ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ:ΘΕΜΑΤΑ ΓΝΩΣΤΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ: ΕΛΕΝΗ ΒΑΣΙΛΑΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ:ΘΕΜΑΤΑ ΓΝΩΣΤΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ: ΕΛΕΝΗ ΒΑΣΙΛΑΚΗ ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΕΣ: Κοπετινά Ελένη 5Ι05 Τσιάπου Σοφία 5327

Εισαγωγή Η ικανότητά μας να αντιλαμβανόμαστε αυτό που βλέπουμε χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια, εξαρτάται από την ασυνείδητη αλλά «έξυπνη» αξιοποίηση γνώσης για τον εξωτερικό κόσμο, που βρίσκεται αποτυπωμένη στα νευρωνικά κυκλώματα του εγκεφάλου. Είμαστε όμως πάντα ικανοί να αντιληφθούμε τη διαφορά μεταξύ αυτού που βλέπουμε πραγματικά(οπτική αντίληψη) και αυτού που φανταζόμαστε(νοερή απεικόνιση);

Παρόμοιοι προβληματισμοί είχαν απασχολήσει και τον Αριστοτέλη που θεωρούσε τη νοερή απεικόνιση ως το κυριότερο μέσο της σκέψης. Αριστοτέλης (384-322π.χ.) στο έργο του “Περί μνήμης και αναμνήσεως” : «νοειν ουκ έστιν άνευ φαντάσματος» Δεν υπάρχει σκέψη χωρίς εικόνα.

Νοερή απεικόνιση Η νοερή απεικόνιση έχει να κάνει με την εσωτερική /νοερή αναπαράσταση ενός αντικειμένου ή μιας δραστηριότητας εν απουσία όμως οποιουδήποτε αντίστοιχου εξωτερικού ερεθισμού (Finke, 1989). Δηλαδή, η αναπαράσταση δεν αφορά στην αντίληψη αλλά στη σκέψη, τη μνήμη και τη φαντασία. παράδειγμα: μπορείτε να κρατήσετε την εικόνα του τζακιού σας ζωηρά στη σκέψη σας, ενώ ταυτόχρονα φανταζόσαστε ζωηρά την εξώπορτα σας; Μήπως θολώνει η εικόνα του τζακιού όταν μετατοπίζεται η προσοχή σας στην πόρτα;

Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είναι καθόλου βέβαιοι για τις απαντήσεις σε παρόμοιες ερωτήσεις, κάτι που υποδηλώνει ότι δεν ξέρουμε με λεπτομέρειες πως είναι πραγματικά οι οπτικές μας εικόνες.( Schwitzgebel, 2002) Στην πρώτη έρευνα ( Galton,1880) που έγινε παρατηρήθηκε πως πολλοί άνθρωποι δεν είχαν καμία οπτική νοερή απεικόνιση : << οι δυνατότητες μου είναι μηδενικές. Θυμάμαι το τραπεζάκι του προγεύματος αλλά δεν το βλέπω >>. Αντίθετα : << Η εικόνα που έρχεται στο νου μου είναι τέλεια ευκρινής… μπορώ να δω με τα μάτια του νου μου σαν να παρατηρούσα τη σκηνή με τα αληθινά μου μάτια >> .

Παρόλα αυτά η νοερή απεικόνιση δεν αφορά μια «στεγνή» γνωσιακή λειτουργία, και αυτό διότι αποτελεί φορέα συναισθηματικού φορτίου, γεγονός που της αποδίδει χαρακτήρα κινήτρου. η νοερή απεικόνιση αποτελεί μέρος των γνωσιακών λειτουργιών, όπως τα όνειρα, οι μνήμες, και οι λεκτικές σκέψεις (verbal thoughts), τα οποία και χρησιμοποιούνται από τους ανθρώπους για την απόδοση νοήματος . η νοερή απεικόνιση αφορά στην φαινομενολογία, στον τρόπο που οποιοσδήποτε βιώνει τα πράγματα, τον εαυτό και τον κόσμο γενικότερα.

Ειδητική νοερή απεικόνιση είναι κοινά γνωστή ως φωτογραφική μνήμη. Συγκεκριμένα , πρόκειται για μια νοητική εικόνα ή μνήμη που είναι εξαιρετικά καθαρή και ζωηρή, σαν να γινόταν αντιληπτή εκείνη τη στιγμή. Άτομα με ειδητική νοερή απεικόνιση (ειδητικοί) έχουν υψηλό βαθμό αυτοπεποίθησης στη περιγραφή τους, χρησιμοποιούν παροντικούς χρόνους και επιδεικνύουν με την κίνηση των ματιών τους αυτό που αναφέρουν.

Ένα τέτοιο χαρακτηριστικό παράδειγμα ειδητικού ατόμου είναι μιας έξυπνης διδάσκουσας, της Ελίζαμπεθ , η οποία έλεγε ότι μπορούσε να προβάλει την ακριβή απεικόνιση μιας φωτογραφίας ή σκηνής στον καμβά της. Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν ζεύγη στερεογραμμάτων, που το καθένα αποτελούνταν από μια διάταξη περίπου 10.000 στιγμών. Σε αντίθεση, με την κοινή οπτική αντίληψη των ανθρώπων,η Ε. κοίταξε το ένα στερεόγραμμα επί ένα λεπτό με το δεξί της μάτι και ύστερα από διάλειμμα 10 ΄΄ όταν κοίταξε το άλλο με το αριστερό της είπε ότι είδε το γράμμα «Τ». Στερεόγραμμα: μοτίβα που δημιουργούνται σε υπολογιστή και απεικονίζουν τρισδιάστατα σχήματα.

Ακόμη πιο εντυπωσιακό ήταν όταν κοίταξε 4 μοτίβα των 10 Ακόμη πιο εντυπωσιακό ήταν όταν κοίταξε 4 μοτίβα των 10.000 στιγμών από το δεξί της μάτι και την επόμενη μέρα είδε μόνο ένα μοτίβο από το αριστερό της. Κατάφερε αμέσως να το συνδυάσει με τα άλλα 4 μοτίβα που είχε δει ,αναγνωρίζοντας σωστά όλους τους συνδυασμούς τους. γενικότερα, ούτε ένα άτομο με ειδητικές ικανότητες που να προσεγγίζουν έστω αυτές της Ελίζαμπεθ δεν ανακαλύφθηκε.(Merritt, 1979)

Η οπτική νοερή απεικόνιση μοιάζει με την οπτική αντίληψη; Η ύπαρξη των παραισθήσεων επιβεβαιώνει την ιδέα αυτή. Παραισθήσεις:οπτικές εμπειρίες που μοιάζουν με συνηθισμένη οπτική αντίληψη, με απουσία των κατάλληλων ερεθισμάτων από το περιβάλλον. είναι συνηθισμένες σε άτομα με το σύνδρομο Charles Bonnet. Σύμφωνα με αυτό: Οπτικές ψευδαισθήσεις παρουσιάζονται σε ασθενείς με πολύ χαμηλή οπτική οξύτητα ή εκπτώσεις του οπτικού πεδίου

Λόγω βλάβης οπουδήποτε στην οπτική οδό

Τα 6 χαρακτηριστικά σημεία του Charles-Bonnet. ΟΠ κατά την αφύπνιση, ημέρα, πλήρης συνείδηση Επίγνωση ότι δεν είναι αληθινές ΟΠ «Αναμιγνύονται» με την πραγματικότητα Είναι αποκλειστικά οπτικές Εμφανίζονται και εξαφανίζονται χωρίς σαφή αφορμή Είναι αστείες ή ενοχλητικές

Τι βλέπουν οι ασθενείς με Charles-Bonnet; Πιο συχνά με ανοιχτά μάτια Οι ΟΠ μπορεί να αιωρούνται αλλά πιο συχνά βρίσκονται στο άμεσο περιβάλλον

Τι βλέπουν οι ασθενείς με Charles-Bonnet; Πρόσωπα που είναι διαστρεβλωμένα...

Τι βλέπουν οι ασθενείς με Charles-Bonnet; Κυρίως σε άτομα υψηλού μορφωτικού επιπέδου

Η οπτική νοερή απεικόνιση μοιάζει με την οπτική αντίληψη; Οι παραισθήσεις αυτών των ατόμων όπως αποδείχτηκε συνδέονται με την οπτική αντίληψη. Σε μελέτη φάνηκε πως όταν είχαν παραισθήσεις είχαν κ αυξημένη δραστηριότητα στις εγκεφαλικές περιοχές που ειδικεύονται με την οπτική επεξεργασία. Ωστόσο, δεν τις συγχέουμε διότι: α) συνήθως έχουμε επίγνωση ότι κατασκευάζουμε με τη θέλησή μας εικόνες κάτι που δεν συμβαίνει με την αντίληψη. β) τυπικά οι εικόνες περιέχουν πολύ λιγότερες λεπτομέρειες απ΄ όσες η αντίληψη(Harvey,1986)

Ευρήματα Ωστόσο, σύμφωνα με μελέτη των Cooper και Shepherd υποστηρίχθηκε ότι υπάρχουν στενοί δεσμοί μεταξύ νοερής απεικόνισης και οπτικής αντίληψης. Μελέτη:Παρουσίασαν σε κάποια άτομα γράμματα είτε στην κανονική τους μορφή είτε σε μορφή-ανεστραμμένη.

Ευρήματα Το βασικό εύρημα ήταν ότι όσο πιο μεγάλη ήταν η περιστροφή του γράμματος από την κανονική του θέση τόσο περισσότερο τα άτομα αργούσαν να το αντιληφθούν. Κάτι το οποίο ,όμως, συμβαίνει και στην νοερή απεικόνιση. Σε παρόμοιο συμπέρασμα κατέληξαν και οι Finke & Kosslyn με αντίστοιχα πειράματα που έκαναν. Από το συμπέρασμα αυτό προκύπτουν δύο σαφείς προβλέψεις που οδηγούν στο φαινόμενο της διευκόλυνσης και στο φαινόμενο της παρεμβολής.

Φαινόμενο διευκόλυνσης: όταν το περιεχόμενο των έργων της νοερής απεικόνισης και αντίληψης είναι το ίδιο. Ο λόγος είναι ότι η αντιληπτική επεξεργασία ευεργετείται από τη φανταστική επεξεργασία. Πείραμα(ΜcDermott&Roediger): α)Δόθηκαν ακουστικά οδηγίες σε κάποια άτομα να διαμορφώσουν νοερές απεικονίσεις αντικειμένων(π.χ. μήλο) ενώ β)σε άλλους παρουσίασαν τα ονόματα των αντικειμένων. Έπειτα έπρεπε να αναγνωρίσουν αλλοιωμένες εικόνες των αντικειμένων αυτών. Η πρώτη ομάδα που χρησιμοποίησε νοερές απεικονίσεις αναγνώρισε ευκολότερα τις αλλοιωμένες εικόνες, κάτι που δείχνει πως τους διευκόλυνε η συσχέτιση της νοερής απεικόνισης με την αντίληψη.

Φαινόμενο παρεμβολής: όταν το περιεχόμενο των έργων της νοερής απεικόνισης και αντίληψης είναι διαφορετικό. Αυτό γιατί αν η νοερή απεικόνιση και αντίληψη χρησιμοποιούσαν τις ίδιες επεξεργασίες του εγκεφάλου, τότε είναι πιθανό η μια να παρεμβαλλόταν στην άλλη και το αποτέλεσμα της επεξεργασίας(είτε νοερής απεικόνισης είτε αντίληψης) να μην ήταν έγκυρο.

1ο Πείραμα: Οι συμμετέχοντες διαμόρφωσαν οπτικές νοερές απεικονίσεις, καθώς επιτελούσαν ένα δεύτερο έργο το οποίο περιλάμβανε μια χωρική επεξεργασία(χτύπημα ενός μοτίβου σε πληκτρολόγιο). Αυτό έδειξε ότι μείωνε την ευκρίνεια της οπτικής νοερής απεικόνησης.

2ο Πείραμα (Perky,1910): Οι συμμετέχοντες έπρεπε να φανταστούν ένα αντικείμενο π.χ. ένα φύλο σε μια κενή οθόνη. Στην πραγματικότητα όμως, η οθόνη δεν ήταν κενή αλλά σε αυτήν απεικονιζόταν η πραγματική εικόνα του ίδιου του αντικειμένου που φαντάζονταν, σε επίπεδο όμως κάτω από το κατώφλι της αντιληπτικής συνείδησης. Η πραγματική εικόνα εμφανιζόταν σταδιακά μέχρι που έγινε ξεκάθαρα αισθητή. Οι συμμετέχοντες όμως, συνέχισαν να πιστεύουν ότι αυτή η εικόνα ήταν μια δική τους νοερή απεικόνιση.

Ισχυρισμoί Kosslyn(1994),Thompson(2003) Θεωρία της αντιληπτικής προσδοκίας:τα οπτικά είδωλα είναι απεικονιστικές αναπαραστάσεις είναι σαν φωτογραφίες ή σχέδια. απεικονιστικές αναπαραστάσεις:αναπαραστάσεις που μοιάζουν με φωτογραφίες όπου τα αντικείμενα εντός τους είναι οργανωμένα χωρικά. Παράδειγμα:οπτική νοερή απεικόνιση ενός γραφείου με έναν υπολογιστή πάνω του και μια γάτα να κοιμάται από κάτω, θα είναι έτσι διευθετημένη ώστε ο υπολογιστής να βρίσκεται στο πάνω μέρος της εικόνας και η γάτα στο κάτω. Επομένως, οι πληροφορίες μιας νοερής εικόνας οργανώνονται με τον ίδιο τρόπο με αυτές της αντίληψης.

Ο πρώιμος οπτικός φλοιός φαίνεται πως είναι η εγκεφαλική περιοχή που διαμορφώνονται οι αναπαραστάσεις της νοερής απεικόνισης, η οποία ονομάστηκε οπτική ενδιάμεση μνήμη. Εξωτερικό οπτική Οπτικό Κωδικοποίηση ενδιάμεση Παραγωγή Μακρόχρονη Ερέθισμα μνήμη μνήμη Αντίληψη Νοερή απεικόνιση Bartolomeo(2002)

Αντίθετα, ο Pylyshyn με την προτασιακή του θεωρία υποστήριξε ότι η νοερή απεικόνιση δεν εμπλέκει ζωγραφικές αναπαραστάσεις αλλά εμπλέκεται σε μια ασυνείδητη επίγνωση.

Eυρήματα εγκεφαλικής απεικόνισης Οι Kosslyn&Thompson(2003) αναγνώρισαν τρεις παράγοντες που καθορίζουν ότι ο πρώιμος οπτικός φλοιός δραστηριοποιείται στην οπτική νοερή απεικόνιση: Φύση του έργου:Όταν κατά τη νοερή απεικόνιση οι συμμετέχοντες σκέφτονται λεπτομέρειες των οπτικών τους εικόνων, ο πρώιμος οπτικός φλοιός δραστηριοποιείται περισσότερο. Ευαισθησία της τεχνικής της εγκεφαλικής απεικόνισης : ο ΠΟΦ εμπλέκεται στη νοερή απεικόνιση, όταν χρησιμοποιούνται πιο ευαίσθητες τεχνικές εγκεφαλικής απεικόνισης (π.χ. fMRI)

3. Έργα βασισμένα στο σχήμα έναντι χωρικο-κινητικών έργων: Ο ΠΟΦ εμπλέκεται όταν το έργο νοερής απεικόνισης απαιτεί επεξεργασία του σχήματος ενός αντικειμένου απ΄όσο όταν η έμφαση δίνεται στην απεικόνιση ενός κινούμενου αντικειμένου. Οι αποδείξεις που συζητήθηκαν μέχρι τώρα δείχνουν μόνο έναν συσχετισμό μεταξύ νοερής απεικόνισης και δραστηριοποιήσεις του ΠΟΦ δείχνοντας ότι ο ΠΟΦ δεν είναι ουσιαστικός για τη νοερή απεικόνιση. << Η δραστηριοποίηση στον ΠΟΦ θα μπορούσε να είναι ανάλογη με τη ζέστη που παράγει μια λάμπα στην οποία χρησιμοποιούμαι για να διαβάσουμε και που δεν παίζει ρόλο στη πραγμάτωση του έργου>>.

Επιδράσεις της εγκεφαλικής βλάβης. Σύμφωνα με τη θεωρία του Kosslyn, oι εγκεφαλικές βλάβες θα έπρεπε να έχουν τις ίδιες αρνητικές επιδράσεις στην αντίληψη και στη νοερή απεικόνιση, αφού η μία εμπλέκει την άλλη. Ο Bartolomeo (2002) έκανε τέτοιες μελέτες στις οποίες παρά τη μεγάλη ποικιλία των μεθόδων που χρησιμοποίησε επιβεβαίωσε επανειλημμένα ότι κάθε τύπος διαχωρισμού είναι δυνατός μεταξύ αυτών των λειτουργιών ( νοερή απεικόνιση- αντίληψη). Ορισμένοι ασθενείς με εγκεφαλικές βλάβες έχουν ουσιαστικά ανεπηρέαστη οπτική αντίληψη, αλλά μειωμένη νοερή απεικόνιση.

παράδειγμα μελέτης : μελετήθηκε ένας ασθενής που είχε διάσπαρτη βλάβη και στους δύο κροταφικούς λοβούς. Στην αρχή είχε σοβαρά προβλήματα οπτικής αντίληψης τα οποία στη συνέχεια εξαφανίστηκαν. Ωστόσο , ο ασθενής συνέχισε να έχει βαθιά μειωμένη νοερή απεικόνιση πάνω στα αποτελέσματα αυτά ο Kosslyn( 1994) υποστηρίζει :«η νοερή απεικόνιση διαφέρει από τη οπτική αντίληψη κατά το ότι υπάρχει μία επεξεργασία παραγωγής . οι νοερές εικόνες πρέπει να κατασκευαστούν από πληροφορίες για τα αντικείμενα, οι οποίες βρίσκονται αποθηκευμένες στη μακρόχρονη μνήμη».

Εικονική - χωρική ικανότητα. Το ενδιαφέρον των ερευνητών έχει συγκεντρώσει, επίσης, η μελέτη της εικονικής και χωρικής ικανότητας των τυφλών ατόμων, μια και αυτή συνδέεται με την όραση σε μεγάλο βαθμό. Βέβαια, η νοερή εικονική αναπαράσταση δε στηρίζεται μόνο σε απτικές πληροφορίες, αλλά σε πληροφορίες από όλες τις αισθήσεις καθώς και από την κίνηση. Έτσι εξηγείται και το ότι στα τυφλά άτομα έχουν νοερή εικονική αναπαράσταση όπως και τα βλέποντα.

Εικονική - χωρική ικανότητα. Μελέτη-Rocchi, & Sbrana (1993):έλαβαν μέρος 8 εκ γενετής τυφλά άτομα (15-43 ετών) και 8 βλέποντα. Τα υποκείμενα έπρεπε να ταυτίσουν τη νοερή αναπαράσταση ενός μονοπατιού που το είχαν φανταστεί σύμφωνα με κάποιες οδηγίες, με τη διαδρομή ενός σύρματος. Τα τυφλά άτομα στο έργο αυτό δεν είχαν καμιά δυσκολία. Οι Cornoldi, Cortesi, και Preti (1991) επιβεβαίωσαν σε μια άλλη έρευνα τη δυσκολία των τυφλών ατόμων στις τρισδιάστατες αναπαραστάσεις, αλλά βρήκαν επιπλέον ότι όταν η 3-διάστατη μορφή ξεπερνούσε την ικανότητα της οπτικής αντίληψης, τα άτομα με όραση έκαναν τα ίδια λάθη με τα τυφλά άτομα.

Σύνδρομο Anton ανεπηρέαστη νοερή απεικόνιση αλλά μειωμένη οπτική αντίληψη. Σύνδρομο Anton: κατάσταση που παρατηρείται σε μερικούς τυφλούς ανθρώπους στους οποίους η νοερή απεικόνιση είναι τόσο ζωηρή, ώστε να την εκλαμβάνουν ως οπτική αντίληψη. Δηλαδή, άτομα που είναι τυφλά αλλά δεν το καταλαβαίνουν. «άρνηση τύφλωσης» Π.χ. ασθενής με κατεστραμμένο με ολόκληρο σχεδόν τον πρώιμο οπτικό φλοιό, παρήγαγε τόσο ζωηρές νοερές εικόνες που νόμιζε ότι έβλεπε κανονικά.

Σύνδρομο Anton Παρότι, όταν αφεθούν να περπατήσουν μόνοι τους, σκοντάφτουν, κουτουλάνε και πέφτουν κάτω διαρκώς, οι ίδιοι εξηγούν την αδυναμία τους αυτή με διάφορες δικαιολογίες όπως: "δε με κρατάνε τα πόδια μου" ή "το τραπεζάκι δεν ήταν εκεί, το μετακίνησες εσύ καθώς περπατούσα για να σκοντάψω". Παρότι δεν μπορούν να μετρήσουν τα δάχτυλα ενός χεριού που βρίσκεται μπροστά στα μάτια τους αποδίδουν την αδυναμία τους αυτή στο ότι "δε φορούν τα γυαλιά τους" ή στο ότι "ο φωτισμός του δωματίου είναι υπερβολικά χαμηλός».

Συμπεράσματα Aκόμη, και σε άτομα με ελάχιστα επίπεδα όρασης παρατηρήθηκε από τους Βartolomeo κ.α. ότι οι νοερές απεικονίσεις είναι πιο έντονες από την οπτική αντίληψη. Η αλήθεια είναι ότι είναι ασαφές ακόμα γιατί μερικοί ασθενείς έχουν πολύ χειρότερη οπτική αντίληψη απ’ όσο νοερή απεικόνιση. Είναι σίγουρο όμως ότι οι νοερές εικόνες είναι συνήθως λιγότερο λεπτομερείς και ακριβείς από την οπτική αντίληψη. Η εγκεφαλική βλάβη φαίνεται πως επηρεάζει την οπτική αντίληψη, αλλά όχι την νοερή απεικόνιση που έτσι κι αλλιώς δεν έχει λεπτομέρειες ούτε στους υγιείς.

ΣΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΠΟΛΥ!!!

Βιβλιογραφία http://www.slideshare.net/mpletsos/koutsouvelis My mind withdrew its thoughts from experience, extracting itself from the contradictory throng of sensuous images, that it might find out what that light was wherein it was bathed... St. Augustine