Κ ΕΦΑΛΑΙΟ 11 ο: Moνοπώλιο και μονοψώνιο. 2 1. Παρακίνηση: Brush Wellman 2. Το πρόβλημα της μεγιστοποίησης των κερδών του μονοπωλίου Η συνθήκη μεγιστοποίησης.

Παρουσίαση με θέμα: "Κ ΕΦΑΛΑΙΟ 11 ο: Moνοπώλιο και μονοψώνιο. 2 1. Παρακίνηση: Brush Wellman 2. Το πρόβλημα της μεγιστοποίησης των κερδών του μονοπωλίου Η συνθήκη μεγιστοποίησης."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Κ ΕΦΑΛΑΙΟ 11 ο: Moνοπώλιο και μονοψώνιο

2 2 1. Παρακίνηση: Brush Wellman 2. Το πρόβλημα της μεγιστοποίησης των κερδών του μονοπωλίου Η συνθήκη μεγιστοποίησης των κερδών Ισορροπία Ο κανόνας τιμολόγησης της αντίστροφης ελαστικότητας 3. Μονοπώλιο με πολλά εργοστάσια και παραγωγή καρτέλ 4. Η Οικονομική της Ευημερίας στην περίπτωση μονοπωλίου

3 3 Η μονοπωλιακή αγορά αποτελείται από ένα πωλητή και πολλούς αγοραστές. Η απόφαση του μονοπωλητή για το ύψος παραγωγής που μεγιστοποιεί τα κέρδη και για την τιμολόγηση Το πρόβλημα μεγιστοποίησης των κερδών του μονοπωλίου: Max  (Q) = TR(Q) - TC(Q) Q όπου: TR(Q) = QP(Q) και P(Q) είναι η (αντίστροφη) αγοραία καμπύλη ζήτησης

4 4 Συνθήκη μεγιστοποίησης των κερδών του μονοπωλίου:  TR(Q)/  Q =  TC(Q)/  Q MR(Q) = MC(Q) Με άλλα λόγια, Ο μονοπωλητής καθορίζει το ύψος της παραγωγής του έτσι που το οριακό κέρδος από την επιπλέον παραγωγή να είναι ίσο με το μηδέν. Θυμηθείτε: Η επιχείρηση σε καθεστώς τέλειου ανταγωνισμού θέτει P = MC…με άλλα λόγια, τα οριακά έσοδα είναι ίσα με την τιμή.

5 5 Γιατί δεν ισχύει αυτό για το μονοπώλιο;  TR = P 1  Q + Q 0  P =>  TR(Q 0 )/  Q = P 1 + Q 0  P/  Q = MR(Q 0 ) και, καθώς επιτρέπουμε στη μεταβολή της παραγωγής να είναι πολύ μικρή, αυτό καταλήγει στο εξής: MR(Q 0 ) = P 0 + Q 0  P/  Q  MR(Q 0 ) 0  MR μπορεί να είναι αρνητικό ή θετικό  Σε περίπτωση τέλειου ανταγωνισμού η ζήτηση ήταν «οριζόντια», και συνεπώς MR = P

6 6 P0P0 P0P0 P1P1 C A B Q0Q0 Q 0 +1 q q+1 Ανταγωνιστική επιχείρησηΜονοπώλιο Ζήτηση για την επιχείρηση AB Τιμή Παραγωγή επιχείρησης Ζήτηση για την επιχείρηση Παραγωγή επιχείρησης Παράδειγμα: Οριακά έσοδα

7 7 Η καμπύλη οριακών εσόδων (MR) βρίσκεται κάτω από την καμπύλη ζήτησης. Τιμή Ποσότητα P(Q), η (αντίστροφη) καμπύλη ζήτησης MR(Q), η καμπύλη οριακών εσόδων Q0Q0 P(Q 0 ) MR(Q 0 ) Παράδειγμα: Καμπύλη οριακών εσόδων και καμπύλη ζήτησης

8 8 Ένας (οικονομικός) φορέας διαθέτει δύναμη αγοράς αν μπορεί να επηρεάσει, μέσω των ενεργειών του, την τιμή που επικρατεί στην αγορά. Μερικές φορές η δύναμη αυτή θεωρείται ως ο βαθμός στον οποίο μπορεί μια επιχείρηση να αυξήσει την τιμή πάνω από το οριακό κόστος.

9 9 P(Q) = a - bQ …Γραμμική ζήτηση… TR(Q) = QP(Q) α. Ποια είναι η εξίσωση της καμπύλης οριακών εσόδων;  P/  Q = -b MR(Q) = P + Q  P/  Q = a - bQ + Q(-b) = a - 2bQ «Όταν η ζήτηση είναι γραμμική, η κλίση της ζήτησης είναι διπλάσια» Παράδειγμα:

10 β. Ποια είναι η εξίσωση της καμπύλης μέσων εσόδων; AR(Q) = TR(Q)/Q = P = a - bQ (κερδίζετε περισσότερα επί της μέσης μονάδας από ό,τι επί μιας επιπλέον μονάδας…)

11 γ. Ποιο είναι το ύψος παραγωγής που μεγιστοποιεί τα κέρδη; TC(Q) = 100 + 20Q + Q 2 MC(Q) = 20 + 2Q AVC(Q) = 20 + Q AC(Q) = 100/Q + 20 + Q P(Q) = 100 - Q MR = MC => 100 - 2Q = 20 + 2Q Q* = 20 P* = 80

12 12 Βραχυχρόνια, η μονοπωλιακή επιχείρηση θα διακόψει τη λειτουργία της, αν η πιο επικερδής τιμή δεν καλύπτει το AVC (ή το μέσο μη εφάπαξ κόστος). Μακροχρόνια, η μονοπωλιακή επιχείρηση θα διακόψει τη λειτουργία της, αν η πιο επικερδής τιμή δεν καλύπτει το AC (= μέσο κόστος). Εδώ, η Ρ* υπερβαίνει και το AVC και το AC.  * =700 (= Q*P* - 100 - 20(Q*) - Q* 2 )

13 13 Το κέρδος αυτό είναι θετικό. Γιατί; Επειδή η μονοπωλιακή επιχείρηση λαμβάνει υπόψη της τον αντίκτυπο μείωσης της τιμής που έχει η αύξηση της παραγωγής, έτσι που η επιχείρηση αυτή έχει μικρότερο κίνητρο να αυξήσει την παραγωγή από ό,τι η επιχείρηση σε καθεστώς τέλειου ανταγωνισμού. Μακροχρόνια το κέρδος μπορεί να παραμείνει θετικό. Γιατί; Επειδή υποθέτουμε ότι δεν είναι πιθανό να εισέλθουν άλλες επιχειρήσεις σε αυτό τον κλάδο, και συνεπώς το κέρδος δεν θα εξανεμιστεί μέσω του ανταγωνισμού.

14 Τιμή Ποσότητα Καμπύλη ζήτησης MR 20 80 MC AVC 20 100 50 Παράδειγμα: Θετικό κέρδος για τη μονοπωλιακή επιχείρηση

15 Τιμή Ποσότητα Καμπύλη ζήτησης MR 20 80 MC AVC 20 100 50 e Παράδειγμα: Θετικό κέρδος για τη μονοπωλιακή επιχείρηση

16 Τιμή Ποσότητα Καμπύλη ζήτησης MR 20 80 MC AVC 20 100 50 AC e Παράδειγμα: Θετικό κέρδος για τη μονοπωλιακή επιχείρηση

17 17 Η μονοπωλιακή επιχείρηση δεν διαθέτει καμπύλη προσφοράς (δηλαδή, ένα άριστο ύψος παραγωγής για κάθε εξωγενώς καθοριζόμενη τιμή) επειδή η τιμή καθορίζεται ενδογενώς μέσω της ζήτησης. Η μονοπωλιακή επιχείρηση επιλέγει ένα σημείο της αρεσκείας της πάνω στην καμπύλη ζήτησης. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η μονοπωλιακή επιχείρηση επιλέγει το ύψος της παραγωγής της έτσι ώστε να μεγιστοποιεί τα κέρδη της υπό τον περιορισμό ότι η τιμή θα καθορίζεται από την καμπύλη ζήτησης.

18 18 Την εξίσωση των οριακών εσόδων MR μπορούμε να την διατυπώσουμε και ως εξής : MR = P + Q  P/  Q = P(1 + (Q/P)(  P/  Q)) = P(1 + 1/  ) όπου:  είναι η ελαστικότητα ζήτησης ως προς την τιμή, (P/Q)(  Q/  P)

19 19 Χρησιμοποιώντας αυτή τη σχέση: Όταν η ζήτηση είναι ελαστική (  0 Όταν η ζήτηση είναι ανελαστική (  > –1), MR < 0 Όταν η ελαστικότητα ζήτησης είναι ίση με τη μονάδα (  = –1), MR = 0

20 20 Ποσότητα Τιμή a/2b a/b a Ελαστική περιοχή (  0 Ανελαστική περιοχή (0>  >-1), MR<0 Ελαστικότητα ίση με –1 (  =-1), MR=0 Παράδειγμα: Ελαστική περιοχή της καμπύλης ζήτησης

21 21 Επομένως, Η μονοπωλιακή επιχείρηση θα λειτουργεί πάντα στην ελαστική περιοχή της αγοραίας καμπύλης ζήτησης Καθώς η ζήτηση γίνεται πιο ελαστική σε κάθε σημείο, τα οριακά έσοδα προσεγγίζουν την τιμή. Παράδειγμα: Q D = 100P -2 MC = 50 δολάρια α. Ποια είναι η άριστη τιμή της μονοπωλιακής επιχείρησης; MR = MC  P(1+1/  ) = MC  P(1+1/(-2)) = 50 P* = 100

22 22 β. Υποθέστε τώρα ότι, Q D = 100P -b και MC = c (σταθερό). Ποια είναι τώρα η άριστη τιμή για τη μονοπωλιακή επιχείρηση; P(1+1/–b) = c P* = cb/(b – 1) Χρειαζόμαστε την υπόθεση ότι b > 1 («η ζήτηση είναι παντού ελαστική»), για να πετύχουμε μια εσωτερική λύση. Καθώς το b → 1 (η ζήτηση γίνεται παντού λιγότερο ελαστική), Ρ* → στο άπειρο και P – MC, το «περιθώριο κόστους-τιμής» τείνει επίσης στο άπειρο. Καθώς το b → , η τιμή του μονοπωλίου προσεγγίζει το οριακό κόστος.

23 23 Α ναδιατυπώνοντας τη συνθήκη μεγιστοποίηση του κέρδους της μονοπωλιακής επιχείρησης παίρνουμε: P*(1 + 1/  ) = MC(Q*) …ή… [P* – MC(Q*)]/P* = –1/  Με άλλα λόγια, η ικανότητα της μονοπωλιακής επιχείρησης να καθορίζει την τιμή πάνω από το οριακό κόστος εξαρτάται από την ελαστικότητα της ζήτησης.

24 24 Ο δείκτης του Lerner για τη δύναμη στην αγορά είναι το περιθώριο τιμής-κόστους, (Ρ*-MC)/P*. Ο δείκτης αυτός κυμαίνεται ανάμεσα στο 0 (στην περίπτωση ανταγωνιστικής επιχείρησης) και στο 1, στην περίπτωση μονοπωλιακής επιχείρησης που η ελαστικότητα ζήτησης είναι ίση με –1.

25 25 Θυμηθείτε: Στο μοντέλο του τέλειου ανταγωνισμού, υπολογίζαμε το ύψος παραγωγής κάθε επιχείρησης ανάλογα με τα χαρακτηριστικά κόστους της. Το ανάλογο πρόβλημα στην προκειμένη περίπτωση είναι να βρούμε πώς θα κατανείμει η μονοπωλιακή επιχείρηση την παραγωγή της στα διάφορα εργοστάσια που διαθέτει. Υποθέστε: Η μονοπωλιακή επιχείρηση διαθέτει δύο εργοστάσια: το ένα εργοστάσιο έχει οριακό κόστος MC 1 (Q) και το άλλο έχει οριακό κόστος MC 2 (Q).

26 26 Ερώτηση: Πώς πρέπει αυτή η μονοπωλιακή επιχείρηση να κατανείμει την παραγωγή της ανάμεσα στα δύο αυτά εργοστάσια; Όποτε τα δύο εργοστάσια δεν έχουν το ίδιο οριακό κόστος, η επιχείρηση μπορεί να αυξήσει το κέρδος της ανακατανέμοντας την παραγωγή της: αυξάνει την παραγωγή από το εργοστάσιο που έχει το μικρότερο οριακό κόστος και αφαιρεί παραγωγή από το εργοστάσιο που έχει το υψηλότερο οριακό κόστος. Παράδειγμα: Υποθέστε ότι η μονοπωλιακή επιχείρηση επιθυμεί να παράγει 6 μονάδες προϊόντος Τρεις μονάδες σε κάθε εργοστάσιο => MC 1 = 6 δολάρια MC 2 = 3 δολάρια Μειώνοντας τις μονάδες από το εργοστάσιο 1 και αυξάνοντας τις μονάδες από το εργοστάσιο 2, αυξάνει το κέρδος.

27 27 Αυτό είναι ανάλογο με την περίπτωση του μοντέλου του τέλειου ανταγωνισμού όπου αποχωρούν από την αγορά οι επιχειρήσεις που έχουν υψηλότερο κόστος, ενώ αυξάνεται ο αριθμός των επιχειρήσεων που εισέρχονται στην αγορά και έχουν χαμηλό κόστος. Ποσότητα Τιμή MC 1 MC 2 MC T 3 6 9 3 6 Παράδειγμα: Μονοπωλιακή επιχείρηση με πολλά εργοστάσια

28 28 Αυτό είναι ανάλογο με την περίπτωση του μοντέλου του τέλειου ανταγωνισμού όπου αποχωρούν από την αγορά οι επιχειρήσεις που έχουν υψηλότερο κόστος, ενώ αυξάνεται ο αριθμός των επιχειρήσεων που εισέρχονται στην αγορά και έχουν χαμηλό κόστος. Ποσότητα MC 1 MC 2 MC T 3 6 9 3 6 Παράδειγμα: Μονοπωλιακή επιχείρηση με πολλά εργοστάσια Τιμή

29 29 Ερώτηση: Πόση ποσότητα πρέπει να παράγει συνολικά η μονοπωλιακή επιχείρηση; Η καμπύλη οριακού κόστους επιχείρησης με πολλά εργοστάσια απεικονίζει τα σημεία που προκύπτουν από την οριζόντια άθροιση των καμπυλών οριακού κόστους των διαφόρων εργοστασίων (δηλαδή η καμπύλη αυτή δείχνει την συνολική παραγωγή που μπορεί να παραχθεί σε κάθε ύψος οριακού κόστους). Παράδειγμα: Για MC 1 = 6 δολάρια, Q 1 = 3 MC 2 = 6 δολάρια, Q 2 = 6 Επομένως, για MC T = 6 δολάρια, Q T = Q 1 + Q 2 = 9

30 30 Τώρα, η συνθήκη μεγιστοποίησης του κέρδους που καθορίζει την άριστη συνολική παραγωγή είναι: MR = MC T Το οριακό κόστος μιας μεταβολής της παραγωγής για τη μονοπωλιακή επιχείρηση είναι η μεταβολή αφού έχουν συμβεί όλες οι άριστες προσαρμογές στην διανομή της παραγωγής σε όλα τα εργοστάσια.

31 Ποσότητα MC T MR P* MC 1 MC 2 Παράδειγμα: Μεγιστοποίηση σε μονοπωλιακή επιχείρηση με πολλά εργοστάσια Τιμή

32 Ποσότητα MC T Ζήτηση MR Q* 1 Q* 2 Q* T P* MC 2 Τιμή MC 1 Παράδειγμα: Μεγιστοποίηση σε μονοπωλιακή επιχείρηση με πολλά εργοστάσια

33 33 Παράδειγμα: P = 120 – 3Q …ζήτηση… MC 1 = 10 + 20Q 1 …εργοστάσιο 1… MC 2 = 60 + 5Q 2 …εργοστάσιο 2… α. Ποια είναι η άριστη συνολική ποσότητα και η άριστη τιμή για τη μονοπωλιακή επιχείρηση; Στάδιο 1ο: Βρίσκουμε την MC T ως το οριζόντιο άθροισμα της MC 1 και της MC 2. Αντιστρέφοντας το οριακό κόστος (για να πάρουμε το Q ως συνάρτηση του MC), έχουμε: Q 1 = –1/2 + (1/20)MC T Q 2 = –12 + (1/5)MC T

34 34 Έστω ότι το MC T είναι ίσο με το κοινό οριακό κόστος των δύο εργοστασίων. Επομένως: Q T = Q 1 + Q 2 = –12.5 + 0,25MC T Επίσης, εκφράζοντας αυτό ως MC T συναρτήσει του Q T : MC T = 50 + 4Q T Χρησιμοποιώντας τη συνθήκη μεγιστοποίησης του κέρδους της μονοπωλιακής επιχείρησης: MR = MC T => 120 – 6Q T = 50 + 4Q T Q T * = 7 P* = 120 - 3(7) = 99

35 35 β. Ποια είναι η άριστη κατανομή της παραγωγής στα διάφορα εργοστάσια της μονοπωλιακής επιχείρησης; MC T * = 50 + 4(7) = 78 Συνεπώς, Q 1 * = –1/2 + (1/20)(78) = 3,4 Q 2 * = –12 + (1/5)(78) = 3,6 Το καρτέλ είναι μία ομάδα επιχειρήσεων οι οποίες καθορίζουν μέσω σύμπραξης την τιμή και την παραγωγή σε μία αγορά. Με άλλα λόγια, το καρτέλ ενεργεί ως μία μονοπωλιακή επιχείρηση η οποία μεγιστοποιεί το συνολικό κέρδος του κλάδου.

36 Το πρόβλημα της άριστης κατανομής της παραγωγής ανάμεσα στις επιχειρήσεις που απαρτίζουν το καρτέλ είναι πανομοιότυπο με το πρόβλημα της μονοπωλιακής επιχείρησης για την κατανομή της παραγωγής ανάμεσα στα διάφορα εργοστάσια. Επομένως, το καρτέλ δεν μοιράζει απαραίτητα ισότιμα την αγορά ανάμεσα στις επιχειρήσεις που το απαρτίζουν. Οι επιχειρήσεις με υψηλότερο οριακό κόστος παράγουν μικρότερη ποσότητα προϊόντος. Αυτό μας δίνει ένα πρότυπο σύγκρισης με βάση το οποίο μπορούμε να συγκρίνουμε την πραγματική παραγωγή του κλάδου και της επιχείρησης για να διαπιστώσουμε πόσο πολύ απέχει ο κλάδος από την ισορροπία που επιτυγχάνεται μέσω σύμπραξης.

37 37 Δεδομένου ότι η παραγωγή ισορροπίας στην περίπτωση μονοπωλίου κατά κανόνα δεν αντιστοιχεί με την ισορροπία σε περίπτωση τέλειου ανταγωνισμού, αυτό σημαίνει ότι υπάρχει νεκρή ζημία. 1. Υποθέστε ότι συγκρίνουμε μια μονοπωλιακή επιχείρηση με μια ανταγωνιστική αγορά, όπου η καμπύλη προσφοράς των ανταγωνιστών είναι ίση με την καμπύλη οριακού κόστους του μονοπωλίου…

38 Παράδειγμα: Ο αντίκτυπος του μονοπωλίου στην ευημερία MC Ζήτηση MR QMQM PMPM PCPC QCQC CS (= Πλεόνασμα καταναλωτή) με ανταγωνισμό: A+B+C CS με μονοπώλιο: A PS (= Πλεόνασμα παραγωγού) με ανταγωνισμό: D+E PS με μονοπώλιο:B+D A B C D E DWL (= Νεκρή ζημία) = C+E

39 39 2. Η νεκρή ζημία σε μια αγορά φυσικού μονοπωλίου Μια αγορά είναι φυσικό μονοπώλιο αν το συνολικό κόστος που επωμίζεται μια μεμονωμένη επιχείρηση που παράγει την παραγωγή είναι μικρότερο από το συνδυασμένο συνολικό κόστος δύο ή περισσότερων επιχειρήσεων που παράγουν το ίδιο ύψος παραγωγής όλες μαζί. Πρότυπο σύγκρισης: Ποιο θα είναι το αποτέλεσμα στην αγορά, αν η μονοπωλιακή επιχείρηση παρήγαγε με βάση τον ίδιο κανόνα όπως η επιχείρηση σε τέλειο ανταγωνισμό; (δηλαδή αν Ρ= MC);

40 40 Ποσότητα Τιμή Ζήτηση Παράδειγμα: Φυσικό μονοπώλιο

41 41 Ποσότητα Τιμή Ζήτηση AC Φυσικό μονοπώλιο με μέσο κόστος που είναι παντού φθίνον Παράδειγμα: Φυσικό μονοπώλιο

42 42 Το πρότυπο σύγκρισης P = MC δεν μπορεί να είναι το κατάλληλο στην προκειμένη περίπτωση για να υπολογίσουμε τη νεκρή ζημία που οφείλεται στο μονοπώλιο… Ένα καλύτερο ίσως πρότυπο σύγκρισης θα μπορούσε να είναι η σχέση P = AC. Για μικρό ύψος παραγωγής, αυτό είναι όντως ένα φυσικό μονοπώλιο… για μεγάλο ύψος παραγωγής, δεν είναι… Η σχέση P=MC είναι το κατάλληλο πρότυπο σύγκρισης για αυτούς τους τύπους φυσικού μονοπωλίου.

43 43 Ποσότητα Ζήτηση AC Φυσικό μονοπώλιο με αύξον μέσο κόστος 4.5 1.2 12 Παράδειγμα: Φυσικό μονοπώλιο με αύξον μέσο κόστος Τιμή

44 44 Ποσότητα Ζήτηση AC Φυσικό μονοπώλιο με αύξον μέσο κόστος 4,54,5 1,21,2 12 Παράδειγμα: Φυσικό μονοπώλιο με αύξον μέσο κόστος Τιμή

45 45 Ποσότητα Ζήτηση Φυσικό μονοπώλιο με αύξον μέσο κόστος 964,54,5 1 1,21,2 12 1,41,4 Παράδειγμα: Φυσικό μονοπώλιο με αύξον μέσο κόστος Τιμή

46 46 Ποσότητα Ζήτηση AC Φυσικό μονοπώλιο με αύξον μέσο κόστος 964,54,5 1 1,21,2 12 1,41,4 Παράδειγμα: Φυσικό μονοπώλιο με αύξον μέσο κόστος Τιμή

47 47 1. Η μονοπωλιακή αγορά αποτελείται από ένα μόνο πωλητή και πολλούς αγοραστές (επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας, ταχυδρομεία). 2. Η συνθήκη μεγιστοποίησης του κέρδους μιας μονοπωλιακής επιχείρησης είναι: εξίσωση των οριακών εσόδων που προκύπτουν από την επιπλέον παραγωγή (ή μια μεταβολή στην τιμή) με το οριακό κόστος της επιπλέον παραγωγής (ή μια μεταβολή στην τιμή). 3. Κατά κανόνα τα οριακά έσοδα είναι μικρότερα από την τιμή. Το πόσο λιγότερα είναι εξαρτάται από την ελαστικότητα της ζήτησης.

48 48 4. Κατά κανόνα η μονοπωλιακή επιχείρηση ποτέ δεν παράγει στο ανελαστικό τμήμα της καμπύλης ζήτησης, αφού στο ανελαστικό τμήμα, η αύξηση της τιμής και η μείωση της ποσότητας προκαλούν αύξηση των συνολικών εσόδων και μείωση του συνολικού κόστους! 5. Ο δείκτης του Lerner είναι ένα μέτρο της δύναμης (μιας επιχείρησης) στην αγορά, και συχνά χρησιμοποιείται για την ανάλυση που αφορά τα τραστ.