8. Φωνολογία

Η λειτουργία των φθόγγων σε μια συγκεκριμένη γλώσσα Η λειτουργία των φθόγγων σε μια συγκεκριμένη γλώσσα. Ποιοι φθόγγοι έχουν διαφοροποιητική αξία; Οι φθόγγοι που διαφοροποιούν σημασίες λέγονται φωνήματα.

[p- onos] [t- onos] Tο [p] και το [t] είναι φωνήματα της ελληνικής γιατί διαφοροποιούν τις δύο λέξεις.

Φωνολογία Δεκαετία 1920 1928 Διεθνές Γλωσσολογικό Συνέδριο της Χάγης Γλωσσολόγοι της Σχολής της Πράγας Nicolas Τroubetzkoy, Roman Jakobson, Sergueï Karcevski, Vilem Mathesius

Ελάχιστο ζεύγος [konos] ~ [ponos] Δύο λέξεις που διαφοροποιούνται μόνο ως προς ένα φθόγγο Τα [p] και [k] είναι φωνήματα της Ελληνικής, γιατί διαφοροποιούν σημασίες: /p/ /k/

[aγapi] ~ [ᾶγapi] Αντίθετα το [a] και το [ᾶ] (έρρινο α) δεν είναι ξεχωριστά φωνήματα στη ν. ελληνική γιατί δεν διαφοροποιούν σημασίες. Είναι όμως διαφορετικοί φθόγγοι, αφού παράγονται διαφορετικά και ακούγονται διαφορετικά.

Όμως, στη γαλλική οι ίδιοι φθόγγοι διαφοροποιούν λέξεις, άρα είναι φωνήματα: à [a] en, an [ ᾶ] va (il va) [va] vent [vᾶ]

[i] [y] ελλ. [΄simera] [΄symera] γαλ. [vi] [vy]

Τα φωνήματα μιας γλώσσας είναι οι φθόγγοι που έχουν διαφοροποιητική αξία στη γλώσσα αυτή. Τα φωνήματα είναι οι ελάχιστες μονάδες μιας γλώσσας που δεν φέρουν σημασία, αλλά διαφοροποιούν σημασίες.

Aλλόφωνα Ένα φώνημα ενδέχεται να πραγματοποιείται με αλλόφωνα. Tα αλλόφωνα είναι διαφορετικές πραγματώσεις ενός φωνήματος, ανάλογα με το περιβάλλον όπου βρίσκεται.

[κa΄los] (καλός) [ce΄ri] (κερί) Σε ποιες λέξεις της ελληνικής έχω το [k] και σε ποιες έχω το [c]; Ποιος είναι ο κανόνας εμφάνισής τους; Ποια είναι η κατανομή των δύο φθόγγων;

Περιγραφικός κανόνας. Παιδιά που μαθαίνουν τη μητρική τους γλώσσα Περιγραφικός κανόνας. Παιδιά που μαθαίνουν τη μητρική τους γλώσσα. Ξένοι που μαθαίνουν την ελληνική. Φωνολογική γνώση των φυσικών ομιλητών μιας γλώσσας: Γνώση για το πώς προφέρεται μια λέξη, ποιες προφορές είναι ξενικές, ποιες ακολουθίες φθόγγων είναι πιθανόν να βρεθούν στη γλώσσα τους.

Τα αλλόφωνα βρίσκονται σε συμπληρωματική κατανομή *[κε] *[ca]

Φωνήματα της ελληνικής που πραγματώνονται με αλλόφωνα Φώνημα Αλλόφωνα Kανόνας αφομοίωσης /k/ [k] [c] k  c ∕ ― [+φωνήεν], [+πρόσθιο] (i, ε) καλός κερί [ka΄los] [cε΄ri] (= το [k] μετατρέπεται σε [c] όταν βρίσκεται πριν από πρόσθιο φωνήεν, i και ε)

Eλεύθερες παραλλαγές Ένα φώνημα ενδέχεται να πραγματοποιείται από διαφορετικούς φθόγγους στο ίδιο περιβάλλον νησί /nisi/ [ni΄si] [ ɲi΄si] Οι ελεύθερες παραλλαγές είναι διαφορετικές πραγματώσεις του ίδιου φωνήματος και βρίσκονται σε ισοδύναμη κατανομή.

Η διαδικασία εξεύρεσης των φωνημάτων μιας γλώσσας Η διαδικασία εξεύρεσης των φωνημάτων μιας γλώσσας. Καταγραφή φωνητική, Εξεύρεση φωνημάτων με τη μέθοδο των ελάχιστων ζευγών, Εξεύρεση αλλοφώνων και ελεύθερων παραλλαγών.

Διαφοροποιητικά χαρακτηριστικά Το /p/ διαφοροποιείται από όλα τα άλλα φωνήματα της ελληνικής, βάσει κάποιων χαρακτηριστικών. Π.χ. από το /b/ διαφοροποιείται ως προς το χαρακτηριστικό της ηχηρότητας. Από το /k/ ως προς τον τόπο άρθρωσης, κλπ.

Φωνολογικό περιεχόμενο Το φωνολογικό περιεχόμενο ενός φωνήματος είναι το σύνολο των διαφοροποιητικών χαρακτηριστικών του. /p/ /g/ /t/ Κλειστό κλειστό κλειστό Χειλικό ραχιαίο ακρογλωσσικό Άηχο ηχηρό άηχο

/p/ /b/ /t/ Φωνήεν - - - Ηχηρό - + - Κλειστό + + + Χειλικό - + - Ακρογλωσσικό - - + Ραχιαίο + - -

Παθήσεις φωνημάτων Οι λέξεις στη ροή του λόγου συμπροφέρονται, δεν προφέρονται με κενά ανάμεσά τους και τα φωνήματα επηρεάζονται: της Μαρίας : [tizmarias] στον Πειραιά: [stobirε΄a] ή [stο ͫ birε΄a] έναν καφέ: [΄εnaga΄fε] ή [΄εnaᵑga΄fε]