ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Μ. Δ. Χρυσομάλλης Αναπληρωτής Καθηγητής
Έδρα Jean Monnet
"The European Commission support for the production of this publication does not constitute an endorsement of the contents which reflects the views only of the authors, and the Commission cannot be held responsible for any use which may be made of the information contained therein."
Η Ενέργεια στις Συνθήκες Η ΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ ΜΙΑΣ ΚΟΙΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑ Η Ενέργεια στις Συνθήκες
Η ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΣΤΙΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ Συνθ.ΕΚΑΧ, Παρίσι 1951, αντικείμενο ο άνθρακας και ο χάλυβας. Διάρκεια 50 χρόνια = έληξε 2002 Συνθ.ΕΚΑΕ (Euratom), Ρώμη 1957, αντικείμενο η πυρηνική ενέργεια. Συνεχίζει να ισχύει (εκτός ΣΕΕ, ΣΛΕΕ) διαθέτοντας αυτόνομη νομική προσωπικότητα Συνθ.ΕΟΚ, Ρώμη 1957, αντικείμενο (γενικότερο) η οικονομία (όχι πάντως η οικονομική – δημοσιονομική και νομισματική πολιτική των Κ.-μ). Εγκαθίδρυση Κοινής Αγοράς. Καμία αναφορά στην ενέργεια
ΕΚΑΧ Εισαγωγή της έννοιας της «Κοινότητας», δηλαδή της υπαγωγής ενός τομέα της οικονομίας υπό τον έλεγχο μιας υπερεθνικής αρχής (Υπάτη Αρχή – Επιτροπή) – Υπερεθνικότητα. Υιοθέτηση της «κοινοτικής μεθόδου» (υπερεθνικής – δια του δικαίου ολοκλήρωση) για την επίτευξη των στόχων της ΕΚΑΧ Σκοποί: δημιουργία Κοινής Αγοράς ΑΧ, οικονομική ανάπτυξη, αύξηση απασχόλησης και βελτίωση του βιοτικού επιπέδου
ΕΚΑΧ Αποστολή οργάνων: μέριμνα για τον τακτικό εφοδιασμό της αγοράς, διασφάλιση της ίσης πρόσβασης στις πηγές παραγωγής, θέσπιση των χαμηλότερων δυνατών τιμών, βελτίωση των όρων διαβίωσης και εργασίας του εργατικού δυναμικού, ανάπτυξη των διεθνών συναλλαγών και εκσυγχρονισμός της παραγωγής. Όχι, πάντως, ασφάλεια εφοδιασμού Κοινή Αγορά ΑΧ = ελεύθερη κυκλοφορία προϊόντων, κατάργηση των διακρίσεων, επιδοτήσεων, ενισχύσεων, περιοριστικών πρακτικών κα Κάλυψη κενών με ομόφωνη απόφαση Συμβουλίου
ΕΚΑΕ (Euratom) Πεδίο εφαρμογής: ο τομέας της πυρηνικής ενέργεια για ειρηνική και μη στρατιωτική χρήση. Σκοπός: η συμβολή με τη δημιουργία των αναγκαίων προϋποθέσεων στην ταχεία ίδρυση και ανάπτυξη των πυρηνικών βιομηχανιών, στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου εντός των Κ-μ και στην ανάπτυξη των συναλλαγών με τις άλλες χώρες.
ΕΚΑΧ (Euratom) Αποστολή Κοινότητας: να αναπτύσσει την έρευνα και να εξασφαλίζει τη διάδοση των τεχνικών γνώσεων· να θεσπίζει ομοιόμορφους κανόνες ασφαλείας και να μεριμνά για την εφαρμογή τους· να διευκολύνει τις επενδύσεις και να εξασφαλίζει τη δημιουργία των βασικών εγκαταστάσεων· να μεριμνά για τον τακτικό και δίκαιο εφοδιασμό όλων των καταναλωτών με μεταλλεύματα και πυρηνικά καύσιμα· να εγγυάται ότι τα πυρηνικά υλικά δεν χρησιμοποιούνται για σκοπούς διαφόρους από εκείνους για τους οποίους προορίζονται·
ΕΚΑΧ (Euratom) να ασκεί το δικαίωμα κυριότητας, το οποίο της αναγνωρίζεται επί των ειδικών σχασίμων υλικών· να εξασφαλίζει ευρείες αγορές διαθέσεως και την πρόσβαση στα καλύτερα τεχνικά μέσα, δια της δημιουργίας μιας κοινής αγοράς των ειδικών υλικών και εξοπλισμών, δια της ελευθέρας κυκλοφορίας των κεφαλαίων για πυρηνικές επενδύσεις και δια της ελευθέρας απασχολήσεως του ειδικευμένου δυναμικού· να συνάπτει με τις άλλες χώρες και με τους διεθνείς οργανισμούς κάθε σχέση ικανή να προωθεί την πρόοδο κατά την ειρηνική χρησιμοποίηση της πυρηνικής ενέργειας.
ΕΟΚ/ΕΚ/ΕΕ Η Ιδρυτική Συνθήκη δεν περιέλαβε στο ρυθμιστικό της πεδίο την ενέργεια. Οπότε στον τομέα της ενέργειας δεν συντελέστηκε παραχώρηση κρατικών αρμοδιοτήτων (πέραν αυτής των Συνθηκών ΕΚΑΧ, ΕΚΑΕ) Στις τροποποιητικές Συνθήκες, που ακολούθησαν (ΕΕΠ, Μάαστριχτ, Άμστερνταμ και Νίκαια), παρά τις πετρελαϊκές κρίσεις μετά το ’70, δεν διευρύνθηκαν οι αρμοδιότητες της Κοινότητας προς την ενέργεια και δεν προβλέφθηκε μια κοινοτική πολιτική για την ενέργεια. Ωστόσο καταγράφηκαν ορισμένες αξιοσημείωτες εξελίξεις:
Τροποποιητικές Συνθήκες - ΕΕΠ Ο στόχος της ολοκλήρωσης της Εσωτερικής Αγοράς (1992) «άγγιξε» και ενεργειακούς τομείς (ηλεκτρισμός, αέριο) υπό το πρίσμα της ελεύθερης κυκλοφορίας και του ανταγωνισμού, Πρόβλεψη μιας κοινοτικής πολιτικής για την προστασία του περιβάλλοντος, τομέα που σχετίζεται άμεσα και επηρεάζει τον τομέα της ενέργειας Ο τομέας της ενέργειας δεν εντάχθηκε στη δειλή αύξηση των κοινοτικών αρμοδιοτήτων (περιβάλλον, έρευνα και τεχνολογική ανάπτυξη
Τροποποιητικές Συνθήκες - Μάαστριχτ Με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, αν και συντελείται μια σημαντική παραχώρηση κρατικών αρμοδιοτήτων στην Κοινότητα, η σφαιρική αντιμετώπιση του τομέα της ενέργειας μέσω μιας κοινοτικής πολιτικής και πάλι εξαιρείται. Σημειώνονται, ωστόσο, αναφορές στην ενέργεια, αφού στους στόχους της Κοινότητας περιλαμβάνεται και η λήψη μέτρων στον τομέα της ενέργειας (ά. 3 Συνθ.ΕΚ) καθώς και η ενθάρρυνση της δημιουργίας και της ανάπτυξης διευρωπαϊκών δικτύων (ά. 154 Συνθ.ΕΚ)
Ενέργεια: «μια πολιτική στον αέρα» Χωρίς μια στέρεα νομική βάση στη Συνθήκη στην περίοδο μέχρι τη Συνθήκη της Λισαβόνας τα κοινοτικά όργανα άρχισαν να παρεμβαίνουν στον τομέα της ενέργειας, υιοθετώντας κατά βάση μέτρα αρνητικής ολοκλήρωσης (κατάργηση διακρίσεων, περιορισμών στα δίκαια των Κ-μ), ενώ από την πλευρά του το ΔΕΚ τόνιζε ότι η ενέργεια παραμένει στην αρμοδιότητα των Κ-μ (ΔΕΚ, Campus Oil) Προς τούτο χρησιμοποίησαν άλλες νομικές βάσεις, όπως τα ά. 308 (κάλυψη κενών – μικρή τροποποίηση), 95 (εναρμόνιση νομοθεσιών), 45, 49, 54 (ελεύθερη κυκλοφορία), 83 (ανταγωνισμός) και 170 (περιβάλλον) ή συνδυασμός αυτών, καθώς και το ά. 100 (Μάαστριχτ)
Ενέργεια: «μια πολιτική στον αέρα» Ο τρόπος αυτός παρέμβασης της Κοινότητας στον τομέα της ενέργειας δημιουργούσε σειρά προβλημάτων: Ανάγκη ομοφωνίας (ά. 308, 95 Συνθ.ΕΚ), Συχνές τριβές μεταξύ των κοινοτικών οργάνων και των Κ-μ για την ύπαρξη ή μη αρμοδιότητας, Περιορισμένη και όχι σφαιρική αντιμετώπιση του τομέα της ενέργειας, Έλλειψη νομικής βεβαιότητας και διαφάνειας της κοινοτικής δράσης
Συνθήκη της Λισαβόνας Για πρώτη φορά καθιερώνεται μια ενωσιακή πολιτική για την ενέργεια – άρθρο 194 ΣΛΕΕ Το άρθρο 194 ΣΛΕΕ αποτελεί μια τυπική νομική βάση της Συνθήκης για την εκπόνηση, υλοποίηση και εφαρμογή μια ενωσιακής πολιτικής, αφού καθορίζει: Τη φύση της ενωσιακής αρμοδιότητας Τους στόχους της ενωσιακής πολιτικής ενέργειας Τη διαδικασία λήψης αποφάσεων Ενδεχόμενους περιορισμούς, ειδικές ρυθμίσεις
Η φύση της αρμοδιότητας της ΕΕ Σύμφωνα με το ά. 4 παρ. 2 (θ) ΣΛΕΕ η Ένωση στον τομέα της Ενέργειας έχει συντρέχουσα αρμοδιότητα με αυτή των Κ-μ. Η ΕΕ και τα Κ-μ δύνανται να νομοθετούν και να εκδίδουν νομικά δεσμευτικές πράξεις. Τα Κ-μ ασκούν τις αρμοδιότητές τους κατά το μέτρο που η ΕΕ δεν έχει ασκήσει τη δική της. Τα Κ-μ ασκούν εκ νέου τις αρμοδιότητές τους αν η ΕΕ αποφάσισε να παύσει να ασκεί τη δική της (ά 2 παρ 2 ΣΛΕΕ).
Η φύση της αρμοδιότητας της ΕΕ Στον τομέα της ενέργειας τα Κ-μ κατ’ αρχήν επιδιώκουν την επίτευξη των ενωσιακών στόχων (συντρέχουσα αρμοδιότητα). Η ΕΕ παρεμβαίνει σεβόμενη τις αρχές της επικουρικότητας και της αναλογικότητας. Σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας (ά. 5 παρ. 3 ΣΕΕ) στους τομείς οι οποίοι δεν υπάγονται στην αποκλειστική της αρμοδιότητα, η ΕΕ παρεμβαίνει μόνο εφόσον και κατά τον βαθμό που οι στόχοι της προβλεπόμενης δράσης δεν μπορούν να επιτευχθούν επαρκώς από τα Κ-μ, τόσο σε κεντρικό όσο και σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, μπορούν όμως, λόγω της κλίμακας ή των αποτελεσμάτων της προβλεπόμενης δράσης, να επιτευχθούν καλύτερα στο επίπεδο της Ένωσης.
Η φύση της αρμοδιότητας της ΕΕ Το Πρωτόκολλο (Αριθ. 25) αποσαφηνίζει την έννοια του τομέα κατά την άσκηση των συντρεχουσών αρμοδιοτήτων της Ένωσης. Έτσι, «όταν η Ένωση αναλαμβάνει δράση σε συγκεκριμένο τομέα, το πεδίο άσκησης αυτής της αρμοδιότητας καλύπτει μόνο τα στοιχεία που διέπονται από την εν λόγω πράξη της Ένωσης και, συνεπώς, δεν καλύπτει ολόκληρο τον τομέα». Εγκατάλειψη της θεωρίας του «κατειλημμένου πεδίου»
Η φύση της αρμοδιότητας της ΕΕ Σύμφωνα με την αρχή της αναλογικότητας (ά. 5 παρ. 4 ΣΕΕ) το περιεχόμενη και η μορφή της δράσης της Ένωσης δεν υπερβαίνουν τα απαιτούμενα για την επίτευξη των στόχων των Συνθηκών (πχ προτίμηση Οδηγίας αντί Κανονισμού) Οι αρχές της επικουρικότητας και της αναλογικότητας εφαρμόζονται σύμφωνα με τις διατάξεις του σχετικού Πρωτοκόλλου (αριθ. 2), ενώ σημαντικές εξουσίες ελέγχου της τήρησης των αρχών ανατίθεται στα εθνικά Κοινοβούλια
Στόχοι Η πολιτική της Ένωσης στον τομέα της ενέργειας έχει ως στόχο: να διασφαλίζει τη λειτουργία της αγοράς ενέργειας, να διασφαλίζει τον ενεργειακό εφοδιασμό της Ένωσης, να προωθεί την ενεργειακή αποδοτικότητα και την εξοικονόμηση ενέργειας καθώς και την ανάπτυξη νέων και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, να προωθεί τη διασύνδεση των ενεργειακών δικτύων.
Οριζόντιες ρήτρες Η υλοποίηση των στόχων της ενεργειακής πολιτικής με τη λήψη νομοθετικών μέτρων πρέπει να γίνεται σύμφωνα με 2 ρήτρες, που έχουν οριζόντιο χαρακτήρα: Την προστασία και βελτίωση του περιβάλλοντος, Πνεύμα αλληλεγγύης μεταξύ των Κρατών-μελών.
Λήψη αποφάσεων Οι αναγκαίες για την επίτευξη των παραπάνω στόχων αποφάσεις λαμβάνονται κατά κανόνα από το Ευρ.Κοινβ και το Συμβούλιο σύμφωνα με τη συνήθη νομοθετική διαδικασία (συναπόφαση) και μετά από διαβούλευση με την ΟΚΕ και την ΕτΠ (ά. 194 παρ 2 ΣΛΕΕ) Κατά παρέκκλιση το Συμβούλιο, αποφασίζει με ομοφωνία (ειδική νομοθετική διαδικασία) και μετά από διαβούλευση με το Ευρ.Κοινβ, όταν πρόκειται για μέτρα κυρίως φορολογικού χαρακτήρα. Ως νομική βάση το ά. 194 ΣΛΕΕ δεν καθορίζει το είδος των πράξεων (στην επιλογή των θεσμικών οργάνων)
Περιορισμοί (επιφυλάξεις υπέρ των Κ-μ) Η θέσπιση θετικών μέτρων ολοκλήρωσης στον τομέα της ενέργειας κατά το ά. 194 παρ. 2 ΣΛΕΕ δεν επηρεάζουν : Το δικαίωμα Κ-μ να καθορίζει τους όρους εκμετάλλευσης των ενεργειακών του πόρων, Την επιλογή του μεταξύ διαφόρων ενεργειακών πηγών και Τη γενική διάρθρωση του ενεργειακού του εφοδιασμού. Ωστόσο, ένας τέτοιος επηρεασμός επιτρέπεται, όταν η παρέμβαση της ΕΕ αφορά την προστασία του περιβάλλοντος αλλά απαιτεί ομοφωνία στο Συμβούλιο
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
Επί σειρά ετών η κοινοτική παρέμβαση στον τομέα της ενέργειας εκδηλώθηκε χωρίς την ύπαρξη ειδικής νομικής βάσης στις Συνθήκες. Σε ποιες νομικές βάσεις θεμελιώθηκε η λήψη μέτρων, ποιους περιορισμούς είχε και ποια προβλήματα δημιουργούσε; Ποια είναι η φύση της αρμοδιότητας της Ένωσης στον τομέα της ενέργειας μετά τη Συνθήκη της Λισαβόνας και υπό ποιες προϋποθέσεις αυτή ασκείται; Ποιοι είναι στόχοι της πολιτικής της Ένωσης στον τομέα της ενέργειας και πως αυτοί υλοποιούνται; Περισσότερα: Σκουλίκη Α., Άρθρο 194 ΣΛΕΕ, σε Χριστιανό Β. (επιμέλεια), Ερμηνεία κατ’ άρθρο Συνθήκης ΕΕ και ΣΛΕΕ, Νομική Βιλιοθήκη 2012, σελ. 890 επ Φαραντούρη Ν, Από το Παρίσι στη Λισσαβόνα μέσω Ρώμης: η εξέλιξη της αρμοδιότητας της ΕΚ/ΕΕ στον τομέα της ενέργειας, σε Φαραντούρη Ν. (επιμέλεια), Ενέργεια, Οικονομία και Πολιτική, Νομική Βιβλιοθήκη, 2012, σελ. 3 -16