Η απασχόληση στην Ευρώπη μετά την κρίση Χριστόφορος Πισσαρίδης Πανεπιστήμιο Κύπρου και London School of Economics Δεκάτη ετήσια διάλεξης εις μνήμην Ντίνου Λεβέντη Πανεπιστήμιο Κύπρου 24 Απριλίου 2013

Περιεχόμενα Στρατηγικοί στόχοι στην Ευρώπη του 21ου αιώνα Στρατηγικοί στόχοι στην Ευρώπη του 21ου αιώνα Θεωρητικό πλαίσιο: Πώς σκέφτονται οι οικονομολόγοι Λίγη ιστορία Εμπειρίες κρατών Κλάδοι απασχόλησης, παρόν και μέλλον

Στρατηγικοί στόχοι στην ΕΕ Από την Λισαβόνα στην Ευρώπη του 2020

Στρατηγικοί στόχοι Η αγορά εργασίας είναι στο επίκεντρο οικονομικής πολιτικής στην Ευρώπη Μεταξύ άλλων, η στρατηγική Λισαβόνας επιδίωκε απασχόληση 70% ατόμων ηλικίας15-64 ετών 60% των γυναικών 15-64 ετών 50% ατόμων ηλικίας 50-64 ετών

Απασχόληση ατόμων 15-64, 2010

Απασχόληση γυναικών 15-64, 2010

Απασχόληση ατόμων 50-64, 2010

Από τη Λισαβόνα στην Ευρώπη 2020 Γενική αποτυχία στους στόχους της στρατηγικής Λισαβόνας Η διάδοχος στρατηγική Ευρώπη 2020 ανέβασε το στόχο στο 75% ως το 2020 αλλά για ηλικίες 24-64 ετών Επιδίωξη είναι οι «καλές» θέσεις εργασίας, με χρήση ηλεκτρονικής τεχνολογίας, δια βίου μάθηση κλπ.

Λίγη θεωρία Πως βλέπουν οι οικονομολόγοι την απασχόληση;

Χρήσεις χρόνου Με κανονικές συνθήκες (μετά την κρίση) η απασχόληση καθορίζεται από την χρήση χρόνου που μπορεί και θέλει να ασκήσει ο κάθε πολίτης 3 χρήσεις Εργασία με απολαβές (απασχόληση) Εργασία (συνήθως στο σπίτι) χωρίς απολαβές Ελεύθερος χρόνος

Επιλογές Ποια από τις 3 χρήσεις επιλέγουμε εξαρτάται από Ποια από τις 3 χρήσεις επιλέγουμε εξαρτάται από την παραγωγικότητα μας (που καθορίζει τον ακάθαρτο μισθό) την φορολογία (που καθορίζει τον καθαρό μισθό) το επίπεδο ζωής το διεθνές εμπόριο και την ανταγωνιστικότητα και φυσικά από τις προσωπικές μας προτιμήσεις

Συγκρίσεις Μια ώρα στην αγορά εργασίας αποδίδει μισθό Μια ώρα στην αγορά εργασίας αποδίδει μισθό Μια ώρα απασχόληση στο σπίτι αποδίδει κάποιο προϊόν, π.χ., καθαριότητα εάν η απασχόληση είναι καθαρισμός Μια ώρα ελεύθερου χρόνου, π.χ., στη τηλεόραση, αποδίδει ψυχική ευχαρίστηση Επιλέγουμε με βάση τις προτιμήσεις μας για το κάθε ένα

Αγορά εργασίας Για να επιλέξουμε περισσότερες ώρες στην αγορά εργασίας θα πρέπει να βρεθεί τρόπος να γίνει η αμοιβή πιο ελκυστική από τις άλλες δύο εναλλακτικές λύσεις Βρίσκουμε τις πιο πολλές διαφορές μεταξύ χωρών στην απασχόληση στην αγορά και στην απασχόληση στο σπίτι Δηλαδή, οι χώρες που έχουν λιγότερη απασχόληση στην αγορά έχουν συνήθως μεγαλύτερη απασχόληση στο σπίτι

Οι στόχοι της ΕΕ Οπόταν, για να πετύχουμε τους στόχους της ΕΕ στην απασχόληση θα πρέπει να εργαζόμαστε λιγότερο στο σπίτι και περισσότερο στην αγορά Ο όρος που χρησιμοποιείται είναι «marketization of home production» που μπορούμε να μεταφράσουμε σε «αγοραποίηση» Οι ώρες ελεύθερου χρόνου είτε είναι σταθερές, είτε αυξάνονται όσο το επίπεδο ζωής ανεβαίνει

Ένα παράδειγμα από την ιστορία Η ώρα που ξοδεύουμε ψωνίζοντας τρόφιμα είναι σπιτική εργασία Μια νέα τεχνολογία, η κατάψυξη, απελευθέρωσε πολύ χρόνο γιατί το νοικοκυριό μπορεί τώρα να ψωνίζει, π.χ., μια φορά την εβδομάδα αντί κάθε μέρα Μέρος αυτού του χρόνου χρησιμοποιήθηκε για περισσότερη απασχόληση στην αγορά εργασίας, κυρίως από γυναίκες

Ένα σημερινό παράδειγμα Η ώρα που χρησιμοποιείται για φροντίδα βρεφών είναι σπιτική εργασία Αν το κόστος βρεφοκομίας πέσει, π.χ., με επιχορήγηση, περισσότερες μητέρες θα πάρουν τα παιδιά τους σε σταθμούς για να απασχοληθούν στην αγορά εργασίας (marketize childcare)

Λίγη ιστορία Πώς φτάσαμε στα σημερινά δεδομένα;

Πριν ενάμιση αιώνα Στο τέλος του 19ου αιώνα οι σημερινές προηγμένες χώρες του κόσμου (με την εξαίρεση της Αγγλίας, που ήταν πιο μπροστά) είχαν περίπου 50% του εργατικού δυναμικού τους στην γεωργία Το νοικοκυριό καλλιεργούσε αρκετά από τα δικά του τρόφιμα, μεγάλωνε ζώα για διατροφή, έφτιαχνε τα περισσότερα ρούχα του στο σπίτι, αλλά πιθανόν να είχε οικιακή βοήθεια, πλύστρες, ράπτριες κλπ.

Πράσινη επανάσταση Εκεί γύρω ξεκίνησε μια επανάσταση στη γεωργία που αύξησε με ταχύ ρυθμό την παραγωγή Εργατικό δυναμικό έφυγε για τις πόλεις και τον «νέο κόσμο», να δουλέψουν στην βιομηχανία και υπηρεσίες Η απασχόληση στη γεωργία έπεσε και στην βιομηχανία και υπηρεσίες ανέβηκε

Βιομηχανική επανάσταση Στο επόμενο στάδιο η τεχνολογία έφερε αύξηση της παραγωγικότητας στη βιομηχανία Η βιομηχανική απασχόληση άρχισε να πέφτει, διογκώνοντας την στις υπηρεσίες Η καλλιέργεια στο σπίτι και η κατασκευή αντικειμένων (κυρίως ρούχων) σταμάτησε εξ αιτίας της ανώτερης ποιότητας και χαμηλών τιμών των έτοιμων προϊόντων

Ο κρατικός μηχανισμός Στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα αρχίζει η αποβιομηχανοποίηση του δυτικού κόσμου Ταυτόχρονα αρχίζει το κράτος να παίζει πιο μεγάλο ρόλο στην οικονομία Πιο ψηλοί φόροι, κοινωνικές παροχές, γραφειοκρατία, εθνικοποιήσεις και χρέος Σήμερα στην Ευρώπη οι μεγαλύτερες διαφορές στην απασχόληση οφείλονται κυρίως στις δραστηριότητες του κρατικού μηχανισμού

Εμπειρίες κρατών Πού βρίσκεται η Ευρώπη στο διεθνή χάρτη;

Κύρια χαρακτηριστικά Ο 20ος αιώνας χαρακτηρίζεται από τεράστια αύξηση του επιπέδου ζωής και μεγάλη αύξηση στον ρόλο της αγοράς στη ζωή μας Οι άντρες ξοδεύουν λιγότερο χρόνο στην δουλειά – και βοηθούν περισσότερο στο σπίτι, αυξάνοντας λίγο και την ώρα ξεκούρασης (κυρίως μπροστά στην τηλεόραση παρακολουθώντας σπορ)

Ο ρόλος της γυναίκας Το νοικοκυριό χρησιμοποιεί περισσότερο την τεχνολογία της αγοράς για κατανάλωση, π.χ., έτοιμα φαγητά Η γυναίκα απελευθερώθηκε από την σπιτική εργασία εξ’ αιτίας της νέας τεχνολογίας (ψυγεία, κουζίνες κλπ.) και την χαμηλού κόστους μετανάστευση οικιακών βοηθών Ξοδεύει λιγότερο χρόνο δουλεύοντας στο σπίτι, περισσότερο στην αγορά εργασίας και αυξάνεται ο ελεύθερος χρόνος

Διαφορές μεταξύ κρατών Αλλά παραμένουν μεγάλες διαφορές μεταξύ κρατών, που οφείλονται κυρίως στην πολιτική που ακολουθείται στην αγορά εργασίας (από κυβέρνηση, εργοδότες και συντεχνίες) Η γενική τάση είναι προς νέα τεχνολογία στην βιομηχανία και γεωργία η οποία αντικαθιστά τα ανθρώπινα χέρια στην παραγωγή. Οι θέσεις εργασίας μεταφέρονται σε τεχνολογικά πιο καθυστερημένους τομείς στις υπηρεσίες

Απασχόληση στην Αμερική

Οι διαφορές στην απασχόληση οφείλονται στις υπηρεσίες Να δούμε πρώτα πώς ξοδεύει το χρόνο του το νοικοκυριό στην Ευρώπη Θα δούμε μετά την σχέση μεταξύ δουλειάς στο σπίτι και δουλειάς στην αγορά Θα συμπεράνουμε από αυτές τις συγκρίσεις τι μπορεί να βοηθήσει την απασχόληση στην αγορά

Κατανομή χρόνου στις αρχές του 21ου αιώνα (ανά εβδομάδα)

Εργασία στην αγορά και στο σπίτι

Τι μας λέει το προηγούμενο σχεδιάγραμμα Υπάρχει trade-off μεταξύ απασχόλησης στην αγορά και στο σπίτι (χωρίς αμοιβή) Επομένως για να αυξήσουμε την απασχόληση στην Ευρώπη πρέπει Να ερευνήσουμε τι δουλειά γίνεται στο σπίτι Να βρούμε τον λόγο που γίνεται στο σπίτι και αποφεύγεται η αγορά Να ενθαρρύνουμε την ανάπτυξη της αγοράς

Τι κάνουν χωρίς αμοιβή; Ψωνίζουν Μαγειρεύουν, καθαρίζουν στο σπίτι Μεταφορές Φροντίζουν παιδιά, αρρώστους, ηλικιωμένους Μέρος αυτών όλων μπορούν να γίνουν στην αγορά

Γιατί αποφεύγεται η αγορά; Καταστήματα με λιγότερους υπαλλήλους (self service), ακριβά εστιατόρια/ξενοδοχεία, ακριβές οικιακές υπηρεσίες, ανεπαρκής συγκοινωνία, ακριβά ταξί Παράγοντες που επηρεάζουν: ψηλή φορολογία, γραφειοκρατία σε διορισμούς και απολύσεις, περιορισμούς στις ώρες ανοίγματος καταστημάτων, περιορισμοί από συντεχνίες στα συμβόλαια κλπ.

Φροντίδα παιδιών, αρρώστων και ηλικιωμένων Τα ίδια ισχύουν αλλά όλες οι χώρες επιχορηγούν τις υπηρεσίες αυτές Για να καταλάβουμε τις διαφορές απασχόλησης σε αυτούς τους τομείς πρέπει να κοιτάξουμε την επιχορήγηση σε συνδυασμό με την φορολογία

Φορολογία και χορηγήσεις

Τι μας λέει ο πίνακας φορολογίας Οι Σκανδιναβικές χώρες έχουν την πιο ψηλή φορολογία και τις μεγαλύτερες επιχορηγήσεις Οι Αγγλοσάξονες (και Ιρλανδοί) και Ασιάτες έχουν χαμηλή φορολογία και επιχορηγήσεις Οι χώρες της Νότιας και Κεντρικής Ευρώπης έχουν υψηλή φορολογία και χαμηλές επιχορηγήσεις

Αποτέλεσμα Οι Σκανδιναβοί και άλλοι Ευρωπαίοι έχουν χαμηλή απασχόληση στις υπηρεσίες (λιανική πώληση, εστιατόρια/ξενοδοχεία, οικιακές υπηρεσίες) εξ αιτίας της ψηλής φορολογίας Αλλά οι Σκανδιναβοί έχουν ψηλή απασχόληση σε κλάδους υγείας λόγω ψηλών επιχορηγήσεων Οι Αγγλοσάξονες και Ασιάτες έχουν γενικά ψηλή απασχόληση στις υπηρεσίες λόγω χαμηλής φορολογίας

Υπηρεσίες εκτός υγείας

Γιατί η Σουηδία έχει περισσότερη απασχόληση από την Ιταλία;

Χορηγημένες υπηρεσίες

Συμπεράσματα Για να πετύχει στους στόχους της η Ευρώπη χρειάζεται να μεταρρυθμιστεί το σύστημα φορολογίας σε πολλές χώρες Το κράτος πρόνοιας μπορεί να συνυπάρξει με αυξημένη απασχόληση αλλά οι κοινωνικές υπηρεσίες πρέπει να παραχωρούνται μέσω της αγοράς, όχι με κοινωνικές παροχές προς νοικοκυριά

Κλάδοι απασχόλησης Πού θα εργάζονται οι Ευρωπαίοι του 21ου αιώνα;

Βιομηχανία και υπηρεσίες Πολλοί λένε με απαισιοδοξία πως αφού χάσαμε την πρωτοβουλία στην βιομηχανία ποτέ δεν θα μπορέσουμε να ξαναφτάσουμε τα ψηλά επίπεδα απασχόλησης που είχαμε την δεκαετία του 1960 Κάνουν λάθος! Υπάρχουν κλάδοι στις υπηρεσίες που θα δημιουργήσουν αρκετές θέσεις αν τους χειριστούμε σωστά

Κλάδοι που θα δημιουργήσουν θέσεις Λιανικό εμπόριο, υγεία, μόρφωση, κοινωνικές και οικιακές υπηρεσίες (marketization of domestic services) Υπηρεσίες προς επιχειρήσεις Ευνοϊκή φορολογία και διοίκηση/έλεγχος από τις αρχές δημιουργούν εξειδικευμένες υπηρεσίες προς επιχειρήσεις

Η Αμερική σαν πρωτοπόρος

Η Γερμανία χάνει θέσεις στη βιομηχανία

Κλάδοι που χάνουν θέσεις

Εξηγήσεις Οι χώρες στα αριστερά του πίνακα έχουν τον πιο μεγάλο αριθμό θέσεων σε κλάδους που χάνουν θέσεις Χρειάζονται να δημιουργήσουν τις πιο πολλές νέες θέσεις στις υπηρεσίες για να απορροφήσουν αυτούς που φεύγουν από γεωργία-βιομηχανία Θ αντιμετωπίσουν τις πιο μεγάλες δυσκολίες στην αντιμετώπιση της χαμηλής απασχόλησης

Χρηματοπιστωτικά και υπηρεσίες προς επιχειρήσεις, ενοικιάσεις

Συμπεράσματα Κύπρος (παρά τον μεγάλο χρηματοπιστωτικό τομέα), Ελλάδα, Ισπανία και Ιρλανδία είναι πίσω στις θέσεις στις υπηρεσίες επιχειρήσεων, κυρίως αυτές που σχετίζονται με χρήση στέγης (real estate), έρευνας, ψηφιακή τεχνολογία Το Λουξεμβούργο είναι φούσκα έτοιμη για σπάσιμο!

Σύγκριση Ευρωζώνης με Αμερική

Συμπεράσματα Στην Ευρώπη είμαστε ακόμα πίσω στις υπηρεσίες προς επιχειρήσεις και στα χρηματοπιστωτικά Για τις πιο πολλές χώρες στην Ευρώπη οι κλάδοι που μπορούν να δημιουργήσουν θέσεις, εκτός από υπηρεσίες προς επιχειρήσεις, είναι η μόρφωση, η υγεία και το λιανικό εμπόριο Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται στους κλάδους μόρφωσης και υγείας με την κρατική επιχορήγηση και τα σχέδια υγείας, που είναι αντίθετα στην πολιτική δημοσιονομικής λιτότητας

Ευχαριστώ για την προσοχή σας