10. Αισθητήρια Όργανα - Αισθήσεις Βιολογια α΄ λυκειου

Υποδοχεισ Σύστημα αισθητηρίων οργάνων: αντίληψη μεταβολών εξωτερικού & εσωτερικού περιβάλλοντος Ειδικά κύτταρα – υποδοχείς (ευαίσθητα σε αλλαγές): Μέσα συλλογής πληροφοριών μέσα & έξω από το σώμα μας  Με μορφή ν.ω. μέσω αισθητικών οδών φτάνουν στο ΚΝΣ  ΚΝΣ: Ανάλυση, επεξεργασία τους και επιλογή κατάλληλης «απάντησης» Αισθητήριοι υποδοχείς: συνήθως ευαίσθητοι σε 1 τύπο ερεθίσματος – Είτε ως μεμονωμένα κύτταρα (π.χ. ελεύθερες νευρικές απολήξεις στο δέρμα) είτε σε ομάδες στα αισθητήρια όργανα (με άλλους ιστούς)

Ειδη υποδοχεων Χημειοϋποδοχείς: 1. Ανίχνευση αλλαγών σε συγκεντρώσεις χημικών ουσιών, 2. Ρόλος στη δημιουργία ΟΣΦΡΗΣΗΣ & ΓΕΥΣΗΣ, 3. Ανίχνευση αλλαγών σε CO2, γλυκόζη κλπ. σε εσωτερικά όργανα Θερμοϋποδοχείς: Ανίχνευση αλλαγών στη θερμοκρασία Φωτοϋποδοχείς: 1. Ανίχνευση αλλαγών φωτεινής ακτινοβολίας, 2. Συμμετοχή στη δημιουργία της αίσθησης της ΟΡΑΣΗΣ Μηχανοϋποδοχείς: Ανίχνευση αλλαγών σε πίεση, κίνηση και τάση.

Χημειοϋποδοχεισ (οσφρηση)

Θερμοϋποδοχεισ - μηχανοϋποδοχεισ

Φωτοϋποδοχεισ

Αισθησεισ Η αίσθηση είναι το αποτέλεσμα της ερμηνείας των ερεθισμάτων που φτάνουν στον εγκέφαλο. Η ερμηνεία τα καθιστά συνειδητά. Π.χ. μικρού μήκους ακτινοβολία (400 nm) στον οφθαλμό: κυανό χρώμα, ζάχαρη στη γλώσσα: γλυκιά γεύση. Τρόπος δημιουργίας και μεταφοράς ν.ω. παντού ίδιος (ανεξάρτητα από ερέθισμα), άρα οι διαφορετικές αισθήσεις είναι αποτέλεσμα του διαφορετικού τρόπου ανάλυσης και ερμηνείας των ν.ω., ανάλογα με την περιοχή του φλοιού όπου καταλήγουν. Π. χ. Κροταφικός λοβός (ανεξάρτητα από την αιτία δημιουργίας τους)  Ερμηνεία ως ήχοι κτλ.

Υποδοχεισ  Αισθησεισ Υποδοχείς: Μέσο αντίληψης εξωτερικού κόσμου Διατήρηση εγρήγορσης Σχηματισμός εικόνας σώματος Έλεγχος κινήσεων Αισθήσεις: Σωματικές  Θερμοκρασία – Αφή – Πίεση - Πόνος Ειδικές  Όραση – Ακοή – Όσφρηση – Γεύση

Σωματικεσ αισθησεισ Υποδοχείς σωματικών αισθήσεων: σε δέρμα, μυς, συνδέσμους, σπλάχνα. Αριθμός υποδοχέων διαφόρων ομάδων ποικίλλει, π.χ. υποδοχείς πόνου στο δέρμα 30 φορές περισσότεροι από υποδοχείς ψυχρού. Σε συγκεκριμένες περιοχές σώματος υπάρχει μεγαλύτερος αριθμός υποδοχέων για μία αίσθηση σε σχέση με άλλες, π.χ. στα χείλη μεγαλύτερη συγκέντρωση υποδοχέων αφής απ’ ότι στην πλάτη.

Πονοσ Υποδοχείς πόνου: ελεύθερες νευρικές απολήξεις απολήξεις στο δέρμα και σε εσωτερικά όργανα εκτός εγκεφάλου Διέγερση από καταστροφή, από μηχανικά ή άλλα αίτια (θερμότητα, χημικές ουσίες) Δημιουργούμενες ν.ω. στον εγκέφαλο: ανάλυση και ερμηνεία τους Οξύς πόνος (μεγάλη ένταση – μικρή διάρκεια): από επιφάνεια – τοπικός προσδιορισμός του Χρόνιος πόνος (μικρότερη ένταση – μεγάλη διάρκεια): εσωτερικός και διάχυτος

Αφη και πιεση Μηχανοϋποδοχείς (διάφορες ομάδες): ελεύθερες νευρικές απολήξεις ή νευρικά σωμάτια, κατανεμημένα στο δέρμα και σε ιστούς μυών και συνδέσμων Υποδοχείς δέρματος  Μεγαλύτερη πυκνότητα σε άτριχες περιοχές (χείλη, ακροδάχτυλα, παλάμες, πατούσες)  Καλύτερη αντίληψη υφής αντικειμένων Υποδοχείς σε συνδέσμους και τένοντες  Ανίχνευση αλλαγών της πίεσης Αισθητικές πληροφορίες  Πρόσθια περιοχή βρεγματικού λοβού (κέντρο σωμ. αισθήσεων)

θερμοκρασια Υποδοχείς θερμοκρασίας: ελεύθερες νευρικές απολήξεις στο δέρμα και σε σκελετικούς μυς Υποδοχείς θερμού και ψυχρού (2 ειδών) Ν.ω. μεταφέρονται αρχικά στο θάλαμο και τελικά στο βρεγματικό λοβό (κέντρο σωματικών αισθήσεων)

Δομη οφθαλμικου βολβου Οφθαλμικός βολβός: σχήμα πεπλατυσμένης σφαίρας με διάμετρο 2,5 cm (στους ενήλικες) Αποτελείται από 3 χιτώνες:

χιτωνεσ Σκληρός (λευκό ματιού): εξωτερικά - σκληρό ελαστικό στρώμα από συνδετικό ιστό [πρόσθιο τμήμα σκληρού (κερατοειδής) διαφανές με μεγάλη κυρτότητα] Χοριοειδής: εσωτερικά του σκληρού – μεγάλος αριθμός αγγείων & χρωστικές: απορρόφηση ακτινών φωτός, όχι ανάκλαση μέσα στο μάτι Αμφιβληστροειδής: εσωτερικός - περιέχει τα φωτοϋποδεκτικά κύτταρα (ραβδία & κωνία)

αλλεσ δομεσ οφθαλμου Πρόσθιο τμήμα χοριοειδούς: ίριδα  λείοι μυς που ρυθμίζουν το εύρος μιας οπής στο κέντρο της (κόρη οφθαλμού) Πίσω από σημείο σύνδεσης σκληρού με κερατοειδή  ο χοριοειδής παχαίνει και σχηματίζει το ακτινωτό σώμα Πίσω από κόρη: κρυσταλλοειδής φακός – σύνδεσή του με ακτινωτό σώμα με λείους μύες (ακτινωτοί) Κοιλότητα ανάμεσα σε φακό, ίριδα και κερατοειδή γεμάτη με υδατοειδές υγρό (διαφανές) Κοιλότητα πίσω από φακό γεμάτη με παχύρρευστο υγρό: υαλώδες σώμα

Αμφιβληστροειδησ – οπτικο νευρο Τροποποιημένα νευρικά κύτταρα στον αμφιβληστροειδή: οι απολήξεις τους (ραβδία & κωνία) περιέχουν φωτοευαίσθητες χρωστικές Ραβδία: πολυάριθμα (150 Χ 106)  περιφέρεια αμφιβληστροειδούς Κωνία: λιγότερα (3 Χ 106)  κέντρο του αμφιβληστροειδούς, κυρίως στην ωχρά κηλίδα Και τα δύο: συνάψεις με διπολικούς νευρώνες και μετά συνάψεις με άλλα νευρ. κυτ.  αποφυάδες τους: σχηματισμός οπτικού νεύρου (έξοδός του από άνοιγμα αμφιβληστροειδούς: οπτική θηλή)

Επιθηλιακα κυτταρα αμφιβληστροειδουσ Επιθηλιακα κυτταρα αμφιβληστροειδουσ

Περισσοτερα… Έλεγχος έντασης εισερχόμενου φωτός και εστίαση (καλή ανάγνωση) Προβλήματα που αφορούν την εστίαση – μυωπία, πρεσβυωπία, υπερμετρωπία (παράθεμα) Γλαύκωμα (παράθεμα) Βιοχημεία της όρασης (καλή ανάγνωση) Στερεοσκοπική όραση (παράθεμα)

Ακοη (1) Αυτί: υπεύθυνο για αίσθηση ακοής και για ισορροπία Εξωτερικό – Μέσο – Εσωτερικό αυτί (3 μέρη) Υποδεκτικά όργανα για τις δύο αισθήσεις  Εσωτερικό αυτί & Αποτελούνται από τριχοφόρα κύτταρα Εξωτερικό αυτί: Πτερύγιο & Ακουστικός πόρος Είσοδος ακουστικού πόρου επενδυμένη με τριχίδια και πολλά κύτταρα  Έκκριση κυψελίδας (εμποδίζει είσοδο σκόνης και μικροβίων στο αυτί) – Πτερύγιο: συλλογή ήχων και κατεύθυνση προς τον ακουστικό πόρο

Ακοη (2) Μέσο αυτί: Τυμπανική κοιλότητα, τυμπανικός υμένας («τύμπανο») και τρία οστάρια (σφύρα – άκμονας – αναβολέας) Τυμπανική κοιλότητα: Γεμάτη με αέρα – Διαχωρισμός έξω από έσω αυτί – Σ’ αυτή καταλήγει η ευσταχιανή σάλπιγγα (σύνδεση έσω αυτιού με ρινοφάρυγγα + διατήρηση ίσης πίεσης στις 2 πλευρές υμένα  σωστή ακοή) Τυμπανικός υμένας: Οι ήχοι από τον πόρο τον θέτουν σε κίνηση Παλμικές κινήσεις από υμένα σε σφύρα – άκμονα – αναβολέα (με τη σειρά) [Τέλος, σύνδεση αναβολέα με ωοειδή μεμβράνη που καλύπτει την ωοειδή θυρίδα στη βάση του κοχλία (έσω αυτί)]

Ακοη (3) Έσω αυτί – μηχανισμός ακοής – ισορροπία (καλή ανάγνωση) Ήχοι (ανάγνωση παραθέματος) Ισορροπία (καλή ανάγνωση) Ακουστικές κηλίδες (ωτόλιθοι – εικ. 10.9) – ακουστικές ακρολοφίες

Οσφρηση (1) Λειτουργική σύνδεση με γεύση και μαζί με όραση  Επιλογή τροφής (απαραίτητη για επιβίωση) Αισθητήριο όσφρησης: οσφρ. βλεννογόνος  Κάλυψη εσωτερικά του πάνω τμήματος της ρινικής κοιλότητας Επιφάνεια 5 cm2 Επιθηλιακά & Υποδεκτικά τριχοφόρα κύτ. (βλεφαρίδες τους προεκβάλλουν στη ρινική κοιλότητα) – εικ. 10.10 Χημικές ουσίες (αέριες) διαλύονται σε υγρά που εκκρίνουν οι βλεφαρίδες, έρχονται σε επαφή μαζί τους  Δημιουργία νευρικής ώσης

Οσφρηση (2) Ν.ω. μέσω του οσφρητικού νεύρου στη βάση του κροταφικού λοβού (κέντρο όσφρησης) Ομάδες υποδοχέων που αναγνωρίζουν 1 ή περισσότερες ουσίες  αντίληψη μεγάλης ποικιλίας ουσιών Εξοικείωση υποδοχέα: ύστερα από επίδραση χημικής ουσίας για ορισμένο χρόνο, η αίσθηση της όσφρησης μειώνεται ή χάνεται Όμως … ικανότητα αντίληψης άλλων ουσιών από τους ίδιους υποδοχείς!

Γευση

Γευστικοι καλυκεσ Είναι τα ειδικά όργανα της γεύσης Στις αναδιπλώσεις του βλεννογόνου της γλώσσας: γευστικές θηλές & σε ουρανίσκο και φάρυγγα (λιγότεροι εκεί) Αποτελούνται από στηρικτικά και ειδικά υποδεκτικά τριχοφόρα κύτταρα (50 – 150 ανά κάλυκα)

Μηχανισμοσ γευσησ Διάλυση τροφών στο σάλιο  δυνατή η ανίχνευσή τους (άρα αδύνατη η αντίληψη γεύσης σε ξηρά τροφή, χωρίς σάλιο στο στόμα) Επαφή διαλυμένης ουσίας με βλεφαρίδες υποδεκτικών κυτ.  δημιουργία ν.ω.  θάλαμος  κέντρο γεύσης (βρεγματικός λοβός)

Γευση (περισσοτερα)

Ομαδεσ υποδοχεων 4 τουλάχιστον: γλυκό – πικρό – ξινό – αλμυρό Κύτταρα της κάθε ομάδας σε υψηλότερη συγκέντρωση σε συγκεκριμένες περιοχές της γλώσσας Πολυπλοκότητα γευστικών αισθημάτων: αποτέλεσμα διέγερσης 1 ή περισσοτέρων ομάδων Εξοικείωση (όπως στην όσφρηση) Μετακίνηση τροφής σε όλη τη γλώσσα  αποφυγή «απώλειας της γεύσης»

Φ Φ