UV zračenje izvori, osobine, dejstvo i zaštita
Spektar elektromagnetnog zračenja i optički deo spektra UV zračenje je deo elektromagnetnog spektra zračenja talasnih dužina od 100 - 400 nm Spektar elektromagnetnog zračenja i optički deo spektra
Izvori UV zračenja prirodni: Sunce (solarno UV zračenje ) veštački: lampe i fluroscentne cevi koje se koriste u biologiji, medicini i kozmetici. Aparati koji se koriste za sterilizaciju vazduha, vode, hirurških sala kao i svih prostorija u kojima je to neophodno
Podela UV zračenja prema biološkom dejstvu UV-C oblast od 100 do 290 nm (direktno deluje na genetski materijal i može da izazove smrt ćelija) UV-B oblast od 290 do 320 nm (uzrokuje opekotine, mutacije, karcinogenezu, prevremeno starenje) UV-A oblast od 320 do 400 nm (izaziva stvaranje slobodnih radikala koji deluju na genetski materijal, doprinosi hroničnim oboljenjima kože i očiju, starenju)
Faktori koji utiču na intenzitet UV zračenja na površini Zemlje Apsorpcija od strane gasova u atmosferi Visina Sunca Koncentracija aerosola Oblaci Nadmorska visina Rasejanje Refleksija i apsorpcija površine
Apsorpcija UV zračenja od strane gasova u atmosferi Najveći deo UV zračenja se apsorbuje od strane ozona i molekularnog kiseonika. UV zračenje u atmosferi apsorbuju i atomski kiseonuk, azot i jedinjenja azota, jedinjenja ugljenika i dr. Ozon Ozon u potpunosti apsorbuje UV-C komponentu zračenja, zračenje koje je po živi svet najopasnije, i većinu UV-B komponente. Podela: troposferski (nalazi se na visini ispod 10 km;10% ukupne količine ozona) stratosferski (nalazi se na visini od 15 do 30 km )
Oblast prekrivena stubom vazduha Merenje debljine ozonskog omotača Debljina ozonskog omotača se izražava u Dopsonovim jedinicama DU (Dopson unit) Oblast prekrivena stubom vazduha Sav ozon iznad posmatrane površine kompresovan na temperaturi od 0 °C i pritisku 1013.25 mb. Ovaj stub vazduha formira sloj debljine 3 mm što odgovara 300 DU.
Ozonska rupa Pod “ozonskom rupom“ podrazumeva se oblast ozonskog omotača u kojoj je debljina manja od 200 DU Promena ozonske rupe iznad Antarktika u periodu od 1982. do 1994. godine
Ugao elevacije (h), azimutni ugao (A) i visina Sunca (z) Sunčeva elevacija (visina Sunca) je ugao između horizonta i pravca u kojem se vidi Sunce. Umesto visine Sunca često se koristi zenitni ugao . Sunčeva elvacija zavisi od doba dana, od geografske širine i datuma u godini. Najveći intenzitet UV zračenja je u letnjim mesecima oko podneva. Ugao elevacije (h), azimutni ugao (A) i visina Sunca (z)
oblačnosti izražene u osminama prekrivenosti neba Uticaj oblačnosti na intenzitet UV zračenja zavisi od vrste, debljine i količine oblaka kojima je nebo prekriveno. Kako oblaci utiču na intenzitet UV zračenje može da se vidi iz faktora korekcije UV ideksa CMF (Cloud Modification Factor) Niski <3000m Srednji 3000-7000m Visoki >7000m Osmine CMF 0-2 1 0-4 0-5 3-5 0.8 5-7 0.75 6-8 0.9 6-7 0.5 8 0.2 Faktor korelacije UV indeksa CMF (Cloud Modification Factor) u prisustvu tri vrste oblaka za različite iznose oblačnosti izražene u osminama prekrivenosti neba
Nadmorska visina Sa povećenjem nadmorske visine povećeva se intenzitet UV zračenja za 6-8% na svakih 1000 m. Do ovog povećanja dolazi zbog smanjenja količine apsorbera sa povećanjem nadmorske visine.
UV indeks B(λ) eritemski spektar definisan 1987. god. od strane Mek Kinija i Difija F(λ) raspodela zračenja kojem je izložen organizam F(λ) B(λ) biološki aktivan spektar-otežan spektar Integracijom biološki aktivnog spektra po talasnim dužinama dobija se njegov ukupni fluks koji je proporcionalan površini ispod krive F()B() i izražava se u jedinicama mW/m2.
Podela intenziteta UV zrečenja prema vrednosti UV indeksa UV indeks predstavlja fluks zračenja od 25 mW/m2 otežan na biološki aktivan spektar Podela intenziteta UV zrečenja prema vrednosti UV indeksa UV indeks Nivo zračenja 1-3 Nizak nivo 3-5 Srednji nivo 5-7 Visok nivo 7-9 Veoma visok nivo 9- Ekstremno visok nivo
Minimalana eritemska doza (MED) Integral biološki aktivnog UV zračenja po vremenu predstavlja aktivnu (eritemsku) dozu (J/m2) Minimalna eritemska doza (MED) predstavlja onu aktivnu dozu koja izaziva crvenilo kože koja do tada nije izlagana zračenju Za Evropu su usvojena četiri karakteristična tipa kože: Tip kože I je tip kože koja uvek crveni, a nikad ne tamni. To su ljudi sa izrazito svetlom puti, svetlim očima i kosom. Za tip kože I 1 MED iznosi 200 J/m2. Tip kože II po pravilu crveni, a retko crni. Za tip kože II 1 MED iznosi 250 J/m2 Tip kože III su ljudi smeđe kose i očiju, crne, a ne crvene odmah. Za tip kože III 1 MED iznosi 350 J/m2. Tip kože IV poseduju ljudi tamne puti, tamne kose i očiju. Njihova koža crni, a retko pocrveni. Za tip kože IV 1 MED iznosi 450 J/m2.
Maksimalno vrema izlaganja UV zračenju Tip kože Maksimalno vreme izlaganja (min) I 67/UV indeks II 100/UV indeks III 200/UV indeks IV 300/UV indeks
Vreme izlaganja UV zračenju za tipove kože I i II Vreme izlaganja UV zračenju za tipove kože III i IV
Dnevni hod UV indeksa 04.07.2004. Debljina ozonskog sloja: 303 DU, maksimalna vrednost: 9.03, dnevna doza: 5397 J/m2
Dnevni hod UV indeksa 04.07.2004. Debljina ozonskog sloja: 303 DU, maksimalna vrednost: 9.03, dnevna doza: 5397 J/m2
Dejstvo UV zračenja na ljudski organizam Dejstvo zračenja na kožu Veći deo UV zračenja se zaustavlja već u površinskom sloju kože-epidermisu. Tom prilikom dolazi do sledećih fizičkih pojava. refleksije transmisije apsorpcije
Dejstvo UV zračenja na oči UV-B zračenje apsorbuje prednji deo oka, pa ono u tom delu i izaziva oštećenje. UV-A zračenje prodire dublje u oko pa izaziva oštećenja na dnu oka. Apsorpcija UV zračenja u oku doprinosi razvoju katarakte, fotokeratitisa, malignim i degenerativnim promenama.
Zaštita od UV zračenja Odeća pruža potpunu zaštitu od UV zračenja. Delove koji nisu prekriveni odećom treba zaštititi primenom zaštitnih preparata koji sadrže supstancije koje apsorbuju u UV-B i UV-A oblasti. Osnovno svojstvo svih preparata za zaštiti od UV zračenja je zaštitni faktor (Sun Protection Factor, SPF). SPF predstavla brojnu vrednost koja pokazuje koliko puta duže se može boraviti na suncu uz primenu preparata, u odnosu na stanje bez njega, a da ne dođe do pojave crvenila kože. Bitno je da preparati pored zaštite od zračenja u UV-B oblasti pružaju i zaštitu u UV-A oblasti.
Maksimalne i srednje maksimalne mesečne vrednost UV indeksai za 2004 Maksimalne i srednje maksimalne mesečne vrednost UV indeksai za 2004. godinu mesec maksimalna vrednost UV indeksa srednje maksimalne vrednosti UV indeksa januar 1.55 0.77 februar 2.53 1.65 mart 4.69 3.82 april 5.27 3.91 maj 7.89 6.32 jun 9.21 7.65 jul 9.46 7.49 avgust 7.42 6.01 septembar 6.23 4.29 oktobar 4.2 2.64 novembar 2.11 1.28 decembar 1.23 0.59
Monitoring UV zračenja u Novom Sadu Od 2001. godine do aprila 2003.godine merenja su vršena priručnim instumentom Od aprila 2003. godine vrše se merenja sa UVB-1 detektorom koji je postavljen na zgradi Poljoprivrednog fakulteta
UVB-1 detektor spada u grupu širokopojasnih instrumenata i meri integrisani aktivni biološki spektar u oblasti talasnih dužina od 280 do 320 nm (UV ideks) Merenja se vrše na svakih 30 sekundi i usrednjena u intervalu od 10 minuta mogu se naći na web adresi www.cmem.net Radi lakše obrade podataka formirana je baza podataka UV zračenja Uz pomoć ove baze podataka vršena je analiza podataka od 25.04.2003 do 31.12.2004. godine
Analiza podataka
Maksimalne i srednje maksimalne mesečne vrednosti UV indeksa za 2003. godinu za 2004. godinu
Debljina ozonskog sloja 310 DU, dnevna doza: 4836.45 J/m2 Maksimalna dnevna vrednost UV indeksa u 2003. god. izmerena je 20. juna i iznosila je 9.88 Promena UV indeksa 03.07.2003. godine Debljina ozonskog sloja 310 DU, dnevna doza: 4836.45 J/m2
Debljina ozonskog sloja: 303 DU, dnevna doza: oko 3400 J/m2 Maksimalna dnevna vrednost UV indeksa u 2004. god. izmerena je 03. jula i iznosila je 9.46 Promena UV indeksa 03.07.2003. godine Debljina ozonskog sloja: 303 DU, dnevna doza: oko 3400 J/m2
Godišnji hod debljine stratosferskog ozonskog omotača iznad Novog Sada Debljina stratosferskog ozona preuzeta je sa http://toms.gsfc.nasa.gov/teacher/ozone_overhead.html.
Procenjene mesečne doze i broj postojećih dnevnih doza za 2003. godinu
Procenjene mesečne doze i broj postojećih dnevnih doza za 2004. godinu
Srednje satne vrednosti za mesece u 2003.godini 2004.godini
s= rcos2(d-dr)/dz Ψ-zenitni ugao Sunca -geografsaka širina - geografsaka dužina S-deklinacija Sunca s= rcos2(d-dr)/dz gde je r=23,45o=0,409 rad, d-redni broj dana u godini (27.X = 300), dr=173 (dan letnjeg solsticija i dz=365,25 - prosečan broj dana u godini)