ΦΟΡΜΑ ΣΧΕΔΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΦΟΡΜΑ ΣΧΕΔΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Γιαννακόπουλος Αθανάσιος-Φυσικός ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ -Μελετώντας τις απαντήσεις του μαθητή στα ερωτηματολόγια που του ετέθησαν παρατηρούμε ότι : α. θεωρεί πως η δύναμη είναι ένα φυσικό μέγεθος που εξακολουθεί να υπάρχει στο σώμα ακόμα και αν έχει πάψει να ασκείται αυτή τη στιγμή. Επίσης συνδέει τον συμβολισμό της δύναμης με την τροχιά που διαγράφει το σώμα . β. συνδέει την ύπαρξη ασκούμενης δύναμης με την κίνηση . γ. χρησιμοποιεί την έννοια της δύναμης με διαφορετική σημασία από την επιστημονική . δ. δεν αντιλαμβάνεται την δύναμη, σαν αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης μεταξύ δύο σωμάτων . ε. δεν γνωρίζει τους νόμους τους Νεύτωνα. στ. αδυνατεί να δεχθεί την ύπαρξη δυνάμεων σε καταστάσεις ισορροπίας . Δυνάμεις από αλληλεπίδραση: δράση - αντίδραση ΤΡΙΤΟΣ ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ NEΥTΩNΑ

ΦΑΣΗ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ -Για να προκαλέσουμε το ενδιαφέρον των μαθητών δείχνουμε διαφάνειες με σώματα να αλληλεπιδρούν στον μικρόκοσμο(πρωτόνιο και ηλεκτρόνιο στο άτομο του υδρογόνου), τον μεσόκοσμο (βαρκάρης να τραβά με σχοινί μια βάρκα) και τον μακρόκοσμο(Γη και Σελήνη ή μετεωρίτης που εισέρχεται στο βαρυτικό πεδίο της Γης )..

ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ α. Να αναγνωρίζουν τις δυνάμεις που ασκούν και δέχονται τα σώματα όταν αλληλεπιδρούν. Δηλαδή να αντιληφθούν τη δύναμη ως αλληλεπίδραση δυο σωμάτων . Για παράδειγμα όταν τους δίνεται ένα σώμα που ισορροπεί πάνω σε ένα τραπέζι να ξεχωρίζουν τη δύναμη που ασκεί το σώμα στο τραπέζι ,από τη δύναμη που ασκεί το τραπέζι σε αυτό . β. Να εντοπίζουν το σύνολο των δυνάμεων από αλληλεπίδραση . Δηλαδή να είναι σε θέση να αναγνωρίσουν ότι ένα σώμα είναι δυνατό να αλληλεπιδρά με περισσότερα από ένα σώματα . Το μήλο για παράδειγμα που πέφτει από τη μηλιά αλληλεπιδρά με τον αέρα ,αλλά και με τη Γη . γ. Να συμβολίζουν τις δυνάμεις από αλληλεπίδραση με συγκεκριμένο τρόπο. Δηλαδή να χρησιμοποιούν διαφορετικό χρώμα, διαφορετικό πάχος ή μήκος για τα βέλη (διανύσματα ) που θα περιγράφουν διαφορετικά ζεύγη δράσης – αντίδρασης . δ. Να κατανοήσουν ότι τα σώματα μπορούν να ασκούν δυνάμεις το ένα στο άλλο, είτε ευρισκόμενα σε επαφή, είτε αλληλεπιδρώντας από απόσταση (πεδιακές δυνάμεις ) . ε. Να διαχωρίσουν τη χρήση της έννοιας «δύναμη» στα πλαίσια της καθημερινής επικοινωνίας από τη χρήση στα πλαίσια της επιστήμης .

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΑ ΒΗΜΑΤΑ - Σχεδιάζουμε σώμα που αλληλεπιδρά σε επαφή ή από απόσταση με αλλά σώματα (πάνω από ένα) και σχεδιάζουμε με βέλη διαφορετικού μήκους, πάχους ή χρώματος τα διανύσματα των δράσεων που δέχεται το σώμα αυτό από τα υπόλοιπα , τονίζοντας κάθε φορά ότι για κάθε δύναμη που δέχεται ένα σώμα είναι υπεύθυνο κάποιο άλλο σώμα. Παράδειγμα : (Η F ασκείται από το χέρι , η Β από τη Γη , η Τ και η Ν από το δάπεδο). -Επιμένουμε ώστε οι μαθητές να χρησιμοποιούν την φράση : «δύναμη που δέχεται ένα σώμα Α από σώμα Β» ή «δύναμη που ασκεί ένα σώμα Α σε ένα σώμα Β», καθιστώντας σαφές ότι για να υπάρξει δύναμη, απαραίτητη προϋπόθεση είναι η ύπαρξη και κάποιου άλλου σώματος, εκτός από το αναφερόμενο. Προκαλούμε συζήτηση σχετικά με την κατεύθυνση της κίνησης και τις κατευθύνσεις των δυνάμεων, διότι αυτές δεν ταυτίζονται πάντα . -Επίσης καθιστούμε σαφές, ότι άλλη σημασία αποδίδεται στην έννοια δύναμη στην καθημερινή ζωή και άλλη στην επιστήμη . .

- Στη συνέχεια παρουσιάζουμε ζευγάρια σωμάτων που αλληλεπιδρούν και σχεδιάζουμε ζεύγη δυνάμεων που έχουν ίδια διεύθυνση, αντίθετη φορά και ίδιο μέτρο, και σημείο εφαρμογής τα αντίστοιχα σώματα. Τα ζεύγη των σωμάτων μπορεί να είναι από την καθημερινή ζωή (μπάλα - πόδι ποδοσφαιριστή , πόδι – δάπεδο , μήλο –γη, βάζο - τραπέζι), τον μικρόκοσμο (πρωτόνιο – ηλεκτρόνιο) ή το διάστημα (Γη – μετεωρίτης ή Ήλιος – Γη , διαστημόπλοιο – Άρης). Προκαλούμε συζήτηση σχετικά με την συνισταμένη αντίθετων δυνάμεων σε περιπτώσεις όπου σώματα βρίσκονται σε κατάσταση ισορροπίας. Ξεκαθαρίζουμε την διαφορετική σημασία της αντίδρασης από την αντίθετη δύναμη, καθιστώντας σαφές ότι η δράση και η αντίδραση ασκούνται σε διαφορετικά σώματα, οπότε δεν υπάρχει συνιστάμενη των δυο αυτών δυνάμεων. F F B (F = B) (F’ = F) F’ -Με το παραπάνω σχήμα μπορούν οι μαθητές να εξηγήσουν ότι F = B (ισορροπία) με τον πρώτο νόμο του Νεύτωνα και ότι F’ = F με τον τρίτο νόμο του Νεύτωνα. Όσον αφορά την συνιστάμενη των παραπάνω δυνάμεων για το πρώτο σχήμα FΟΛ = 0 , ενώ για το δεύτερο σχήμα FΟΛ = ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ.

- Επειδή σε ένα σύστημα σωμάτων υπάρχουν πολλές αλληλεπιδράσεις , για να ξεχωρίζει η μια από την άλλη συμβολίζουμε κάθε ζευγάρι δυνάμεων με δυο αντίθετα διανύσματα που έχουν ίδιο χρώμα ή ίδιο σχέδιο , ενώ για διαφορετικές αλληλεπιδράσεις χρησιμοποιούμε διαφορετικό σχέδιο ή χρώμα , ώστε να εντοπίζεται εύκολα κάθε ζεύγος δράσης – αντίδρασης και να φαίνεται ότι έχουν ίσο μέτρο . Παράδειγμα :

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΜΑΘΗΤΩΝ Α. σύνδεση με το διαδίκτυο www.gutsias.gr (Α’ ΛΥΚΕΙΟΥ, ΠΡΟΣΘΗΚΗ 41 , ΔΥΝΑΜΗ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΕΛΞΗΣ) 1. Πριν αρχίσει το πείραμα σχεδιάζουμε ένα σύστημα δύο μαζών , δίνοντας διαφορετικές τιμές στις μάζες που το αποτελούν . Ζητάμε από τους μαθητές να σχεδιάσουν τις δυνάμεις που δέχεται κάθε σώμα από το άλλο . 2. Ζητάμε να δώσουν τις ίδιες τιμές στον Η/Υ . Στην οθόνη τους εμφανίζεται η αλγεβρική τιμή κάθε δύναμης (κάθε φορά είναι ίσες) και με έγχρωμο βέλος ο συμβολισμός αυτής ( ένα αντίθετο βέλος για κάθε σώμα ). (Α’ ΛΥΚΕΙΟΥ , ΠΡΟΣΘΗΚΗ 51 , ΚΙΝΗΣΗ ΣΕ ΚΑΤΑΚΟΡΥΦΗ ΤΡΟΧΙΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΜΟΝΟ ΤΟΥ ΒΑΡΟΥΣ) 1. Σχεδιάζουμε στον πίνακα σώμα που εκτοξεύεται προς τα πάνω , φτάνει στο ανώτερο σημείο και μετά επιστρέφει στο σημείο εκκίνησης . Ζητάμε από τους μαθητές να σχεδιάσουν την βαρυτική δύναμη κατά την άνοδο και κάθοδο του σώματος . Επίσης με ένα βέλος να παραστήσουν την ταχύτητα κατά την άνοδο και κάθοδο. 2. Πραγματοποιούμε το πείραμα στον Η/Υ όπου διαρκώς φαίνονται τα βελάκια που παριστούν την ταχύτητα και το βάρος. Σχολιάζουμε ότι το βάρος υπάρχει όταν το σώμα βρίσκεται στον αέρα ,αλλά και στο έδαφος .Επίσης αναφερόμαστε στο γεγονός ότι η δύναμη με την ταχύτητα δεν έχουν πάντα την ίδια κατεύθυνση.

Β. εκτέλεση πειράματος επαλήθευσης του τρίτου νόμου του Νεύτωνα. Β. εκτέλεση πειράματος επαλήθευσης του τρίτου νόμου του Νεύτωνα. Απαραίτητα υλικά δυο δυναμόμετρα Αναλυτική περιγραφή : -Συνδέουμε δύο δυναμόμετρα . -Δοκιμάζουμε να τα τραβήξουμε με διαφορετικές δυνάμεις τραβώντας πρώτα το δεξί, μετά το αριστερό και στο τέλος και με τα δυο χέρια . -Καταγράφουμε κάθε φορά τις ενδείξεις τους . -Τι παρατηρούμε; -Συμπεραίνουμε ότι ισχύει ο τρίτος νόμος του Νεύτωνα ; -Σχολιάζουμε τον συλλογισμό. -Όσον αφορά το χρόνο που χρειάζεται για τις διδακτικές δραστηριότητες, εκτιμούμε ότι θα χρειαστούν 3 διδακτικές ώρες συμπεριλαμβανομένης και της αξιολόγησης .

ΦΑΣΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΦΑΣΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗΣ ΦΑΣΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ -Διαλέγουμε δυο μαθητές διαφορετικών μαζών και τους καλούμε να παίξουν διελκυστίνδα . -Αρχικά τραβά ο ένας τον άλλο αλλά παραμένουν ακίνητοι . -Ρωτάμε γιατί συμβαίνει αυτό . -Πιθανή απάντηση είναι ότι η δράση του ενός είναι ίση με την αντίδραση του άλλου . -Στη συνέχεια ζητάμε από τους μαθητές να τραβήξουν δυνατά το σχοινί , οπότε υπάρχει κίνηση του ενός προς τον άλλο . -Ρωτάμε γιατί συμβαίνει αυτό. -Πιθανή απάντηση είναι ότι η δράση του ενός είναι μεγαλύτερη από την αντίδραση του άλλου , οπότε ανακαλούμε στη μνήμη τους τον δεύτερο νόμο του Νεύτωνα που έχει ήδη διδαχθεί (ότι δηλαδή η μεταβολή της ταχύτητας είναι αντιστρόφως ανάλογη με τη μάζα του σώματος ) . ΦΑΣΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗΣ Απαντούν σε κάποιο διαδραστικό φυλλάδιο (το παρακάτω φυλλάδιο), που θα τους δοθεί και συγκρίνουν τί υποστήριζαν πριν και τί τώρα.

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ : ΔΥΝΑΜΕΙΣ – 3ος ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ ΝΕΥΤΩΝΑ ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΦΥΣΙΚΗ Γ’ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΟΝΟΜ/ΝΥΜΟ : …………………………………………………. ΤΜΗΜΑ : .............................................................................. ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ :…………………………………………………. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ : ΔΥΝΑΜΕΙΣ – 3ος ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ ΝΕΥΤΩΝΑ Α. ΛΕΞΕΙΣ – ΚΛΕΙΔΙΑ Δύναμη – Αλληλεπίδραση – Σύστημα Σωμάτων – Δυνάμεις Επαφής – Δυνάμεις από Απόσταση – Διάνυσμα. Β. ΤΙ ΘΑ ΞΕΡΩ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ 1. Να σχεδιάζω τις δυνάμεις από αλληλεπίδραση που δέχεται ένα σώμα και να τις συμβολίζω . 2. Να εντοπίζω τα ζευγάρια δυνάμεων δράση – αντίδραση 3. Να γνωρίζω ότι η δράση και η αντίδραση εμφανίζονται ταυτόχρονα σε διαφορετικά σώματα . 4. Δεν υπάρχει συνιστάμενη των δυνάμεων δράση - αντίδραση .

Γ. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 1. H έκφραση <<η δύναμη του ανθρώπου>> είναι επιστημονικά σωστή ή λάθος ; Εξηγείστε . 2. Στα παρακάτω σχήματα σημειώστε τις δυνάμεις που δέχεται το σώμα Σ (ΚΥΒΟΣ – ΣΦΑΙΡΑ) λόγω αλληλεπίδρασης με άλλα σώματα .

(τα σώματα είναι ακίνητα)

(η σφαίρα επιπλέει) Ερώτηση : ποιες από τις παραπάνω δυνάμεις είναι επαφής και ποιες από απόσταση ;

3. Μελετώντας την παρακάνω εικόνα σχεδίασε τα ζεύγη δυνάμεων δράση αντίδραση στα ζευγάρια σωμάτων (ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ) που ακολουθούν .

ΔΙΑΣΤΗΜΟΠΛΟΙΟ – ΑΕΡΙΟ ΠΟΥ ΕΞΕΡΧΕΤΑΙ ΑΠΟ ΑΥΤΟ

ΠΡΩΤΟΝΙΟ – ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΟ (ΑΤΟΜΟ ΥΔΡΟΓΟΝΟΥ)

ΓΗ - ΜΕΤΕΩΡΙΤΗΣ

ΠΕΤΡΑ - ΜΠΑΛΑ Ερώτηση : στα παραπάνω σχήματα η δράση και η αντίδραση ασκούνται σε διαφορετικά σώματα ;Μπορείτε να υπολογίσετε τη συνιστάμενη αυτών των δυνάμεων;

4. Στo παρακάτω σχήμα σημειώστε τις δυνάμεις που ασκούνται πάνω στη μπάλα πάνω στο τραπέζι και πάνω στο κουτί . Τα ζεύγη δράση-αντίδραση να σημειωθούν με ίδιο χρώμα ώστε να είναι εμφανή .

5. Να πραγματοποιηθεί η ίδια διαδικασία για τα σώματα Μ , m.

6. Στο παρακάτω σχήμα η σφαίρα αφού φύγει από τα χέρια του αθλητή με ποιό σώμα αλληλεπιδρά κατά κύριο λόγο ; Σχεδιάστε τη δύναμη που δέχεται και που ασκεί στο άλλο σώμα .

7. Στο παρακάτω σχήμα ασκεί δύναμη το μπαλάκι στη ρακέτα ή η ρακέτα στο μπαλάκι; -Μήπως συμβαίνει κάτι άλλο; -Γιατί μεταβάλλεται μόνο η ταχύτητα που έχει το μπαλάκι ; -Δέχεται μεγαλύτερη δύναμη ;

8. Πυγμάχος χτυπά ένα βαρύ σάκο με μεγάλη δύναμη 8. Πυγμάχος χτυπά ένα βαρύ σάκο με μεγάλη δύναμη. Ποια δύναμη εμφανίζεται πρώτα ; α. αυτή που ασκεί ο πυγμάχος στο σάκο β. αυτή που ασκεί ο σάκος στον πυγμάχο γ. τίποτα από τα παραπάνω . Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση. -Ποια θα χαρακτηρίζατε σαν δράση και ποια σαν αντίδραση ; 9. Κάποιο παιδί στέκεται ακίνητο στο οριζόντιο δάπεδο. -Σχεδίασε το βάρος και τη δύναμη υποστήριξης από το πάτωμα. -Οι δυνάμεις αυτές είναι: α. ίσες β. αντίθετες Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση . -Συνιστούν οι παραπάνω δυνάμεις ζεύγος δράσης – αντίδρασης ; -Αν το βάρος του παιδιού είναι 400Ν να υπολογίσετε την δύναμη υποστήριξης και την αντίδραση αυτής .

10. Μύγα συγκρούεται μετωπικά με φορτηγό που κινείται με μεγάλη ταχύτητα . -Τη στιγμή της σύγκρουσης η μύγα δέχεται : α. μικρότερη β. μεγαλύτερη γ. ίση κατά μέτρο δύναμη με αυτή που δέχεται το φορτηγό από τη μύγα. Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση και να αιτιολογήσετε. -Αν η μύγα δέχεται δύναμη 10Ν ποιο είναι το μέτρο της δύναμης που ασκεί στο φορτηγό; 11. Mε τη βοήθεια του τρίτου νόμου του Νεύτωνα να εξηγήσεις την κίνηση των πουλιών , των ελικοπτέρων και των πλοίων . 12. Ένας αγρότης ζητά από το γιό του να μετακινήσει ένα κάρο σπρώχνοντας το. Ο γιός του αρνείται λέγοντας ότι κάτι τέτοιο θα ήταν ανώφελο , αφού θα ερχόταν σε αντίθεση με τον τρίτο νόμο του Νεύτωνα, μιας και δεν είναι δυνατόν να ασκήσει στο κάρο μεγαλύτερη δύναμη από αυτή που θα του ασκήσει το κάρο. Άρα δεν θα μπορέσει να το κινήσει . -Έχει δίκιο; Αιτιολογείστε

13. -To όπλο εκπυρσοκροτεί εκτοξεύοντας βλήμα με μεγάλη ταχύτητα .Εξηγήστε γιατί «κλωτσάει» .

14. -Η δύναμη που ασκεί το σώμα στη Γη είναι η αντίδραση του βάρους .Αλλάζει η τιμή της ανάλογα με το αν το σώμα ανέρχεται η κατέρχεται;

15. α. Ποιες από τις παραπάνω δυνάμεις αποτελούν ζεύγος δράσης-αντίδρασης ; β. Να σχεδιάσετε την αντίδραση της Ν και την αντίδραση της Τ . γ. Αν F = 10 N , Β = 2Ν και το σώμα κινείται με σταθερή ταχύτητα να υπολογιστούν τα μέτρα των δυνάμεων Ν , Τ καθώς και τα μέτρα των αντιδράσεων αυτών των δυνάμεων.

16. -Να σχεδιάσετε τις δυνάμεις που ασκεί η Γη στον τάρανδο και στο σώμα. Επίσης τις δυνάμεις που ασκεί το σχοινί στα δυο σώματα. Στη συνέχεια να σχεδιάσετε τις αντιδράσεις αυτών.

17. -Να σχεδιάσετε τις αντιδράσεις των παραπάνω δυνάμεων .

18. -Εντοπίστε τα ζεύγη δράση αντίδραση και εξηγήστε ποιοτικά το βάδισμα του ανθρώπου. -Περπατά πιο εύκολα ή πιο δύσκολα αν φορά λαστιχένια παπούτσια ;

ΚΑΘΕ ΔΡΑΣΗ ΠΡΟΚΑΛΕΙ …………..ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΦΥΛΛΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΚΑΘΕ ΔΡΑΣΗ ΠΡΟΚΑΛΕΙ …………..ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΟΝΟΜΑ:……………….ΕΠΩΝΥΜΟ…………………………..ΤΜΗΜΑ:……………….ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ:…………… 1. Όταν το Πάσχα τσουγκρίζουμε τα κόκκινα αβγά , πάντα το ένα από τα δυο σπάει . Να επιλέξετε ποιό είναι αυτό που καθορίζει το αβγό που θα σπάσει . α. σπάει το αβγό που δέχεται μεγαλύτερη δύναμη β. σπάει το αβγό με το πιο αδύναμο τσόφλι . 2. Με βάση τον τρίτο νόμο του Νεύτωνα να ερμηνεύσεις την κίνηση ενός ελικοπτέρου. ………………………………………………………………………………………………………………………………… 3. Αν η Γη ασκεί δύναμη ίση με 10.000 Ν σε ένα αυτοκίνητο πόση δύναμη ασκεί το αυτοκίνητο στη Γη ; 4. Δυο σφαίρες με μάζες 1Kg και 100Kg κινούνται με αντίθετες ταχύτητες και συγκρούονται . α. να σχεδιάσετε τις δυνάμεις που ασκεί η μια σφαίρα στην άλλη β. αν η μεγάλη σφαίρα ασκεί στη μικρή δύναμη 20Ν, να βρεθεί η δύναμη που ασκεί η μικρή σφαίρα στη μεγάλη γ. να βρεθεί η συνιστάμενη των παραπάνω δυνάμεων . Υπάρχει ; δικαιολογήστε σύντομα .…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 5. Ένα κιβώτιο βάρους 10Ν ισορροπεί πάνω σε ένα τραπέζι . α. να σχεδιάσετε τις δυνάμεις που ασκούνται στο κιβώτιο και να υπολογίσεις τα μέτρα τους β. να σχεδιάσετε τη δύναμη που ασκεί το κιβώτιο στο τραπέζι και να υπολογίσεις το μέτρο της . ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… εύχομαι επιτυχία !

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ -Paul G. Hewitt, Οι έννοιες της Φυσικής, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. -Driver,Squires,Rushworth,Wood-Robinson, Οικοδομώντας τις έννοιες των Φυσικών Επιστημών., Εκδόσεις Τυπωθήτω. -Κόκκοτας-Βλάχος-Καρανίκας, Διδακτικές Στρατηγικές για εννοιολογική αλλαγή στις Φυσικές επιστήμες, Εκδόσεις Gutenberg. -Σπυροπούλου– Κατσάνη Δ., Διδακτικές και παιδαγωγικές προσεγγίσεις στις Φυσικές επιστήμες, Εκδόσεις Τυπωθητω. -Serway, Physics For Scientists & Engineers. -Υλικό Σεμιναρίου Ειδικής Αγωγής, (Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας) . -Περιοδικό Φυσικός Κόσμος Junior – θέματα διδακτικής, τεύχη 3-4. -Σχολικό βιβλίο Φυσική Γ’ Γυμνασίου, ΟΕΔΒ. -Σχολικό βιβλίο Φυσική Β’ Γυμνασίου, ΟΕΔΒ. -Γιαννακόπουλος Θανάσης, Βιβλιομαθήματα Φυσικής Γ’ Γυμνασίου,Εκδόσεις Ορόσημο (Μανιατέας). -Ιστοσελίδα Φυσικής www.gutsias .gr .