Μεθοδολογία των Κοινωνικών Επιστημών Εβδομάδα 4 elasideri@gmail.com

Auguste Comte (1798-1857): Πατέρας της Κοινωνιολογίας Ο A. Comte ήθελε να κάνει την Κοινωνιολογία Κοινωνική Φυσική, δηλαδή να βασίζεται στην παρατήρηση, τεκμηρίωση και μελέτη των κοινωνικών φαινομένων. •η Κοινωνιολογία έπρεπε να στοχεύσει στην ανακάλυψη των νόμων που διέπουν την ανθρώπινη κοινωνία, όπως γνωρίζουμε αυτούς για τα φυσικά φαινόμενα

Στην τρίτη φάση (επιστημονική γνώση) Οι κοινωνίες έπρεπε να αφήσουν πίσω όποιες αντιλήψεις είχαν μείνει από το παρελθόν (θρησκευτικές, μαγικέ κτλ) ώστε να επικρατήσει καθολικά η θετική φιλοσοφία. Αυτό θα αποκαταστήσει την τάξη στην κοινωνία.

Η θετική φιλοσοφία περιλαμβάνει α. Αστρονομία β. Φυσική γ. Χημεία δ. Βιολογία και ε. Κοινωνική Φυσική (Κοινωνιολογία). •Η Κοινωνιολογία πρέπει να χρησιμοποιεί τι θετικές που περιλαμβάνουν: παρατήρηση, πείραμα, σύγκριση και την ιστορική μέθοδο. •Έτσι, για τον Κοντ: •Η κοινωνιολογία κέρδισε σε συστηματικότητα, ανάλυση και αποδεικτική ικανότητα.

Η Κοινωνιολογία από εκεί και πέρα Άρχισε να έχεις ως αντικείμενό της έχει τη σπουδή των κοινωνικών φαινομένων. •Διαίρεσε τη μελέτη της κοινωνίας σε δύο κατηγορίες: την κοινωνική στατική, οι επιστήμονες μελετούν τις ομάδες, τα σύνολα κ.λπ. σε μια σταθερή κατάσταση, η οποία τους επιτρέπει, να επιβιώνουν και να λειτουργούν σε δεδομένες στιγμές του χρόνου και του τόπου. την κοινωνική δυναμική, οι έρευνες έχουν ως αντικείμενό τους διαδικασίες μετασχηματισμών, μεταβολών, αλλαγών κ.λπ., με τρόπο που δηλώνουν την εξελικτική πορεία των πραγμάτων και όχι τη μόνιμη κατάστασή τους

Emil Durkheim (1858-1917): Γεννήθηκε στη Λωρραίνη της Γαλλίας και είχε εβραϊκές ρίζες αν και ο ίδιος δε διατήρησε δεσμούς με την εβραϊκή παράδοση της οικογένειας Σπούδασε στη ENS όπου ανέπτυξε το ενδιαφέρον του στη κοινωνιολογία Υποστήριξε με θέρμη την 3η Δημοκρατία ενώ έβλεπε με συμπάθεια το σοσιαλιστικό κίνημα

Ο Γάλλος κοινωνιολόγος Εμίλ Ντυρκάιμ, υποστήριζε ότι πρέπει η κοινωνιολογία να μελετάει κοινωνικά γεγονότα (=όψεις της κοινωνικής ζωής) ως πράγματα (μελετήστε τα κοινωνικά γεγονότα ως πράγματα). Υποστήριζε ότι τα πράγματα πρέπει να εξετάζονται σύμφωνα με τις σύμφυτες ιδιότητές τους και όχι μέσα από μια προκατασκευασμένη ιδέα ή ιδεολογία

H Γαλλία του Ντυρκάιμ Μια κοινωνία σε αναβρασμό και γεμάτη κοινωνικές αλλαγές Η Γαλλική Επανάσταση (1789) Η κομούνα (1871) Το Παρίσι γίνεται μητρόπολη Ανταγωνισμός με η Γερμανία Αντισημιτισμός

Ο Ντυρκάιμ Πρέσβευε ότι οι κοινωνίες που διατηρούν την ενότητά τους και τη συνοχή τους επιβιώνουν (κοινωνική αλληλεγγύη), παρά τα αντικρουόμενα συμφέροντα και αντιπαλότητες. Το (κοινωνικό) σύστημα καταφέρνει να επιβιώσει παρά τις πρόσκαιρες δυσλειτουργίες

Κοινωνία=Ανθρώπινο Σώμα •Όπως το κάθε ένα βιολογικό όργανο του ανθρωπίνου σώματος επιτελεί τη δική του λειτουργία όλα μαζί συγκροτούν το ανθρώπινο σώμα. Έτσι και οι κοινωνίες λειτουργούν εύρυθμα όταν όλα τα μέλη τους επιτελούν το δικό τους ρόλο, λειτουργία

Για παράδειγμα Στην οικογένεια μαθαίνουμε τα πρώτα κοινωνικά στοιχεία, στο σχολείο μαθαίνουμε γράμματα, στην εκκλησία ενισχύουμε τα θρησκευτικά μας συναισθήματα, στον στρατό εκπαιδευόμαστε στα οπλικά συστήματα κ.λπ. Ο ένας παράγοντας χρειάζεται τον άλλο, και όλοι μαζί συγκροτούν την κοινωνία. •Η κοινωνία είναι μια ηθική ενότητα ανθρώπων, που μοιράζονται ίδια συναισθήματα, αξίες, κανόνες, δηλ. την ίδια συλλογική συνείδηση, η οποία καθορίζει τη συμπεριφορά των ανθρώπων και αναπτύσσοντας κοινωνική συνοχή, η οποία εκφράζεται ως κοινωνική αλληλεγγύη.

Οι προβιομηχανικές κοινωνίες ανέπτυσσαν τη μηχανική αλληλεγγύη δηλαδή λόγω εγγύτητας ανέπτυσσαν μεγάλη συνοχή στις μικρές τους κοινωνικές ομάδες πχ οικογένεια, χωριό), ενώ οι βιομηχανικές κοινωνίες την οργανική αλληλεγγύη αφού ανέπτυσσαν υψηλό καταμερισμό της εργασίας που οδηγούσε τους ανθρώπους στην αλληλεξάρτησή τους από την ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών.

Επιλέγει τη μελέτη της αυτοκτονίας ως υπέρτατη ατομικιστική πράξη Ό στόχος του ήταν να αποδείξει πόσο λανθασμένες ήταν οι θεωρίες που έβλεπαν την αυτοκτονία χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τις κοινωνιολογικές διαστάσεις του προβλήματος

Παραδείγματα (προηγούμενο σχήμα από Τάτση 173) Μ.Α. πχ αυτοκτονίες μέλη σεκτών Α.Α. πχ η εφηβική αυτοκτονία Α.Λ. .Α πχ οι ήρωες Ε. Α. πχ αυτοκτονία από έρωτα χωρίς ανταπόκριση

Πρόβλημα Λανθάνουσα σχέση ανάμεσα σε άτομο και κοινωνία Νοηματοδοτήσεις από τους ίδιους τους αυτόχειρες (Ντάγκλας Τάτσης 176-192)

Max Weber (1864-1920): Γεννήθηκε στη Σαξονία της Πρωσίας. Η οικογένεια είχε ρίζες στους Γάλλους Ουγενότους που βρήκαν καταφύγιο στη Γερμανία Σπούδασε νομική και ιστορία. Ανέπτυξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την οικονομία και τις σχέσεις της με την κοινωνία Ήταν πολιτικοποιημένος και υπήρξε μέρος του Γερμανικού Δημοκρατικού Κόμματος

Η Γερμανία στα χρόνια του Βέμπερ H δημιουργία της Γερμανική Αυτοκρατορία (Βίσμαρκ, 1871) Εκβιομηχανοποίηση Ταξικές συγκρούσεις Οι αποικίες

Η κοινωνιολογία του Βέμπερ Ο Γερμανός κοινωνιολόγος Μαξ Βέμπερ, όπως και οι άλλοι διανοητές, προσπαθούσε να κατανοήσει την κοινωνική μεταβολή, πίστευε όπως και ο Μαρξ στη σημαντικότητα των οικονομικών παραγόντων, αλλά θεωρούσε ότι οι ιδέες και οι αξίες ασκούν εξίσου μεγάλη επιρροή στην κοινωνική μεταβολή και εξέλιξη.

Η ανθρώπινη συμπεριφορά εσωτερική ή εξωτερική εμφανίζει συναρτήσεις και κανονικότητες Η κατανόησή αυτής της συμπεριφοράς μέσα από την ερμηνεία ενέχει μια ποιοτική σημαντικότητα που όμως δεν αρκεί ως απόδειξη της εμπειρικής της ισχύς Πρέπει να ελεγχθεί μέσα από ένα αιτιοκρατικό καταλογισμό για να μετατραπεί σε ‘ισχύουσα κατανοητή ερμηνεία’

Η ανθρώπινη υποκειμενικότητα Θα πρέπει να απασχολεί την κοινωνιολογία •Η κάθε μία ανθρώπινη υποκειμενικότητα συγκροτείται από προθέσεις, αξίες, πεποιθήσεις και στάσεις που υποκρύπτονται στη συμπεριφορά του ανθρώπου και περιγράφουν τις πράξεις του. •Άρα, στόχος της έρευνας του κοινωνιολόγου γίνεται η εύρεση του προσωπικού νοήματος και των αξιών που αποδίδει κάθε υποκείμενο στη συμπεριφορά και τη δράση του, θέτοντας τον εαυτό τους νοητικά στη θέση των άλλων (ενσυναίσθηση).

Το κατανοητό για τους εμπειρικούς επιστημονικούς κλάδους έχει ρευστά όρια πχ το απολύτως καταληπτό (μια μητέρα που θυμώνει με τις σκανδαλιές του παιδιού της) και το ιδιαίτερο(ο Δερβίσης που πέφτει σε έκσταση) μπορούν στην πράξη να υπερβαίνουν και τα δύο το μέσο όρο ενώ και τα δύο μπορούν να κατανοηθούν ως τύποι το ίδιο ιδεατή πχ ‘απλό’/’ιδιαίτερο’

Ο ιδεότυπος Είναι μια θεωρητική κατασκευή και όχι εμπειρικό εύρημα Δε μπορεί να αποτελέσει γενίκευση αφού αυτό θα μας απομακρύνει από την αλήθεια Πρόκειται περί μιας έννοιας, βάσει της οποίας οι κοινωνιολόγοι «απεικονίζουν» τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά του αντικειμένου που θέλουν να μελετήσουν. Με αυτό το εργαλείο, οι κοινωνιολόγοι μελετούν και απλοποιούν τα δεδομένα, αγνοώντας τις μικρές διαφορές, προκειμένου να υπογραμμίσουν τις μεγάλες ομοιότητες (π.χ. το νοσοκομείο με το αστυνομικό τμήμα έχουν προφανείς διαφορές, όμως μοιράζονται άλλα κοινά χαρακτηριστικά που τα εντάσσουν στην κοινή κατηγορία της ‘γραφειοκρατίας’).

Παράδειγμα Η ανάλυση του φαινομένου της εξουσίας διαφοροποιείται σε τρεις ιδεοτύπους ηγεσίας: α)Παραδοσιακή-β)Χαρισματική- γ)έλλογη/ γραφειοκρατική ηγεσία. Ο πρώτος τύπος στηρίζεται στην πίστη προς την ισχύ της παράδοσης και στην νομιμοποίηση αυτών που ορίζει η παράδοση για ν' ασκούν την εξουσία (λχ.ο βασιλιάς ή ο κληρονομικός ηγεμόνας του οποίου η εξουσία εξαρτάται από την καταγωγή και όχι την ικανότητά του). Ο δεύτερος τύπος, στηρίζεται στην προσωπική ικανότητα ενός συγκεκριμένου ατόμου να ασκεί ηγεσία με τρόπο που να πείθει και να δημιουργεί αίσθημα αφοσίωσης προς τον ηγέτη. Το πλεονέκτημα αυτού του τύπου της ηγεσίας σε αντίθεση με τους άλλους δύο είναι ότι προωθεί συνήθως την καινοτομία και την δυνατότητα αλλαγής. Ο τρίτος τύπος αφορά στις σύγχρονες κοινωνίες που έχουν θεσμοθετήσει κανόνες και νόμους λειτουργίας που υπερβαίνουν τα άτομα που ηγούνται. Σ’αυτή την περίπτωση η ηγεσία νομιμοποιείται από τους ίδιους τους θεσμούς και όχι από την προσωπικότητα του ηγέτη.

Η κοινωνιολογία που προσπαθεί να κατανοήσει την ανθρώπινη συμπεριφορά 1. Προσπαθεί από το υποκειμενικό νόημα του δρώντος να αναφέρεται στις συμπεριφορές των άλλων 2. Συμπροσδιορίζεται μέσα από αυτήν την αναφορά 3. Είναι εξηγήσιμη έχοντας ως αφετηρία το [1]

Πώς γίνεται η μελέτη/κατασκευή των ιδεοτύπων; Δίνει έμφαση στην μελέτη της κοινωνικής δράσης πως δηλαδή τα δρώντα υποκείμενα αντιλαμβάνονται (υποκειμενικό νόημα/εσωτερική πλευρά) την κοινωνική πραγματικότητα (εξωτερική πλευρά) και πως την ορίζουν Συμπεριφορές ‘ξένες’ στις συμπεριφορές των άλλων ανθρώπων δε σημαίνει ότι δεν αφορούν την κοινωνιολογία αλλά αποτελούν ‘όρους ‘ και ‘συνέπειες’ που υποστηρίζουν την έλλογη προσπάθεια κατανόησης

Γιατί η κοινωνιολογία δεν είναι ψυχολογία Τα πορίσματα δεν εξάγονται από μια ψυχική κατάσταση αλλά ακριβώς το αντίθετο τις ανάγουμε στη συμπεριφορά του υποκειμένου ή στο πως θα έπρεπε να είναι (πώς θα είχαν ενεργήσει τα δρώντα υποκείμενα σύμφωνα με τον ιδεότυπο) Ο ιδεότυπος έχει προκύψει από την παρατήρηση συμπεριφορών ‘συμμορφούμενων με την εμπειρία’ και αυτός ο προσανατολισμός αποτελεί μια ‘προσήκουσα έλλογη αιτιολόγηση’ Άρα βασιζόμαστε σε μια έλλογη αιτιοκρατική αλυσίδα κινήτρων που ερμηνεύονται έλλογα

Ερμηνευτική: Βέμπερ Οι επιστήμες του ανθρώπου ΔΕΝ είναι όμοιες και διακρίνονται σε αυτό από τις θετικές επιστήμες διότι: Είναι sui generis (η ασάφεια του αντικειμένου είναι εγγενής) Η κοινωνική ζωή διέπεται από κανόνες και όχι φυσικούς νόμους διότι αλλάζει. Οι ανθρώπινες αξίες και ανάγκες είναι ιστορικά καθορισμένες και μεταλλάσσονται Η κοινωνική έρευνα έχει επιστημονικό χαρακτήρα που είναι διαφορετικός από αυτό των φυσικών επιστημών. Η επιστημονικότατα των κοινωνικών επιστημών στηρίζεται στην ικανότητα διερεύνησης και στη ποιότητα της ερμηνείας των φαινομένων που είναι καταρχήν πολύπλοκα και μετασχηματιζόμενα.

Τα χαρακτηριστικά και στόχοι της επιστημονικής μεθόδου: α. Εγκυρότητα (που πρέπει να ισχύει για όλα τα επιστημονικά δεδομένα και αναλύσεις) β. Αντικειμενικότητα (ιδιότητα του επιστημονικού λόγου που πρέπει να παραμένει ξένος προς όλες τις υποκειμενικές αξιολογικές κρίσεις) ΔΕΔΟΜΕΝΑ των κοινωνικών επιστημών παράγονται μέσω της παρατήρησης και νοηματοδότησης των λόγων και πράξεων των ανθρώπων στο κοινωνικό πλαίσιο. Σε αντίθεση δηλαδή με τα φαινόμενα της φύσης τα κοινωνικά φαινόμενα σημαίνουν και άρα προϋποθέτουν την κατανόησή τους. Αυτή η κατανόηση στηρίζεται στην κοινή ανθρώπινη ικανότητα της αντίληψης που επιτυγχάνεται μέσα από την παρατήρηση και διάγνωση μίας κανονικότητας ή ενός κανόνα που συνάγεται από την παρατήρηση. Η επιστημονική διαδικασία σύμφωνα με τον Βέμπερ, ξεκινάει από μία προσωπική επιλογή που δεν αιτιολογείται αλλά δεσμεύει τον ερευνητή απέναντι στην επιστημονική κοινότητα. Δηλαδή τα αποτελέσματα είναι επιστημονικά στο βαθμό που επιτυγχάνονται μέσω των μεθόδων που υπόκεινται στην επαλήθευση και που επιβάλλονται- μέσω της κοινής κατανόησης- στους συμμετέχοντες.

Παράδειγμα των 2 Η Προτεσταντική Ηθική και το Πνεύμα του Καπιταλισμού (1905) Θεωρητικό πρόβλημα: Πως συσχετίζονται οι θρησκευτικές αντιλήψεις με την οικονομική συμπεριφορά; Υπόθεση:Το καπιταλιστικό οικονομικό σύστημα δεν αναπτύχθηκε πουθενά αλλού εκτός από τη Δύση. Μήπως αυτή η οικονομική ιδιοτυπία μπορεί να εξηγηθεί με βάση τα μοναδικά γνωρίσματα των θρησκευτικών αντιλήψεων της Δύσης΄; Εμπειρική Παρατήρηση: Το ιδιάζον χαρακτηριστικό του Δυτικού καπιταλισμού (έλλογη οργάνωση της ελεύθερης εργασίας) είναι η σύζευξη της επιθυμίας του κέρδους και της έλλογης πειθαρχίας- ως μέθοδος απόκτησης του κέρδους. Συγκεκριμένη υπόθεση εργασίας του έργου: Συσχετισμός ανάμεσα στη θρησκευτική στάση και οικονομική συμπεριφορά Υπάρχει ανάμεσα στο πνεύμα του καπιταλισμού και στο πνεύμα του προτεσταντισμού μία ισοστοιχία σημασίας. Δηλαδή, ο προτεσταντισμός - όπως διατυπώνεται στο δόγμα του Καλβινισμού- συνεπάγεται μία στάση ζωής σύμφωνη με το πνεύμα του καπιταλισμού. Διότι το παράδοξο του καπιταλισμού που συνεπάγεται την αρχή του να κερδίζεις χωρίς να ξοδεύεις συνδέεται άμεσα με την μόνη ηθική στάση που ταιριάζει μ’ αυτό που υπαγορεύεται ρητά από την Προτεσταντική ηθική: “Να εργάζεσαι χωρίς να χαίρεσαι τα αποτελέσματα της εργασίας σου”. Η λογική του εγχειρήματος του Βεμπερ (υπόθεση) είναι ότι ο μόνος τρόπος να εξηγηθεί ένα παράδοξο (κερδιζεις χωρίς να ξοδεύεις) είναι να βρεθεί το αντίστοιχο παράδοξο που να ταιριάζει και να αιτιολογεί το πρώτο (προτεσταντική ηθική: εργάζεσαι χωρίς να χαίρεσαι τα αποτελέσματα της εργασίας σου). Εξ’ου και η σύμπτωση των δύο φαινομένων.

Σχεση Ντυρκχέιμ-Βέμπερ Η εναλλακτική πρόταση του Βέμπερ στη χρήση της μεθόδου της στατιστικής γενίκευσης της Κοινωνιολογίας του Ντυρκχαιμ είναι για τη χρήση 2 διαφορετικών μεθόδων ανάλογα με την περίπτωση που διερευνάται Η Ιστορική Μέθοδος ως εργαλείο διερεύνησης ιστορικών φαινομένων των οποίων αναζητούνται οι αιτίες.Λ.χ. ο δυτικός καπιταλισμός (γιατί και πότε εμφανίζεται και πως ορίζεται; Υπαρξη επιχειρήσεων με στόχο τη μεγιστοποίηση του κέρδους. Επίτευξη του κέρδους μεσω της έλλογης πειθαρχίας (γραφειοκρατίας) Η Κοινωνιολογική μέθοδος στοχεύει στον προσδιορισμό ‘ιδεοτύπων’ 1. Η χρήση της ιστορικής μεθόδου για τη διερευνηση ιστορικών φαινομένων θέτει τα ακόλουθα ερωτήματα στους ερευνητές Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του φαινομένου και πως προσδιορίζεται το φαινόμενο υπό διερεύνηση; Ποιοι είναι οι παράγοντες που συνδέονται με την εμφάνιση του φαινομένου υπό διερεύνηση; Πως αιτιολογείται η σύνδεση- συνύπαρξη των διαφορετικών παραγόντων; Εδώ στην αιτιολόγηση που προτείνει ο Βέμπερ ο ερευνητής προσθέτει και αφαιρεί διαφορετικούς παράγοντες για να συναγάγει ποιοί είναι αυτοί που καθορίζουν το φαινόμενο υπό διερεύνηση (ερευνητικό πείραμα)

2.επιδέχονται παρατήρηση, μέτρηση και ανάλυση όπως τα φυσικά δεδομένα Πόσο επιστημονικές είναι οι κοινωνικές /ανθρωπιστικές επιστήμες με γνώμονα τις ‘σκληρές επιστήμες’; 2 απόψεις α) θετικιστική = οι επιστήμες του ανθρώπου είναι όμοιες [Συνεχεια] με τις θετικές επιστήμες διότι 1.τα κοινωνικά δεδομένα έχουν αντικειμενική υπόσταση , δηλαδή υπάρχουν ως πραγματικότητα 2.επιδέχονται παρατήρηση, μέτρηση και ανάλυση όπως τα φυσικά δεδομένα 3. εξηγούνται από νόμους που διέπουν την κοινωνική ζωή όπως οι φυσικοί νόμοι διέπουν τη φυσική ζωή 4. η κοινωνική έρευνα έχει αντικειμενικό χαρακτήρα ανεξάρτητα από τις προσωπικές αξίες του ερευνητή που μελετά τα φαινόμενα στα οποία ανήκει/συμμετέχει ως μέλος της κοινωνίας (λ.χ. παιδεία, θρησκεία, οικογένεια)

β) ερμηνευτική= τα κοινωνικά φαινόμενα μεταβάλλονται και δεν είναι ποτέ τα ίδια Βασίζονται στην ικανότητα της ανθρώπινης υποκειμενικότητας να παρατηρεί , να διερευνά και να ερμηνεύει πολύπλοκα συμφραζόμενα με κριτήρια τη σαφήνεια, συνέπεια, ‘φαντασία’