Θέματα Παιδαγωγικής και Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης Ενότητα 3: Η Γνώση ως Κοινωνική Κατασκευή Μπεκιάρη Αλεξάνδρα Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα Πανεπιστημίου Θεσσαλίας» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3

ΣΚΟΠΟΙ ΕΝΟΤΗΤΑΣ Να κατανοηθεί ότι τα προϊόντα της γνώσης είναι κοινωνικά δομημένα και εξαρτώνται από το κοινωνικό σύστημα και τον τρόπο οργάνωσης. Παράλληλα να επισημανθεί ότι ο τρόπος ταξινόμησης της γνώσης δημιουργεί σχέσεις δύναμης. 4

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΝΟΤΗΤΑΣ Ταξινόμηση Περιχάραξη Κώδικας συλλογής Κώδικας ενοποίησης Ορατή και αόρατη παιδαγωγική Σχέσεις δύναμης 5

α) η δυνατότητα και η ελευθερία να αναπτύσσεται ανταλλαγή πληροφορίας (ώσμωση) μεταξύ των πεδίων γνώσης που θεσπίζονται (τιτλοφορούνται επίσημα) ως διαφορετικά και διακριτά γνωστικά αντικείμενα, και β) κατά πόσο η σύνθεση του εκπαιδευτικού προγράμματος εναπόκειται στη διακριτική ευχέρεια των εκπαιδευτών ή των εκπαιδευόμενων. Οι δύο έννοιες που προτάθηκαν από τον Bernstein προκειμένου να περιγραφεί: ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΧΑΡΑΞΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ 6

ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ Η έννοια της ταξινόμησης χρησιμοποιείται αναφορικά με τη σχέση των περιεχομένων της σχολικής ύλης μεταξύ τους. 7

ΕΙΔΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗΣ Ισχυρή Ταξινόμηση: Τα γνωστικά περιεχόμενα είναι απόλυτα διαχωρισμένα μεταξύ τους και τα σύνορα μεταξύ των περιεχομένων είναι ισχυρά και σαφή. Ασθενής Ταξινόμηση: Τα σύνορα μεταξύ των περιεχομένων είναι ασθενή και συγχεγχυμένα. Ασθενής ταξινόμηση σημαίνει όχι σαφής οριοθέτηση μεταξύ των γνωστικών αντικειμένων. 8

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗΣ Ισχυρή Ταξινόμηση: παραδοσιακό σχολείο, πανεπιστήμιο κ.α. Ασθενής Ταξινόμηση: διαθεματικές, διεπιστημονικές προσεγγίσεις της γνώσης κ.α. 9

ΠΕΡΙΧΑΡΑΞΗ Η έννοια της περιχάραξης χρησιμοποιείται αναφορικά με τον έλεγχο που κατέχουν ο δάσκαλος και ο μαθητής πάνω στην επιλογή, στην οργάνωση, την πορεία και τη διάταξη της γνώσης που διδάσκεται και προσλαμβάνεται στην παιδαγωγική σχέση. 10

ΕΙΔΗ ΠΕΡΙΧΑΡΑΞΗΣ Ισχυρή Περιχάραξη: Ισχυρή περιχάραξη σημαίνει ότι δάσκαλος και μαθητής έχουν ελάχιστη δυνατότητα ελέγχου στα παιδαγωγικά δρώμενα. Ασθενής Περιχάραξη: Ενώ ασθενής περιχάραξη σημαίνει ότι δάσκαλος και μαθητής ασκούν ουσιαστικότερο έλεγχο πάνω στην παιδαγωγική διαδικασία. 11

ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ-ΠΕΡΙΧΑΡΑΞΗ Στο νηπιαγωγείο παρατηρούμε στοιχεία ασθενούς ταξινόμησης και περιχάραξης, ενώ σταδιακά όσο ανεβαίνουμε εκπαιδευτικές βαθμίδες η ταξινόμηση και η περιχάραξη γίνονται ισχυρότερες. Η ταξινόμηση και η περιχάραξη είναι δυο διαφορετικές έννοιες. Λχ, σ’ ένα εκπαιδευτικό σύστημα μπορεί να υπάρχει ισχυρή ταξινόμηση με ασθενή περιχάραξη, κλπ. 12

ΚΩΔΙΚΑΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ – ΚΩΔΙΚΑΣ ΕΝΟΠΟΙΗΣΗΣ Κώδικας συλλογής είναι ένα σύστημα πρόσληψης και επεξεργασίας της γνώσης, το οποίο οδηγεί σε αυστηρή οριοθέτηση ενός αντικειμένου (κατόπιν «συλλογής» των στοιχείων γνώσης που το αποτελούν) Κώδικας ενοποίησης είναι ένα αντίστοιχο σύστημα που όμως αντί για οριοθέτηση οδηγεί σε μίξη αντικειμένων με σκοπό να διεκδικηθεί ο χαρακτηρισμός της «ολοκλήρωσης» 13

ΚΩΔΙΚΕΣ Συλλογής: Ο κώδικας συλλογής πρέπει να υπάρχει προκειμένου να επιτευχθεί ισχυρή ταξινόμηση της γνώσης. Ενοποίησης: Ενώ ο κώδικας ενοποίησης υπάρχει για να πραγματοποιηθεί ολοκλήρωση της γνώσης. 14

ΚΩΔΙΚΑΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΚΑΙ ΚΩΔΙΚΑΣ ΕΝΟΠΟΙΗΣΗΣ Γίνεται επομένως κατανοητό ότι οι κώδικας δεν είναι άλλο παρά ιδεολογίες (συστήματα «αρχών», «αξιών», «κριτηρίων») σχετικά με το ποιος συνδυασμός (σύνθεση) γνώσης αξίζει να υπάρχει. Αν παραλληλίσουμε μεταφορικά τους δυο κώδικες με τις ιδεολογίες που επικρατούν στη διεθνή πολιτική, ο «κώδικας συλλογής» αντιστοιχεί με την πίστη ότι πρέπει να υπάρχουν ξεχωριστά έθνη με σαφή σύνορα, διαφορετικούς πολιτισμούς και πόρους. Ο «ενοποιητικός κώδικας» αντιστοιχεί στην ιδεολογία της διεθνούς ενοποίησης: όσο γίνεται πιο αισθητή κατάργηση συνοριακών φραγμών, ελεύθερη διακίνηση ατόμων, κεφαλαίων και πληροφοριών, εξομοίωση δικαιωμάτων, εξάλειψη της έννοιας του «αλλοδαπού» και του «εγχώριου», κοινή νομοθεσία κλπ. 15

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Στην τριτοβάθμια εκπαίδευση που υπάρχει μεγαλύτερη ελευθερία στη διαχείριση της γνώσης, λίγες είναι οι φορές πχ που κάποιος καθηγητής αρνείται να ασχοληθεί με μια νέα ιδέα από άλλο πεδίο («ενοποίηση») που του μεταφέρει κάποιος υποψήφιος διδάκτορας, επειδή ο καθηγητής δεν την κατέχει και ούτε θέλει να τη μάθει για να μην αισθανθεί ότι ξαναγίνεται έτσι «μαθητής» και χάσει το «πάνω χέρι»; Δεν υπάρχουν περιπτώσεις που καθηγητές αρνούνται συστηματικά τις διακλαδικές συνεργασίες με συναδέλφους τους άλλων ειδικοτήτων για να μην φανεί η επιστημονική ανεπάρκεια του αντικειμένου τους; 16

ΚΩΔΙΚΑΣ ΚΑΙ ΔΥΝΑΜΗ 17

ΣΧΕΣΕΙΣ ΔΥΝΑΜΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ Κλάδοι «δάσκαλοι»: - συνεκτικό σώμα γνώσης (“body of knowledge”) - θεωρητικό υπόβαθρο α) αυτόνομο β) εξελισσόμενο Κλάδοι «μαθητές»: -περιστασιακά δεδομένα -Α-θεωρητικοί - κυρίως έχουν μεθόδους 18

ΟΡΑΤΗ ΚΑΙ ΑΟΡΑΤΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ Ορατή: -Ισχυρή ταξινόμηση και περιχάραξη -Σαφή/ άκαμπτα κριτήρια αξιολόγησης -Εκπαιδευτικός: επιτηρητής-ελεγκτής υπάλληλος -Πιο προβλέψιμα αποτελέσματα Αόρατη: -Ασθενής ταξινόμηση και περιχάραξη -Ασαφή/ ευέλικτα κριτήρια -Εκπαιδευτικός: εμψυχωτής/ λειτουργεί πολύ υποκειμενικά -Μη προβλέψιμα αποτελέσματα 19

ΣΧΕΣΕΙΣ ΔΥΝΑΜΗΣ ΚΑΙ ΟΡΑΤΗΣ\ΑΟΡΑΤΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ Ορατή Παιδαγωγική: Δύναμη: - Η θεσμική πίεση(εξωτερικός έλεγχος) αρκεί Αόρατη Παιδαγωγική: Δύναμη: - Θεσμική πίεση υπάρχει ούτως ή άλλως -Σημαντικός και ο εσωτερικευμένος έλεγχος (εμπιστοσύνη, πηγαίος σεβασμός, θαυμασμός) 20

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Bernstein, R. (1990). Class, codes and control: The structuring of pedagogic discourse. London: Routledge. Bernstein, R. (1996). Pedagogy, symbolic control and identity: Theory, research, critique. London: Taylor & Francis. Blackledge, D., & Hunt, B. (2004). Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης (Δεληγιάννη, Μ.). Εκδ. Μεταίχμιο. Bourdieu, P. & Passeron, J. C. (1990). Reproduction in education, society and culture (2 η έκδ.). London: Sage. Giddens, A. (2000). Sociology. Polity press. Oxford, UK. Λάμνιας, Κ. (2002). Κοινωνιολογική Θεωρία και Εκπαίδευση. Διακριτές προσεγγίσεις. Εκδ. Μεταίχμιο. 21

Τέλος Ενότητας ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ