«Eturas» UAB, «Freshtravel» UAB και λοιποί (σύνολο 20) Υπόθεση C-74/14 ΔΕE – 21.01.2016 «Eturas» UAB, «Freshtravel» UAB και λοιποί (σύνολο 20) κατά Lietuvos Respublikos konkurencijos taryba (Συμβούλιο Ανταγωνισμού της Δημοκρατίας της Λιθουανίας)

Το πλαίσιο της κύριας δίκης Eturas -> διαδικτυακή πλατφόρμα, στην οποία ταξιδιωτικά πρακτορεία έχουν τη δυνατότητα να προσφέρουν τα πακέτα των ταξιδιών τους. 2010 -> Συμβούλιο Ανταγωνισμού κίνησε έρευνα βάσει πληροφοριών που παρασχέθηκαν από ένα από τα συμβεβλημένα με την Eturas ταξιδιωτικά πρακτορεία, κατά τις οποίες τα πρακτορεία ταξιδίων συντόνιζαν μεταξύ τους τις εκπτώσεις επί των ταξιδίων που πωλούνταν μέσω του συστήματος αυτού Τι προέκυψε από την έρευνα; Στις 27 Αυγούστου 2009 τα πρακτορεία ταξιδίων έλαβαν ηλεκτρονικό μήνυμα από την Eturas στον προσωπικό ηλεκτρονικό λογαριασμό που κάθε ένα πρακτορείο διαθέτει στο εν λόγω σύστημα, το οποίο ανέφερε ότι θα επιτρέπονται ηλεκτρονικές εκπτώσεις μεταξύ 0% και ανώτατο όριο 3%. Έπειτα υλοποιήθηκε και μια τεχνική τροποποίηση στο λογισμικό Εturas ώστε να εφαρμοστεί ο ως άνω περιορισμός.

Συμβούλιο Ανταγωνισμού -> Απόφαση 7ης Ιουνίου 2012 Έκρινε ότι 30 πρακτορεία ταξιδιών καθώς και η Eturas είχαν υποπέσει, μεταξύ της 27 Αυγούστου 2009 και του τέλους του Μαρτίου 2010, σε παράβαση του άρθρου 101 παράγραφος 1 ΣΛΕΕ και τους επέβαλε πρόστιμα. Σύμφωνα με αυτό, τα πρακτορεία ταξιδίων τα οποία χρησιμοποιούσαν το σύστημα Eturas και δεν εξέφρασαν αντίρρηση, μπορούσαν ευλόγως να καταλάβουν ότι και όλοι οι άλλοι χρήστες του συστήματος θα περιόριζαν τις εκπτώσεις τους στο 3%. Συνεπώς, πληροφόρησαν το ένα το άλλο για τα ποσοστά εκπτώσεως τα οποία είχαν την πρόθεση να εφαρμόσουν στο μέλλον και εξέφρασαν έτσι εμμέσως, με εννοούμενη ή σιωπηρή συγκατάθεση, κοινή βούληση ως προς τη συμπεριφορά τους στη σχετική αγορά. Η συμπεριφορά αυτή ερμηνεύεται ως εναρμονισμένη πρακτική. Η Eturas, παρόλο που δεν ασκούσε δραστηριότητα στη σχετική αγορά, είχε εκπληρώσει λειτουργία διευκολύνσεως της πρακτικής αυτής. Εταιρείες ταξιδιωτικών πρακτορείων και Eturas -> προσέβαλαν την απόφαση του Συμβουλίου Ανταγωνισμού -> δεκτές εν μέρει οι προσφυγές, μειώθηκε το ποσό των επιβληθέντων προστίμων. Τόσο οι εταιρείες όσο και το Συμβούλιο Ανταγωνισμού -> έφεση ενώπιον του Lietuvos vyriausiasis administracinis teismas (Ανώτατο Διοικητικό Δικαστήριο της Λιθουανίας)

Επιχειρήματα των δύο πλευρών Εταιρείες ταξιδιωτικών πρακτορείων Συμβούλιο Ανταγωνισμού Δεν εφάρμοσαν εναρμονισμένη πρακτική, καθώς δεν μπορούν να θεωρηθούν υπεύθυνες για τις μονομερείς ενέργειες της Eturas. Ορισμένες ισχυρίστηκαν ότι δεν έλαβαν ή δεν διάβασαν το επίμαχο στην κύρια δίκη μήνυμα. Οι εκπτώσεις δεν περιορίστηκαν, δεδομένου ότι τα οικεία πρακτορεία ταξιδίων είχαν πάντοτε τη δυνατότητα να χορηγούν στους πελάτες επιπλέον ατομικές εκπτώσεις ατομικών πελατών. Το σύστημα Eturas παρείχε το μέσο συντονισμού των ενεργειών τους, εξαλείφοντας κάθε ανάγκη οργάνωσης συσκέψεων. Έτσι υπήρχε δυνατότητα συντονισμού βουλήσεων και χωρίς άμεση επαφή. Το γεγονός ότι οι εκκαλούσες δεν αντιτάχθηκαν, ισοδυναμεί με σιωπηρή συγκατάθεση. Ως εκ τούτου, συνεννοήθηκαν εξαλείφοντας κάθε αβεβαιότητα ως προς τον περιορισμό των εκπτώσεων . Η υπεύθυνη επιχειρηματική συμπεριφορά επιτάσσει ότι δε θα αγνοούσαν μηνύματα, που αφορούν την οικονομική τους δραστηριότητα.

Υπέβαλε, λοιπόν, στο Δικαστήριο τα ακόλουθα προδικαστικά ερωτήματα: Το αιτούν δικαστήριο διατηρεί αμφιβολίες ως προς την ύπαρξη επαρκών κριτηρίων προκειμένου να διαπιστωθεί η συμμετοχή των εμπλεκομένων πρακτορείων ταξιδίων σε εναρμονισμένη πρακτική. Υπέβαλε, λοιπόν, στο Δικαστήριο τα ακόλουθα προδικαστικά ερωτήματα: 1)      Πρέπει το άρθρο 101 παράγραφος 1 ΣΛΕΕ να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι, σε περίπτωση συμμετοχής επιχειρήσεων σε κοινό ηλεκτρονικό σύστημα πληροφοριών του είδους που περιγράφεται στην κρινόμενη υπόθεση, εφόσον το Συμβούλιο Ανταγωνισμού αποδείξει ότι στο σύστημα εισήχθη ανακοίνωση συστήματος σχετικά με περιορισμό των εκπτώσεων και τεχνικός περιορισμός του ποσοστού εκπτώσεως, τεκμαίρεται ότι οι εν λόγω επιχειρήσεις γνώριζαν ή όφειλαν να γνωρίζουν την ανακοίνωση συστήματος που εισήχθη στο ηλεκτρονικό σύστημα πληροφοριών και ότι, εφόσον δεν προέβαλαν αντιρρήσεις για την εφαρμογή περιορισμού των εκπτώσεων, εξέφρασαν σιωπηρώς τη συναίνεσή τους για τον περιορισμό του ποσοστού εκπτώσεως και, για τον λόγο αυτόν, ευθύνονται λόγω εναρμονισμένων πρακτικών βάσει του άρθρου 101 παράγραφος 1 ΣΛΕΕ; 2)      Αν στο πρώτο ερώτημα δοθεί αρνητική απάντηση, ποιοι παράγοντες πρέπει να ληφθούν υπόψη προκειμένου να προσδιοριστεί αν οι επιχειρήσεις που συμμετείχαν σε κοινό ηλεκτρονικό σύστημα πληροφοριών υπό συνθήκες ανάλογες με αυτές της κύριας δίκης ακολούθησαν εναρμονισμένες πρακτικές κατά την έννοια του άρθρου 101 παράγραφος 1 ΣΛΕΕ;»

Κρίση του Δικαστηρίου Νομολογιακές υπενθυμίσεις : Κάθε επιχειρηματίας πρέπει να καθορίζει κατά τρόπο αυτόνομο την πολιτική που προτίθεται να ακολουθήσει στην κοινή αγορά. -> απαγορεύεται κάθε άμεση ή έμμεση επαφή των επιχειρηματιών, η οποία θα ήταν ικανή να επηρεάσει είτε να αποκαλύψει τη συμπεριφορά ενός υπαρκτού ή δυνητικού ανταγωνιστή Εφικτός ο παθητικός τρόπος συμμετοχής στην παράβαση του άρθρου 101 ΣΛΕΕ. (π.χ. η παρουσία μιας επιχειρήσεως σε συσκέψεις κατά τις οποίες συνήφθησαν συμφωνίες με αντίθετο προς τον ανταγωνισμό αντικείμενο, χωρίς να εκδηλώσει σαφώς την αντίθεσή της προς τις συμφωνίες αυτές).

Επί του ζητήματος της επαρκούς απόδειξης του μηνύματος στην ηλεκτρονική πλατφόρμα ως τεκμήριο συνεννόησης Η απάντηση στο ζήτημα αν απλώς και μόνο η αποστολή του μηνύματος όπως το επίμαχο είναι δυνατόν να συνιστά επαρκή απόδειξη ότι οι παραλήπτες είχαν ή έπρεπε να έχουν λάβει γνώση -> δεν απορρέει από την έννοια της εναρμονισμένης πρακτικής και δε συνδέεται άρρηκτα προς αυτή. Πρέπει να θεωρηθεί ως ζήτημα το οποίο αφορά την εκτίμηση των αποδείξεων και τον απαιτούμενο βαθμό αποδείξεως. Υπενθυμίζεται ότι σύμφωνα με το άρθρο 2 του Κανονισμού 1/2003, στο πλαίσιο των εθνικών διαδικασιών εφαρμογής του άρθρου 101 ΣΛΕΕ, την απόδειξη παραβάσεως φέρει ο διάδικος ή η αρχή που προβάλλει την παράβαση αυτή. Μολονότι ο Κανονισμός προβλέπει την κατανομή του βάρους απόδειξης, δεν περιλαμβάνει διάταξη αφορώσα τις αρχές που διέπουν την εκτίμηση των αποδείξεων το πλαίσιο της εθνικής διαδικασίας εφαρμογής του αρθ. 101 ΣΛΕΕ τον βαθμό αποδείξεως που απαιτείται.

Έτσι, ελλείψει κανόνων της Ένωσης, εναπόκειται στην εσωτερική έννομη τάξη του κράτους μέλους να τους θεσπίσει, δυνάμει της αρχής της δικονομικής αυτονομίας, υπό την επιφύλαξη όμως : της αρχής της ισοδυναμίας (=ότι οι κανόνες αυτοί δεν θα είναι λιγότερο ευμενείς από τους διέποντες παρόμοιες καταστάσεις που υπόκεινται στο εσωτερικό δίκαιο) της αρχής της αποτελεσματικότητας (= ότι δεν θα καθιστούν πρακτικώς αδύνατη ή υπερβολικά δυσχερή την άσκηση των δικαιωμάτων που απονέμει το δίκαιο της Ένωσης).

Υπενθυμίζεται ότι το αιτούν δικαστήριο πρέπει να λάβει τις αποφάσεις του υπό το πρίσμα του τεκμηρίου αθωότητας. (άρθρο 48 παρ. 1 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ). Συγχρόνως, όμως, το τεκμήριο αθωότητας δεν εμποδίζει το αιτούν δικαστήριο να κρίνει ότι, υπό το πρίσμα και άλλων αντικειμενικών και συγκλινουσών ενδείξεων, η αποστολή του επίμαχου στην κύρια δίκη μηνύματος μπορεί να θεμελιώσει το τεκμήριο ότι τα πρακτορεία ταξιδίων είχαν λάβει γνώση του περιεχόμενου του. Πρέπει όμως τα πρακτορεία να διατηρούν τη δυνατότητα να ανατρέψουν το εν λόγω τεκμήριο. Δεν επιτρέπει στο αιτούν δικαστήριο να συναγάγει απλώς και μόνο από την αποστολή του επίμαχου στην κύρια δίκη μηνύματος ότι τα εμπλεκόμενα πρακτορεία ταξιδίων έπρεπε κατ’ ανάγκη να γνωρίζουν το περιεχόμενό του.

Ως προς την έννοια της εναρμονισμένης πρακτικής Προϋποθέσεις εφαρμογής της : Συνεννόηση μεταξύ των εμπλεκομένων επιχειρήσεων Συμπεριφορά στην αγορά συνακόλουθη προς τη συνεννόηση αυτή Αιτιώδης συνάφεια μεταξύ των δύο αυτών στοιχείων Δυνατόν να στοιχειοθετηθεί συνεννόηση μεταξύ των πρακτορείων ταξιδίων που είχαν λάβει γνώση του περιεχομένου του μηνύματος, δεδομένου ότι θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι συναίνεσαν σιωπηρώς. Αντιθέτως, αν η γνώση του εν λόγω μηνύματος από το πρακτορείο ταξιδίων δεν είναι δυνατό να αποδειχθεί, η συμμετοχή στη σύμπραξη δεν μπορεί να συναχθεί απλώς και μόνο από τον τεχνικό περιορισμό που εφάρμοσε στο σύστημα η Eturas. Το πρακτορείο μπορεί να ανατρέψει το τεκμήριο της συμμετοχής του σε εναρμονισμένη πρακτική : Αποδεικνύοντας ότι αποστασιοποιήθηκε δημοσίως από την πρακτική αυτή (π.χ. διατυπώνοντας μία σαφή και ρητή αντίρρηση στην Eturas, με την απόδειξη συστηματικής εφαρμογής εκπτώσεως υπερβαίνουσας το επίμαχο ανώτατο όριο) ή Καταγγέλλοντάς την στις διοικητικές αρχές.

Συμπερασματικά Όταν ο διαχειριστής ενός συστήματος πληροφοριών, όπως το επίμαχο, αποστέλλει στους εν λόγω επιχειρηματίες, μέσω προσωπικού ηλεκτρονικού συστήματος ανταλλαγής μηνυμάτων, μήνυμα με το οποίο τους ειδοποιεί ότι οι εκπτώσεις για τα προϊόντα τα οποία πωλούνται μέσω του συστήματος αυτού θα έχουν στο εξής ανώτατο όριο και κατόπιν της αποστολής του μηνύματος αυτού, το επίμαχο σύστημα υφίσταται τις αναγκαίες τεχνικές τροποποιήσεις, μπορεί να συναχθεί το τεκμήριο ότι οι εν λόγω επιχειρηματίες, αφότου έλαβαν γνώση του μηνύματος που απέστειλε ο διαχειριστής του συστήματος, μετέσχαν σε εναρμονισμένη πρακτική, υπό την έννοια της διατάξεως του άρθρου 101 παράγραφος 1 ΣΛΕΕ, εφόσον δεν αποστασιοποιήθηκαν δημοσίως από την πρακτική αυτή, δεν την κατήγγειλαν στις διοικητικές αρχές ούτε προσκόμισαν άλλες αποδείξεις για την ανατροπή του τεκμηρίου αυτού, όπως είναι η απόδειξη συστηματικής εφαρμογής εκπτώσεως υπερβαίνουσας το επίμαχο ανώτατο όριο. Στο αιτούν δικαστήριο εναπόκειται να εξετάσει, βάσει των εθνικών κανόνων που διέπουν την εκτίμηση των αποδείξεων και τον απαιτούμενο βαθμό αποδείξεως, αν, υπό το πρίσμα του συνόλου των περιστάσεων που υποβάλλονται στην κρίση του, η αποστολή μηνύματος, όπως το επίμαχο στην κύρια δίκη, είναι δυνατό να αποτελεί επαρκή απόδειξη προκειμένου να διαπιστωθεί ότι οι παραλήπτες του είχαν λάβει γνώση του περιεχομένου του. Το τεκμήριο αθωότητας δεν επιτρέπει στο αιτούν δικαστήριο να κρίνει ότι απλώς και μόνον η αποστολή του μηνύματος αυτού μπορεί να συνιστά επαρκή απόδειξη προκειμένου να διαπιστωθεί ότι οι παραλήπτες του έπρεπε κατ’ ανάγκη να γνωρίζουν το περιεχόμενό του.