που μελετά νεκρές γραπτές γλώσσες όπως η λατινική) γιατί Οι γλώσσες είναι πρωτίστως προφορικές, δηλ. τα παιδιά πρώτα μιλούν και αργότερα γράφουν τα παιδιά πρώτα μιλούν και αργότερα γράφουν οι περισσότερες γλώσσες δεν έχουν πάρει γραπτή μορφή και οι ομιλητές δεν εκπαιδεύονται πάντα στη γραφή γλωσσών. οι περισσότερες γλώσσες δεν έχουν πάρει γραπτή μορφή και οι ομιλητές δεν εκπαιδεύονται πάντα στη γραφή γλωσσών.

10 10 Δείγμα φυσικής συνομιλίας Από το αρχείο προφορικού λόγου του Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη Μεγάλη διαφορά από γραπτό λόγο 1 Ά: [savatoki]rjako δen [ tetjo. ] 2 Έ: → [orea. >pote] θelete na pame 3 → sta tzaba oli mazi?< 4 M: [Εγo peδja - Δeftera Τriti] Τetarti exume maθima 2 Δ: [Άma] : : isastan tora triti likiou ti ua kanate? 3 ce >sceftosastan to melon sas? sceftosastan to melon sas?< 5 Μ: Se pjo epipedo beno? ((γελά[….………...))]

11 11 EMBAΘΥΝΣΗ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ κρίσιμα πρώτα βήματα της γλωσσολογίας 1. Ποια είναι η β ασική μονάδα της γλώσσας; δηλαδή η βασική μονάδα των συμβάσεων συνεννόησης; = Το σημείο (ή γλωσσικό σύμβολο) (κατεξοχήν παράδειγμα η λέξη) 2. Η γλώσσα ως σύστημα σημείων 3. Επίπεδα περιγραφής του συστήματος σημείων δηλ. πιο αναλυτική περιγραφή όψεων της γλώσσας

12 12 Σημείο (γλωσσικό σύμβολο) (κατεξοχήν παράδειγμα οι λέξεις) Δύο αδιαίρετες όψεις του σημείου: Δύο αδιαίρετες όψεις του σημείου: Σημαίνον (ακουστική εικόνα, έκφραση, ήχος) -------------------------------- -------------------------------- Σημαινόμενο (ιδέα, περιεχόμενο, νόημα, έννοια) Σημαινόμενο (ιδέα, περιεχόμενο, νόημα, έννοια) Bασική αρχή: Αυθαιρεσία του σημείου: δηλ. σχέση σημαίνοντος / σημαινόμενου τυχαία, απλώς μια κοινωνική σύμβαση (π.χ. κουτί, box …) Εξαίρεση η ονοματοποιία (π.χ. Πολύ λίγες λέξεις όπως κούκος, μπουμπουνίζει, παφλάζει)

13 13 Σύστημα σημείων Η γλώσσα συνιστά σύστημα αλληλοεξαρτώμενων σημείων και όχι απλό άθροισμά τους πιο συγκεκριμένα: Ένα σημείο ορίζεται με βάση άλλα σημεία (τις διαφορές και ομοιότητές τους) και όχι με βάση το σε τι αναφέρεται στον κόσμο π.χ. η λέξη «παπούτσι» με βάση το πώς διαφέρει από και μοιάζει με άλλες λέξεις όπως «κάλτσα», «πέδιλο», «μπότα», «παντόφλα» και όχι με βάση την αναφορά της σε πράγματα που βάζουμε στα πόδια μας. Δεν μπορούμε να την ορίσουμε χωρίς λόγια, δείχνοντας απλώς σε τί αναφέρεται. η λέξη «παπούτσι» με βάση το πώς διαφέρει από και μοιάζει με άλλες λέξεις όπως «κάλτσα», «πέδιλο», «μπότα», «παντόφλα» και όχι με βάση την αναφορά της σε πράγματα που βάζουμε στα πόδια μας. Δεν μπορούμε να την ορίσουμε χωρίς λόγια, δείχνοντας απλώς σε τί αναφέρεται.

14 14 Στη συνέχεια ποικίλοι τρόποι περιγραφής συστήματος σημείων π.χ. σχέσεις μεταξύ σημείων  Συνταγματικές σχέσεις: πώς συνδυάζονται με άλλες, π.χ. το αγόρι παίζει το αγόρι παίζει το αγόρι έκλαψε γοερά το αγόρι έκλαψε γοερά το αγόρι έφυγε το αγόρι έφυγε Παραδειγματικές σχέσεις: πώς αντικαθίστανται από άλλες, π.χ. Παραδειγματικές σχέσεις: πώς αντικαθίστανται από άλλες, π.χ. το κορίτσι παίζει το κορίτσι παίζει το παιδί παίζει το παιδί παίζει η γάτα παίζει η γάτα παίζει

15 15 Διπλή άρθρωση: θεμελιακή ιδιομορφία ανθρώπινης γλώσσας Όχι απλές συσχετίσεις ήχων-εννοιών Όχι απλές συσχετίσεις ήχων-εννοιών (όπως στα ιερογλυφικά συστήματα γραφής). (όπως στα ιερογλυφικά συστήματα γραφής). Αντιθέτως, απεριόριστος αριθμός προτάσεων με περιορισμένο αριθμό μέσων Αντιθέτως, απεριόριστος αριθμός προτάσεων με περιορισμένο αριθμό μέσων (όπως στα αλφαβητικά συστήματα γραφής) (όπως στα αλφαβητικά συστήματα γραφής) Λόγω διπλής άρθρωσης: δηλ. οργάνωσης σε δύο επίπεδα: Λόγω διπλής άρθρωσης: δηλ. οργάνωσης σε δύο επίπεδα: α) στοιχεία χωρίς νόημα (φωνήματα, π.χ. κ, α, ψ) β) στοιχεία με νόημα (λέξεις, προτάσεις….π.χ. φέρε το ψάρι ) β) στοιχεία με νόημα (λέξεις, προτάσεις….π.χ. φέρε το ψάρι )

16 16 Στρωματοποίηση γλώσσας γιατί; Γλώσσα: ένα φυσικό σύστημα ανακύκλωσης δηλ. αξιοποιεί λίγα μέσα για απεριόριστο αριθμό νοημάτων όπως τα αλφάβητα, λίγα τμήματα ήχου (φθόγγοι ή φωνήματα) συνδυάζονται ποικιλοτρόπως για άπειρο αριθμό προτάσεων (ή σκέψεων)

17 17 Στρωματοποίηση γλώσσας  Τα φωνήματα δεν έχουν από μόνα τους νόημα (πέρα από εξαιρέσεις όπως επιφωνήματα α!, ε!)  Νόημα παράγεται μόνο από: α) συνδυασμούς φωνημάτων σε λέξεις (παρά) β) συνδυασμούς συνθετικών σε λέξεις (παρακάλεσα) γ) συνδυασμούς λέξεων σε προτάσεις (τον (παρακάλεσα να φύγει)

18 18 Επίπεδα ανάλυσης της γλώσσας Σημαίνον: (μέσα νοηματοδότησης) φωνολογία μορφολογία (κυρίως γραμματικές κλίσεις) σύνταξη Σημαινόμενο: (νόημα) σημασιολογία (μεταξύ άλλων το λεξιλόγιο)

19 19 Φωνολογία παράδειγμα των ιδιομορφιών της γλώσσας Φωνητική: Ανάλυση γλωσσικών ήχων από τη σκοπιά της φυσικής, πώς μοιάζουν και διαφέρουν, ανεξάρτητα από τη χρήση τους σε μια γλώσσα Φωνολογία: Ανάλυση γλωσσικών ήχων από τη σκοπιά του πώς χρησιμοποιούνται σε κάθε γλώσσα. Χρήση των ήχων με τον ιδιαίτερο σε κάθε γλώσσα τρόπο και όχι με βάση τις αντικειμενικές τους διαφορές και ομοιότητες. Κάθε γλώσσα λαμβάνει υπόψη ορισμένες μόνο ηχητικές διαφορές και παραγνωρίζει άλλες. Ανάλυση γλωσσικών ήχων από τη σκοπιά του πώς χρησιμοποιούνται σε κάθε γλώσσα. Χρήση των ήχων με τον ιδιαίτερο σε κάθε γλώσσα τρόπο και όχι με βάση τις αντικειμενικές τους διαφορές και ομοιότητες. Κάθε γλώσσα λαμβάνει υπόψη ορισμένες μόνο ηχητικές διαφορές και παραγνωρίζει άλλες.

20 20 διαφορές φωνητικής-φωνολογίας Μια φωνητική (δηλ. ηχητική) διαφορά καθίσταται φωνολογική (δηλ. γλωσσική) μόνο αν χρησιμεύει στη διαφοροποίηση λέξεων Όταν όχι, δεν την «ακούνε» συνήθως οι ομιλητές της, π.χ. /vazo/ - /bazo/σημαντική στα ελληνικά (βάζο-μπάζο) αλλά όχι στα ισπανικά ή στα αρχαία ελληνικά /vazo/ - /bazo/σημαντική στα ελληνικά (βάζο-μπάζο) αλλά όχι στα ισπανικά ή στα αρχαία ελληνικά  /Τed/ - /Τent/ /Τend/ -σημαντική στα αγγλικά αλλά όχι στα ελληνικά (η λέξη τέντα παραμένει ίδια είτε προφέρεται ως /tenda/ ή /teda/.

21 21Φωνολογία Ελάχιστη μονάδα/τεμάχιο: το φώνημα (π.χ. κ, μ, α) Μετρούν μόνο διαφοροποιήσεις ήχου που καταλήγουν σε άλλη λέξη π.χ. ελληνικά /miθοs/ - / liθοs Ελάχιστη μονάδα/τεμάχιο: το φώνημα (π.χ. κ, μ, α) Μετρούν μόνο διαφοροποιήσεις ήχου που καταλήγουν σε άλλη λέξη π.χ. ελληνικά /miθοs/ - / liθοs όχι όμως /likos/ - /ljikos/ όχι όμως /likos/ - /ljikos/ Συνδυασμοί φωνημάτων: ορισμένοι μόνο επιτρέπονται σε κάθε γλώσσα (π.χ. στα ελληνικά όχι /nkama/ αλλά ναι /skama/ (Φωνοτακτικοί κανόνες) Συνδυασμοί φωνημάτων: ορισμένοι μόνο επιτρέπονται σε κάθε γλώσσα (π.χ. στα ελληνικά όχι /nkama/ αλλά ναι /skama/ (Φωνοτακτικοί κανόνες) Yπερτεμαχιακά στοιχεία: (προσωδία/μελωδία/μουσικότητα), π.χ. Yπερτεμαχιακά στοιχεία: (προσωδία/μελωδία/μουσικότητα), π.χ. δυναμικός τόνος λέξεων: δυναμικός τόνος λέξεων: π..χ /mίlo/-/milό/ (μήλο-μιλώ) π..χ /mίlo/-/milό/ (μήλο-μιλώ) επιτονισμός πρότασης επιτονισμός πρότασης π.χ. /vrexi/ - /vrexi?/ π.χ. /vrexi/ - /vrexi?/

22 22 Φώνημα 1. Μονάδες ήχου που διαπλέκονται και δεν είναι διακριτές ακουστικά (σε αντίθεση με την αλφαβητική γραφή σήμερα όπου τα φωνήματα ξεχωρίζονται καθώς αναπαρίστανται με ξεχωριστά γράμματα). 2. Όχι ένας συγκεκριμένος ήχος αλλά μια κατηγορία ήχων, δηλ. μια αφηρημένη μονάδα ήχου που προφέρεται με τεράστιο αριθμό παραλλαγών σε μια γλώσσα. π.χ. ελληνικό /k/ π.χ. ελληνικό /k/  πολλές διαφορετικές προφορές (αλλόφωνα) όπως /kilo/ = κιλό (ουρανικός φθόγγος) /kilo/ = κιλό (ουρανικός φθόγγος) /kalo/ = καλό (άφωνος υπερωϊκός φθόγγος) /kalo/ = καλό (άφωνος υπερωϊκός φθόγγος) /to galo/ = τον καλώ (ηχηρός υπερωϊκός φθόγγος) /to galo/ = τον καλώ (ηχηρός υπερωϊκός φθόγγος)  σύμπτωση ήχων με άλλα φωνήματα /gero/ =τον καιρό, ίδια προφορά με /g/ γκ /gero/ =τον καιρό, ίδια προφορά με /g/ γκ

23 Στην επόμενη διαφάνεια βλέπουμε τη μετατροπή του ήχου σε φασματογραφήματα (δηλαδή σκιές) με τη βοήθεια της φυσικής. Είναι αδύνατον να ξεχωρίσουμε φωνήματα στο συνεχόμενο ήχο, ακόμη και λέξεις Το φασματογράφημα αντιπροσωπεύει την αγγλική έκφραση “to stand against”

24 24

25 25 Μορφολογία γραμματικές κλίσεις Εσωτερική δομή των λέξεων: επιμέρους συνθετικά, τα μορφήματα π.χ. φεύγ-ω, παρα-τηρητ-ής Μόρφημα = μονάδα νοήματος μικρότερη της λέξης Λεξικά (π.χ. ξύλ-ο, δηλ. η ρίζα μιας λέξης) Λεξικά (π.χ. ξύλ-ο, δηλ. η ρίζα μιας λέξης) Γραμματικά (π.χ. παιδ-ί, παιδ-ιά, παιδ-ιών) έχουν ευρύτατη χρήση σε πολλές λέξεις (επαναλαμβάνονται) και πιο αφηρημένο νόημα. Γραμματικά (π.χ. παιδ-ί, παιδ-ιά, παιδ-ιών) έχουν ευρύτατη χρήση σε πολλές λέξεις (επαναλαμβάνονται) και πιο αφηρημένο νόημα.

26 26 Το γραμματικό μόρφημα είναι επίσης μια αφηρημένη κατηγορία (όπως το φώνημα) Μπορεί να πραγματωθεί ποικιλοτρόπως: Μόρφημα: π.χ. πρώτο πρόσωπο ως υποκείμενο ρήματος (γενική αφηρημένη έννοια) Μόρφημα: π.χ. πρώτο πρόσωπο ως υποκείμενο ρήματος (γενική αφηρημένη έννοια) Μορφές: οι πραγματώσεις του μορφήματος Μορφές: οι πραγματώσεις του μορφήματος γράφ-ω, έγραψ-α, γράφ-αμε, γράφτ-ηκα, γράφ-ομαι, γραφ-όμασταν, γραφτ-ώ Αλλόμορφα: εναλλακτικές μορφές Αλλόμορφα: εναλλακτικές μορφές π.χ. αγαπ-άγαμε/αγαπ-ούσαμε, αγαπ-ιόντουσαν, αγαπ-ιόσαντε, αγαπ-ιόσανταν αγαπ-ιόντουσαν, αγαπ-ιόσαντε, αγαπ-ιόσανταν

27 27 Μορφήματα Διαγλωσσικές διαφορές: Είδη μορφημάτων: π.χ. τα ελληνικά δεν έχουν γένος στα ρήματα όπως τα εβραϊκά ή αποδεικτικότητα όπως τα τουρκικά (όπου δύο αόριστοι ανάλογα με το αν έχεις δει ένα γεγονός ή το άκουσες/διάβασες απλώς), τα κινέζικα δεν έχουν χρόνο, η φιλανδική 14 πτώσεις ουσιαστικών ενώ η ελληνική 2-3 κλπ. Είδη μορφημάτων: π.χ. τα ελληνικά δεν έχουν γένος στα ρήματα όπως τα εβραϊκά ή αποδεικτικότητα όπως τα τουρκικά (όπου δύο αόριστοι ανάλογα με το αν έχεις δει ένα γεγονός ή το άκουσες/διάβασες απλώς), τα κινέζικα δεν έχουν χρόνο, η φιλανδική 14 πτώσεις ουσιαστικών ενώ η ελληνική 2-3 κλπ. Συνδυασμοί μορφημάτων: π.χ. άρθρα πάντα ελεύθερα στα ελληνικά (δηλ. ανεξάρτητες λέξεις) αλλά δεσμευμένα στα βουλγαρικά (δηλ. καταλήξεις ουσιαστικών) Συνδυασμοί μορφημάτων: π.χ. άρθρα πάντα ελεύθερα στα ελληνικά (δηλ. ανεξάρτητες λέξεις) αλλά δεσμευμένα στα βουλγαρικά (δηλ. καταλήξεις ουσιαστικών)

28 28Σύνταξη  Ελάχιστη μονάδα η λέξη και μέγιστη η πρόταση  Συνδυασμοί λέξεων βασίζονται σε κατηγορίες λέξεων (συντακτικές που αντιστοιχούν πιο απλά σε μέρη του λόγου)  Συντακτική κατηγορία: αφηρημένη κατηγοριοποίηση εκτενούς αριθμού λέξεων (π.χ. επίθετο, πρόθεση, ουσιαστικό….). Δύσκολος ο ορισμός της, γιατί τεράστιος αριθμός λέξεων πρέπει να κατηγοριοποιηθεί σε λίγα είδη.

29 29 Οι λέξεις ομαδοποιούνται σε φράσεις Σύνολα λέξεων που αναφέρονται σε πράγματα (συγκεκριμένα και αφηρημένα) (ονοματικές φράσεις) σε πράγματα (συγκεκριμένα και αφηρημένα) (ονοματικές φράσεις) ή καταστάσεις/γεγονότα (ρηματικές φράσεις) Οι φράσεις μετακινούνται μέσα στην πρόταση ως ενιαίες μονάδες π.χ. π.χ. η ονοματική φράση: η κόρη της Ελένης μετακινείται ολόκληρη μέσα στην πρόταση και δεν μπορεί να σπαστεί και δεν μπορεί να σπαστεί -η κόρη της Ελένης παντρεύτηκε -η κόρη της Ελένης παντρεύτηκε -παντρεύτηκε η κόρη της Ελένης -παντρεύτηκε η κόρη της Ελένης -της Ελένης η κόρη παντρεύτηκε όχι όμως: η κόρη παντρεύτηκε της Ελένης όχι όμως: η κόρη παντρεύτηκε της Ελένης

30 30Σημασιολογία Λέξη (τρεις έννοιες) γιατί δύσκολος ο ορισμός της συνδυασμός φωνημάτων ή και μορφημάτων  Λέξημα: η σημασία της λέξης, π.χ. αγαπάω. Εντοπίζεται στη ρίζα λέξεων που κλίνονται. (Συμπίπτει με την έννοια της λέξης στην καθημερινή ζωή και στα λεξικά).  Φωνολογική λέξη: η ηχητική της μορφή. (π.χ. η φωνολογική λέξη /pira/ = στα ελληνικά δύο τουλάχιστον λεξήματα πείρα και πήρα.  Γραμματική λέξη: οι γραμματικές παραλλαγές του ίδιου λεξήματος π.χ. αγαπούσα, αγαπάω, αγαπήσαμε….

31 31 Σημασιολογία λέξεων και προτάσεων ΛΕΞΗ: προβλήματα ορισμού της τρεις όροι απαραίτητοι: αναφορά, υποδήλωση, σημασία Αναφορά: το συγκεκριμένο φαινόμενο στο οποίο παραπέμπει η λέξη (π.χ. το ρολόϊ της κουζίνας μας) Αναφορά: το συγκεκριμένο φαινόμενο στο οποίο παραπέμπει η λέξη (π.χ. το ρολόϊ της κουζίνας μας) Υποδήλωση : Η έννοια/κατηγορία των φαινομένων στην οποία παραπέμπει (π.χ. γενικά τα ρολόγια). Υποδήλωση : Η έννοια/κατηγορία των φαινομένων στην οποία παραπέμπει (π.χ. γενικά τα ρολόγια). Σημασία: το νόημα μιας λέξης σε αντίθεση με άλλες στο όλο σύστημα (π.χ. ρολόι (τοίχου, χεριού και ΔΕΗ) vs. αγγλικά clock, watch, scale). Στα ελληνικό ευρύτερο νόημα, ενώ στα αγγλικά τρεις λέξεις. Το νόημα μιας λέξης ορίζεται διαφορετικά ανάλογα με τη γλώσσα ή το όλο σύστημα σημείων (άλλων λέξεων). Σημασία: το νόημα μιας λέξης σε αντίθεση με άλλες στο όλο σύστημα (π.χ. ρολόι (τοίχου, χεριού και ΔΕΗ) vs. αγγλικά clock, watch, scale). Στα ελληνικό ευρύτερο νόημα, ενώ στα αγγλικά τρεις λέξεις. Το νόημα μιας λέξης ορίζεται διαφορετικά ανάλογα με τη γλώσσα ή το όλο σύστημα σημείων (άλλων λέξεων).

32 32 Σημασία προτάσεων Συνάρτηση: Λεξικής σημασίας, δηλ. των λεξημάτων που τη συνθέτουν (των λέξεων) Λεξικής σημασίας, δηλ. των λεξημάτων που τη συνθέτουν (των λέξεων) Γραμματικής σημασίας, δηλ. μορφολογικών και συντακτικών στοιχείων (πληροφοριών από στοιχεία γραμματικής κλίσης όπως και συντακτικού ρόλου των λέξεων) (των προτάσεων) Γραμματικής σημασίας, δηλ. μορφολογικών και συντακτικών στοιχείων (πληροφοριών από στοιχεία γραμματικής κλίσης όπως και συντακτικού ρόλου των λέξεων) (των προτάσεων)