ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΑΣΦΑΛΙΣΗ (ΔΙΠΛΗ ΑΣΦΑΛΙΣΗ) - ΣΥΝΑΣΦΑΛΙΣΗ ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΑΣΦΑΛΙΣΗ (ΔΙΠΛΗ ΑΣΦΑΛΙΣΗ) - ΣΥΝΑΣΦΑΛΙΣΗ ΕΝΙΑΙΟ ΠΜΣ ΝΟΜΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΕΚΠΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Δίκαιο της Θαλάσσιας Ασφάλισης Ζαμάνου Ευπραξία Επικ. Καθ. Δημ. Χριστοδούλου Λεκτ. Έφη Κινινή Ιούνιος 2017

Πολλαπλή ή διπλή ασφάλιση περισσότερες ασφαλιστικές συμβάσεις με περισσότερους ασφαλιστές (χωρίς αριθμητικό όριο, μητρική - θυγατρική) τα μέρη δεν ενεργούν επί τη βάσει κοινής συμφωνίας είτε συγχρόνως είτε διαδοχικά (όχι επικουρικά) για το ίδιο ασφαλιστικό συμφέρον και για τον ίδιο κίνδυνο* για τον ίδιο χρόνο (πλήρης ή μερική ταύτιση - τέμνουσα χρονική περίοδος)** το σύνολο των ασφαλιστικών ποσών των περισσότερων ασφαλιστικών συμβάσεων που καταρτίστηκαν είναι ανώτερο από την αρχική ασφαλιστική αξία (συγγενής με υπερασφάλιση) Παράδειγμα: Αξία ασφαλιστικού συμφέροντος Α 100.000,00€ Ασφάλιση συμφέροντος Α στον ασφαλιστή Β για το χρονικό διάστημα από 6-6-2017 έως 6-12-2017 για 100.000,00€ (πλήρης) Ασφάλιση συμφέροντος Α στον ασφαλιστή Γ για το χρονικό διάστημα από 1-1-2017 έως 1-1-2018 για 30.000,00€ (υπασφάλιση) Επέλευση ασφαλιστικού κινδύνου την 15-11-2017 (κρίσιμος χρόνος για τη συνδρομή των προϋποθέσεων) *Αρκεί και μερική ταύτιση συμφέροντος - κινδύνου π.χ. όταν το ίδιο φορτίο ασφαλίζεται αφενός κατά του κινδύνου της κλοπής αφετέρου κατά παντός κινδύνου (insurance against all risks) οπότε εκδηλώνεται ταύτιση με αναφορά στον κίνδυνο της κλοπής. **Δηλαδή η ημερομηνία που έχει τουλάχιστον κοινό σημείο με τις περισσότερες ασφαλιστικές συμβάσεις και είναι εκείνη της επέλευσης του ασφαλιστικού κινδύνου. Υποκειμενική και αντικειμενική ταυτότητα ασφαλιστικού συμφέροντος και κινδύνου (στην ασφαλιστική ή στις ασφαλιστικές συμβάσεις των περισσότερων ασφαλιστών) και (σωρευτικά) «σύμπτωση» της ουσιαστικής διάρκειας της ασφάλισης (τέμνουσα χρονική περίοδος**) - Κρίσιμος χρόνος συνδρομής προϋποθέσεων η επέλευση του ασφαλιστικού κινδύνου.

Άρθρο 15 ΑσφΝ (χερσαία ασφάλιση) Γνωστοποίηση χωρίς καθυστέρηση* της πολλαπλής ασφάλισης σε κάθε ασφαλιστή και το ασφαλιστικό ποσό (§1). Οι περισσότερες ασφαλίσεις είναι ισχυρές μέχρι την έκταση της ασφαλιστικής ζημίας (§2) - αναγκαστικού δικαίου - απαγόρευση πλουτισμού (βλ. και «indemnity principle»**). Ευθύνη περισσότερων ασφαλιστών «εις ολόκληρον» μέχρι το ασφαλιστικό ποσό της κάθε σύμβασης (§3) - ενδοτικού δικαίου (ΑΠ 1336/2011, ΝΟΜΟΣ - ρήτρες επικουρικότητας) Δικαίωμα αναγωγής ασφαλιστή που κατέβαλε μεγαλύτερο ασφάλισμα από αυτό που του αναλογεί, με μερική υποκατάστασή του (κατά την έκταση του δικαιώματος αναγωγής) στα δικαιώματα του ασφαλισμένου, έναντι των λοιπών ασφαλιστών (ΑΠ 596/2013, ΜΕφΠειρ 7/2015, ΕφΑθ 4267/2011 ΝΟΜΟΣ, τεχνικά το ποσό ευθύνης του ασφαλιστή από τη δική του σύμβαση πολλαπλασιάζεται με τη ζημία και το γινόμενο διαιρείται με το άθροισμα των ποσών ευθύνης όλων των ασφαλιστών). Σημειωτέον ότι επί υπασφάλισης η ευθύνη του ασφαλιστή από τη δική του σύμβαση προκύπτει ως εξής: (ζημία Χ ασφαλιστικό ποσό) ÷ ασφαλιστική αξία *Συχνά τίθεται και ως συμβατική υποχρέωση στην ασφαλιστική σύμβαση. Χωρίς καθυστέρηση γνωστοποίηση υπάρχει όταν αυτή γίνεται σε εύλογο χρόνο και πάντως μόλις ο λήπτης της ασφάλισης ή ο ασφαλισμένος καταρτίσουν τη δεύτερη ή την πέραν αυτής ασφάλιση. Σε κάθε περίπτωση υποχρέωση γνωστοποίησης υπόκειται στα όρια της ΑΚ 281 και στις αρχές της καλής πίστεως και των χρηστών ηθών. Αποδέκτης της γνωστοποίησης ύπαρξης πολλαπλής ασφάλισης είναι καθένας από τους περισσότερους ασφαλιστές. Δεν αποκλείεται όμως να συμφωνηθεί από τα μέρη ότι ένας ασφαλιστής είναι ο αποδέκτης, ο οποίος οφείλει στη συνέχεια να πληροφορήσει τους υπόλοιπους. Ο ΑσφΝ δεν αξιώνει έγγραφο τύπο γνωστοποίησης. Τα μέρη μπορούν να ορίσουν τον έγγραφο αποδεικτικό τύπο, επιτρέπεται δε και η προφορική γνωστοποίηση της πολλαπλής ασφάλισης (δυσχέρεια απόδειξης). Η § 2 σκοπό έχει να αποτρέψει τον πλουτισμό του λήπτη της ασφάλισης μέσω της είσπραξης πλήρους ασφαλίσματος από τον κάθε ασφαλιστή χωριστά. ** “If the multiple insurance results in overinsurance, namely the sum insured under the various contracts exceed in the aggregate the actual value of the insured interest, it is generally agreed that the insured is not entitled to recover in excess of the loss actually suffered”. «Μέχρι το ασφαλιστικό ποσό»… ο κάθε ασφαλιστής συνάπτει αντασφάλιση για το δικό του ασφαλιστικό ποσό (όχι και των λοιπών ασφαλιστών που ίσως και να μην γνωρίζει το ύψος αυτών).

Γνωστοποίηση Παράλειψη γνωστοποίησης από δόλο* –> εφαρμογή §§ 6, 7 του άρθρου 3 ΑσφΝ –> παρέχεται δικαίωμα καταγγελίας στους ασφαλιστές (δεν εξετάζεται αιτιότητα μεταξύ έλλειψης γνωστοποίησης και επέλευσης ασφαλιστικής περίπτωσης) ΑΠ 1324/2014 ΤΝΠ ΔΣΑ, ΕφΑθ 3489/2011 ΝΟΜΟΣ - όταν ο ασφαλιστής αγνοεί τη δόλια παράλειψη - δεν απαιτείται καταγγελία Τεκμαίρεται η ύπαρξη δόλου όταν επί επέλευσης του ασφαλιστικού κινδύνου επιδιώκεται η είσπραξη ασφαλίσματος από τους περισσότερους ασφαλιστές εφόσον ο λήπτης γνωρίζει ότι παρέλειψε τη γνωστοποίηση της πολλαπλής ασφάλισης σε έναν, σε ορισμένους ή και σε όλους τους ασφαλιστές. Επί εναγωγής περισσότερων ασφαλιστών - απλή ομοδικία - σημασία στα γεγονότα που ενεργούν υποκειμενικά (75 ΚΠολΔ). Η ασφάλιση του ίδιου κινδύνου με περισσότερους του ενός ασφαλιστές μπορεί να δηλώνει ή τουλάχιστον να ερμηνεύεται ως ενδεχόμενη πρόθεση του ασφαλισμένου να προκαλέσει την ασφαλιστική περίπτωση έτσι ώστε να λάβει αποζημίωση από τους περισσότερους ασφαλιστές του. Υποστηρίζεται ότι δεν αποκλείεται τα μέρη στα πλαίσια της ΑΚ 361 με ρήτρα στα ασφαλιστήρια να επεκτείνουν την ευθύνη και στην περίπτωση της ελαφριάς ή βαριάς αμέλειας όχι όμως και να την επιτείνουν συμβατικώς και για ανώτερη βία (κάτι τέτοιο δεν στηρίζεται στο αστικό δικαιικό σύστημα της ευθύνης του οφειλέτη λόγω πταίσματος που θεσπίζει η ΑΚ 330). Περισσότερες ασφαλίσεις ισχυρές – παραγωγή συμφωνημένων αποτελεσμάτων από τη (χωρίς καθυστέρηση) γνωστοποίηση σε κάθε ασφαλιστή ξεχωριστά του πραγματικού γεγονότος της πολλαπλής ασφάλισης (πολλαπλή ασφάλιση τελεί υπό αναβλητική αίρεση ΑΚ 201).

Παράδειγμα Αντικείμενο αξίας 1.000.000€ ασφαλίζεται στον ασφαλιστή Α για 1.000.000€ (πλήρης ασφάλιση) Αντικείμενο αξίας 1.000.000€ ασφαλίζεται στον ασφαλιστή Β για 1.500.000€ (υπερασφάλιση) Αντικείμενο αξίας 1.000.000€ ασφαλίζεται στον ασφαλιστή Γ για 400.000€ (υπασφάλιση) Πλήρης ασφάλιση: ευθύνη ασφαλιστή μέχρι ασφαλιστικό ποσό ήτοι 1.000.000€ Υπερασφάλιση: αναλογικά 17 §§ 2 και 3 ΑσφΝ (για θαλάσσια ασφάλιση βλ. 268ΚΙΝΔ) Υπασφάλιση: αναλογικός κανόνας 17 § 1 ΑσφΝ Το ποσό ευθύνης του ασφαλιστή από τη δική του σύμβαση πολλαπλασιάζεται με τη ζημία και το γινόμενο διαιρείται με το άθροισμα των ποσών ευθύνης όλων των ασφαλιστών.

260 ΚΙΝΔ «πλείονες ασφαλίσεις του αυτού συμφέροντος γενόμεναι άνευ δόλου ισχύουν άπασαι μέχρι της αξίας του συμφέροντος των πλειόνων ασφαλιστών ενεχομένων εις ολόκληρον» αναλόγως 15 ΑσφΝ M.I.A. 1906 SECTION 32.1. “Where two or more policies are effected by or on behalf of the assured on the same adventure and interest or any part thereof, and the sums insured exceed the indemnity allowed by this Act, the assured is said to be over-insured by double insurance” Προστασία από π.χ. πτώχευση ενός εκ των ασφαλιστών. Περιορισμένη ευθύνη ασφαλιστών – δικαίωμα αναγωγής (contribution) αλλά συνήθεις: "Notification" clauses, "Rateable proportion" clauses, "Escape" clauses, "Excess" clauses* Η σύμβαση ασφάλισης θαλάσσιας μεταφοράς ρυθμίζεται ειδικά στο τμήμα για τη θαλάσσια ασφάλιση του ΚΙΝΔ (Ν.3816/1958). Οι διατάξεις, που τη ρυθμίζουν ειδικά, διέπονται από τις αρχές της κατά ζημιών ασφάλισης. Σε αυτήν εφαρμόζονται όσες από τις διατάξεις του ΑσφΝ «δεν είναι ασυμβίβαστοι προς την θαλάσσιαν ασφάλισιν και δεν τροποποιούνται υπό των επομένων διατάξεων» (άρθρο 257 ΚΙΝΔ). *National Farmers Union Mutual Insurance Society Ltd v HSBC Insurance (UK) Ltd [2010] EWHC 773 (Comm)

Συνασφάλιση 15 § 4 ΑσφΝ Μορφή πολλαπλής ασφάλισης - επιχειρηματική επιλογή ασφαλιστών για τον επιμερισμό του κινδύνου* - επιλέγεται στην κάλυψη μεγάλων κινδύνων Ασφάλιση ποσοστού του ασφαλιστικού συμφέροντος από έκαστο ασφαλιστή - ευθύνη ανάλογα με ασφαλισμένο ποσοστό (όμως ενδοτικό δίκαιο - νόμιμη συμφωνία για εις ολόκληρον ευθύνη) Δημιουργείται για κάθε ασφαλιστή υποχρέωση εκπλήρωσης μέρους μόνο της παροχής του ασφαλίσματος (πολυπρόσωπη παθητική διηρημένη ενοχή) Κοινή συμφωνία / κοινός συντονιστής (leader/leading, ηγήτρια εταιρεία, ΑΠ 1400/2007, ΝΟΜΟΣ)* βλ. 7 § 3 ΑσφΝ - δαπάνες προς αποφυγή ή μείωση της ζημίας βαρύνουν τους συνασφαλιστές ανάλογα με ασφαλισμένο ποσοστό *Μία ασφαλιστική κάλυψη για τον λήπτη που εκτελείται από περισσότερους ασφαλιστές που μοιράζονται τον κίνδυνο στα πλαίσια της οριζόντιας κατανομής των κινδύνων. Για να υπάρξει συνασφάλιση πρέπει να υπάρχει κοινή συμφωνία όλων των μερών, ταυτόχρονη ή μεταγενέστερη των ατομικών ασφαλιστικών συμβάσεων άρα και πρόθεση να αναλάβει κάθε ασφαλιστής ποσοστό της ασφαλιστικής αξίας, ίσο με το ασφαλισμένο ποσό, όμως για τον ίδιο ασφαλιστικό κίνδυνο, ίδιο ασφαλιστικό συμφέρον και την ίδια ασφαλιστική περίοδο. Εφόσον η ασφάλιση αυτή έχει συναφθεί με αποδοχή από τους συμβαλλόμενους ότι υπάρχουν και άλλοι συνασφαλιστές (κοινή συμφωνία) τότε πρόκειται για συνασφάλιση όπου καθένας από τους συνασφαλιστές ευθύνεται μόνο μέχρι τη συμμετοχή του. Για την απάντηση αν υπάρχει κοινή συμφωνία, αρκεί ότι οι συνασφαλιστές γνωρίζουν ότι συμμετέχουν μαζί με άλλους συνασφαλιστές που αναφέρονται στα ασφαλιστήριά τους.

Ρήτρα συντονισμού 15 § 4 ΑσφΝ - δυνατότητα ορισμού «συντονιστή ασφαλιστή» Όχι υποχρέωση, όχι απαραίτητα ασφαλιστής Γνήσια συνασφάλιση αν υπάρχει συντονιστής (εντολοδόχος λοιπών συνασφαλιστών - 713 επ. ΑΚ) Η εντολή συνήθως γραπτή, δύναται να καταρτιστεί και σιωπηρά - άτυπη, αποδεικνύεται με κάθε μέσο Επιχειρεί κάθε δικαιοπραξία μέσα στα όρια της συμφωνίας διορισμού και υπό τις οδηγίες των συνασφαλιστών - θεμιτή η συμφωνία για αμοιβή του συντονιστή Δε νομιμοποιείται στη δικαστική εκπροσώπηση όλων των συνασφαλιστών - εναγωγή καθενός από αυτούς από τον λήπτη της ασφάλισης/ασφαλισμένο που επιδιώκει την καταβολή ασφαλίσματος Μη γνήσια συνασφάλιση λέγεται αυτή στην οποία δεν έχει οριστεί συντονιστής. Κάθε συνασφαλιστής συμβάλλεται με το δικό του ασφαλιστήριο, στο οποίο αναφέρεται το ποσοστό του κινδύνου που έχει αναλάβει, καθώς και το ποσοστό και τα στοιχεία των λοιπών συνασφαλιστών. Συνηθίζεται στη μη γνήσια συνασφάλιση, ο συνασφαλιστής που έχει αναλάβει το μεγαλύτερο ποσοστό του κινδύνου σε σχέση με τους λοιπούς, να ονομάζεται ηγέτης ασφαλιστής. Τούτο όμως δεν επάγεται νομικές συνέπειες για τον λήπτη της ασφάλισης ή τον ασφαλισμένο.

Βιβλιογραφία - Αρθρογραφία ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΗ ΣΥΜΒΑΣΗ, κατ’ άρθρο ερμηνεία του Ν. 2496/1997, επιμέλεια Ρόκας Κ. Ιωάννης, ΝΒ 2014. Ασφαλιστικό Δίκαιο - Εισηγήσεις, Ρόκας Κ. Ιωάννης, ΝΒ 2014. Ασφαλιστικό Δίκαιο, Κιάντου Δ. Βασίλειου, Εκδόσεις Σάκκουλα 1999. Marine Insurance Legislation, 4th edition, Robert Merkin, Informa 2010. Μπεχλιβάνης Α. «Σχετικά με την ευθύνη των ασφαλιστών στην πολλαπλή (διπλή) ασφάλιση - Ιδίως υπό το πρίσμα της συνομολόγησης ρήτρας επικουρικότητας», ΕπισκΕΔ 2015, 29.