Ρωμαϊκός Γάμος

Γάμος sine manu Ήταν ο χαλαρός τύπος γάμου. Ήταν η δεύτερη μορφή ενός νόμιμου ρωμαϊκού γάμου μετά την cum manu. Εν προκειμένω, η γυναίκα δεν εισερχόταν στην οικογένεια του συζύγου της. Η γυναίκα εξακολουθούσε να διατηρεί τις ουσιαστικές νομικές σχέσεις με τη δική της οικογένεια. Εάν η γυναίκα ήταν αυτεξούσια παρέμενε σε αυτό το καθεστώς και μετά τον γάμο. Εάν ήταν υπεξούσια εξακολουθούσε να βρίσκεται υπό την εξουσία του μέχρι τότε εξουσιαστή της. Η περιουσία εξακολουθούσε να της ανήκει.

Παλλακεία α) Μόνιμη σχέση μεταξύ ενός άνδρα και μιας γυναίκας, στους οποίους δεν υφίσταται η γαμική πρόθεση. β) Η παλλακεία δεν δημιουργούσε ηθικό στίγμα. γ) Πολλοί στρατιώτες που υπηρετούσαν στις λεγεώνες διατηρούσαν παλλακές. δ) Η παλλακεία μέχρι και την μετακλασική περίοδο δεν ήταν αποδεκτή νομοθετικά. Επί Αυγούστου, αναγνωρίστηκε η παλλακεία ως έννομη σχέση. Για ποιό λόγο συνέβη αυτό; Επειδή υπήρχαν πολλές απαγορεύσεις επιγαμίας μεταξύ διαφόρων κατηγοριών πολιτών.

Παλλακεία ( συνέχεια) ε)Η παλλακεία κατά τη μετακλασική περίοδο αναγνωρίζεται ως γάμος με μειωμένα αποτελέσματα. στ)Τίθενται προϋποθέσεις αναφορικά με την παλλακή: i)Κατώτατο όριο ηλικίας για την παλλακή ήταν τα δώδεκα έτη ii)Αποκλειόταν η περίπτωση ο σύζυγος να έχει και νόμιμη σύζυγο και παλλακή. iii)Δεν επιτρεπόταν στην παλλακή του πατέρα να γίνει παλλακή του γιού.

Παλλακεία (συνέχεια) Τα τέκνα που γεννιόνταν από σχέση παλλακείας θεωρούνταν ως και την κλασική περίοδο νόθα τέκνα και μη συνδεόμενα με το φυσικό τους πατέρα. Μεταγενέστερα τα τέκνα αυτά καλούνταν πλέον φυσικά τέκνα ( liberi naturales), τα οποία όμως και πάλι δεν υπάγονταν στην πατρική εξουσία του φυσικού τους πατέρα. Επί Ιουστινιανού όμως αναγνωρίστηκαν ορισμένα κληρονομικά δικαιώματα επί της πατρικής περιουσίας του φυσικού πατέρα(1/6 επί της κληρονομίας, εάν δεν υπήρχαν γνήσια τέκνα)

α)Η παροδική σχέση μεταξύ ενός άνδρα και μιας γυναίκας. Πορνεία α)Η παροδική σχέση μεταξύ ενός άνδρα και μιας γυναίκας. β)Ειδικότερα, η παροδική σχέση ελεύθερου Ρωμαίου με άγαμη εκ γενετής ελεύθερη και έντιμη γυναίκα. γ)Η ίδια ανωτέρω σχέση με έγγαμη γυναίκα διωκόταν ποινικά ως μοιχεία.

Μνηστεία Είναι η αμοιβαία υπόσχεση άντρα και γυναίκας ότι θα τελέσουν μεταξύ τους γάμο. Στην αρχαϊκή περίοδο η μνηστεία καταρτιζόταν με αμοιβαίες επερωτήσεις. Για τη μνηστή την πανηγυρική υπόσχεση έδινε ο εξουσιαστής της, εκτός εάν ήταν αυτεξούσια. Ο μνηστήρας έδινε την πανηγυρική υπόσχεση αυτοπροσώπως, εάν όμως ήταν υπεξούσιος με τη συγκατάθεση του πατέρα του. Κατά την προκλασική περίοδο εμφανίζονται και περιπτώσεις κατάρτισης μνηστείας με μονομερή υπόσχεση, χωρίς προηγούμενη ερώτηση.

Μνηστεία ( συνέχεια ) Κατά την κλασική περίοδο η μνηστεία καταρτίζεται άτυπα. Από τη μετακλασική περίοδο εμφανίζονται τάσεις οι οποίες εξαναγκάζουν τα προς μνηστεία πρόσωπα να τελέσουν γάμο. Για το σκοπό αυτό ο μνηστήρας έδινε στη μνηστή αρραβώνα μνηστείας. Από τον αρραβώνα μνηστείας διακρίνεται το δαχτυλίδι της μνηστείας, το οποίο ήταν σιδερένιο και δινόταν από το μνηστήρα στη μνηστή κατά την τέλεση της μνηστείας. Εμφανίστηκε παράλληλα και η υπόσχεση ποινικής ρήτρας η οποία θα κατέπιπτε σε περίπτωση αδικαιολόγητης διάλυσης της μνηστείας.

Προίκα Είναι η περιουσία που δίνεται από τον εξουσιαστή της γυναίκας ή από τρίτο ή από την ίδια προς τον άνδρα με σκοπό την ανακούφιση των βαρών του γάμου. Επειδή η γυναίκα προσερχόμενη στον οίκο του συζύγου της απέκοπτε τους συγγενικούς δεσμούς με την οικογένεια της, έχανε τα κληρονομικά δικαιώματα επί της πατρικής περιουσίας. Ως αντίβαρο, δημιουργήθηκε μια ηθική υποχρέωση του εξουσιαστή της γυναίκας να δίνει ορισμένα περιουσιακά στοιχεία στον άνδρα ως αποζημίωση.

Προϋπόθέσεις προίκας Η προίκα προϋπέθετε πως υπήρχε έγκυρος γάμος. Ήταν δυνατή η σύσταση της προίκας και πριν την τέλεση του γάμου υπό την αναβλητική αίρεση ότι ο γάμος θα τελεστεί. Σε μια τέτοια περίπτωση όμως ο άνδρας γινόταν κύριος της προίκας όταν πληρωνόταν η αίρεση, δηλαδή όταν τελούνταν ο γάμος.

Σύσταση της προίκας α) Με δόση. Δηλαδή μεταβιβαζόταν το καθένα από τα περιουσιακά στοιχεία της προίκας από τον εξουσιαστή της γυναίκας προς τον σύζυγο της υπεξουσίας. β) Με πανηγυρική επαγγελία. Αποτελούσε ειδική μονομερή δικαιοπραξία καταρτιζόμενη με πανηγυρικά λόγια, η οποία δημιουργούσε υποχρέωση εκείνου που έκανε την επαγγελία να συστήσει την προίκα. γ) Με πανηγυρική υπόσχεση. Αυτή γινόταν με επερώτηση.

Προίκα Προικολήπτης ήταν ο άνδρας προσωπικά έστω και εάν ήταν υπεξούσιος. Ενώ διαρκούσε ο γάμος, ο άνδρας παρέμενε μεν κύριος της προίκας και αποκτούσε τους καρπούς της. Προοδευτικά, όμως, η κυριότητά του επί της προίκας υποβαλλόταν σε περιορισμούς που σκοπό είχαν τη διατήρηση της προίκας για χάρη της γυναίκας. Έτσι ο άνδρας ευθυνόταν ως προς τα προικώα τόσο για δόλο όσο και για αμέλεια. Εάν γινόταν διατίμηση των προικώων, ο άνδρας ευθυνόταν διαζευκτικά είτε για τα προικώα αυτούσια, είτε για τη διατίμηση αυτών ακόμη και σε περίπτωση απώλειας ή βλάβης αυτών από τυχαίο γεγονός.

Επιστροφή των προικώων Εάν είχε συμφωνηθεί πως σε περίπτωση λύσεως του γάμου έπρεπε η προίκα να αποδοθεί στη γυναίκα, τότε παρεχόταν αγωγή στη σύζυγο να διεκδικήσει την επιστροφή της προίκας. Εάν δεν υπήρχε τέτοια συμφωνία, παρεχόταν μια ειδική αγωγή στη σύζυγο προς διεκδίκηση της προίκας. Η εν λόγω αγωγή βασιζόταν στην καλή πίστη. Εάν ο γάμος λυνόταν με διαζύγιο ο άνδρας μπορούσε να παρακρατήσει τα εξής στοιχεία:

Επιστροφή προικώων(συνέχεια) 1)παρακράτηση λόγω τέκνων(1/6 για κάθε τέκνο έως το μισό της προίκας) 2)παρακράτηση λόγω δαπανών (αναγκαίες και ωφέλιμες-όχι πολυτελείς) 3)λόγω ηθών(αν το διαζύγιο ήταν λόγω μοιχείας τότε έπαιρνε το 1/6) Η απόδοση της προίκας γινόταν αμέσως μετά τη λύση του γάμου.

Προγαμιαία δωρεά Μεταξύ των συζύγων απαγορεύονταν οι δωρεές. Όμως στο πλαίσιο αυτής της απαγόρευσης δεν εντάσσονταν τα δώρα του μνηστήρα προς τη μνηστή του ή εκείνα που γίνονται μεν μετά τον γάμο αλλά σύμφωνα με υπόσχεση η οποία είχε δοθεί πριν τον γάμο. Οι δωρεές αυτές καλούνταν προγαμιαίες.

Παράφερνα Περιουσιακά στοιχεία τα οποία δεν περιλαμβάνονταν στην προίκα της γυναίκας, η οποία ήρθε σε ελεύθερο γάμο. Η γυναίκα συνήθιζε να εισφέρει αυτά τα περιουσιακά στοιχεία τα οποία όμως έπρεπε να καταγραφούν και να διατιμηθούν. Τα παράφερνα ήταν συνήθως κινητά πράγματα(π.χ κοσμήματα, σκεύη, μετρητά)

Λύση του γάμου Τέσσερις ήταν οι τρόποι λύσεως του γάμου: α) Αφάνεια β)Capitis deminutio maxima ή media γ)Διαζύγιο δ)Θάνατος

Αφάνεια Ήταν η απουσία ενός εκ των συζύγων χωρίς να υπάρχουν ειδήσεις για την τύχη του, ώστε να θεωρείται ιδιαιτέρως πιθανός ο θάνατός του. Λυνόταν ο γάμος επειδή έλειπε το στοιχείο της πραγματικής συμβίωσης.

Capitis deminutio maxima-media Η απώλεια της ιδιότητας του Ρωμαίου πολίτη επέφερε τη λύση του γάμου. Η λύση του γάμου επέφερε και την άρση της εξουσίας επάνω στη γυναίκα σε περίπτωση αυστηρού γάμου. Postliminium.

Διαζύγιο Εάν ο γάμος ήταν αυστηρός, μόνο ο σύζυγος ή ο εξουσιαστής αυτού μπορούσαν να λύσουν τον γάμο, όχι όμως και η σύζυγος ή ο πρώην εξουσιαστής της. Η απεριόριστη εξουσία του συζύγου περιοριζόταν στην πράξη από τον έλεγχο των ηθών εκ μέρους των Κηνσόρων αλλά και από την υποχρέωση του συζύγου να συγκαλεί οικογενειακό συμβούλιο. Λόγοι διάζευξης υπέρ του συζύγου αναγνωρίζονταν μόνο οι βαριές ηθικές παραβάσεις της συζύγου, όπως η μοιχεία.

Διαζύγιο(συνέχεια) Το 227 π.Χ απαντάται περίπτωση λύσεως του γάμου λόγω ατεκνίας της γυναίκας. Στην περίπτωση του χαλαρού γάμου, η λύση ήταν δυνατή με μονομερή δήλωση τόσο του άνδρα όσο και της γυναίκας ή του εξουσιαστή αυτών. Συνήθως, η δήλωση για το διαζύγιο γινόταν προφορικά με άγγελο. Ο ελεύθερος γάμος συνήθως λυνόταν άτυπα με την τέλεση ενός νέου γάμου. Υπήρχε όμως και το συναινετικό διαζύγιο.

Διαζύγιο(συνέχεια) Από την κλασική περίοδο, το δικαίωμα της γυναίκας να λύσει με μονομερή δήλωση το γάμο της επεκτάθηκε και στους αυστηρούς γάμους. Συνεπώς, επικράτησε η αρχή της ελεύθερης διάλυσης των γάμων. Χαρακτηρίστηκε ως άκυρη η συμφωνία με την οποία αποκλείεται η διάζευξη. Σε περίπτωση αυστηρού γάμου, έπρεπε να πραγματοποιηθεί και άρση της εξουσίας του άνδρα ή του εξουσιαστή αυτού επάνω στη γυναίκα.

Διαζύγιο (επί Ιουστινιανού) Τα διαζύγια διακρίνονται σε: α)Υπαίτια β) Αναίτια (Μη υπαίτια) γ) Δίχως λόγο

Υπαίτιοι λόγοι Υπέρ του άνδρα: Εσχάτη προδοσία της γυναίκας Μοιχεία της γυναίκας που αποδείχθηκε δικαστικά Επιβουλή της ζωής του άνδρα Επιλήψιμη διαγωγή της γυναίκας Υπέρ της γυναίκας: Εσχάτη προδοσία του άνδρα Απόπειρα έκδοσης της γυναίκας σε πορνεία Ψευδής καταμήνυση της γυναίκας για μοιχεία Επιμονή στη διατήρηση της παλλακής

Αναίτιοι λόγοι Η επιλογή της μοναχικής ζωής Ανικανότητα για συνουσία που διαρκούσε τρία έτη από την τέλεση του γάμου.

Διαζύγιο χωρίς λόγο Ήταν δυνατή η εν λόγω διάζευξη αλλά επέφερε επιζήμιες περιουσιακές συνέπειες και άλλες ποινές κατά εκείνου που έλυνε τον γάμο με αυτόν τον τρόπο(π.χ ισόβιο κλείσιμο της γυναίκας σε μονή, αργότερα και του συζύγου) Αργότερα, ο Ιουστινιανός όρισε ακυρότητα της μονομερούς δήλωσης διαζυγίου που γίνεται χωρίς να συντρέχει ένας από τους παραπάνω λόγους.