Eισηγητής: Δρ. Γεώργιος Καρρής Βιολόγος (Kαθηγητής Εφαρμογών) ΤΕΙ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ Τμήμα Τεχνολόγων Περιβάλλοντος Κατεύθυνση Τεχνολογιών Φυσικού Περιβάλλοντος.

Παρουσίαση με θέμα: "Eισηγητής: Δρ. Γεώργιος Καρρής Βιολόγος (Kαθηγητής Εφαρμογών) ΤΕΙ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ Τμήμα Τεχνολόγων Περιβάλλοντος Κατεύθυνση Τεχνολογιών Φυσικού Περιβάλλοντος."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Eισηγητής: Δρ. Γεώργιος Καρρής Βιολόγος (Kαθηγητής Εφαρμογών) ΤΕΙ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ Τμήμα Τεχνολόγων Περιβάλλοντος Κατεύθυνση Τεχνολογιών Φυσικού Περιβάλλοντος ΜΑΘΗΜΑ: Οικολογία Πληθυσμών - Βιοποικιλότητα 1 η Ενότητα Εισαγωγή στην έννοια της βιοποικιλότητας

2 Σχέδιο μαθήματος Οικολογία Πληθυσμών - Βιοποικιλότητας Εισαγωγή στην έννοια της βιοποικιλότητας Η χρονική διάσταση της βιοποικιλότητας Η χωρική διάσταση της βιοποικιλότητας Οι αξίες της βιοποικιλότητας Νομικό καθεστώς προστασίας - διατήρησης και αειφορικής χρήσης των στοιχείων της βιοποικιλότητας

3 Σχέδιο μαθήματος Οικολογία Πληθυσμών - Βιοποικιλότητας Βασικές αρχές, έννοιες και ορισμοί Το πληθυσμιακό μέγεθος ως βασική δομική παράμετρος για τη δυναμική των πληθυσμών και ο ρόλος των δημογραφικών γεγονότων ( με ή χωρίς πυκνοεξάρτηση ) στην καταστατική εξίσωση της Οικολογίας. Μαθηματικά πρότυπα πληθυσμιακών μεταβολών με κριτήριο την επίδραση του περιβάλλοντος. Στρατηγικές ζωής. Η δυναμική πληθυσμών χωρίς ή με αυτορρύθμιση. Διαφορές και ομοιότητες στα δύο βασικά πρότυπα πληθυσμιακών μεταβολών. Μοντέλα διαειδικού ανταγωνισμού. Τροφικές σχέσεις και δημογραφικά γεγονότα. Συστήματα λείας - θηρευτή και χρήση τους στη διαχείριση άγριας πανίδας

4 Ενδεικτική βιβλιογραφία ( στα ελληνικά ) Οικολογία Εισαγωγή στην Οικολογία των Πληθυσμών – Γ. Π. Στάμου, Εκδόσεις ΖΗΤΗ Βιοποικιλότητα Μια Εισαγωγή – Κ.J. Gaston & J.I. Spicer, University Studio Press Εξελικτική Βιολογία – D.J. Futuyma, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης Νησιωτική Βιογεωγραφία – R.J. Whittaker & J.M. Fernández-Palacios, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης H Γενετική της εξελικτικής πορείας - Τ. Dobzhansky, Εκδόσεις Αδελφών Κυριακίδη

5 Βιοποικιλότητα Ορισμός Βιοποικιλότητας: Βιοποικιλότητα είναι το σύνολο της ποικιλίας που εµφανίζουν οι ζωντανοί οργανισµοί σε όλα τα επίπεδα οργάνωσής τους. Μπορεί δηλαδή κανείς να αναφέρεται σε διαφορετικά επίπεδα, όπως για τη βιοποικιλότητα στο επίπεδο των βιοµορίων, των γονιδίων, των ατόµων, των πληθυσµών, των ειδών, των µεγαλύτερων ταξινοµικών οµάδων (γενών, οικογενειών κλπ), των βιοκοινοτήτων, των ενδιαιτηµάτων κλπ. Παρατηρήσεις: Στη σηµερινή χρήση του ο όρος βιοποικιλότητα, έχει αποκτήσει ευρύτερη σηµασία, αφού θέλει να αποτελέσει ποσοτικό µέτρο για το σύνολο των διαφορετικών µορφών εµφάνισης του φαινοµένου της ζωής. Είναι αδύνατο (βάσει ορισμού) να µετρήσουµε τη συνολική βιοποικιλότητα µιας περιοχής, αφού θα πρέπει να µετρήσουµε χιλιάδες διαφορετικές παραµέτρους, αλλά και γιατί δεν είναι γνωστό το µεγαλύτερο ποσοστό των ζωντανών οργανισµών που υπάρχουν σε οποιοδήποτε µέρος της γης Συνήθως για τη μέτρηση της βιοποικιλότητας, χρησιµοποιούµε κάποια προσέγγιση, όπως είναι ο αριθµός των ειδών ή η γενετική ποικιλότητα.

6 Ορισμός Βιοποικιλότητας (Σύμβαση του Rio de Janeiro-CBD = Convention on Biological Diversity) Ως Βιολογική ποικιλότητα ορίζεται / εννοείται η ποικιλομορφία που εμφανίζεται ανάμεσα στους ζωντανούς οργανισμούς όλων των ειδών, των χερσαίων, θαλάσσιων και άλλων υδάτινων οικοσυστημάτων και οικολογικών συμπλεγμάτων στα οποία οι οργανισμοί αυτοί ανήκουν. Ο ορισμός περιλαμβάνει την ποικιλότητα μέσα σε ένα είδος όπως και εκείνη, μεταξύ διαφορετικών ειδών και μεταξύ των οικοσυστημάτων

7 T ροφικά πλέγματα – Ποικιλία ειδών

8

9

10 Παράγοντες διαβάθμισης βιοποικιλότητας

11 Ιστορική διαδρομή του προβληματισμού για τη βιοποικιλότητα Το σηµαντικό νέο στοιχείο που φέρνει η βιοποικιλότητα είναι η αναγνώριση της αξίας της ποικιλίας του φαινοµένου της ζωής καθ’ αυτής. Εδώ και πολλά χρόνια ιδιαίτερα µετά την ενεργοποίηση της διεθνούς Σύµβασης για τη Βιολογική Ποικιλότητα, θεωρείται ως πρώτη προτεραιότητα στον τοµέα της προστασίας του περιβάλλοντος η διατήρηση και αειφορική χρήση των συστατικών της βιοποικιλότητας. Αυτό σηµαίνει ότι θα πρέπει να διασφαλισθεί η διατήρηση της ποικιλότητας όλων των ζωντανών οργανισµών σε όλα τα επίπεδα. Η αειφορική χρήση των συστατικών της βιοποικιλότητας σηµαίνει απλά ότι θα πρέπει να χρησιµοποιούνται οι βιολογικοί πόροι (τα φυτά, τα ζώα, τα προϊόντα τους κλπ) µε τρόπο που να εξασφαλίζεται η ύπαρξή τους και στο µέλλον.

12 ΕΡΩΤΗΜΑ ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟΣΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ???

13 Σημασία της βιοποικιλότητας από ηθική και συναισθηματική άποψη Η απώλεια φυσικών ειδών και ενδιαιτημάτων έχει ιδιαίτερη σημασία για κάποιους, διότι αποτελεί ηθικό ζήτημα, από τη στιγμή που κανένας δεν έχει το δικαίωμα να αποφασίζει τη μοίρα της φύσης Αξίες της φύσης που σχετίζονται με την απόλαυση και την έμπνευση που παρέχουν είναι αναμφισβήτητες αλλά ταυτόχρονα και δύσκολο να ποσοτικοποιηθούν. Ταυτόχρονα όμως αποτελούν το υπόβαθρο για το μεγαλύτερο μέρος των τουριστικών και ψυχαγωγικών κλάδων

14 Σημασία της βιοποικιλότητας από οικονομική σκοπιά Εξασφαλίζει ιδιαίτερα οφέλη για τις παρούσες και τις μέλλουσες γενεές, μέσω των υπηρεσιών που παρέχουν τα οικοσυστήματα και τα διάφορα είδη. Οι εν λόγω υπηρεσίες περιλαμβάνουν: 1. Την παραγωγή τροφίμων, καυσίμων, ινών και φαρμάκων 2. Τη ρύθμιση του νερού, του ατμοσφαιρικού αέρα και του κλίματος 3. Τη διατήρηση της γονιμότητας του εδάφους 4. Τη στήριξη των βιογεωχημικών κύκλων των θρεπτικών στοιχείων Σημείωση: Στις παραπάνω υπηρεσίες στηρίζονται η οικονομική ανάπτυξη, η απασχόληση και η ευημερία εντός της Ε.Ε. ενώ οι σχετικοί υπολογισμοί θεωρούν ότι σε παγκόσμιο επίπεδο οι οικονομικές αξίες τους είναι της τάξης των εκατοντάδων δισεκατομμυρίων ευρώ ετησίως

15 Μείωση της βιοποικιλότητας (σε παγκόσμιο επίπεδο) Ιδιαίτερα ανησυχητική κατάσταση όπως φαίνεται και από τα δεδομένα: Από τα τέλη της δεκαετίας του ’70 έχει καταστραφεί περιοχή του τροπικού δάσους με έκταση μεγαλύτερη της Ε.Ε. κυρίως λόγω των υλοτομιών, της ανάπτυξης μονοκαλλιεργειών όπως φοινικέλαιου και σόγιας και της εκτροφής ζώων. Πολλοί τύποι οικοσυστημάτων όπως υγρότοποι, ξηρότοποι, νησιωτικά οικοσυστήματα, εύκρατα δάση και κοραλλιογενείς ύφαλοι υφίστανται σημαντικές απώλειες και συρρικνώσεις. Οι ρυθμοί εξαφάνισης των ειδών είναι 100 φορές υψηλότεροι από τους προκύπτοντες από τα διαθέσιμα δεδομένα για τα απολιθώματα και προβλέπεται ότι θα επιταχυνθούν περαιτέρω (κίνδυνος για εκδήλωση φαινομένου «μαζικής εξαφάνισης ειδών»).

16 Παράγοντες υποβάθμισης βιοποικιλότητας

17 Μείωση της βιοποικιλότητας (στην Ευρώπη) Γενική μείωση του αριθμού των ειδών πανίδας: π.χ. στην Ευρώπη το 32% των αυτόχθονων θηλαστικών, το 43% των πτηνών, το 45% των πεταλούδων, το 30% των αμφιβίων, το 35% των ερπετών και το 52% των ψαριών του γλυκού νερού κινδυνεύουν να εκλείψουν 800 φυτικά είδη στην Ευρώπη κινδυνεύουν να εξαλειφθούν παγκοσμίως Ραγδαία συρρίκνωση των αλιευτικών αποθεμάτων Ευρύτατα διαδεδομένη απώλεια της γονιμότητας του εδάφους Έντονες μειώσεις των επικονιαστικών ειδών Σημαντική μείωση των ειδών άγριας ορνιθοπανίδας που ζουν στα αγροτικά οικοσυστήματα Μειωμένη ικανότητα κατακράτησης των πλημμυρικών υδάτων από τους ποταμούς Σημείωση: Η ανθρώπινη επινοητικότητα και η τεχνολογία περιβάλλοντος μπορεί να υποκαταστήσει μόνο μέχρι ένα ορισμένο σημείο της προσφερόμενες υπηρεσίες της βιοποικιλότητας, και στις περιπτώσεις που αυτό είναι δυνατόν, συχνά το κόστος υπερβαίνει τις δαπάνες που απαιτούνται για τη διαφύλαξη της ήδη υφιστάμενης βιοποικιλότητας

18 ΔΙΚΤΥΟ NΑTURA 2000 Κοινοτική Οδηγία 79/409/ΕΟΚ Κοινοτική Οδηγία 92/43/ΕΟΚ Κατάλογος περιοχών από κάθε κράτος μέλος της Ε.Ε. (List of Sites of Community Importance-SCIs) Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) Special Protection Areas – (SPAs) Προτεινόμενοι Τόποι Κοινοτικής Σημασίας (proposed Sites of Community Importance-pSCIs) Ειδικές Ζώνες Διατήρησης (EZΔ) Special Areas of Conservation- (SACs)

19 ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ της 19ης Ιουλίου 2006 σχετικά με την έγκριση, σύμφωνα με την οδηγία 92/43/ΕΟΚ του Συμβουλίου, του καταλόγου των τόπων κοινοτικής σημασίας για τη μεσογειακή βιογεωγραφική περιοχή [κοινοποιηθείσα υπό τον αριθμό Ε(2006) 3261] (2006/613/ΕΚ) ΠΡΟΣΟΧΗ: Ο τελικός κατάλογος συμπεριλαμβάνει 359 περιοχές της Ελλάδας από τις οποίες 239 τόποι έχουν χαρακτηριστεί ως Τόποι Κοινοτικής Σημασίας (SCIs) & 151 ως Ζώνες Ειδικής Προστασίας (SPA) οι οποίες και πρόκειται να μετονομαστούν Ειδικές Ζώνες Διατήρησης http://ec.europa.eu/environment/nature

20

21 Είδη προτεραιότητας σε ευρωπαϊκό επίπεδο Θαλασσοκόρακας (Phalacrocorax aristotelis desmarestii) Αιγαιόγλαρος (Larus audouinii) Ευρύτερος στόχος του προγράμματος: Ανάσχεση του ρυθμού μείωσης της βιοποικιλότητας σε ευρωπαϊκό επίπεδο

22 Βρυξέλλες, 22 Μαΐου 2006 Η Επιτροπή προτείνει νέο πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ανάσχεση της απώλειας της βιοποικιλότητας Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προχώρησε στην εν λόγω φιλόδοξη πολιτική προσέγγιση για την ανάσχεση της απώλειας της βιοποικιλότητας έως το 2010 ακολουθώντας τις παρακάτω κατευθύνσεις: 1.Θέσπιση προγράμματος δράσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης που περιλαμβάνει συγκεκριμένα μέτρα και σκιαγραφεί τις ευθύνες των θεσμικών οργάνων της Ε. Ε. και των κρατών μελών. 2.Διευκρινίζονται οι δείκτες παρακολούθησης της συντελούμενης προόδου και το αντίστοιχο χρονοδιάγραμμα αξιολογήσεων. 3.Καθορισμός μέτρων για να ανασχεθεί η απώλεια βιοποικιλότητας στην Ε. Ε. και να ικανοποιηθούν οι διεθνείς δεσμεύσεις για την αντιμετώπιση της μείωσής της παγκοσμίως. 4.Δημιουργία συμβουλευτικού μηχανισμού ο οποίος θα διευκολύνει τους ιθύνοντες να αξιοποιούν καλύτερα τις ήδη υφιστάμενες γνώσεις κατά τη λήψη των αποφάσεων.

23 2010: Έτος αφιερωμένο στη βιοποικιλότητα σε παγκόσμιο επίπεδο http://www.cbd.int/2010/welcome/