Νοσηλευτική Ψυχικής Υγείας Νευρολογική Νοσηλευτική Ενότητα 6: Οριακές Προσωπικότητες, Παιδιών, Εφήβων και Ενηλίκων Δρ. Χρυσούλα Νταφογιάννη, Επίκουρη Καθηγήτρια.

Παρουσίαση με θέμα: "Νοσηλευτική Ψυχικής Υγείας Νευρολογική Νοσηλευτική Ενότητα 6: Οριακές Προσωπικότητες, Παιδιών, Εφήβων και Ενηλίκων Δρ. Χρυσούλα Νταφογιάννη, Επίκουρη Καθηγήτρια."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Νοσηλευτική Ψυχικής Υγείας Νευρολογική Νοσηλευτική Ενότητα 6: Οριακές Προσωπικότητες, Παιδιών, Εφήβων και Ενηλίκων Δρ. Χρυσούλα Νταφογιάννη, Επίκουρη Καθηγήτρια Τμήμα Νοσηλευτικής Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Αθήνας Το περιεχόμενο του μαθήματος διατίθεται με άδεια Creative Commons εκτός και αν αναφέρεται διαφορετικά Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

2  Αναλυτική Περιγραφή Ενότητας  Εκπαιδευτικοί Σκοποί του μαθήματος,  Σύντομη ανασκόπηση,  Οριοθέτηση Ορολογίας,  Οδηγός της συμπτωματολογίας της οριακής προσωπικότητας στο παιδί, στον έφηβο και στον ενήλικα,  Επισκόπηση,  Αιτιολογικοί Παράγοντες,  Διάγνωση,  Θεραπεία – ψυχοθεραπεία,  Νοσηλευτική Θεραπεία,  Ψυχοφαρμακολογικές Παρεμβάσεις. 1 Περίγραμμα μαθήματος

3 Η 6 Η Ενότητα περιλαμβάνει την ανάλυση της ορολογίας των οριακών καταστάσεων σε παιδιά, εφήβους και ενήλικες. Γίνεται περιγραφή της συμπτωματολογίας των οριακών χαρακτηριστικών σε παιδιά, της αιτιολογίας της ανάπτυξης του οριακού συνδρόμου, των αποκλίσεων ανάπτυξης στο οριακό παιδί, έφηβο και ενήλικα. Ακολουθούν τα κριτήρια διάγνωσης της οριακής προσωπικότητας στην εφηβεία και στην ενήλικη ζωή. 2 Αναλυτική Περιγραφή Ενότητας 1/3

4 Γίνεται ανάλυση της παρανοειδούς διαταραχής της προσωπικότητας, της Σχιζοειδούς διαταραχής της προσωπικότητας, της Σχιζότυπης διαταραχής προσωπικότητας, επιπλέον γίνεται αναφορά στην Αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας, στην Μεταιχμιακή διαταραχή προσωπικότητας, στη Ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας, στη Δραματική διαταραχή της προσωπικότητας, στην Αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας, στην Εξαρτητική διαταραχή της προσωπικότητας, και στην Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή προσωπικότητας. 3 Αναλυτική Περιγραφή Ενότητας 2/3

5 Γίνεται αναφορά στις θεραπευτικές παρεμβάσεις από την θεραπευτική ομάδα. Μετά τα συμπεράσματα της ενότητας γίνονται ερωτήσεις με τη χρήση περιστατικών και την επιλογή κατάλληλης απάντησης από τον εκπαιδευόμενο στην ενότητα ώστε να γίνει κατανοητή η νοσολογία των διαταραχών προσωπικότητας. 4 Αναλυτική Περιγραφή Ενότητας 3/3

6 Μετά από την παρακολούθηση και μελέτη του μαθήματος, ο φοιτητής θα είναι σε θέση να:  Να παρέχει βασικές πληροφορίες στον ασθενή και την οικογένειά του, σε σχέση με την αιτιολογία, τις κλινικές εκδηλώσεις και τη θεραπεία της οριακής προσωπικότητας σε όλες τις ηλικιακές ομάδες.  Αναφέρει αιτιολογικούς παράγοντες για διαταραχές της οριακής προσωπικότητας, της παιδικής και εφηβικής ηλικίας.  Διαχωρίζει τις τεχνικές της κλινικής αξιολόγησης που εφαρμόζονται για τα παιδιά και τους εφήβους για τη διάγνωση των πρώτων συμπτωμάτων της οριακής προσωπικότητας. 5 Εκπαιδευτικοί σκοποί του μαθήματος 1/2

7 Μετά από την παρακολούθηση και μελέτη του μαθήματος ο φοιτητής θα είναι σε θέση να: Σχεδιάσει τέσσερις νοσηλευτικές παρεμβάσεις για τις διαταραχές της οριακής προσωπικότητας σε κάθε ηλικιακή ομάδα, Εκτιμήσει τον κίνδυνο της επιθετικής συμπεριφοράς στον έφηβο και στον ενήλικα που πάσχει από οριακή προσωπικότητα, Χορηγήσει με ασφάλεια φάρμακα για τον έλεγχο του άγχους, της επιθετικότητας, της αλλόκοτης συμπεριφοράς ή της κατάθλιψης, Εξηγήσει τις υποστηρικτικές παρεμβάσεις, Σχεδιάσει τέσσερις στρατηγικές παρέμβασης που εφαρμόζονται σε παιδιά με διαταραχές οριακής προσωπικότητας, Εφαρμόσει τη νοσηλευτική διεργασία κατά τη φροντίδα του ασθενή με διαταραχή προσωπικότητας. 6 Εκπαιδευτικοί σκοποί του μαθήματος 2/2

8 Η Mahler (1949) έδωσε το γενικό τίτλο: «οριακές καταστάσεις παιδιών» σε κλινικές καταστάσεις ενηλίκων. Το 1953 η A. Weil περιέγραψε το ίδιο σύνδρομο με τον τίτλο: «απόκλιση του εγώ». Το 1958 η Elizabeth Geleerd έγραψε μια εργασία με τίτλο: «Οριακές καταστάσεις της παιδικής και εφηβικής ηλικίας». Οι οριακές διαταραχές στους ενήλικες απεικονίζουν χρονολογικά μεγαλύτερους εφήβους. 7 Οριοθέτηση Ορολογίας 1/2

9 Ο οριακός έφηβος ασθενής δε διαφέρει από τον οριακό ενήλικο ασθενή. Σε αυτές τις περιπτώσεις παρατηρείται η χρήση πρωτόγονων αμυντικών μηχανισμών, οι οποίοι βοηθούν, δημιουργούν εμπόδια στην ανάπτυξη του εγώ. Παρατηρείται μια χρόνια αστάθεια στη σύνθεση και ολοκλήρωση του Υπερεγώ, που δεν επιτρέπει στο άτομο τη σωστή εκτίμηση του εαυτού του σε σχέση με τους άλλους και εμποδίζει την ανάπτυξη της έννοιας της ταυτότητας. Το παιδί απαιτείται να αναπτύξει την αντίληψη για τον εαυτό του και τα αντικείμενα του περιβάλλοντος με ένα τρόπο σταθερό, συνεχή και συναφή ανεξάρτητα από ανάγκες, συναισθήματα και παρορμήσεις τις στιγμής. 8 Οριοθέτηση Ορολογίας 2/2

10 Περιγραφή συμπτωματολογίας 1/2 Αναφέρονται χαρακτηριστικά συμπτώματα: νευρώσεων, όπως ιδεοληψίες, φοβίες, υποχονδριακές ιδέες και υστερικά συμπτώματα. Η νευρωσική συμπεριφορά και τα νευρωσικά συμπτώματα διαρκούν τάση για αυξανόμενη περισσότερο χρονικό διάστημα. Για παράδειγμα οι φόβοι και οι φοβίες σε παιδί 4-5 ετών ή τάση για καταναγκαστική συμπεριφορά ενός παιδιού 2-3 ετών διαρκούν με αυξανόμενη ένταση πέρα από τα στάδια ανάπτυξης του παιδιού. Διαπιστώνεται μια αστάθεια στα επίπεδα λειτουργία του εγώ. 9

11 Περιγραφή συμπτωματολογίας 2/2 Το οριακό παιδί έχει χαμηλή ανεκτικότητα για απογοήτευση, αποσυρόμενο στον κόσμο της φαντασίας με την παραμικρή αφορμή. Παρουσιάζει μεγάλες και ανεξέλεγκτες εξάρσεις θυμού, όπου χάνει την επαφή του με την πραγματικότητα. Επίσης παρουσιάζει ανεξέλεγκτη παρορμητικό, απότομες αλλαγές διάθεσης, φτωχή κρίση, ασταθείς και επιπόλαιες διαπροσωπικές σχέσεις. Το οριακό παιδί διαφέρει από το παιδί με ψυχωσική συνδρομή, διότι έχει την ικανότητα να βρίσκει την επαφή του με την πραγματικότητα και επιπλέον αν έχει στη διάθεσή του ένα περίγραμμα αντίληψης ή συμπεριφοράς, λειτουργεί πιο αποτελεσματικά και παλινδρομεί λιγότερο. 10

12 Αιτιολογία στην ανάπτυξη του οριακού συνδρόμου 1/3 Η αιτιολογία του οριακού συνδρόμου αναφέρεται σε προβλήματα της σχέση μητέρας – παιδιού στα πρώτα στάδια της ψυχοσεξουαλικής εξέλιξης, συγκεκριμένα το στάδιο του αποχωρισμού – ατομικοποίησης που περιγράφεται από τον Mahler. Η κρίση αυτή οδηγεί στην έμμονη χρήση του αμυντικού μηχανισμού της σχάσης, ο οποίος εμποδίζει την ενοποίηση των καλών ή κακών παραστάσεων του μητρικού ρόλου τη μητέρας που θα μπορούσε να προστατέψει το παιδί από το άγχος και την οργή που το κατακλύζουν. Αποτέλεσμα αυτής της κρίσης είναι μια συγκεχυμένη ταυτότητα στην εφηβική ηλικία. 11

13 Επίσης μπορεί να επηρεαστούν οι λειτουργίες του Εγώ από την επίδραση των παραγόντων ιδιοσυγκρασίας: όπως η αντίληψη, η αναγνώριση, η κρίση, η προσοχή καθώς και άλλες διανοητικές ικανότητες. Επίσης άλλοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι το οριακό και το ψυχωσικό παιδί είναι εκ γενετής διαφορετικό. Οι σχέσεις των μελών της οικογένειας του οριακού παιδιού και εφήβου διέπονται από μια αλληλεπίδραση με στοιχεία παθολογίας. Οι γονείς με ασυνείδητο τρόπο, αντιλαμβάνονται τις προσπάθειες του παιδιού για ανεξαρτητοποίηση σαν απόρριψη και την ανάγκη του για προσοχή ή συμπαράσταση ως υπερβολικές απαιτήσεις από τους γονείς. 12 Αιτιολογία στην ανάπτυξη του οριακού συνδρόμου 2/3

14 Το παιδί δεν μπορεί να ανεχθεί το άγχος των γονιών, το οποίο μεγαλώνει το δικό του άγχος. Στην οικογένεια καλλιεργούνται μυστικά μεταξύ των μελών με αντιφατικές συμπεριφορές. Η μητέρα ασκεί υπερβολικό έλεγχο στο παιδί. Άλλοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι οι γονείς των οριακών παιδιών έχουν οι ίδιοι μια οριακή οργάνωση προσωπικότητας. 13 Αιτιολογία στην ανάπτυξη του οριακού συνδρόμου 3/3

15 Αποκλίσεις Ανάπτυξης στο Οριακό Παιδί 1/3 Το οριακό παιδί δεν έχει την ικανότητα να επιτύχει ικανοποίηση, γιατί δεν έχει επιτύχει τη συναισθηματική μονιμότητα του αντικειμένου της μητέρας. Μια μελέτη μιας οικογένειας οριακών εφήβων διαπίστωσε, ότι οι έφηβοι αυτοί βλέπουν του γονείς του ως τελείως «καλούς ή τελείως κακούς». Πολλοί ερευνητές συμφωνούν ότι το άγχος στα οριακά παιδιά είναι διάχυτο και έντονο. Υποφέρουν από χαμηλή ανεκτικότητα στην ανησυχία, που μπορεί να οδηγήσει σε πανικό που παρεμβαίνει στη λειτουργία και την ανάπτυξη των παιδιών. 14

16 Αποκλίσεις Ανάπτυξης στο Οριακό Παιδί 2/3 Τα οριακά παιδιά χαρακτηρίζονται από συναισθήματα οργής, θυμού και από μια τάση για εκρήξεις οργή και επιθετικότητας π.χ. η έκφραση της επιθετικότητας και θυμού μπορεί να φτάσει σε επικίνδυνα επίπεδα, όπως να σπρώξει ένα φίλο να πέσει από την κούνια στην παιδική χαρά ή να βάλει ένα μολύβι στο μάτι ενός συμμαθητή του στο σχολείο. Τα συναισθήματα αυτά είναι απότομα και εκφράζονται με μεταπτώσεις. Άλλωστε τα οριακά παιδιά διακρίνονται από μια έλλειψη αισθήματος ενοχής, πραγματικού ενδιαφέροντος για τους άλλους και επένδυσης σε δραστηριότητες ενός γενικότερου ενδιαφέροντος. 15

17 Αποκλίσεις Ανάπτυξης στο Οριακό Παιδί 3/3 Οι οριακοί έφηβοι εμφανίζουν: απαιτητικότητα, έντονο θυμό, τάση για εκμετάλλευση του άλλου, έλλειψη κοινωνικού τακτ, εγωκεντρισμό ή παθολογικό ναρκισσισμό. Επίσης περιγράφουν ταλαντεύσεις διάθεσης, κατάθλιψη με εχθρικές αντιδράσεις οργής και τάσεις αυτοκαταστροφής ή σιωπηλή συμπεριφορά κυριευμένη από μίσος. Επίσης και τα οριακά παιδιά και οι έφηβοι δεν διακρίνονται από ικανότητα να προσδοκούν ή ακόμα να αισθανθούν ευχαρίστηση, αυτό χαρακτηρίζεται ως ανηδονία. Η επίδραση αρνητικών συναισθημάτων, όπως θυμός, ο φθόνος, η ζήλια και η απόγνωση κάνει το οριακό παιδί να μην μπορεί να διατηρήσει μια αίσθηση συνέχειας και συνοχής με τον εαυτό του και με τα σημαντικά αντικείμενα τις ζωής του. 16

18 Αποκλίσεις Ανάπτυξης στον Οριακό Έφηβο 1/3 Τα οριακά παιδιά παρουσιάζουν ασταθείς συνήθειες φαγητού και τουαλέτας, ασυνήθιστες ή αδέξιες σωματικές στάσεις και βάδισμα και υπερκινητικότητα. Στην εφηβεία τα συμπτώματα αυτά είναι πιο έντονα, επίμονα από ότι στα παιδιά. Διαπιστώνονται σοβαρά προβλήματα αντίληψης, είναι επιρρεπή σε οπτικές και ακουστικές ψευδαισθήσεις. Οι ψευδαισθήσεις αυτές εξαφανίζονται όταν το άγχος μειώνεται και το παιδί βρεθεί σε ένα πιο υποστηρικτικό περιβάλλον. Παράγοντες που οδηγούν το οριακό παιδί σε ψευδαισθήσεις είναι η τάση για επιθετικότητα, η ανεπαρκής ανάπτυξη του «Εγώ» και φτωχά πρότυπα γονέων. 17

19  Την οριακή διαταραχή στα παιδιά και στους εφήβους χαρακτηρίζει η παρουσία εύθραυστων αμυντικών μηχανισμών. Οι μηχανισμοί αυτοί είναι πρωτόγονοι και δε βοηθούν στην προσαρμογή με την πραγματικότητα. Περιλαμβάνουν το αίσθημα παντοδυναμίας, την προβολή, τη σχάση, την άρνηση, την παλινδρόμηση του «Εγώ» που χαρακτηρίζεται από διαρκώς μεταβαλλόμενες καταστάσεις.  Οι αναπτυξιακές δυσκολίες στα οριακά παιδιά έχουν επίδραση και στη διαμόρφωση του Υπερεγώ. Η έλλειψη συνθετικής λειτουργίας του «Εγώ» και πρωτόγονοι αμυντικοί μηχανισμοί όπως η σχάση, εμποδίζουν την ανάπτυξη του Υπερεγώ το οποίο παραμένει αναφομοίωτο, προβολή προς τα εξωτερικά αντικείμενα. 18 Αποκλίσεις Ανάπτυξης στον Οριακό Έφηβο 2/3

20 Το οριακό παιδί ενώ παίζει δεν εκφράζει ευχαρίστηση, ικανοποίηση ή προσαρμοστική χρήση της φαντασίας. Το οριακό παιδί και οι έφηβοι μπορεί να είναι καλοί μαθητές. Στη ζωή τους, στη δουλειά τους ή στην επαγγελματική τους καριέρα, το οριακό άτομο συνήθως συμβιβάζεται με κάποια εργασία κατώτερη από τις ικανότητές μη φτάνοντας στις ικανότητες λειτουργίας του. 19 Αποκλίσεις Ανάπτυξης στον Οριακό Έφηβο 3/3

21 Διάγνωση 1/2 Ο Kernberg αναφέρει τα ακόλουθα κριτήρια για τη διάγνωση των οριακών εφήβων: Σύγχυση ταυτότητας, Πρωτόγονη αμυντική δράση, Κανονικός, άθικτος έλεγχος πραγματικότητας (reality testing), Σοβαρή παθολογία χαρακτήρα, Πολυσυμπτωματική νεύρωση. 20

22 Ο Masterson δίνει το παρακάτω διαγνωστικό σχήμα: Σοβαρά επεισόδια εκδραμάτισης (acting out) Με κατάχρηση αλκοόλ ή ναρκωτικών, συχνές και ανεξέλεγκτες σεξουαλικές σχέσεις και αντικοινωνικής ή αντικονφορμιστική συμπεριφορά. Εμπειρία αποχωρισμού, όπως ένας θάνατος ή ένα διαζύγιο, αρρώστια γονέων, που συνοδεύεται από κατάθλιψη. Μακροχρόνια εξάρτηση, χαμηλή ανεκτικότητα για απογοήτευση, ανεπαρκής έλεγχος παρορμήσεων και εσφαλμένος έλεγχος πραγματικότητας, Συμπτώματα οριακής κατάστασης στους γονείς, Ανεπαρκής και εσφαλμένος τρόπος επικοινωνίας στην οικογένεια με έμφαση στην πράξη, παρά στην επικοινωνία με το λόγο. Υπάρχει ομοφωνία ότι οι οριακές διαταραχές δεν είναι κάτι το μεταβατικό ανάμεσα στη νεύρωση και την ψύχωση αλλά μια ειδική δομή που βασίζεται σε μια μόνιμη οργάνωση της προσωπικότητας. 21 Διάγνωση 2/2

23 Θεραπεία 1/3 Ψυχοθεραπεία Η θεραπευτική αγωγή του οριακού παιδιού είναι μακρά, δύσκολη, περιέχει πολυπλοκότητα και συχνά φέρει απογοήτευση στην εξέλιξή της. Για την εφαρμογή της θεραπευτικής διαδικασίας είναι απαραίτητη η γνώση της αναπτυξιακής πορείας του παιδιού. Το οριακό παιδί όπως έχει αναφερθεί έχει δυσκολία στην εξελικτική περίοδο αποχωρισμού – ατομικοποίησης και ιδιαίτερα στη φάση της επαναπροσέγγισης που περιέγραψε ο Mahler. Οι παθογενείς συνέπειες των προβλημάτων του παιδιού ανάγονται σε προβλήματα μάθησης και συμπεριφοράς, δυσκολίες να πάει το παιδί στο σχολείο που έχουν σχέση με τον αποχωρισμό της μητέρας και δυσκολίες προσαρμογής στο σχολικό περιβάλλον και δυσκολία να κάνει φίλους. 22

24 Θεραπεία 2/3 Η ψυχοθεραπευτική αγωγή πρέπει να επεκταθεί πέρα από το παιδί και ιδιαίτερα στη μητέρα, ώστε να γίνει προσπάθεια να εκτονωθεί η παθολογική προσκόλληση που υπάρχει και από τις δύο πλευρές. Η προσπάθεια αυτή σκοπεύει να αλλάξουν οι παθογενείς σχέσεις, που υπάρχουν ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας και συμβάλλουν στη συντήρηση πρωτόγονων αμυντικών μηχανισμών, όπως η σχάση, η άρνηση και η προβλητική ταύτιση. Το ίδιο εφαρμόζεται και στη θεραπεία των εφήβων, όπου η οικογενειακή ψυχοθεραπεία είναι αναγκαία. Η πρωταρχική σημασία στην ψυχοθεραπεία στο οριακό παιδί είναι να γίνει η αλλαγή των πρωτόγονων αμυντικών μηχανισμών και ο σχηματισμός μιας πιο σταθερής εικόνας του εαυτού και των σημαντικών αντικειμένων του εσωτερικού κόσμου όπως είναι η ολοκλήρωση του εξελικτικού σταδίου της ατομικοποίησης που θα ενισχύσει το «Εγώ» του παιδιού και την προσαρμογή του στην πραγματικότητα. 23

25 Θεραπεία 3/3 Επίσης η ενίσχυση του καλύτερου ελέγχου της πραγματικότητας που θα βοηθήσεις αφενός στον αυτοέλεγχο του παιδιού και στην ικανότητα να αντέξει την πίεση από διάφορα αρνητικά συναισθήματα, όπως του άγχους, του θυμού, και της κατάθλιψης που δημιουργούνται μέσα από την επιθετικότητα που χαρακτηρίζει το οριακό παιδί. Η ψυχοθεραπευτής γνωρίζοντας τα ψυχοδυναμικά στοιχεία που διέπουν τη σχέση μητέρας –παιδιού προσπαθεί συστηματικά, με κατανόηση και παραδοχή να αντιμετωπίσει μαζί τους το άγχος που προκαλεί και στους δύο ιδέα του χωρισμού, ώστε να έλθει η ατομικοποίηση του παιδιού και να βοηθήσει το παιδί να βοηθήσει μια σταθερότητα στην ενδοψυχική δομική σχέση εαυτού – αντικειμένου. 24

26 Νοσηλευτική Θεραπεία 1/2 Η νοσηλευτική θεραπεία εφαρμόζεται σε θεραπευτικό και προστατευτικό περιβάλλον όπως είναι το νοσοκομείο ημέρας που λειτουργεί σύμφωνα με τις αρχές της « θεραπευτικής κοινότητας». Η διακοπή της αρνητικής σχέσης του παιδιού με το περιβάλλον του όπως σπίτι, σχολείο, γειτονιά θα βοηθήσει να αναπτύξει επαρκείς αμυντικούς και προσαρμοστικούς μηχανισμούς ώστε να αντιμετωπίσει τον προβληματικό του εαυτό, τις ναρκισσιστικές ανάγκες και τις παρορμητικές τους επιθυμίες, μέσα σε ένα συνεπές ανθρώπινο περιβάλλον που προσφέρει ευδιάκριτα και σταθερά όρια συμπεριφοράς, με κατανόηση και συμπάθεια, το παιδί και ο έφηβος θα μάθει να διεκδικεί τα δικαιώματά του χωρίς να καταπατά τα δικαιώματα των άλλων.. 25

27 Νοσηλευτική Θεραπεία 2/2 Να μάθει να ρυθμίζει τις σχέσεις με τους συνομηλίκους και τους μεγαλύτερους, χωρίς αυθαιρεσία. Μεγάλη σημασία έχει η μονιμότητα και σταθερότητα του προσωπικού του νοσοκομείου που θα βοηθήσει το θρυματισμένο εγώ του οριακού παιδιού ώστε να σχηματίσει σιγά- σιγά τη σταθερότητα αντικειμένου που του λείπει και να σχηματίσει μια θετική εικόνα για τον εαυτό του. Η συμμετοχή τη οικογένειας στη νοσοκομειακή αγωγή συμβάλλει αποτελεσματικά στη θεραπεία. 26

28 Φαρμακευτική Θεραπεία Η χρήση των ψυχοφαρμάκων γίνεται μόνο όταν απαιτείται να έλεγχος των συμπτωμάτων, όπως το άγχος, παρορμητικότητα, επιθετικότητα, αλλόκοτη συμπεριφορά ή κατάθλιψη. Ακόμη και σε αυτές τις περιπτώσεις η χρήση γίνεται με φειδώ. 27

29 Διαταραχές Προσωπικότητας Σε Ενήλικες Ορισμός Η προσωπικότητα είναι ο σχετικά σταθερός τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι σκέφτονται, αισθάνονται και συμπεριφέρονται, περιλαμβάνει τις ψυχοκοινωνικές ιδιότητες και χαρακτηριστικά που κάνουν το κάθε άτομο ξεχωριστό. Σύμφωνα με τους De Clercq & De Fluryt, 2007 η προσωπικότητα αρχίζει να αναπτύσσεται στη διάρκεια της παιδικής ηλικία, εν μέρει βάσει του γενετικού υπόβαθρου και τις εμπειρίες της ζωής. Με βάση αυτά οι άνθρωποι σκέφτονται, αισθάνονται και συμπεριφέρονται με πολλούς και διάφορους τρόπους. 28

30 Διαμόρφωση προσωπικότητας 1/2 Σύμφωνα με τους Friedman & Schustack, 1999, η προσωπικότητα ενός ατόμου σχηματίζεται από το συνδυασμό οκτώ βασικών επιδράσεων. Οι ασυνείδητες πλευρές αποτελούν μέρη της προσωπικότητας που δεν συνειδητοποιεί το άτομο. Η ταυτότητα που είναι η αίσθηση του εαυτού ( το εγώ). Η βιολογική βάση είναι μοναδική γενετική, φυσιολογική και ιδιοσυγκρασιακή φύση του ατόμου. Η μαθημένη συμπεριφορά διαμορφώνει την προσωπικότητα μέσω εμπειριών που επηρεάζουν το άτομο. Η γνωστική διάσταση αντανακλά το πώς ο τρόπος σκέψης και ερμηνείας του κόσμου διαμορφώνει την προσωπικότητα του ατόμου. 29

31 Διαμόρφωση προσωπικότητας 2/2 Συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, δεξιότητες και προδιαθέσεις, υπάρχουν σε όλα τα άτομα. Η πνευματική διάσταση είναι η πτυχή της προσωπικότητας που ωθεί τους ανθρώπους να αναζητήσουν το νόημα της ύπαρξής τους. Η αλληλεπίδραση ανάμεσα στο άτομο και το περιβάλλον είναι η μια συνεχής διαδικασία και επηρεάζει την προσωπικότητα. 30

32 Διαταραχές Προσωπικότητας Σύμφωνα με την Αμερικάνική Ψυχιατρική Εταιρεία 2000, μια διαταραχή προσωπικότητας είναι ένα διαρκές πρότυπο εσωτερικού βιώματος και συμπεριφοράς που έχει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: Παρεκκλίνει σημαντικά από το αναμενόμενο, με βάση την κουλτούρα του ατόμου. Είναι διάχυτο και άκαμπτο. Ξεκινάει στην εφηβεία ή την αρχή της ενήλικου ζωής. Είναι σταθερό με το πέρασμα του χρόνου. Προκαλεί ενόχληση στο άτομο ή έκπτωση της λειτουργικότητας. 31

33 Διαταραχές Προσωπικότητας με βάση την Κατηγορία ΚατηγορίαΔιαταραχή Προσωπικότητας Προεξάρχοντα Στοιχεία Ιδιορρυθμίας και Εκκεντρικότητας. Παρανοειδής διαταραχή προσωπικότητας Σχιζοειδής διαταραχή προσωπικότητας Σχιζότυπη διαταραχή προσωπικότητας Προεξάρχοντα Στοιχεία Δραματοποίησης και Συναισθηματικής Αστάθειας. Αντικοινωνική Διαταραχή προσωπικότητας Μεταιχμιακή Διαταραχή Προσωπικότητας Δραματική Διαταραχή Προσωπικότητας Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας Προεξάρχοντα Αγχώδη – Φοβικά Στοιχεία.Αποφευκτική Διαταραχή Προσωπικότητας Εξαρτητική Διαταραχή Προσωπικότητας Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή Προσωπικότητας 32

34 Κοινά Κλινικά Χαρακτηριστικά 1/3 Η διαταραγμένη αντίληψη του εαυτού είναι το κεντρικό πρόβλημα στις διαταραχές προσωπικότητας. Η ταυτότητα του «εγώ» αποτελεί μέρος της ανάπτυξης της προσωπικότητας. Η ταυτότητα περιλαμβάνει την ικανότητα να διαφοροποιεί κανείς τον εαυτό του από τους άλλους, την ενσωμάτωση κοινωνικών και επαγγελματικών ρόλων, επιλεγμένων αξιών και συμπεριφορών, ρόλων φύλου, αντιλήψεων για τη σεξουαλικότητα και τη σαρκική επαφή, στόχων, πολιτικών και θρησκευτικών πεποιθήσεων. Σύμφωνα με τους Limandri & Boyd, 2005, η αίσθηση του εαυτού ή της ταυτότητας, είναι αναγκαία για την ύπαρξη στοχοκατευθυνόμενης συμπεριφοράς και ικανοποιητικών διαπροσωπικών σχέσεων. 33

35 Κοινά Κλινικά Χαρακτηριστικά 2/3 Ο τρόπος σκέψης είναι διαταραγμένος στις διαταραχές προσωπικότητας, με αποτέλεσμα το άτομο να μη διαθέτει ικανότητα να αποκωδικοποιεί και να ερμηνεύει τα ερεθίσματα και τα περιβαλλοντικά συμβάματα, με συνέπεια να παρερμηνεύει τις πράξεις των άλλων. Οι παρερμηνείες έχουν ως αποτέλεσμα δυσπροσαρμοστικές απαντήσεις. Τα συναισθήματα είναι επηρεασμένα στην ένταση και την ποιότητα. Τα άτομα έχουν διαταραγμένες συναισθηματικές εμπειρίες, οι οποίες τείνουν να είναι αρνητικές, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται η ικανότητάς τους να λειτουργούν στην καθημερινή ζωή τους και να μαθαίνουν τα πράγματα. 34

36 Κοινά Κλινικά Χαρακτηριστικά 3/3 Τα άτομα με διαταραχή προσωπικότητας προκαλούν παρορμητική συμπεριφορά, με συνέπεια να μην ελέγξουν τις παρορμήσεις τους. Δύσκαμπτη συμπεριφορά, οι ασθενείς αυτοί τείνουν να μην έχουν καθόλου ευελιξία. Η έλλειψη ευελιξίας στις διαταραχές προσωπικότητας δυσκολεύει τα άτομα να μάθουν νέους τρόπους να συμπεριφέρονται ή να προσαρμόζονται στις δυσκολίες. Αυτή η έλλειψη ευελιξίας εγκλωβίζει τους ασθενείς σε ένα φαύλο κύκλο συμπεριφοράς. Σύμφωνα με τους Millon & Davis, 1999, αυτός ο φαύλος κύκλος μειώνει τις ευκαιρίες εκμάθησης και αποξενώνει τους γύρω τους. 35

37 Παρανοειδής Διαταραχή Προσωπικότητας Χαρακτηρίζεται από καχυποψία, από έλλειψη εμπιστοσύνης προς τους άλλους και την τάση απόδοσης σε αυτούς κακόβουλων κινήτρων εναντίων των ίδιων. Σύμφωνα με την ΑΨΕ 2000 θεωρείται ότι οι άλλοι προσβάλλουν το χαρακτήρα ή τη φήμη τους, ακόμα και αν οι άλλοι δεν βλέπουν έτσι τα πράγματα. Η δυσκολία στις διαπροσωπικές σχέσεις είναι το σήμα κατατεθέν αυτής της διαταραχής. Σύμφωνα με τους Millon & Davis, 1999, επιδεικνύουν ιδιαίτερη έλλειψη εμπιστοσύνης στην πίστη ή την εχεμύθεια των συντρόφων και φίλων. Σύμφωνα με την ΑΨΕ 2000, η επίπτωση είναι σε 0,5 – 2,5% του πληθυσμού και στο 10-30% των νοσηλευόμενων σε ψυχιατρικές μονάδες. 36

38 Θεραπευτική Παρέμβαση 1/2 Η αντιμετώπιση είναι δύσκολη. Η γνωστική – συμπεριφορική θεραπεία είναι η πιο αποτελεσματική ψυχοθεραπεία, απαιτεί χρόνο, αφοσίωση και αυτογνωσία από την πλευρά του ασθενή. Τα αντικαταθλιπτικά μπορεί να είναι χρήσιμα σε αποφευκτικές και μεταιχμιακές προσωπικότητες. Τα άτομα με διαταραχές προσωπικότητας Α μπορεί να βρουν χρήσιμα τα αντιψυχωσικά αν συνυπάρχουν ψυχωσικά συμπτώματα. (Nathan & Gorman, 2002) 37

39 Θεραπευτική Παρέμβαση 2/2 Οι Νοσηλευτές πρέπει να βρουν ρεαλιστικές βραχυπρόθεσμες αλλαγές στην προσωπικότητα του ασθενή. Για ασθενή με παρανοειδή διαταραχή προσωπικότητας μπορεί να γίνουν αλλαγές στα πρότυπα τις σκέψεις και συμπεριφοράς, όπως ρεαλιστική ερμηνεία των γεγονότων, η λήψη των φαρμάκων, η λήψη γευμάτων και η συνεργασία με τη θεραπεία. Μακροπρόθεσμα ο θεραπευτικός στόχος είναι η επίδειξη αυξημένης ευελιξίας και εμπιστοσύνης στους άλλους. Σε άτομα με παράνοια ενδείκνυται μια προσγειωμένη επαγγελματική προσέγγιση. Αυτοί οι ασθενείς μπορεί να αντιδράσουν καλύτερα όταν λαμβάνουν πληροφορίες απευθείας από τον γιατρό και όχι από το νοσηλευτή, λόγω του ότι δίνουν σημασία στους συσχετισμού ισχύος. 38

40 Σχιζοειδής Διαταραχή Προσωπικότητας Τα άτομα με αυτή τη διαταραχή αποφεύγουν να δημιουργούν διαπροσωπικές σχέσεις. Δεν αντλούν ικανοποίηση με την ιδιότητα των μελών μιας οικογένειας ή μιας ομάδας. Προτιμούν να είναι μόνα του και επιλέγουν το χόμπι τους. Παρουσιάζουν επιπέδωση συναισθήματος. Εμπιστεύονται τους γονείς και τα αδέλφια τους. Η σχιζοειδής διαταραχής προσωπικότητας μπορεί να προκαλεί έκπτωση της επαγγελματικής και κοινωνικής λειτουργικότητας. 39

41 Θεραπευτική Προσέγγιση  Τα άτομα με την κατάσταση αυτή σπάνια αισθάνονται θετικά συναισθήματα και θέλουν να απομονώνονται από τους άλλους ανθρώπους.  Οι στόχοι της θεραπείας επικεντρώνονται στην ανεύρεση μοναχικών δραστηριοτήτων που να προσφέρουν ικανοποίηση στον ασθενή. 40

42 Σχιζότυπη Διαταραχή Προσωπικότητας Τα άτομα παρουσιάζουν επίμονα προβλήματα στη διαπροσωπική λειτουργία. Παρουσιάζουν διαταραχές τις σκέψεις και της αντίληψης. Τα άτομα παρουσιάζουν προληπτικές απόψεις. Ο τρόπος σκέψης και η ομιλία τους συχνά είναι περίεργα. Το συναίσθημα είναι πιθανό να είναι περισφιγμένο ή απρόσφορο. 41

43 Θεραπευτική Προσέγγιση Όταν τα άτομα με σχιζότυπη διαταραχή προσωπικότητας βρίσκονται κάτω από συνθήκες στρες, μπορεί να παρουσιάσουν παραληρητικές ιδέες ή αλλοιωμένη αντίληψη. Η θεραπευτική που εφαρμόζεται από τους νοσηλευτές είναι η ενίσχυση της αντίληψης της πραγματικότητας. Η προσπάθεια για τήρηση μιας επαγγελματικής, προσγειωμένης στάσης με τους ασθενείς, η οποία τους βοηθάει να αναπτύξουν σεβασμό για τους επαγγελματίες υγείας. Η εκπαίδευση σε κοινωνικές δεξιότητες, μπορεί να αποδειχθεί πολύτιμη. Βοηθάει τους ασθενείς να συμπεριφερθούν με πιο αποδεκτούς κοινωνικά τρόπους, διευκολύνοντάς τους να συναναστραφούν με άλλα άτομα στην κοινότητα. 42

44 Αντικοινωνική Διαταραχή Προσωπικότητας 1/2  Το κυρίαρχο χαρακτηριστικό της αντικοινωνικής διαταραχής προσωπικότητας είναι ένα επίμονο πρότυπο αδιαφορίας και παραβίασης των δικαιωμάτων των άλλων.  Για να τεθεί η διάγνωση το άτομο πρέπει να είναι 18 ετών τουλάχιστον. Πρέπει να εμφανίζουν διαταραχή διαγωγής στην παιδική ηλικία μέχρι την ηλικία των 15 ετών. Η διαταραχή τη διαγωγής περιλαμβάνει βάναυση συμπεριφορά σε ανθρώπους και ζώα.  Προβαίνουν επανειλημμένα σε παράνομες πράξεις, είτε συλληφθούν, είτε όχι. 43

45  Η αντικοινωνική διαταραχή προσβάλλει πιο συχνά τους άνδρες από ότι τις γυναίκες.  Η επίπτωση είναι 1,9% μεταξύ των γυναικών και 3% μεταξύ των ανδρών.  Η διαφορά της συχνότητας μεταξύ των γυναικών και των ανδρών πιθανόν να οφείλεται στα διαφορετικά συμπτώματα.  Οι ασθενείς αυτοί μπορεί να τους συναντήσουν σε κέντρα αποτοξίνωσης, ή σε περιβάλλον που έχει σχέση με δικαιοσύνη όπως φυλακές, αλλά και νοσοκομειακού χώρους για θεραπεία. 44 Αντικοινωνική Διαταραχή Προσωπικότητας 2/2

46 Θεραπευτική προσέγγιση Ένας βραχυπρόθεσμος στόχος είναι να εξασφαλιστεί η ασφάλεια των άλλων ατόμων. Επίσης η διαχείριση του θυμού, η βελτίωση ικανοτήτων αντιμετώπισης των δυσκολιών, η αύξηση της εναισθησίας (αυτογνωσία) και εκπαίδευση ώστε να βλέπουν τα πράγματα και με τα μάτι του άλλου. Οι νοσηλευτές πρέπει να λένε την αλήθεια, ξεκάθαρα, ακρίβεια, εξηγώντας στον ασθενή τις συναισθηματικές και άλλες επιπτώσεις της συμπεριφοράς του στους γύρω του. Η ομαδική ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει αυτούς τους ασθενείς να δυο πω τους αντιλαμβάνονται οι άλλοι γύρω τους. 45

47 Μεταιχμιακή Διαταραχή Προσωπικότητας 1/2 Ο Stern το 1938 περίγραψε πρώτος τον όρο μεταιχμιακή ή διαφορετικά οριακή διαταραχή προσωπικότητας. Περιέγραφε έναν ασθενή που βρίσκεται στο μεταίχμιο δηλαδή στο όριο μεταξύ νεύρωσης (παλιότερη χρήση του άγχους) και ψύχωσης. Η σύγχρονη θεωρητικής της μεταιχμιακής διαταραχής της προσωπικότητας περιγράφηκε από τη Marsha Linehan 1993. 46

48 Συναισθηματική ευαλωτότητα. Δυσκολία αντιμετώπισης αρνητικών συναισθημάτων. Αυξημένη ευαισθησία στα αρνητικά ερεθίσματα και βραδύτερη επιστροφή στη βασική συναισθηματική κατάσταση σε σχέση με το μέσο άτομο. Αυτοαπαξίωση. Τα άτομα αυτά αδυνατούν αν αναγνωρίσουν τα δικά τους συναισθήματα, τις σκέψεις και συμπεριφορές. Θέτουν μη ρεαλιστικές προσδοκίες για τον εαυτό τους. Παρουσιάζουν έντονη ντροπή και θυμό προς τον εαυτό τους. Διαρκής κατάσταση κρίσης. Βιώνουν στρεσογόνα, αρνητικά συμβάντα κάποια προκαλούνται από τους ίδιους και κάποια από τους άλλους. Ενεργητική Παθητικότητα. Οι πάσχοντες αποφεύγουν να ασχοληθούν ενεργά οι ίδιοι με τη λύση των προβλημάτων της ζωής τους και επιζητούν συστηματικά τη βοήθεια των άλλων για την επίλυση αυτών, με συνέπεια να αισθάνονται απελπισμένοι και αβοήθητοι. Φαινομενική Επάρκεια. Πιθανόν να φαίνονται ικανοί από ότι είναι στην πραγματικότητα. 47 Μεταιχμιακή Διαταραχή Προσωπικότητας 2/2

49 Κλινική Χαρακτηριστικά 1/3 Χαρακτηρίζεται από παρορμητικότητα και αστάθεια στα συναισθήματα, στην εικόνα του εαυτού και στις διαπροσωπικές σχέσεις. Οι ασθενείς είναι πολύ ευαίσθητοι σε περιβάλλοντα ευαίσθητοι σε περιβαλλοντικά ερεθίσματα. Αισθάνονται έντονο και απρόσφορο θυμό ακόμα και όταν αντιμετωπίζουν αναμενόμενους αποχωρισμούς. Δεν μπορούν να μείνουν μόνοι τους και μπορεί να αυτοτραυματιστούν στην προσπάθειά τους να εμποδίσουν την εγκατάλειψή τους από πρόσωπα σημαντικά( ΑΨΕ 2000). Οι ασθενείς δημιουργούν έντονες και ασταθείς σχέσεις. Χαρακτηρίζονται από ασταθή εικόνα και αίσθηση για το εαυτό τους. Οι στόχοι για τη ζωή τους, τα σχέδια, οι αξίες, και οι φίλοι μπορεί να αλλάξουν απότομα και με παρορμητικό τρόπο. 48

50 Κλινική Χαρακτηριστικά 2/3 Η παρορμητικότητα είναι ένα χαρακτηριστικό της μεταιχμιακής διαταραχής προσωπικότητας, η οποία εκφράζεται σε δύο τομείς στον τζόγο, ανεύθυνη σπατάλη χρημάτων, η βουλιμική κατανάλωση φαγητού, το σεξ χωρίς προφύλαξη, η κατάχρηση ουσιών και η συμπεριφορά αυτοτραυματισμού. Ο αυτοτραυματισμός - αποκαλούμενος παρα- αυτοκτονική συμπεριφορά, παρατηρείται συχνά και εκδηλώνεται με τη μορφή κοψιμάτων, γρατζουνιών ή εγκαυμάτων στον εαυτό τους, ενώ η απόπειρα αυτοκτονίας παρατηρείται στο 8-10% των ασθενών. 49

51 Κλινική Χαρακτηριστικά 3/3  Η μεταιχμιακή διαταραχή προσωπικότητας είναι πολύ πιο συχνή στις γυναίκες από ότι στους άντρες, με τις γυναίκες να καλύπτουν το 75% των περιπτώσεων.  Το 2% του γενικού πληθυσμού και το 20% των νοσηλευομένων ασθενών με ψυχικό νόσημα εμφανίζουν αυτή τη διαταραχή.  Είναι 5 φορές πιο συχνή στους συγγενείς πρώτου βαθμού των πασχόντων.  Οι ασθενείς με αυτή τη διαταραχή κάνουν συχνές επισκέψεις και νοσηλείες σε ψυχιατρικές μονάδες. 50

52 Θεραπευτική Προσέγγιση Η πρώτη προτεραιότητα στην ψυχοκοινωνική αντιμετώπιση αυτής της διαταραχής είναι η αποφυγή αυτοτραυματισμού. Άλλα προβλήματα που απαιτούν υποστήριξη, από τη θεραπευτική ομάδα ψυχικής υγείας, είναι η παρορμητική συμπεριφορά και προβλήματα διάθεσης. Η διαλεκτική συμπεριφορική θεραπεία (DBT) χρησιμοποιείται σε αυτούς τους ασθενείς. Η DBT έχει αποδειχθεί ότι μειώνει την αυτοκτονική συμπεριφορά, την ανάγκη για νοσηλεία, τη διακοπή της θεραπείας, ενώ αυξάνει τη διαπροσωπική λειτουργικότητα και τον έλεγχο του θυμού. Η θεωρία της DBT δημιουργεί κατάλληλο θεραπευτικό περιβάλλον που δίνεται αξία στον ασθενή. Η αντιμετώπιση στοχεύει στη εκπαίδευση του ασθενή και στην ιεράρχηση των στόχων της θεραπείας (Swenson et al 2001). 51

53 Δραματική Διαταραχή Προσωπικότητας Τα άτομα που φέρουν τη Δραματική Διαταραχή Προσωπικότητας διακατέχονται από υπερβολική συναισθηματικότητα και συμπεριφορά επιζήτησης της προσοχής. Συχνά θα προκαλέσουν αναταραχή για να τραβήξουν την προσοχή πάνω τους. Όταν αυτά δεν συμβαίνουν αισθάνονται άβολα ή δυστυχισμένα. Είναι ευάλωτα στην υποβολή και επηρεάζονται εύκολα από τους άλλους. Μπορεί να δείχνουν υπερβολική εμπιστοσύνη ειδικά σε άτομα με εξουσία. Αυτοί οι ασθενείς διαμορφώνουν αρνητική αντίληψη για τον εαυτό τους. 52

54 Θεραπευτική Προσέγγιση Σύμφωνα με τους Limandri & Boyd 2005, ο στόχος της θεραπείας είναι να αρχίσουν οι ασθενείς να βασίζονται στον εαυτό τους για να λύνουν τα προβλήματά τους αντί να περιμένουν από τους άλλους να καλύψουν όλες τις ανάγκες τους. 53

55 Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας Η Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας χαρακτηρίζεται από αίσθηση μεγαλείου, ανάγκη για θαυμασμό και αδυναμία να αντιληφθούν τα συναισθήματα των άλλων. Τα άτομα έχουν συχνά μεγάλη ιδέα για τον εαυτό τους, υπερεκτιμούν συστηματικά τις ικανότητές τους και υπερβάλλουν για τα επιτεύγματά τους. Παρουσιάζουν συναισθηματική ψυχρότητα και έλλειψη αμοιβαίου ενδιαφέροντος. Η εν λόγω διαταραχή κάνει τα άτομα να έχουν υπεροπτική και υπερφίαλη συμπεριφορά και νοοτροπία. 54

56 Θεραπευτική προσέγγιση Τα άτομα με Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας τα συναντάμε στο νοσοκομείο μόνο εάν νοσηλεύονται για άλλη διαταραχή της υγείας τους. Οι ασθενείς αυτοί θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με ευθύτητα στην επικοινωνία τους, ξεκαθαρίζοντας ποιες είναι οι προσδοκίες για τη συμπεριφορά τους και θέτοντας σταθερά όρια από τους νοσηλευτές. Οι στόχοι της θεραπείας είναι η ανάπτυξη των δεξιοτήτων για την αντιμετώπιση των δυσκολιών που να επιτρέπουν την ανεξάρτητη επίλυση προβλημάτων, χωρίς την εκμετάλλευση των άλλων. 55

57 Αποφευκτική Διαταραχή Προσωπικότητας Τα άτομα με Αποφευκτική Διαταραχή Προσωπικότητας χαρακτηρίζονται από κοινωνική αναστολή και απόσυρση, αισθήματα ανεπάρκειας και υπερευαισθησία στην αρνητική κριτική. Επειδή φοβούνται την απόρριψη και την αποδοκιμασία αποφεύγουν τις επαγγελματικές δραστηριότητες που απαιτούν εκτεταμένη επαφή με άλλα άτομα. Η εν λόγω διαταραχή μπορεί να συνυπάρχει με άλλες σε ένα άτομο. Η συχνότητα είναι ίδια και στους άνδρες και τις γυναίκες, απαντάται στο 0,5% - 1% του γενικού πληθυσμού. 56

58 Θεραπευτική Προσέγγιση Οι στόχοι της φροντίδας είναι η ενίσχυση της αυτοεκτίμησης, η καλλιέργεια μιας σχέσης εμπιστοσύνης, την ανάπτυξη προσαρμοστικών μηχανισμών αντιμετώπισης των δυσκολιών και τη βελτίωση των κοινωνικών δεξιοτήτων. Τα συμπτώματα βελτιώνονται, όταν χορηγηθούν αγχολυτικά ή αντικαταθλιπτικά φάρμακα. 57

59 Εξαρτητική Διαταραχή Προσωπικότητας Η ανάγκη του ατόμου να το φροντίζουν χαρακτηρίζει την εξαρτητική διαταραχή προσωπικότητας. Τα άτομα με αυτή τη διαταραχή έχουν υποτακτική και προσκολλητική συμπεριφορά. Δυσκολεύονται να πάρουν αποφάσεις στην καθημερινότητάς τους χωρίς εκτεταμένη βοήθεια από τους άλλους. Τηρούν παθητική συμπεριφορά και επιτρέπουν στους άλλους να αναλαμβάνουν την ευθύνη για σημαντικά ζητήματα στη ζωή τους. 58

60 Θεραπευτική Προσέγγιση Συνήθως οι ασθενείς ζητούν βοήθεια για άλλες ενοχλήσεις. Οι νοσηλευτές μπορεί να συναντήσουν τα άτομα με αυτή τη διαταραχή σε διάφορα περιβάλλοντα φροντίδας υγείας. Ο νοσηλευτής πρέπει να υποστηρίξει τον ασθενή να πάρει τις δικές τους αποφάσεις, χωρίς να του δίνει λεπτομερείς συμβουλές για το τι να κάνει. Ο νοσηλευτής μπορεί να υπενθυμίζει στον ασθενή τη χρησιμότητα της μακροχρόνιας ψυχοθεραπείας και συμβουλευτικής. 59

61 Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή Προσωπικότητας Η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή Προσωπικότητας χαρακτηρίζεται από υπερβολική ενασχόληση με την τάξη, την τελειότητα και τον ψυχικό και διαπροσωπικό έλεγχο. Οι πάσχοντες έχουν τόσο μεγάλη ανάγκη για την τάξη και τον έλεγχο, που αδυνατούν να είναι ευέλικτοι, ανοικτοί ή αποτελεσματικοί. Αφιερώνουν υπερβολικό χρόνο στη λεπτομέρεια και τον επανειλημμένο έλεγχο για πιθανά λάθη. Είναι υπερβολικά ευσυνείδητοι και άκαμπτοι σε θέματα ηθικής. Τα άτομα μπορεί να συσσωρεύουν αντικείμενα διότι δεν μπορούν να τα αποχωριστούν. 60

62 Θεραπευτική Προσέγγιση Η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή Προσωπικότητας έχει συχνότητα 1% στον γενικό πληθυσμό και 3% - 10% σε ασθενείς που νοσηλεύονται σε ψυχιατρικές δομές. Διαγιγνώσκεται δύο φορές συχνότερα στους άντρες από ότι στις γυναίκες. Η μακροχρόνια ψυχοθεραπεία είναι η μόνη αγωγή για την παραπάνω διαταραχή. Βραχυπρόθεσμα αυτά τα άτομα μπορεί να ζητήσουν βοήθεια για άγχος ή σχετιζόμενα συμπτώματα. Σε αυτές τις περιπτώσεις μπορεί να χορηγηθούν αγχολυτικά φάρμακα. Ο νοσηλευτής μπορεί να υποστηρίξει τον ασθενή στην αντιμετώπιση του στρες, στον ύπνο, στη διατροφή και στις διαπροσωπικές σχέσεις. 61

63 Κλινικό Περιστατικό 1/2 Ένα άτομο εισάγεται στην ψυχιατρική δομή με διάγνωση μεταιχμιακή διαταραχή προσωπικότητα. Το άτομο αναφέρει έλλειψη ικανοποίησης από τις διαπροσωπικές του σχέσεις και συγκεκριμένα δηλώνει «οι φίλοι μου, αρχικά φαίνονται υπέροχοι, αλλά στην πορεία πάντα με απογοητεύουν». Η αντίδρασή του στην απογοήτευση είναι : «ορισμένες φορές αισθάνομαι να με κατακλύζει ο θυμός και κάποιες άλλες φορές το έντονο κενό» η αντιμετώπιση από το άτομο περιγράφτηκε ως εξής: «Προσπαθώ να μην το κάνω, αλλά κάποιες φορές αυτοτραυματίζομαι, γνωρίζω ότι δεν πρέπει, αλλά δεν μπορώ πάντα να το σταματήσω». 62

64 Κλινικό Περιστατικό 2/2 1.Ποια είναι η σημαντικότερη νοσηλευτική διάγνωση που πρέπει να τεθεί για το άτομο αυτό; 2.Ποιοι είναι οι βραχυπρόθεσμοι θεραπευτικοί στόχοι για το άτομο αυτό; 3.Ποια πρέπει να είναι η συμμετοχή του ατόμου στη διαμόρφωση των θεραπευτικών στόχων; 4.Ποιες νοσηλευτικές παρεμβάσεις θα εφαρμόσετε με βάση του θεραπευτικούς στόχους; 5.Με ποια κριτήρια θα αξιολογήσετε την αποτελεσματικότητα των νοσηλευτικών σας παρεμβάσεων; 63

65 Απαντήσεις 1/4 1.Κίνδυνος άσκησης βίας, κίνδυνος αυτοτραυματισμού, ο οποίος περιλαμβάνει έντονο συναισθηματικό πόνο, συναισθήματα οργής και κενού σε συνδυασμό με περιορισμένο έλεγχο παρορμήσεων.  Διαταραγμένη κοινωνική αλληλεπίδραση που σχετίζεται με εξιδανίκευση και απαξίωση εαυτού και των άλλων.  Διαταραγμένη προσωπική ταυτότητα σχετιζόμενη με συναίσθημα κενού. 64

66 Απαντήσεις 2/4 2.Πρωταρχικό στόχο αποτελεί η προάσπιση της ασφάλειας του ατόμου, να μην προβεί το άτομο σε αυτοκαταστροφική συμπεριφορά. 3.Προαγωγή της συνεργασίας του θεραπευόμενου ως προς την διατήρηση της ασφάλειας. Σε σχέση με τους άλλους στόχους η συνεργασία του ατόμου εξαρτάται εν μέρει από το βαθμό εναισθησίας που επιδεικνύει ως προς την επίδραση της συμπεριφοράς τους, τόσο στη διαταραχή της λειτουργικότητας όσο και στην ένταση που βιώνει. 65

67 Απαντήσεις 3/4 4.Οι νοσηλευτικές παρεμβάσεις περιλαμβάνουν: – Προάσπιση της ασφάλειας του ατόμου: θέσπιση και εφαρμογή ενός συμβολαίου ασφαλούς συμπεριφοράς, αναγνώριση παραγόντων που πυροδοτούν συγκεκριμένες συμπεριφορές και εναλλακτικούς τρόπους αντιμετώπισης. – Περιορισμός της τάσης του ατόμου για διχοτομική σκέψης. – Ενίσχυση της ορθής αντίληψης του εαυτού: εφαρμογή μεθόδων που διευκολύνουν το θεραπευόμενο να αναγνωρίζει τις δυνάμεις του. 66

68 Απαντήσεις 4/4 5.Οι νοσηλευτικές παρεμβάσεις πρέπει να αξιολογούνται σε σχέση με τους θεραπευτικούς στόχους που έχουν τεθεί. Ο πιο σημαντικός στόχος είναι η προάσπιση της ασφάλειας του θεραπευόμενο. 67

69 Βιβλιογραφία American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5th Edition (DSM-5), 5 th Edition. Washington, DC: Author. http://www.terapiacognitiva.eu/dwl/dsm5/DSM-5.pdf http://www.terapiacognitiva.eu/dwl/dsm5/DSM-5.pdf Thomas A. Widiger and Douglas B. Samuel, 2005. Diagnostic Categories or Dimensions? A Question for the Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders—Fifth Edition. Journal and abnormal Psychology, vol. 114, no 5, 494-104. Γιάννης Τσιάντης, Σωτήρης Μανωλόπουλος. Σύγχρονα Θέματα Παιδοψυχιατρικής, Δεύτερος Τόμος, Δεύτερο Μέρος, Ψυχοπαθολογία. 1998, Εκδόσεις Καστανιώτη. Mary Ann Hogan. Νοσηλευτική Ψυχικής Υγείας. Ανασκοπήσεις και Αιτιολογήσεις 2008. Εκδόσεις Π.Χ. Πασχαλίδης. Δ. Αναγνωστόπουλος – Α. Παπαγεωργίου. Νοσηλευτική Ψυχικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου. Αθήνα 2010. Εκδόσεις Βήτα. Eby Brown. Η Νοσηλευτική στην Ψυχική Υγεία. Αθήνα 2009, Ιατρικές Εκδόσεις Δ. Λαγός. 68

70 Τέλος Ενότητας

71 Σημειώματα

72 Σημείωμα Αναφοράς Copyright Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας, Χρυσούλα Νταφογιάννη 2014. Χρυσούλα Νταφογιάννη. «Νοσηλευτική Ψυχικής Υγείας / Νευρολογική Νοσηλευτική. Ενότητα 6: Οριακές Προσωπικότητες, Παιδιών, Εφήβων και Ενηλίκων». Έκδοση: 1.0. Αθήνα 2014. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: ocp.teiath.gr. ocp.teiath.gr

73 Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό. Οι όροι χρήσης των έργων τρίτων επεξηγούνται στη διαφάνεια «Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων». Τα έργα για τα οποία έχει ζητηθεί και δοθεί άδεια αναφέρονται στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.

74 Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων Δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, παρά μόνο εάν ζητηθεί εκ νέου άδεια από το δημιουργό. © διαθέσιμο με άδεια CC-BY διαθέσιμο με άδεια CC-BY-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου και η δημιουργία παραγώγων αυτού με απλή αναφορά του δημιουργού. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού, και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-ND Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η δημιουργία παραγώγων του έργου. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-ND Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου και η δημιουργία παραγώγων του. διαθέσιμο με άδεια CC0 Public Domain διαθέσιμο ως κοινό κτήμα Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. χωρίς σήμανσηΣυνήθως δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου.

75 Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει:  το Σημείωμα Αναφοράς  το Σημείωμα Αδειοδότησης  τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων  το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.

76 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στo πλαίσιo του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.