Συναλλακτική Ανάλυση και Συμπεριφορά «Μπορούμε να θεωρήσουμε τον κόσμο ως μια μυριάδα μηνυμάτων» Norbert Weiner, 1947 Π. Πάντζου

Η θεωρία της συναλλακτικής ανάλυσης Η θεωρία της Συναλλακτικής Ανάλυσης αναλύει και ερμηνεύει την ανθρώπινη συμπεριφορά τόσο στο εργασιακό όσο και στο κοινωνικό και οικογενειακό περιβάλλον.

Χρησιμοποιήθηκε αρχικά ως εργαλείο ερμηνείας της συμπεριφοράς ατόμων που είχαν ψυχολογικά προβλήματα, και στη συνέχεια εξελίχθηκε σε ένα ισχυρό βοήθημα ανάπτυξης ικανοτήτων των ατόμων για πιο αποτελεσματικές διαπροσωπικές σχέσεις. Αναπτύχθηκε στις δεκαετίες του 1950 και του 1960 από τον Καναδό ψυχαναλυτή Eric Berne. Η θεωρία αυτή υποστηρίζει ότι τα άτομα συμπεριφέρονται με βάση τα ερεθίσματα-μηνύματα που δέχθηκαν κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής τους.

Ο Eric Berne, υποστηρίζει ότι η συμπεριφορά των ατόμων μέσα και έξω από τον εργασιακό χώρο δεν εξαρτάται μόνο από τις συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί σε μια δεδομένη χρονική στιγμή, αλλά και από τις βιωματικές εμπειρίες τους, την «προσωπική τους ιστορία»

Καταστάσεις του «Εγώ» Ο E. Berne, ορίζοντας ότι η προσωπικότητα του ατόμου συνιστάται από τρία μέρη που επηρεάζουν τη συμπεριφορά του καθ’όλη τη διάρκεια της ζωής του. Αυτά τα μέρη ονομάζονται καταστάσεις του «Εγώ» και είναι: ο Γονέας, ο Ενήλικας και το Παιδί. Διαγραμματικά: Γονέας Ενήλικας Παιδί

Ο S. Freud ήταν ο πρώτος που υποστήριξε ότι η ανθρώπινη προσωπικότητα απαρτίζεται από τρία μέρη, τα οποία διεγείρουν, συντηρούν και ελέγχουν τη συμπεριφορά. Αυτά είναι το ασυνείδητο, το εγώ και το υπερεγώ. Η Συναλλακτική Ανάλυση παρόλο που στηρίζεται σε ορισμένες ιδέες της θεωρίας του Freud, ως θεωρία είναι εύκολη στην κατανόησή της.

Οι καταστάσεις του εγώ έχουν σχέση με την ψυχολογική ηλικία Οι καταστάσεις του εγώ έχουν σχέση με την ψυχολογική ηλικία. Φαντασθείτε τον ανθρώπινο νου σαν ένα κασετόφωνο που έχει δυο λειτουργίες: αυτή της εγγραφής και τη λειτουργία της αναπαραγωγής. Εγγράφουμε τις εμπειρίες της ζωής μας σε τρεις κασέτες: του Γονέα, του Ενήλικα και του Παιδιού. Οι πιο ισχυρές εγγραφές γίνονται συνήθως στα πρώτα παιδικά χρόνια ή κατά τη διάρκεια ενός πολύ σημαντικού-τραυματικού γεγονότος της ζωής μας. Οι εγγραφές αυτές αποθηκεύονται στον εγκέφαλο και ανακαλούνται-αναπαράγονται όταν υπάρχει το ανάλογο ερέθισμα: στη συνέχεια, η κασέτα γυρνά πίσω και είναι έτοιμη να ξαναπαίξει.

Η κασέτα του Γονέα Η κασέτα του Γονέα περιλαμβάνει όλες τις εγγραφές-μηνύματα που προέρχονται από γονείς, θείους, παππούδες, γιαγιάδες, αδέρφια, νηπιαγωγείο, εκκλησία κλπ. Η κατάσταση του Γονέα είναι η διδαγμένη αντίληψη της ζωής. Ο Γονέας είναι η πηγή, το σύνολο των γνώσεων, αρχών, αξιών, κανόνων, νουθεσιών και παραδόσεων, που έχει αποδεχθεί ο άνθρωπος, γιατί έχουν λεχθεί από άτομα «κύρους», κυρίως κατά τα πέντε πρώτα χρόνια της ζωής του.

Ο Γονέας μας διακρίνεται σε Κριτικό και σε Προστατευτικό Ο Γονέας μας διακρίνεται σε Κριτικό και σε Προστατευτικό. Ο Κριτικός Γονέας είναι το μέρος εκείνο της προσωπικότητάς μας που θέτει όρια, κανόνες και πρότυπα ζωής, τηρεί της παραδόσεις και ασκεί κριτική στον εαυτό μας και στους άλλους. Ο Προστατευτικός Γονέας είναι το μέρος του εαυτού μας που καταλαβαίνει και υποστηρίζει τους άλλους, και θέλει να τους φροντίζει και να τους προστατεύει. Το πόσο Προστατευτικός ή Κριτικός Γονέας είναι ένα άτομο εξαρτάται από το πόσο προστατευτικοί ή κριτικοί υπήρξαν απέναντί του οι γονείς του και το στενό περιβάλλον.

Η κασέτα του Ενήλικα Οι εγγραφές της κασέτας του Ενήλικα ξεκινούν από την ηλικία των δέκα μηνών περίπου. Προέρχονται από την προσπάθεια του ατόμου να εξερευνήσει τον κόσμο και να μάθει για τον εαυτό του χωρίς τη βοήθεια τρίτων. Η κατάσταση του Ενήλικα είναι η συλλογιστική αντίληψη της ζωής και λειτουργεί όπως ο ηλεκτρονικός υπολογιστής. Συλλέγει στοιχεία, τα αναλύει και παίρνει αποφάσεις. Αναθεωρεί τις εγγραφές του Γονέα και του Παιδιού, είναι φορέας αλλαγής της προσωπικότητας.

Η κασέτα του Παιδιού Οι εγγραφές στην κασέτα του Παιδιού γίνονται παράλληλα και την ίδια χρονική περίοδο με αυτές του Γονέα. Είναι εγγραφές συναισθημάτων και συγκινησιακών καταστάσεων που προκαλούνται στο άτομο εξαιτίας των εγγραφών του Γονέα. Η κατάσταση του Παιδιού είναι η αισθητή αντίληψη της ζωής: είναι η πηγή των συναισθημάτων, της ενέργειας, της δημιουργικότητας, της περιέργειας και της διαίσθησης. Είναι η ζωή όπως την αισθάνθηκε το άτομο μέχρι την ηλικία των πέντε χρονών περίπου.

Όπως ο Γονέας, έτσι και το Παιδί διακρίνεται σε Προσαρμοσμένο και σε Αυθόρμητο. Το Προσαρμοσμένο Παιδί είναι τακτικό, υποχωρητικό, αλλά μερικές φορές επαναστατεί. Το Αυθόρμητο είναι ευτυχισμένο, χαρούμενο, αγαπητό, αλλά μερικές φορές συμπεριφέρεται με εγωιστικό τρόπο.

Με τις διακρίσεις Γονέα και Παιδιού το διάγραμμα των τριών καταστάσεων του «Εγώ» διαμορφώνεται ως εξής: ΠΓ ΚΓ Ε ΠΠ ΑΠ ΕΠ

Στάσεις Ζωής Η συμπεριφορά μας απορρέει από το πώς βλέπουμε εμείς οι ίδιοι τον εαυτό μας, σε σχέση με το πως βλέπουμε τους άλλους. Οι συνδυασμοί της αντίληψης που έχουμε για τους άλλους διαμορφώνουν τις Στάσεις Ζωής.

Οι Στάσεις Ζωής έχουν σχέση με το συναίσθημα Είμαι ή δεν Είμαι Εντάξει σε σχέση με το Είσαι ή δεν Είσαι Εντάξει, και είναι τέσσερις, όπως εμφανίζονται στο σχήμα: + Εγώ Είμαι ΕΝΤΑΞΕΙ Δεν Είσαι ΕΝΤΑΞΕΙ [+,-] Είμαι ΕΝΤΑΞΕΙ Είσαι ΕΝΤΑΞΕΙ [+,+] Στάσεις Ζωής [+,+] [-,+] [-,-] [+,-] - + Άλλος(οι) Δεν Είμαι ΕΝΤΑΞΕΙ Δεν Είσαι ΕΝΤΑΞΕΙ [-,-] Δεν Είμαι ΕΝΤΑΞΕΙ Είσαι ΕΝΤΑΞΕΙ [-,+] -

Οι περισσότεροι άνθρωποι συνδυάζουν όλες τις Στάσεις Ζωής, συνήθως όμως μια στάση την εμφανίζουν πιο συχνά. Οι Στάσεις Ζωής μπορούν να ποικίλλουν ανάλογα με το περιβάλλον, τους ανθρώπους που συναναστρεφόμαστε και τις διαμορφούμενες συνθήκες. Μπορεί να είμαστε [+,+] με το συνάδελφο, [-,+] με τον προϊστάμενο, [+,-] με το παιδί μας και [-,-] με τον απογοητευμένο οπαδό της ποδοσφαιρικής μας ομάδας.

Οι άνθρωποι που υιοθετούν τη στάση [-,+] διακατέχονται από συναισθήματα κατωτερότητας, ανεπάρκειας και αισθάνονται ανίσχυροι απέναντι στους άλλους. Δεν αποδέχονται εύκολα τις θετικές ενισχύσεις, αποφεύγουν τα προβλήματα και δεν προχωρούν στη λήψη αποφάσεων. Συχνά νοιώθουν να καταπιέζονται. Τα συναισθήματα που κυρίως τους χαρακτηρίζουν είναι ο φόβος και η λύπη. Η στάση [-,+] προέρχεται από την κατάσταση του Προσαρμοσμένου Παιδιού

Τη στάση Δεν Είμαι ΕΝΤΑΞΕΙ – Δεν Είσαι ΕΝΤΑΞΕΙ [-,-] την υιοθετούν άτομα που δείχνουν συμπεριφορές εγκατάλειψης και παραίτησης. Δεν εμπιστεύονται τους άλλους, αλλά ούτε και τον εαυτό τους. Βρίσκονται σε σύγχυση, δεν έχουν συγκεκριμένους στόχους και σπαταλούν άσκοπα το χρόνο τους, ενώ συχνά υποφέρουν από κατάθλιψη.

Τα άτομα που χαρακτηρίζονται από τη στάση Είμαι ΕΝΤΑΞΕΙ – Δεν Είσαι ΕΝΤΑΞΕΙ [+,-] δέχονται τον εαυτό τους όπως είναι, αλλά όχι και τους άλλους. Υπερεκτιμούν τον εαυτό τους και υποτιμούν τους άλλου. Έχουν την τάση να αποδίδουν τις ευθύνες στους άλλους και να συμπεριφέρονται επιθετικά. Στον εργασιακό χώρο φέρονται ανταγωνιστικά, δύσκολα δίνουν θετικές ενισχύσεις και συνήθως επιδιώκουν να αναρριχηθούν στην ιεραρχία έναντι οποιουδήποτε κόστους. Τα κύρια συναισθήματα που τους χαρακτηρίζουν είναι η περιφροσύνη και ο θυμός.

Τα άτομα που υιοθετούν τη στάση Είμαι ΕΝΤΑΞΕΙ – Είσαι ΕΝΤΑΞΕΙ [+,+] έχουν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους, είναι αισιόδοξα, ανταλλάσουν ενισχύσεις, χρησιμοποιούν το χρόνο τους εποικοδομητικά και ασχολούνται συνήθως με πράγματα που θέλουν να κάνουν. Δέχονται τον εαυτό τους χωρίς παρερμηνείες και σέβονται τους άλλους. Στο χώρο εργασίας είναι συνεργάσιμοι, μοιράζουν αρμοδιότητες, αναλαμβάνουν ευθύνες και ακούν τις απόψεις των άλλων ακόμα και αν διαφωνούν. Η συμπεριφορά τους συνήθως προέρχεται από συνδυασμό των καταστάσεων «Εγώ» του Προστατευτικού Γονέα, του Ενήλικα και του Αυθόρμητου Παιδιού.

Η στάση Είμαι ΕΝΤΑΞΕΙ – Είσαι ΕΝΤΑΞΕΙ είναι η πιο ενδεδειγμένη τόσο για τον εργασιακό χώρο, όσο και για τον κοινωνικό και τον οικογενειακό. Το να αισθάνεται το άτομο ΕΝΤΑΞΕΙ με τον εαυτό του και τους άλλους είναι προς όφελός του. Χρειάζονται όμως σκληρές προσπάθειες για να καλλιεργηθεί αυτή η αίσθηση του ΕΝΤΑΞΕΙ.