Κοινωνικές ασφαλίσεις 2017/8 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΤΜΗΜΑ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ Κοινωνικές ασφαλίσεις 2017/8 5η Ενότητα ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΣΥΝΤΑΞΕΩΝ – 3 Η κατάσταση από το 2016 Πλάτων Τήνιος

Ασφαλιστικό 1958: χρειάζονται Κοινοί κανόνες ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΕΚΘΕΣΗΣ Υπ Ασφαλιστικό 1958: χρειάζονται Κοινοί κανόνες ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΕΚΘΕΣΗΣ Υπ. Συντονισμού 1959 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ Το έλλειμμα, αποτελεί το πλέον σοβαρόν και επείγον πρόβλημα της κοινωνικής ασφαλίσεως. "Ανομοιομορφία και ανισότης των διατιθέμενων πόρων εις τους διάφορους φορείς" 3. "Μη-λελογισμένη συμμετοχή του Κράτους εις τα βάρη της κοινωνικής ασφαλίσεως…"Οικονομικοί πόροι έχουν θεσπιστεί με γνώμονα ουχί την ανάγκην αλλά την ισχύν ή πίεσιν... δηλαδή καλούνται πολλοί να εξασφαλίσουν τα προνόμια των ολίγων". 4. Καθυστερούμεναι ωφειλαί, κυρίως στο ΙΚΑ. "Η κυρία αιτία είναι οι διευκολύνσεις εξοφλήσεως, γεγονός το οποίον έχει συντελέσει εις την χαλάρωσιν παντός αισθήματος ευθύνης". ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΑ "Έλλειψις ενιαίου προγράμματος κατά την θέσπισιν και οργάνωσιν της κοινωνικής ασφαλίσεως” 1α Πληθύς φορέων. Συγχωνεύσιες στο ΙΚΑ 2. Πλήρης ανισότης προστασίας, ώστε η περί ισότητος των πολιτών συνταγματική αρχή να έχει τελείως λησμονηθεί" ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Ανάγκη συστήματος το οποίον θα συνδυάζει το αναγκαίον με το εφικτόν και απηλλαγμένον από την απαράδεκτον αντίληψιν ότι σκοπός του είναι να εξασφαλίζει προνόμια εις βάρος των πολλών,. -(Διά την αντιμετώπισιν των καλοπίστων και μη αντιδράσεων) ... "επιβάλλεται μελέτη μη πιεζομένη από σπουδήν και θόρυβον, πρόγραμμα ενεργείας μακράς πνοής και σταδιακή αυτού εφαρμογή ... Προ παντός επιβάλλεται εξασφάλισις υπερκομματικού χαρακτήρος".

Ασφαλιστικό του 2019 (;): κοινοί κανόνες (;) Ο νόμος 2016/7 (3ο μνημόνιο) βασίζονται στην εφαρμογή κοινών κανόνων. Αυτό γίνεται σε τρείς διαστάσεις: Μεταξύ γενεών: Ν4387/16 «Σύστημα Νέων» του Νόμου Λοβέρδου 2010 εφαρμόζεται αναδρομικά σε όλους. Επέκταση και σε συνταξιούχους – προσαρμογή 1/1/2019 (Ν4472/17) Διάψευση διαβεβαιώσεων από το 1990 και μετά. Συνταξιούχοι περιμένουν ως το 2018. Μεταξύ ειδών εργασίας: Εξομοίωση αυτοαπασχολούμενων και αγροτών με ΙΚΑ. Τόσο στα δικαιώματα όσο (κυρίως και άμεσα) στις εισφορές. Μελλοντική βελτίωση συντάξεων. Μεγάλες αυξήσεις σε εισφορές αποτρέπουν τις μειώσεις στους μισθωτούς. Μεταξύ ταμείων – Ενσωμάτωση όλων (κύρια ασφάλιση+εφάπαξ) σε ένα ταμείο με ενιαίους κανόνες. (αν και όχι επικουρική) Ολοκλήρωση του σχεδίου του 1958 – 60 χρόνια μετά.; Δύο ερωτήματα: Γιατί καθυστέρηση η καταπολέμηση του κατακερματισμού 1958-2018; Αρκεί αυτό για να λύσει το ασφαλιστικό;

Γιατί παρέμεινε άλυτο το ασφαλιστικό 1958; Άρα: απαιτείται σταδιακή στρατηγική προσέγγιση ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ Εντοπισμός και προσήλωση στον τελικό στόχο. Σταδιακή προσέγγιση και προετοιμασία .…και καθίσταται σχεδόν αδύνατο να επιλυθεί πολιτικά. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΟΥ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 'Ιερή αγελάδα’ πολιτικού συστήματος.Χαμηλή κατανόηση. Συνεχείς αναβολές .…περιπλέκεται από τον τρόπο που το σύστημα είναι οργανωμένο στην Ελλάδα, ... ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΑΒΕΛΤΗΡΙΕΣ Κατακερματισμός, Ωρίμανση, Διοικητική ικανότητα, Κρατική παρέμβαση, Συγκυρία Ένα (κατά βάσιν) απλό πρόβλημα… ΤΟ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ ΩΣ ΑΝΑΚΑΤΑΝΟΜΗ ΜΕΤΑΞΥ ΓΕΝΕΩΝ Ανάγκη στήριξης μη εργαζομένων από την παραγωγή. Δείκτες εξάρτησης, από τον Δημογραφικό στον Ασφαλιστικό Σελ 95. Πώς είναι δυνατόν να μην έχει λυθεί για δεκαετίες, όταν είναι γνωστό τοις πάσι και έχει επισημανθεί ήδη εδώ και 50 χρόνια;

Επανειλημμένες ανεπαρκείς προσπάθειες 1997-2010 1997 – «Εκθεση Σπράου» Ατακτη υποχώρηση 2000 – Εκλογές – «Θα λυθεί ο Γόρδιος Δεσμός» 2001 – Απόπειρα Γιαννίτση Απόσυρση απόπειρας. 2002- Νόμος Ρέππα Ν3029 Λύνει ως ‘2030’ 2004 Εκλογές --«Βελτίωση συντάξεων’ Θέμα ανύπαρκο στη συζήτηση 2006 - Eκθέσεις , ελλείμματα Διάλογος - επιτροπή Αναλυτή Ανάθεση σε ΙLO (χωρίς παραλαβή) 2007 - Νόμος Πετραλιά Ν3665 «Λύνει για μια γενιά» 2009 – Εκλογές «Βελτίωση χρόνου απονομής συντάξεων» (sic) 2010 - Νόμος Λοβέρδου-Τρόικας Ν3863 «Λύνει ως το 2060» ΑΠΟΥΣΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗΣ Ταλάντωση: - Ταχύτερη - Ελλείμματα Π.Τήνιος 2017

Πολιτική οικονομία: αεναη ταλαντωση ΑΡΝΗΣΗ ν θέμα 'Ακαιρο' Απαγόρευση σκέψης Σιωπηρή πεποίθηση ότι 'θα βρεθεί κάτι όταν χρειαστεί' ΠΑΝΙΚΟΣ ν Ανακάλυψη 'τεράστιου’ προβλήματος Δεν υπάρχουν επεξεργασμένες λύσεις 'Διάλογος' υπό πίεση 'Νέα Ασπιρίνη‘ ν+1 Λύση από τα έτοιμα - μερεμέτια Υποχωρήσεις στο πολιτικό κόστος Ρητορεία για μεγάλη αλλαγή- ελαχιστοποίηση επίπτωσης Διακηρύξεις σωτηρίας Στρουθοπαρεμβατισμος Π.Τήνιος 2013

Τα πρώτα δύο ασφαλιστικά και η χρεοκοπία Από την δεκαετία του 1980 γνωστό ότι θα υπήρχε δημογραφική επιδείνωση από το 1990 με μεγάλη επιτάχυνση γύρω στο 2015. Τελευταία ουσιαστικά μέτρα για το ασφαλιστικό 1990-1992 - μερική αντιμετώπιση του προβλήματος του 1950. Από 1992 και μετά το σύνολο της επιδείνωσης χρηματοδοτείτο με κρατική επιχορήγηση χωρίς όμως νέους δημοσιονομικούς πόρους. Δηλαδή: μετακύλισή του βάρους στην επόμενη γενιά με δανεισμό. 2001- εξωτερικός δανεισμός Η γήρανση ως δημογραφική πρόκληση επιδεινώνεται. Διπλό βάρος στο μέλλον (δικό τους+ εξ αναβολής) Αντί να αντιμετωπιστεί το ασφαλιστικό όταν μπορούσαμε, μετατέθηκε όταν δεν μπορούσαμε. Χρεοκοπία 2010 – αποτέλεσμα του ασφαλιστικού Μηχανισμού Καταστροφής.

Νόμος 3863/2010 Ο πρώτος μνημονιακός νόμος . Αντιφατικές κινήσεις Νέο σύστημα συντάξεων για την μακρά περίοδο Για όλη την εργασία που προσφέρεται από 2011: συντάξεις σε δύο επίπεδα: Εθνική σύνταξη για όλους - €360/μήνα Πάνω σε αυτή ανταποδοτική σύνταξη – ποσοστό αναπλήρωσης ανά έτος Μικρότερο το ανταποδοτικό κομμάτι από προϋπάρχον, αλλά το σύνολο (εθνική+ανταποδοτική) για πλειοψηφία οδηγεί σε μεγαλύτερη σύνταξη για 40 χρόνια Υπολογίζονται με βάση εισοδήματα όλου του ασφαλιστικού βίου (στην πράξη από το 2002) Συντάξεις από 2015 αναλογικά με τα χρόνια (χρόνια ως 2011 με παλιό, Χρόνια από 2011 με νέο) – πολύ σταδιακή εφαρμογή. Δεν εφαρμόστηκε ποτέ – καμία σύνταξη Προστασία όσων θα έβγαιναν στην σύνταξη ως το 2020 περίπου Πρόωρη συνταξιοδότηση (αναγνώριση χρόνων, μητέρες ‘ανηλίκων’, συντάξεις μειώνονται πολύ λιγότερο από εισοδήματα)

Βιωσιμότητα: σύγκριση 2009/2012 Η βιωσιμότητα επιτυγχάνεται στα χαρτιά για το 2060. Από 2010 και μετά (και παρά τις περικοπές) το ποσοστό συντάξεων στο ΑΕΠ αυξάνεται συνεχώς στο 17% – το υψηλότερο στον κόσμο! Προβλή 2012 Προβολή 2009 Η Ελλάδα έχει την μεγαλύτερη μείωση στην προβαλλόμενη δαπάνη 2060 από οποιαδήποτε χώρα.

Εξελίξεις στην πράξη 2010-2015 αντιφατικες κινήσεις « Αθέλητες Συνέπειες» - περικοπή συντάξεων (Ανάγκη περικοπών) + (διαρθρωτική ατολμία) = γενικευμένη (μη-θεσμική) περικοπή μέσης σύνταξης Αφού δεν εθίγησαν ‘προστατευόμενοι’, εξ ανάγκης (σε δεύτερη φάση) - περικόπτονται γενικά δικαιώματα με τρόπο απότομο και μη θεσμικό. Αλλεπάλληλες περικοπές μετά από διαβεβαιώσεις ότι εξασφαλίστηκε η βιωσιμότητα «Εισιτήριο απεμπλοκής» στη γενιά του Πολυτεχνείου μέσω των μεταβατικών ρυθμίσεων Πρόωρες μαζικές συνταξιοδοτήσεις, κυρίως στο Δημόσιο, . Ιδιαίτερη εφαρμογή για γυναίκες 50+.

Βιωσιμότητα; Εικόνα έκρηξης δαπανών Οι συντάξεις παραμένουν #1 θέμα. Αλλαγή 2010 – επιδείνωση Δεν υπάρχουν ιστορικά στοιχεία 2005-2010!! Περίοδος 2010-2020 – ίδια εικόνα (βελτίωση 2015+) Περίοδος 2020 και μετά μεγάλη μείωση (9,5 μονάδες!) Από τις οποίες: 3,2 μονάδες κάλυψη 4,3 μονάδες περιορισμός σε σχέση με μισθούς Εγείρεται (πιθανώς) θέμα επάρκειας για την μακρά περίοδο; Εικόνα έκρηξης δαπανών Οι συντάξεις παραμένουν #1 θέμα. Επικέντρωση σε αυτές και στο 3ο μνημόνιο

Εξελίξεις 2015-2019 Προαπαιτούμενα τρίτου μνημονίου – Αύγουστος 2015 Απότομο φρένο στην πρόωρη συνταξιοδότηση Ορια ηλικίας + κατώτατα όρια μόνο στα 67 Νόμος 4387/16 (‘Κατρούγκαλου’) – Μάιος 2016 Γενικεύει το σύστημα νέων του 2010 (που δεν είχε εφαρμοστεί) για όλους που συνταξιοδοτούνται από 5/2016 αναδρομικά. Επανυπολογισμός για ήδη συνταξιούχους και σταδιακή κατάργηση διαφοράς Επιβάλλει μεγάλες αυξήσεις σε ελ. Επαγγελματίες (εισφορές βάσει αποδοχών). Ιδρύεται ΕΦΚΑ ως ενιαίο ταμείο (επικουρικές παραμένουν εκτός) Ν4472/17 (Αχτσιόγλου) – Ολοκλήρωση Εφαρμογή σε ήδη συνταξιούχους από 1.1.19 - προαναγγέλονται νέες περικοπές συντάξεων

Η δομή των συντάξεων από Μάιο 2016 Κύρια σύνταξη σε δύο τμήματα Βασική σύνταξη €384 για 20 χρόνια (€360 για 15 χρόνια) Αναλογική επιπλέον της βασικής – περίπου ως ο Νόμος 2010 Υπολογίζεται με βάση το σύνολο του ασφαλιστικού βίου (στην πράξη από το 2002 και μετά) – (καθορισμένης παροχής) Για 40 χρόνια ασφάλισης – περί το 80% αναπλήρωση αν χαμηλές αποδοχές. Χαμηλότερο για υψηλές αποδοχές Μικρό πλαφόν (€2000 για μια σύνταξη, €3000 για >1) Επικουρική σύνταξη Σε δύο τμήματα: (προοπτικές μειώσεων) καθορισμένων παροχών για περίοδο ως 2016 με βάση νοητή κεφαλαιοποίηση (NDC) για μετά (ανταποδοτική)

Η χρηματοδότηση των συντάξεων Ηδη το κράτος πληρώνει περί το 10% του ΑΕΠ για συντάξεις – το μεγαλύτερο στην Ευρώπη με μεγάλη διαφορά (εισφορές το 7%). Ελπίδα να μειωθεί; Εθνική σύνταξη από φορολογία Αναλογική σύνταξη από εισφορές – που θα κληθούν να πληρώσουν μεγαλύτερο ποσοστό των δαπανών. Από πού θα προέλθει; Αυξήσεις εισφορών Μισθωτοί ήδη πληρώνουν υψηλό ποσοστό – διεύρυνση ασφαλιστέου εισοδήματος Αυτοτελώς απασχολούμενοι , ελεύθεροι επαγγελματίες, ‘μπλοκάκια’ – η εξομοίωση με μισθωτούς (27-38% εισφορές) φέρνει μεγάλες αυξήσεις εισφορών Θα διοχετευτούν να πληρωθούν σημερινές συντάξεις (αναπλήρωση επιχορήγησης) Αγνωστο για πόσο θα αρκέσει Αυξήσεις εισφορών διευρύνουν τα κίνητρα αποφυγής για όσους μπορούν.

Πώς χαρακτηρίζεται το νέο σύστημα; 100% κρατικό. Διατηρεί την αποκλειστική ευθύνη του κράτους για κύρια + επικουρική + εφαπαξ – 100% της αναπλήρωσης Δεν αφήνει χώρο για άλλο Τελείως άκαμπτο Από κατακερμαρισμό σε πλήρη ομοιομορφία (με εξαίρεση ΒΑΕ) Ορια ηλικίας, εισφορές Δεν επιτρέπει άλλες προτιμήσεις ακόμη και αν κάποις είναι διατεθειμένος να πληρώσει Σχετικά γενναιόδωρο – ιδίως στους χαμηλόμισθους ή με λίγα χρόνια Λόγω της βασικής σύνταξης. Αναπλήρωση στο πάνω όριο της ΕΕ και όλο κρατικό

Είναι το σύστημα βιώσιμο; Δεν γνωρίζουμε – θα δημοσιοποιηθούν μελέτες από ΕΕ εκ των υστέρων Μάιο 2018. Αποψη ότι λειτουργεί αποτρεπτικά από την έξοδο στην κρίση. Γενναιόδωρες υποσχέσεις συντάξεων δεσμεύουν τμήμα της παραγωγής (ΑΕΠ) για δεκαετίες. Ετσι κάνει και το υψηλό δημόσιο χρέος. Το σύστημα συντάξεων (αφανές χρέος) λειτουργεί ως άλλο ένα δημόσιο χρέος (φανερό χρέος) – Επενδυτές γνωρίζουν ότι για κάθε ευρώ που θα παράγουν λχ το 2030- ένα μεγάλο ποσοστό θα δεσμεύεται εκ των προτέρων για συντάξεις. Αρα, και να είναι βιώσιμο ‘στα χαρτιά’, υπάρχουν σημαντικές αρνητικές διασυνδέσεις στην οικονομία που αγνοούνται. Επιχείρημα για αλλαγή δομής

ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Οι συντάξεις μοιραίο στοιχείο της ελληνικής οικονομίας: Ευθύνονται για την είσοδο στην κρίση Οι ανάγκες για επιχορηγήσεις από 1992 τροφοδοτούσαν την ανάγκη δανεισμού. Ευθύνονται για την παράταση της κρίσης Συνέχιση ελλειμμάτων. Πρόωρη συνταξιοδότηση. Συνεχείς αλλαγές και περικοπές Αποτρέπουν την έξοδο από την κρίση Δέσμευση μελλοντικού προϊόντος. Υψηλές εισφορές αποτρεπτικές της εργασίας και της επιχειρηματικότητας

Συχνες παρανοησεις και λαθη Αναχρονισμοί / Αναλήθειες /Ανακρίβειες Συχνες παρανοησεις και λαθη

Αναχρονισμοί / Αναλήθειες /Ανακρίβειες α Αναχρονισμοί / Αναλήθειες /Ανακρίβειες α. ‘Η φτώχεια χτυπά τους ηλικιωμένους’; ΌΧΙ: Αναχρονισμός Η φτώχεια ατόμων 65+ μειώθηκε κατά το ένα τρίτο στην διάρκεια της κρίσης από 24% το 2011 στο 15% το 2014 Αντιθέτως εκτοξεύτηκε η φτώχεια εργαζομένων με προβλήματα πρόσβασης στην αγορά εργασίας (άνεργοι, οικογένειες). Όμως, δεν προχωρούσε το εγγυημένο εισόδημα (που θα οφελούσε τους άτυχους) επειδή διατίθενται οι διαθέσιμοι πόροι σε ηλικιωμένους

Αναχρονισμοί / Αναλήθειες /Ανακρίβειες β Αναχρονισμοί / Αναλήθειες /Ανακρίβειες β. ‘Οι συντάξεις μειώθηκαν κατά 40%’ ΌΧΙ: Αναλήθεια Μειώθηκαν >40% μόνο συντάξεις άνω των €2000. Μείωση άνω των 30% υπέστησαν περί τις 48 χιλιάδες άτομα, 2% των συνταξιούχων. Οι συντάξεις κάτω των €1000 μειώθηκαν λιγότερο από τις αποδοχές εργαζομένων. (που μειώθηκαν περί το 30%) ΚΟ όρια ΙΚΑ έχασαν τα δώρα εορτών (14,3%), το μισό από τους χαμηλόμισθους. Χαμηλοσυνταξιούχοι οι (σχετικά) τυχεροί της κρίσης. Όμως συζήτηση σαν να ήταν οι χαμένοι.

Αναχρονισμοί / Αναλήθειες /Ανακρίβειες γ1. ‘Οι συντάξεις είναι χαμηλές 2013 δεν υπάρχει στη Eurostat… Υψηλότερες στην ΕΕ ΌΧΙ: Αναλήθεια ως προς τις σημερινές Ως ποσοστό του ΑΕΠ ανέβηκαν 5 μονάδες. Πρόωρη συνταξιοδότηση Μειώσεις μικρότερες από άλλα εισοδήματα Κατάρρευση ΑΕΠ. Αν η κρίση δεν διορθωθεί μόνη της απαιτείται προσαρμογή συντάξεων. Είμαστε συνολικά 26% φτωχότεροι. Οι συνταξιούχοι πρέπει να προσαρμοστούν αναλογικά με τους άλλους.

Αναχρονισμοί / Αναλήθειες /Ανακρίβειες γ2. ‘Οι συντάξεις είναι χαμηλές’ ΌΧΙ: Ανακρίβεια ως προς τις μελλοντικές Ο ‘νόμος Λοβέρδου’ δεν οδηγεί σε χαμηλότερα ποσοστά αναπλήρωσης από το ‘σύστημα νέων του Ν2084/92’. Χαμηλά σε σχέση με ‘προ 1992’. Χαμηλές συντάξεις μόνο αν συνεχίσουν λίγα χρόνια εισφορών (δηλαδή συνέχιση εισφοροδιαφυγής τα επόμενα 30 χρόνια). Ποσοστά αναπλήρωσης >90% (με επικουρικές) με αμιγώς κρατικό, διανεμητικό, σύστημα. Προκαταβολική δέσμευση παραγωγής από σήμερα για 2030, με δέσμευση ότι χρηματοδοτείται με φόρο στην εργασία. ‘υποθετικά ποσοστά αναπλήρωσης’. Νόμος 2010 και νόμος 1992.