ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ & ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ Περιβαλλοντικό ζήτημα και οικολογικό κίνημα ΜΑΘΗΜΑ 6.

Παρουσίαση με θέμα: "ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ & ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ Περιβαλλοντικό ζήτημα και οικολογικό κίνημα ΜΑΘΗΜΑ 6."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ & ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ Περιβαλλοντικό ζήτημα και οικολογικό κίνημα ΜΑΘΗΜΑ 6

2 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΌ ΚΊΝΗΜΑ Καταγωγή και ιδεολογία των Πρασίνων  Από την άνθηση μιας σειράς ειδικότερων κινημάτων, όπως το ειρηνιστικό, το φοιτητικό, το αντιπυρηνικό, το πρώιμο διεθνές περιβαλλοντικό κίνημα, μαζί με το κίνημα αλληλεγγύης στον από – αποικιοποιούμενο τότε Τρίτο Κόσμο και το κίνημα υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αναδείχθηκαν οι πρώτοι φορείς της πολιτικής οικολογίας, τα πράσινα κόμματα που γεννήθηκαν στη δεκαετία του 1970

3 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΌ ΚΊΝΗΜΑ Καταγωγή και ιδεολογία των Πρασίνων  Τα κόμματα είχαν κινηματικό χαρακτήρα και έφεραν στο προσκήνιο της πολιτικής σκέψης ένα σύνολο νέων αξιών: μη βία, διεθνής αλληλεγγύη υπέρ των χωρών του Τρίτου Κόσμου, προστασία της φύσης και της βιολογικής ποικιλότητας, πρόταξη ποιοτικών έναντι ποσοτικών κριτηρίων στον τρόπο κατανάλωσης, αμφισβήτηση της μονοδιάστατης οικονομικής ανάπτυξης ως το μέσο για τη συλλογική ευημερία, κριτική νεοτερικών εννοιών

4 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΌ ΚΊΝΗΜΑ Καταγωγή και ιδεολογία των Πρασίνων  Το κίνημα της πολιτικής οικολογίας ξεκινά υιοθετώντας τα πορίσματα της επιστημονικής οικολογίας και θέτοντας με έμφαση και εκ νέου το ζήτημα των σχέσεων της ηθικής με την επιστήμη, από τη σκοπιά της προστασίας της φύσης, της διασφάλισης της ανθρώπινης υγείας και του δικαιώματος σε υψηλή ποιότητα ζωής για όλους.

5 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΌ ΚΊΝΗΜΑ Καταγωγή και ιδεολογία των Πρασίνων  Αν και η πράσινη ιδεολογία προήλθε από ένα συγκερασμό ιδεολογικών στοιχείων που προϋπήρχαν και προέρχονται από την ιδεολογική παράδοση της ευρύτερης ευρωπαϊκής αριστεράς, διαφέρει από τις προηγούμενες ιδεολογίες και αποτελεί κάτι νέο διότι, σε αντιδιαστολή με τις παλαιότερες πολιτικές θεωρίες που αποδέχονται ως αυτονόητη τη θέση του ανθρώπου στο κέντρο της πολιτικής φιλοσοφίας, η οργανωτική αρχή του πράσινου ιδεολογικού λόγου θέτει στο επίκεντρο της μια συγκεκριμένη εικόνα της φύσης.

6 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΌ ΚΊΝΗΜΑ Καταγωγή και ιδεολογία των Πρασίνων  Υπάρχουν δύο μεγάλα ρεύματα στην πολιτική οικολογική σκέψη, εκείνο των περιβαλλοντιστών, το οποίο προτείνει οριακές βελτιώσεις μέσω της οικολογικοποίησης της παραγωγής και της μείωσης των επιπτώσεων στο περιβάλλον, χωρίς όμως να συγκρούεται με τη λογική της καπιταλιστικής συσσώρευσης καθώς επιζητεί τον οικολογικό εξορθολογισμό της οικονομίας

7 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΌ ΚΊΝΗΜΑ Καταγωγή και ιδεολογία των Πρασίνων  Στον αντίποδα των περιβαλλοντιστών, βρίσκεται το ρεύμα των οικολογιστών, το οποίο προτείνει μια αλλαγή παραδείγματος, ζητώντας τον περιορισμό της σφαίρας της οικονομικής λογικής και των εμπορευματικών ανταλλαγών και την επέκταση της σφαίρας των μη μετρήσιμων ποσοτικά αγαθών που έχουν κοινωνικό και πολιτιστικό χαρακτήρα

8 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΌ ΚΊΝΗΜΑ Καταγωγή και ιδεολογία των Πρασίνων  Μέσα από τις ιδεολογικές συγκρούσεις και τις επίμονες θεωρητικές επεξεργασίες με την πάροδο του χρόνου, διαμορφώθηκαν οι ορισμένοι κοινοί τόποι μιας ξεχωριστής ιδεολογίας της πολιτικής οικολογίας

9 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΌ ΚΊΝΗΜΑ Καταγωγή και ιδεολογία των Πρασίνων  Κοινοί τόποι της πολιτικής ιδεολογίας είναι:  Η αρχή της αειφορίας  Αναδιανομή του πλούτου  Υιοθέτηση πλαισίου μη βίας στις διεθνείς σχέσεις  Συμβατότητα οικονομίας – οικολογίας  Ενεργό συμμετοχή στα κοινά και η ανάπτυξη της συμμετοχικής δημοκρατίας  Τα δικαιώματα της φύσης

10 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΌ ΚΊΝΗΜΑ Καταγωγή και ιδεολογία των Πρασίνων  Η αρχή της αειφορίας  Στη σφαίρα της οικονομικής διαχείρισης η οικολογική σκέψη διαχωρίζει την εξέλιξη της οικονομίας από την ιδέα της διαρκούς οικονομικής ανάπτυξης, ιδέα που στην οικολογική θεωρία ταυτίζεται με την πορεία προς την εξάντληση των μη ανανεώσιμων πόρων αλλά και των ανανεώσιμων πόρων και ισοδυναμεί με τη διαμόρφωση μιας μη αναστρέψιμης κατάστασης πραγμάτων κάποια στιγμή στο μέλλον, που θα απειλήσει ακόμα και αυτή την ύπαρξη του ανθρώπινου πολιτισμού στον πλανήτη

11 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΌ ΚΊΝΗΜΑ Καταγωγή και ιδεολογία των Πρασίνων  Αναδιανομή του πλούτου  Η σταθερή στόχευση για αναδιανομή του πλούτου προς όφελος των πιο αδυνάτων. Αυτή μπορεί να επιτευχθεί με την εφαρμογή κριτηρίων κοινωνικής δικαιοσύνης, μέσω ενός νέου τύπου και νέου περιεχομένου κράτους πρόνοιας που θα είναι προϊόν μιας οικολογικής νέας συμφωνίας, αλλά μέσω της αναδιανομής του παγκόσμιου πλούτου εις όφελος των φτωχότερων του πλανήτη.

12 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΌ ΚΊΝΗΜΑ Καταγωγή και ιδεολογία των Πρασίνων  Υιοθέτηση ενός πλαισίου μη βίας στις διεθνείς σχέσεις  Αυτή διασφαλίζει την ειρήνη και την προστασία του περιβάλλοντος. Η διεθνής κοινότητα θα πρέπει να διαφυλάσσει τη συλλογική ασφάλεια, το σεβασμό στην αξιοπρέπεια κάθε λαού κ.ο.κ. Επίσης, σημαντική είναι η ενδυνάμωση των σχέσεων διακρατικής συνεργασίας μέσω μορφών δίκαιης οικονομικής συνεργασίας και μέσω της συνεργασίας για τη από κοινού λήψη μέτρων των κρατών και των διεθνών οργανισμών για την προστασία του περιβάλλοντος

13 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΌ ΚΊΝΗΜΑ Καταγωγή και ιδεολογία των Πρασίνων  Η συμβατότητα οικονομίας και οικολογίας  Η δημιουργία νέων μορφών οικονομικού και κοινωνικού ελέγχου της παραγωγής, μέσω της εισαγωγής του πράσινου ελέγχου των συντελεστών της παραγωγής και μέσω της εισαγωγής αντικινήτρων όπως είναι η πράσινη φορολογία και κινήτρων όπως είναι η επιδότηση οικολογικά συμβατών προϊόντων και υπηρεσιών αποτελούν στόχους προς την επιθυμητή κατεύθυνση, που μπορούν να υλοποιηθούν με τη βοήθεια των κατάλληλων περιβαλλοντικών πολιτικών

14 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΌ ΚΊΝΗΜΑ Καταγωγή και ιδεολογία των Πρασίνων  Η ενεργός συμμετοχή των πολιτών στα κοινά και η ανάπτυξη της συμμετοχικής δημοκρατίας  Η αλλαγή του περιεχομένου της πολιτική και η μεταμόρφωση της από υπόθεση των επαγγελματιών σε υπόθεση ενεργών πολιτών που διαμορφώνουν κριτική γνώμη και δρουν πολιτικά υπό το πρίσμα «σκέψου πλανητικά, δράσε τοπικά» αποτέλεσαν προτεραιότητες για το κίνημα τη πολιτικής οικολογίας, με εργαλεία όπως οι θεσμοί συμμετοχικής δημοκρατίας, τα δημοψηφίσματα, τα συμβούλια πολιτών κ.α.

15 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΌ ΚΊΝΗΜΑ Καταγωγή και ιδεολογία των Πρασίνων  Τα δικαιώματα της φύσης  Αυτά πρέπει να διασφαλίζονται σε κάθε γωνία του πλανήτη, με την καθιέρωση εθνικών και διεθνών πολιτικών προστασίας και διατήρησης της φύσης, των οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας με ενιαία κριτήρια και δεσμευτικές συμφωνίες για όλα τα κράτη

16 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΌ ΚΊΝΗΜΑ Το οικολογικό κίνημα στην Ελλάδα  Το ελληνικό οικολογικό κίνημα, από τη γέννησή του στις αρχές της δεκαετίας του 1970 μέχρι και σήμερα εξελίσσεται κατά ανακόλουθο τρόπο σε σχέση με τους Ευρωπαίους πράσινους. Επίσης, η ανάπτυξη του παρουσιάζει ασυμμετρία και οργανώνεται γύρω από δύο διακριτούς πόλους. Ο πρώτος πόλος είναι ο χώρος της δουλειάς στο πεδίο, ο χώρος που δραστηριοποιείται ως κοινωνικό κίνημα και ο δεύτερος πόλος είναι ο χώρος που αποκτά σαφές πολιτικό στίγμα και περιλαμβάνει κινηματικούς διανοούμενους

17 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΌ ΚΊΝΗΜΑ Το οικολογικό κίνημα στην Ελλάδα  Η κινητοποίηση των Μεγάρων εν μέσω της δικτατορίας το 1973 ενάντια στην εγκατάσταση αεροδρομίου στην πεδιάδα των Μεγάρων θεωρείται ως η πρώτη κινητοποίηση πολιτών στην Ελλάδα που είχε το χαρακτήρα οικολογικής διαμαρτυρίας

18 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΌ ΚΊΝΗΜΑ Το οικολογικό κίνημα στην Ελλάδα  Περίοδοι του οικολογικού κινήματος  Προ – οικολογική προ του 1974  Η περίοδος 1974 – 1981  Η περίοδος 1981 – 1989  Η περίοδος από το 1989 έως σήμερα

19 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΌ ΚΊΝΗΜΑ Το οικολογικό κίνημα στην Ελλάδα  Προ – οικολογική προ του 1974  Κατά την περίοδο αυτή η προστασία του περιβάλλοντος ήταν μια δραστηριότητα εξωραϊστική και φυσιολατρική, όπου το ρόλο του προστάτη του περιβάλλοντος είχαν κατά κύριο λόγο οι Έλληνες αρχαιολόγοι για θέματα υποβάθμισης του τοπίου

20 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΌ ΚΊΝΗΜΑ  Η περίοδος από 1974 έως 1981  Καταγράφεται ως περίοδος που το ελληνικό οικολογικό κίνημα έδωσε προτεραιότητα στα ζητήματα της βιομηχανίας  Η περίοδος από 1981 έως 1989  Αποκαλείται περίοδος διεύρυνσης της οικολογικής δράσης και ανάδειξης προβλημάτων γεωργικής ρύπανσης, βιοτόπων, απειλούμενων ειδών, όξινης βροχής κ.α.

21 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΌ ΚΊΝΗΜΑ  Η περίοδος από 1989 έως σήμερα  Αυτή η τέταρτη κατά σειρά περίοδος που εντοπίζεται και ορίζεται ως περίοδος γενικότερης σύγκλισης και πολιτικοποίησης των επιμέρους ρευμάτων του οικολογικού χώρου άλλα και ενός τμήματος του χώρου της Αριστεράς

22 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΌ ΚΊΝΗΜΑ Το οικολογικό κίνημα στην Ελλάδα  Η σημαντικότερη λειτουργία του οικολογικού κινήματος ήταν ότι έδρασε ως παράγοντας με ιδεολογικές θέσεις που χαρακτηρίζονταν από ιδεαλισμό και ταυτόχρονα από επίμονη προσπάθεια τεκμηρίωσης με επιστημονικά δεδομένα των επιχειρημάτων που παρουσιάζονταν στη συζήτηση για τα οικολογικά προβλήματα.

23 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΌ ΚΊΝΗΜΑ Το οικολογικό κίνημα στην Ελλάδα  Το οικολογικό κίνημα αφορμώμενο από τις θεμελιώδεις παραδοχές και θέσεις της σύγχρονης οικολογικής σκέψης, προσέγγισε με κριτικό πνεύμα την ανάπτυξη και προχώρησε στην κατάθεση προτάσεων εναλλακτικών μοντέλων και κατευθύνσεων περιβαλλοντικής πολιτικής στη δημόσια συζήτηση, με στόχο μια οικολογικού τύπου διαχείριση των πόρων

24 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΌ ΚΊΝΗΜΑ Η παρουσία πράσινου κόμματος δείκτης πολιτικής ανάπτυξης μιας κοινωνίας  Τα ισχυρότερα οικολογικά κόμματα εμφανίζονται στις κοινωνίες με το μεγαλύτερο επίπεδο βιομηχανικής ανάπτυξης, ενώ αντίθετα σε λιγότερο αναπτυγμένες κοινωνίες, οι δυνάμεις του πράσινου κινήματος έχουν ισχνή πολιτική παρουσία. Η εμφάνιση των πράσινων κομμάτων συνδέεται με το βαθμό διείσδυσης των μετά – υλιστικών αξιών στο κοινωνικό σώμα

25 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΌ ΚΊΝΗΜΑ Πράσινα κόμματα στην Ελλάδα  Η κοινωνία των πολιτών είναι μια αιτία για την ισχνή πολιτική παρουσία των πράσινων κομμάτων διότι αυτή συχνά εφησυχάζει, εγκαταλείπει εύκολα την αγωνιστική της διάθεση και δεν αναζητά νέες ευρηματικές διεργασίες που θα συνέβαλλαν στην προστασία του περιβάλλοντος και φέρει σημαντικό μερίδιο ευθύνης.

26 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΌ ΚΊΝΗΜΑ Πράσινα κόμματα στην Ελλάδα  Μια άλλη αιτία είναι η προτεραιότητα του αντιδικτατορικού αγώνα και οι προσπάθειες για τη σταθεροποίηση της δημοκρατίας στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης, καταστάσεις που συνέβαλαν ώστε η οικολογική προβληματική να εισαχθεί με μεγάλη καθυστέρηση στο δημόσιο διάλογο στην Ελλάδα

27 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΌ ΚΊΝΗΜΑ Πράσινα κόμματα στην Ελλάδα  Άλλες αιτίες υπανάπτυξης του Ελληνικού οικολογικού κινήματος είναι:  Έλλειψη άμεσης ταραχής  Έλλειψη ανεξάρτητου κινήματος ειρήνης  Σύνδρομο αμυντικής κίνησης  Απουσία διανοούμενων να λάβουν πρωτοβουλίες σε ευαίσθητα περιβαλλοντικά θέματα

28 Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό. Οι όροι χρήσης των έργων τρίτων επεξηγούνται στη διαφάνεια «Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων». Τα έργα για τα οποία έχει ζητηθεί άδεια αναφέρονται στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/από-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.

29 Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων Δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, παρά μόνο εάν ζητηθεί εκ νέου άδεια από το δημιουργό. © διαθέσιμο με άδεια CC-BY διαθέσιμο με άδεια CC-BY-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου και η δημιουργία παραγώγων αυτού με απλή αναφορά του δημιουργού. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού, και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-ND Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η δημιουργία παραγώγων του έργου. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC- ND Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου και η δημιουργία παραγώγων του. διαθέσιμο με άδεια CC0 Public Domain διαθέσιμο ως κοινό κτήμα Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. χωρίς σήμανσηΣυνήθως δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου.

30 Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει:  το Σημείωμα Αναφοράς  το Σημείωμα Αδειοδότησης  τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων  το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.

31 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.