Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, 8 ο εξάμηνο, Διάλεξη 8 η, 22/3/2016 Διδάσκουσα: Ασημίνα Χριστοφόρου ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΠΡΩΤΟΣ ΚΥΚΛΟΣ, ΕΝΟΤΗΤΑ ΙΙ: ΘΕΩΡΙΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

2 ΔΙΑΛΕΞΗ 8: ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ IV. Νεοκλασικές θεωρίες – υποδείγματα ισόρροπης αναπτύξεως Α. Περιλαμβάνουν: 1.Σχολή της γεωγραφικής κινητικότητας των συντελεστών παραγωγής κεφαλαίου και εργασίας [Rostow (1960), Borts and Stein (1962, 1964), Williamson (1965)] 2.Υπόδειγμα σύγκλισης Solow – Swan [Solow (1956), Swan (1957)] 3.Υπόδειγμα των Heckscher – Ohlin – Samuelson (1933, 1941) 4.Συνάρτηση παραγωγής [Cobb –Douglas (1928)]

3 ΔΙΑΛΕΞΗ 8: ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ Β. Εισαγωγή 1.Η νεοκλασική οικονομική θεωρία δέχεται ότι οι μηχανισμοί της ελεύθερης αγοράς οδηγούν αυτόματα όλο το οικονομικό σύστημα σε κατάσταση ισόρροπης ανάπτυξης μεταξύ περιφερειών. Η ανάπτυξη έχει το χαρακτήρα της οικονομικής μεγέθυνσης, δηλ. της ποσοτικής αύξησης του παραγόμενου προϊόντος, και βασίζεται στην κινητικότητα των συντελεστών παραγωγής, κυρίως εργασία και κεφάλαιο. 2.Αντικειμενικός σκοπός των εν λόγω υποδειγμάτων δεν είναι τόσο η διερεύνηση των αιτιών που προκαλούν την άνιση περιφερειακή ανάπτυξη σε εθνικό ή διεθνές επίπεδο, όσο η αναζήτηση του πλαισίου, των προϋποθέσεων και των μηχανισμών (π.χ. τεχνολογία παραγωγής, διαπεριφερειακό εμπόριο, κινητικότητα των συντελεστών στο χώρο) που θα εξασφαλίζουν μακροχρόνια περιφερειακή ανάπτυξη. 3.Οι θεωρίες αυτές δέχονται ότι ο μηχανισμός της ελεύθερης ανταγωνιστικής αγοράς μπορεί να εξασφαλίσει όχι μόνο αυτό-εξισορροπούμενη, αυτό-τροφοδοτούμενη και σε ανώτερη κλίμακα διαχρονικά διευρυνόμενη παραγωγή, αλλά και εξισορροπημένη ανάπτυξη των περιφερειών ενός εθνικού χώρου. Έτσι, οι μηχανισμοί της αγοράς συμβάλλουν στη μείωση των περιφερειακών ανισοτήτων, καθώς οι μετακινήσεις των συντελεστών παραγωγής και οι εμπορικές ροές που αναπτύσσονται τείνουν να επιδρούν εξισωτικά στις αμοιβές και τα εισοδήματα.

4 ΔΙΑΛΕΞΗ 8: ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ 4. Σύμφωνα με τις παραδοχές αυτών των θεωριών (τέλειος ανταγωνισμός, ενιαίες τιμές, αμελητέο κόστος μεταφοράς), οι συντελεστές παραγωγής (κεφάλαιο- εργασία), που είναι ανισομερώς κατανεμημένοι μέσα στο χώρο, τείνουν να μετακινηθούν σε άλλες περιφέρειες μέχρι να εξισωθούν τα ποσοστά κέρδους του κεφαλαίου και οι μισθοί του εργατικού δυναμικού. Αυτό οδηγεί σε σύγκλιση ή σε ομογενοποίηση των MP, w, r, Y. 5.Η λογική της θεωρίας αυτής αντιλαμβάνεται την ταυτόχρονη ύπαρξη ανεπτυγμένων και λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών ως βραχυχρόνιο πρόβλημα που προκαλείται από την αδυναμία προσαρμογής της συνολικής προσφοράς στη ζήτηση. Η λειτουργία των δυνάμεων της αγοράς εξαλείφει αυτό το πρόβλημα και εξασφαλίζει, με αυτόνομο τρόπο, ένα σύστημα οικονομικής ισορροπίας για όλες τις περιφέρειες. 6. Η θεωρία συμπεραίνει ότι η κρατική παρέμβαση στα περιφερειακά και αναπτυξιακά θέματα όχι μόνο δεν είναι αναγκαία, αλλά αντίθετα κρίνεται επικίνδυνη στο μέτρο που μπορεί να καταλήγει στην προνομιακή μεταχείριση ορισμένων προβληματικών περιοχών ή μη ανταγωνιστικών τομέων / κλάδων της οικονομίας, εμποδίζοντας έτσι την αυτόματη εξισορροπητική λειτουργία της ελεύθερης αγοράς. Το κράτος οφείλει να παίρνει τα θεσμικά εκείνα μέτρα, τα οποία είναι αναγκαία για την απρόσκοπτη λειτουργία της ελεύθερης αγοράς και την κινητικότητα των συντελεστών (π.χ. δίκτυα μεταφορών, επικοινωνιών, κτλ). 7. Δεχόμαστε εδώ ότι ως έναν βαθμό υπήρξαν προβληματικές επιχειρήσεις και σοβαρές αποτυχίες σε ορισμένα επενδυτικά προγράμματα του κράτους στις λιγότερο ανεπτυγμένες περιοχές. Αναγνωρίζουμε, όμως, και το γεγονός ότι οι παραδοχές της θεωρίας δεν είναι ρεαλιστικές, με αποτέλεσμα να μην επιτυγχάνεται σύγκλιση.

5 ΔΙΑΛΕΞΗ 8: ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ Γ. Εξετάζουμε τις περιφερειακές ανισότητες βάσει δύο υποδειγμάτων: (i)Νεοκλασικό υπόδειγμα της κινητικότητας του κεφαλαίου, που δίδει μία εικόνα για τα στατικά οφέλη της απελευθέρωσης στην κίνηση των συντελεστών σε μία ενοποιημένη αγορά (ii)Υπόδειγμα ισορρόπου αναπτύξεως των Solow – Swan, που μπορεί να ρίξει φως στα δυναμικά οφέλη της απελευθέρωσης στην κίνηση των συντελεστών οδηγώντας στη σύγκλιση μεταξύ περιφερειών.

6 ΔΙΑΛΕΞΗ 8: ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ

7

8

9 MPK A MPK B rArA 0KΑKΑ KBKB μετακίνηση Κ από την Α στη Β (L A = L B ) 0 rBrB r* KΑKΑ KΑ*KΑ* KB*KB* KBKB Περιφέρεια ΑΠεριφέρεια Β

10 ΔΙΑΛΕΞΗ 8: ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ

11 ΔΙΑΛΕΞΗ 8: ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ

12 ΔΙΑΛΕΞΗ 8: ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ 0 Α Κ* Κ A, B 0 Β Ε* ΕΑΕΑ ΕΒΕΒ Γ rArA rBrB r* MPK A MPK B

13 ΔΙΑΛΕΞΗ 8: ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ (v) Υπόδειγμα Heckscher-Ohlin-Samuelson  Σας θυμίζω ότι πρόκειται για το υπόδειγμα H-O-S στο διεθνές εμπόριο με ελεύθερη κινητικότητα συντελεστών και μηδενική κινητικότητα αγαθών.  Η μόνη διαφορά είναι ότι υποθέτουμε την παραγωγή ενός αγαθού και όχι δύο αγαθών, χωρίς να μεταβάλλονται τα αποτελέσματα. Θα μπορούσαμε να υποθέσουμε την παραγωγή δύο αγαθών, κάνοντας την πρόσθετη χρήσιμη διάκριση μεταξύ βιομηχανικού και αγροτικού αγαθού. Το βιομηχανικό αγαθό έχει ειδικό συντελεστή το κεφάλαιο και το αγροτικό τη γη. Έτσι, η περιφέρεια με σχετική αφθονία κεφαλαίου και βιομηχανικής παραγωγής θα μεταφέρει στην άλλη περιφέρεια την παραγωγή της προς αξιοποίηση της υψηλότερης οριακής παραγωγικότητας του κεφαλαίου.  Αν επιτρέψουμε και τη μετακίνηση της εργασίας, τότε η εργασία θα μετακινηθεί από την περιφέρεια με σχετική αφθονία σε εργασία (όπως η Β στο παράδειγμά μας) προς την περιφέρεια με σχετική έλλειψη (όπως η Α στο παράδειγμά μας). Τούτο συμβαίνει γιατί στην Α η οριακή παραγωγικότητα της εργασίας είναι υψηλότερη και άρα ο μισθός είναι υψηλότερος. Η μετακίνηση της εργασίας επιταχύνει τη διαδικασία εξίσωσης των σχετικών αποθεμάτων και των σχετικών τιμών των συντελεστών στις δυο περιφέρειες.  Έτσι εξασφαλίζονται προϋποθέσεις σύγκλισης, τόσο στο επίπεδο του κατά κεφαλήν εισοδήματος, όσο και των ρυθμών μεταβολής του μεταξύ των δύο περιφερειών. Για να δούμε όμως πώς επιτυγχάνεται σύγκλιση απαιτείται μια δυναμική ανάλυση που προσφέρει το υπόδειγμα Solow-Swan.

14 ΔΙΑΛΕΞΗ 8: ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ

15 ΔΙΑΛΕΞΗ 8: ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ

16 ΔΙΑΛΕΞΗ 8: ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ Ζ. Κριτική 1.ΑΛΛΑ τα νεοκλασικά υποδείγματα στηρίζονται σε μη ρεαλιστικές παραδοχές:  Οι περιφέρειες ΔΕΝ είναι όμοιες μεταξύ τους. Υπάρχουν διαφοροποιήσεις μεταξύ περιφερειών ως προς την τεχνολογία, τις προτιμήσεις, τη διάρθρωση της παραγωγής.  Το κόστος μετακίνησης ΔΕΝ είναι μηδενικό. Το κόστος μετακίνησης των συντελεστών είναι θετικός, επειδή υπάρχουν: η γεωγραφική απόσταση μεταξύ περιφερειών, συνθήκες ατελούς πληροφόρησης, καθώς και διαφορετικοί κοινωνικοί, πολιτικοί και πολιτισμικοί θεσμοί (πχ. Ιρλανδία – η αγγλική γλώσσα την κάνει ελκυστική για ξένες επενδύσεις)  ΔΕΝ υπάρχουν σταθερές αποδόσεις κλίμακας. Υπάρχουν εξωτερικές οικονομίες κλίμακας από τη συγκέντρωση επιχειρήσεων που εξασφαλίζει εγγύτητα σε μεγάλες αγορές πρώτων υλών, ενδιάμεσων αγαθών και καταναλωτών  ΔΕΝ υπάρχουν συνθήκες τέλειου ανταγωνισμού. Υπάρχουν ατελείς συνθήκες λειτουργίας των αγορών. 2. Εν γένει, τα υποδείγματα αυτά αγνοούν την επίδραση του παράγοντα χώρου, ο οποίος, αντί για διασπορά της οικονομικής δραστηριότητας και σύγκλιση της ανάπτυξης, μπορεί να οδηγήσει σε συγκέντρωση της παραγωγής και απόκλιση μεταξύ περιφερειών.

17 ΔΙΑΛΕΞΗ 8: ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ