Εισαγωγή στη Βυζαντινή Λογοτεχνία Ενότητα 1: Ιστορία - Εκκλησιαστική Ιστορία -Χρονογραφία. Πρώιμη περίοδος Α΄μέρος Μαρίνα Λουκάκη Φιλοσοφική Σχολή Τμήμα Φιλολογίας Τομέας Βυζαντινής Φιλολογίας και Λαογραφίας 

Ιστοριογραφία Γενική Διάκριση Ιστορία Χρονογραφία

Ιστοριογραφία Πρώιμη Περίοδος (4ος-6ος αι.) Α. Ιστορία Εκκλησιαστική Κλασσικίζουσα Β. Χρονογραφία

Εκκλησιαστική Ιστοριογραφία Ακμάζει στην Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο (4ος-6ος αιώνας). Επανεμφανίζεται απροσδόκητα τον 14ο αι.. Ιστορία της Εκκλησίας από τους πρώτους αποστολικούς αιώνες μέχρι συνήθως τον Μεγάλο Κωνσταντίνο ή μέχρι τη σύγχρονη με τον ιστορικό εποχή. Περιγραφή της οργάνωσης και της διοίκησης της Εκκλησίας, των εκκλησιαστικών ερίδων, των αιρέσεων και της θρησκευτικής πολιτικής των αυτοκρατόρων. Παρέμβλητες αφηγήσεις αξιοσημείωτων γεγονότων (φυσικές καταστροφές, πολιτικά και στρατιωτικά συμβάντα). Διαμορφώνεται και ακμάζει ως συγκεκριμένο γραμματειακό είδος της Πρώιμης Βυζαντινής περιόδου στο χώρο της ελληνόφωνης και συρόφωνης χριστιανικής Ανατολής.

Εκκλησιαστική Ιστοριογραφία [2] Οι περισσότεροι εκκλησιαστικοί συγγραφείς ανήκουν στις ανώτερες εκκλησιαστικές τάξεις. Έχουν εντρυφήσει στη φιλοσοφία του Πλάτωνα, των Νεοπλατωνικών και του Ωριγένη. Το ύφος, η γλώσσα και η ιστορική μέθοδος ακολουθούν την παράδοση της κλασικής ιστοριογραφίας. Σημασία στη χρονολόγηση και την τεκμηρίωση των γεγονότων, στην καθαρότητα του λόγου και τη σαφήνεια των νοημάτων.

Κύριοι Εκπρόσωποι Ευσέβιος Καισαρείας (4ος αι.) Σωκράτης Σχολαστικός (α΄ μισό 5ου αι.) Σωζομενός (5ος αι.) Θεοδώρητος Κύρου (5ος αι.) Ευάγριος Σχολαστικός (6ος αι.) Νικηφόρος Κάλλιστος Ξανθόπουλος (14ος αι.)

Σωκράτους Σχολαστικού Εκκλησιαστική Ιστορία 1. Εὐσέβιος ὁ Παμφίλου ἐν ὅλοις δέκα βιβλίοις τὴν ἐκκλησιαστικὴν ἱστορίαν ἐκθέμενος κατέπαυσεν εἰς τοὺς χρόνους τοῦ βασιλέως Κωνσταντίνου, ἐν οἷς καὶ ὁ παρὰ τοῦ Διοκλητιανοῦ κατὰ Χριστιανῶν γενόμενος διωγμὸς ἀπεπαύσατο. 2. Γράφων δὲ ὁ αὐτὸς εἰς τὸν βίον Κωνσταντίνου τῶν κατ’ Ἄρειον μερικῶς μνήμην πεποίηται, τῶν ἐπαίνων τοῦ βασιλέως καὶ τῆς πανηγυρικῆς ὑψηγορίας τῶν λόγων μᾶλλον ὡς ἐν ἐγκωμίῳ φροντίσας ἤπερ τοῦ ἀκριβῶς περιλαβεῖν τὰ γενόμενα. 3. Ἡμεῖς δὲ προθέμενοι συγγράψαι τὰ ἐξ ἐκείνου μέχρι τῶν τῇδε περὶ τὰς ἐκκλησίας γενόμενα τῆς ὑποθέσεως τὴν ἀρχὴν ἐξ ὧν ἐκεῖνος ἀπέλιπεν ποιησόμεθα, οὐ φράσεως ὄγκου φροντίζοντες, ἀλλ’ ὅσα ἢ ἐγγράφως εὕρομεν ἢ παρὰ τῶν ἱστορησάντων ἠκούσαμεν διηγούμενοι. (έκδ. P. Maraval and P. Périchon, Socrate de Constantinople, Histoire ecclésiastique I, Sources chrétiennes 477, Paris 2004).

Κλασσικίζουσες Ιστορίες Πρώιμη περίοδος Ευνάπιος, Ολυμπιόδωρος, Πρίσκος, Μάλχος (5ος αι. αποσπάσματα) Ζώσιμος (μέσα 5ου- αρχές 6ου αι. Τελευταίος ειδωλολάτρης ιστορικός. Αντιχριστιανικό πνεύμα) Προκόπιος (6ος αι. Έργα: Υπέρ των Πολέμων, Περί κτισμάτων, Ανέκδοτα)

ΖΩΣΙΜΟΣ, ΝΕΑ ΙΣΤΟΡΙΑ (1.) Περιστάσης δὲ τῆς πάσης εἰς μόνον Κωνσταντῖνον ἀρχῆς, οὐκέτι λοιπὸν τὴν κατὰ φύσιν ἐνοῦσαν αὐτῷ κακοήθειαν ἔκρυπτεν, ἀλλὰ ἐνεδίδου τῷ κατ’ ἐξουσίαν ἅπαντα πράττειν· ἐχρῆτο δὲ ἔτι καὶ τοῖς πατρίοις ἱεροῖς, οὐ τιμῆς ἕνεκα μᾶλλον ἢ χρείας· ᾗ καὶ μάντεσιν ἐπείθετο, πεπειραμένος ὡς ἀληθῆ προεῖπον ἐπὶ πᾶσι τοῖς κατωρθω- μένοις αὐτῷ· ἐπεὶ δ’ εἰς τὴν Ῥώμην ἀφίκετο μεστὸς πάσης ἀλαζονείας, ἀφ’ ἑστίας ᾠήθη δεῖν ἄρξασθαι τῆς ἀσεβείας.

ΖΩΣΙΜΟΣ, ΝΕΑ ΙΣΤΟΡΙΑ [2] (2.) Κρίσπον γὰρ παῖδα τῆς τοῦ Καίσαρος, ὡς εἴρηταί μοι πρότερον, ἀξιωθέντα τιμῆς, εἰς ὑποψίαν ἐλθόντα τοῦ Φαύστῃ τῇ μητρυιᾷ συνεῖναι, τοῦ τῆς φύσεως θεσμοῦ μηδένα λόγον ποιησάμενος ἀνεῖλεν· τῆς δὲ Κωνσταντίνου μητρὸς Ἑλένης ἐπὶ τῷ τηλικούτῳ πάθει δυσχεραινούσης καὶ ἀσχέτως τὴν ἀναίρεσιν τοῦ νέου φερούσης, παραμυθούμενος ὥσπερ αὐτὴν ὁ Κωνσταντῖνος κακῷ τὸ κακὸν ἰάσατο μείζονι· βαλανεῖον γὰρ ὑπὲρ τὸ μέτρον ἐκπυρωθῆναι κελεύσας καὶ τούτῳ τὴν Φαῦσταν ἐναποθέμενος ἐξήγαγεν νεκρὰν γενομένην. (F. Paschoud, Zosime Histoire nouvelle, Ι, Les Belles Lettres, Paris 1971)

ΠΡΟΚΟΠΙΟΥ ΚΑΙΣΑΡΕΩΣ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ ΛΟΓΟΣ ΠΡΩΤΟΣ Προκόπιος Καισαρεὺς τοὺς πολέμους ξυνέγραψεν, οὓς Ἰουστινιανὸς ὁ Ῥωμαίων βασιλεὺς πρὸς βαρβάρους διήνεγκε τούς τε ἑῴους καὶ ἑσπερίους, ὥς πη αὐτῶν ἑκάστῳ ξυνηνέχθη γενέσθαι, ὡς μὴ ἔργα ὑπερμεγέθη ὁ μέγας αἰὼν λόγου ἔρημα χειρωσάμενος τῇ τε λήθῃ αὐτὰ καταπρόηται καὶ παντάπασιν ἐξίτηλα θῆται, ὧνπερ τὴν μνήμην αὐτὸς ᾤετο μέγα τι ἔσεσθαι καὶ ξυνοῖσον ἐς τὰ μάλιστα τοῖς τε νῦν οὖσι καὶ τοῖς ἐς τὸ ἔπειτα γενησομένοις, εἴ ποτε καὶ αὖθις ὁ χρόνος ἐς ὁμοίαν τινὰ τοὺς ἀνθρώπους ἀνάγκην διάθοιτο.

ΠΡΟΚΟΠΙΟΥ ΚΑΙΣΑΡΕΩΣ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ ΛΟΓΟΣ ΠΡΩΤΟΣ [2] (2.) τοῖς τε γὰρ πολεμησείουσι καὶ ἄλλως ἀγωνιου-μένοις ὄνησίν τινα ἐκπορίζεσθαι οἵα τέ ἐστιν ἡ τῆς ἐμφεροῦς ἱστορίας ἐπίδειξις, ἀποκαλύπτουσα μὲν ὅποι ποτὲ τοῖς προγεγενημένοις τὰ τῆς ὁμοίας ἀγωνίας ἐχώρησεν, αἰνισσομένη δὲ ὁποίαν τινὰ τελευτὴν τοῖς γε ὡς ἄριστα (3.) βουλευομένοις τὰ παρόντα, ὡς τὸ εἰκὸς, ἕξει. καί οἱ αὐτῷ ξυνηπίστατο πάντων μάλιστα δυνατὸς ὢν τάδε ξυγγράψαι κατ’ ἄλλο μὲν οὐδὲν, ὅτι δὲ αὐτῷ ξυμβούλῳ ᾑρημένῳ Βελισαρίῳ τῷ στρατηγῷ σχεδόν τι ἅπασι παραγενέσθαι τοῖς πεπραγμένοις ξυνέπεσε. (έκδ. G. Wirth (post J. Haury), Procopii Caesariensis opera omnia, 1, Teubner, Leipzig 1962)

Ιστορία - Χρονογραφία Πρώιμη Περίοδος (4ος-6ος αι.) Ιστορία - Χρονογραφία Πρώιμη Περίοδος (4ος-6ος αι.) Χρήσιμο εγχειρίδιο Α. Καρπόζηλος, Βυζαντινοί Ιστορικοί και Χρονογράφοι, Α΄ (4ος-7ος αι.), Αθήνα 1997

Τέλος Ενότητας

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στo πλαίσιo του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

Σημειώματα

Σημείωμα Ιστορικού Εκδόσεων Έργου Το παρόν έργο αποτελεί την έκδοση 1.0. Έχουν προηγηθεί οι κάτωθι εκδόσεις: Έκδοση διαθέσιμη εδώ http://eclass.uoa.gr/courses/PHIL621/

Σημείωμα Αναφοράς Copyright Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών, Μαρίνα Λουκάκη 2015. Μαρίνα Λουκάκη. «Εισαγωγή στη Βυζαντινή Λογοτεχνία. Ενότητα 1: Ιστορία - Εκκλησιαστική Ιστορία - Χρονογραφία. Πρώιμη περίοδος Α΄μέρος». Έκδοση: 1.0. Αθήνα 2015. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: http://opencourses.uoa.gr/courses/PHIL2/

Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.

Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς το Σημείωμα Αδειοδότησης τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.