1. Συνοχή, 2. πληροφορητικότητα, 3. συνεκτικότητα, 4. προθετικότητα, 5. διακειμενικότητα, 6. περιστασιακότητα και 7. αποδεκτότητα.  Τα κριτήρια αυτά θεωρούμε ότι συμβάλλουν στη συνειδητοποίηση του τρόπου οργάνωσης, σύστασης και κατανόησης ενός κειμένου, νοούμενου ΟΧΙ ως απλής συμπαράθεσης προτάσεων, αλλά ως ενότητας λόγου με λειτουργικό χαρακτήρα.

 Η οργάνωση των πληροφοριών βασίζεται στις παραδοχές και υποθέσεις του πομπού  σχετικά με όσα ο αποδέκτης είναι πιθανό να γνωρίζει, δηλαδή με ό,τι μπορεί να ανασύρει από τα γλωσσικά ή νοητικά συμφραζόμενα  γνωστές και δεδομένες πληροφορίες  σχετικά με όσα ο αποδέκτης είναι πιθανό να μη γνωρίζει  νέες πληροφορίες  Το θέμα, φορέας συχνά της παλιάς, γνωστής πληροφορίας [λιγότερο πληροφοριακό περιεχόμενο], τοποθετείται στο σημείο εκκίνησης της πρότασης ή γενικότερα του κειμένου.  Το ρήμα, φορέας συχνά της νέας πληροφορίας [περισσότερο και σημαντικότερο πληροφοριακό περιεχόμενο] που αναφέρεται στο θέμα, ακολουθεί.

 Τα στοιχεία με το μεγαλύτερο πληροφοριακό φορτίο μπορούν να θεωρηθούν απαντήσεις σε ενδεχόμενες ερωτήσεις του αποδέκτη.  Κάθε κείμενο μοιάζει να έχει έναν καλυμμένο διαλογικό χαρακτήρα. πρδ. [τι μου έκανες και πότε;] Σου έδωσα χτες ένα έγγραφο [για να το κάνω τι;] για να το δώσεις στον Πέτρο. [τι σε απασχολεί σχετικά;] Του το έδωσες;  Τα αντωνυμικά στοιχεία το και του παραπέμπουν στα προηγούμενα «ένα έγγραφο» και «Πέτρο», ενώ το σου καταλαμβάνει την πρώτη θέση γιατί ακριβώς απευθύνεται στο «γνωστό» πρόσωπο του ακροατή. Τα ρήματα εμφανίζονται ως σχολιαστικές νέες πληροφορίες σε δεύτερη θέση. πρδ. Σου έδωσα χτες ένα έγγραφο για να του το δώσεις. Του το έδωσες;  Το πρώτο του δηλώνει ότι ο ομιλητής θεωρεί πως ο αποδέκτης του γνωρίζει το πρόσωπο στο οποίο αναφέρεται. Για το λόγο αυτό εκλαμβάνεται ως γνωστό και κωδικοποιείται ελλιπώς.

 H πρώτη ρηματική μνεία (λ.χ. ενός χαρακτήρα σε μια αφήγηση) γίνεται με την πληρέστερη γλωσσικά έκφραση (συνήθως με ονοματική φράση),  H αναδρομική συσχέτιση στη συνέχεια γίνεται συνήθως με λιγότερο πλήρεις εκφράσεις, π.χ. με αντωνυμίες.  Σε περίπτωση ωστόσο που δεν είναι σαφές ή δεν μπορεί να συναχθεί το πρόσωπο στο οποίο γίνεται η αναφορά, τότε, ο αποδέκτης θα ρωτήσει διευκρινιστικά «Ποιον εννοείς;» για να αποφευχθεί η ακατανοησία.

 Αν ο πομπός κάνει εσφαλμένες εκτιμήσεις και παρουσιάσει καινούριες πληροφορίες ως γνωστές, τότε το κείμενο θα είναι ακατανόητο, όπως συμβαίνει με τη μετάδοση επιστημονικών κειμένων σε μη ειδικούς ή με τις απαιτητικές διαλέξεις σε μη μυημένο κοινό.  Αν ο πομπός παρουσιάσει γνωστές πληροφορίες ως καινούριες, τότε το κείμενο θα είναι ανιαρό ή/και α-νόητο για τον αποδέκτη του.

Κατά την ανάπτυξη ενός κειμένου παρατηρείται διαδοχή πληροφοριών, η οποία μπορεί να δομηθεί με ποικίλους τρόπους: 1. Γραμμική ανάπτυξη: παρατηρείται διαδοχική αλλαγή υπόστασης των πληροφοριών: Αυτή που ήταν ρήμα σε ένα προηγούμενο απόσπασμα εκλαμβάνεται ως θέμα στο επόμενο: Πρδ. Μια φορά κι έναν καιρό ήταν μια μακρινή χώρα. Στη χώρα αυτή βασίλευε ένας γέρος βασιλιάς. Ο βασιλιάς είχε μια κόρη η οποία ήταν τόσο δίκαιη ώστε δεν άφηνε κανένα κακοποιό ατιμώρητο.

2. Διατήρηση μιας πληροφορίας ως θεματικής: η θεματική πληροφορία επαναλαμβάνεται ή επαναφέρεται στα επόμενα αποσπάσματα, οπότε και της αποδίδεται ένα ρηματικό χαρακτηριστικό: Πρδ. Η Μαρία γεννήθηκε όπως την είχε φανταστεί η μητέρα της: Είχε δέρμα άσπρο σαν χιόνι, χείλη κόκκινα σαν αίμα και μαλλιά ξανθά σαν στάχια. Ήταν το πιο όμορφο κορίτσι του χωριού.  Ενεργοποίηση του μηχανισμού της έλλειψης: Η ίδια πληροφορία επαναφέρεται μέσω της έλλειψης και στις επόμενες προτάσεις. Η πληροφορία αυτή σχολιάζεται από νέες ρηματικές πληροφορίες κάθε φορά που επανέρχεται στο προσκήνιο.

3.Επαναφορά πτυχών ή συστατικών μιας θεματικής πληροφορίας στα οποία αποδίδονται ρηματικά χαρακτηριστικά: Πρδ. Το δείπνο ήταν έτοιμο στο τραπέζι. Η σούπα ζεστή, το κρέας καλομαγειρεμένο με λαχανικά, το κρασί κόκκινο σ’ ένα ωραίο επιβλητικό μπουκάλι.  «Το δείπνο» είναι η θεματική πληροφορία. Στη συνέχεια όμως δεν επαναφέρεται η ίδια η πληροφορία, αλλά συστατικές της έννοιες που συνδέονται μαζί της μέσω της υπωνυμίας (ή μερωνυμίας).  Τα υπογραμμισμένα αυτά πληροφοριακά συστατικά σχολιάζονται από ρηματικές πληροφορίες.

 Οι τρεις τύποι πληροφοριακής οργάνωσης δεν ανιχνεύονται πάντα αυτούσιοι, αλλά και με συνθετικές παραλλαγές: Πρδ. Όταν σας ενοχλεί ο λαιμός, καραμέλες Halls με vapor action. Καραμέλες Halls με vapor action. Και γεύση cherry. Μαλακώνουν και γλυκαίνουν το λαιμό. Όταν σας ενοχλεί ο λαιμός, [Θ1] καραμέλες Halls με vapor action. [Ρ1] Καραμέλες Halls με vapor action. [Θ2(Ρ1)] και γεύση cherry. [Ρ2] Μαλακώνουν [Ρ3] και γλυκαίνουν το λαιμό [Ρ4].  Στο διαφημιστικό αυτό κείμενο συνδυάζονται η διαδοχική αλλαγή υπόστασης και η διατήρηση του ίδιου θέματος: Το πρώτο ρήμα, [Ρ1]), γίνεται δεύτερο θέμα, το οποίο, επανερχόμενο μέσω της έλλειψης, διατηρείται σταθερό. Στο θέμα αυτό, [Θ2(Ρ1)], αποδίδονται στη συνέχεια τρία διαφορετικά ρήματα: [Ρ2], [Ρ3], [Ρ4].

 Η διάκριση «προταγμένη (γνωστή) / ακόλουθη (νέα)» πληροφορία μπορεί να μη στηρίζεται κάθε φορά σε αυθεντικές υποθέσεις του πομπού για την πληροφοριακή κατάσταση του αποδέκτη του, αλλά να αντανακλά περισσότερο τον τρόπο που ο ίδιος ο πομπός έχει οργανώσει τις πληροφορίες στο μυαλό του.  Ο πομπός μπορεί να συγκροτήσει το κείμενό του μέσα από τη δική του οπτική γωνία και όχι από αυτήν του αποδέκτη, με τις ενδεχόμενες συνέπειες ακατανοησίας που μπορεί να έχει ένα τέτοιο εγχείρημα.

1. Συνοχή, 2. πληροφορητικότητα, 3. συνεκτικότητα, 4. προθετικότητα, 5. διακειμενικότητα, 6. περιστασιακότητα και 7. αποδεκτότητα.  Τα κριτήρια αυτά θεωρούμε ότι συμβάλλουν στη συνειδητοποίηση του τρόπου οργάνωσης, σύστασης και κατανόησης ενός κειμένου, νοούμενου ΟΧΙ ως απλής συμπαράθεσης προτάσεων, αλλά ως ενότητας λόγου με λειτουργικό χαρακτήρα.

 Από τους επιφανειακούς συνοχικούς μηχανισμούς και την πληροφοριακή οργάνωση, παιρνούμε στο βάθος της συνεκτικότητας.  Θα κινηθούμε πέρα από την επιφάνεια της κυριολεκτικής σημασίας των προτάσεων, των απτών μορφικών τους συνδέσεων και των δομικών πληροφοριακών σχημάτων.  Παρατηρήσαμε ότι η παρουσία των συνοχικών δεσμών δεν εξασφαλίζει την κειμενική ενότητα.  ΌΜΩΣ, ούτε η απουσία τους συνεπάγεται την ανυπαρξία κειμένου και/ή την αξιολογική, ποιοτική του υποβάθμιση

πρδ. Τα δίχτυα ξετινάχτηκαν από το κεραυνοβόλο σουτ. Ο διαιτητής σφύριξε και υπέδειξε οφσάιντ. Ένας αναστεναγμός ανακούφισης ξέφυγε από τα χείλη του τερματοφύλακα. πρδ. Δεν ήρθε στο σχολείο σήμερα. Ήταν άρρωστος.  Τα κείμενα αυτά αποκτούν την ενότητά τους όχι από ρητούς, ανιχνεύσιμους δεσμούς, αλλά από την οικοδόμηση σχέσεων ανάμεσα στο κειμενικό τους σώμα και στις άρρητες γνωστικές τους προϋποθέσεις.  Αυτού του τύπου οι νοηματικές συνδέσεις, οι οποίες βασίζονται στην εξωκειμενική γνώση του αποδέκτη, συνιστούν τη συνεκτικότητα ενός κειμένου.

 Η συνεκτικότητα βασίζεται σε πρόσθετη πληροφόρηση που δεν είναι ρητά παρούσα στην επιφάνεια των κειμένων, αλλά αντλείται από τις γνωστικές αποθήκες του αποδέκτη, ώστε να γεμίσουν τα πληροφοριακά κενά που συναντά στην προσπάθεια κατανόησης των κειμένων.  Τα κείμενα αποκτούν την συνεκτικότητά τους στο βαθμό που δομούνται με συνέπεια γύρω από εικόνες του κόσμου ενεργοποιημένες από τον αποδέκτη σχετικά με τις καταστάσεις στις οποίες αναφέρονται (π.χ. ποδοσφαιρικό αγώνα, λόγοι απουσίας από το σχολείο).  Εργαλειακές έννοιες από το χώρο της ψυχολογίας και της τεχνητής νοημοσύνης σχήματα (schemata), πλαίσιο (frame), πρότυπο (script).  Σχήματα: πρόκειται για νοητικές δομές βάσεων δεδομένων εγκατεστημένες στη μνήμη και διαθέσιμες, όταν ανακληθούν, για τις ανάγκες του σχετικού κειμένου.

 Στα νοητικά σχήματα αναπαριστώνται τόσο με γενικευμένο όσο και με ειδικότερο τρόπο τυπικές καταστάσεις, και χρησιμοποιούνται από τον αποδέκτη για τη (μερική έστω) πρόβλεψη των παραμέτρων μιας συγκεκριμένης περίστασης στην οποία αναφέρεται το κείμενο.  Παραδείγματα νοητικών σχημάτων: ποδοσφαιρικός αγώνας, λόγοι απουσίας από το σχολείο, επίσκεψη στον οδοντίατρο, πάρτι γενεθλίων, παραγγελία σε εστιατόριο.  Τα σχήματα αυτά, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν για την κατανόηση ενός κειμένου, ενεργοποιούνται στο μυαλό ενός αποδέκτη με έναυσμα τις λέξεις ή φράσεις-κλειδιά του κειμένου ή την ίδια την περίσταση επικοινωνίας.  Σχηματικά, τα νοητικά σχήματα με το κατάλληλο ερέθισμα φουσκώνουν σαν μπαλόνια για να «υποδεχτούν» ένα κείμενο.

Τα δίχτυα ξετινάχτηκαν από το κεραυνοβόλο σουτ. Ο διαιτητής σφύριξε και υπέδειξε οφσάιντ. Ένας αναστεναγμός ανακούφισης ξέφυγε από τα χείλη του τερματοφύλακα.

Τα δίχτυα της εστίας του τερματοφύλακα ξετινάχτηκαν από την ορμή με την οποία έπεσε επάνω τους η μπάλα από το κεραυνοβόλο σουτ της μπάλας από τον αντίπαλο παίκτη κατά τον επίσημο ποδοσφαιρικό αγώνα των δύο ποδοσφαιρικών ομάδων. Ο διαιτητής του ποδοσφαιρικού αγώνα των δύο ποδοσφαιρικών ομάδων την ίδια στιγμή σφύριξε με τη σφυρίχτρα του διαιτητή του ποδοσφαιρικού αγώνα των δύο ποδοσφαιρικών ομάδων και ο διαιτητής του ποδοσφαιρικού αγώνα των δύο ποδοσφαιρικών ομάδων σφυρίζοντας υπέδειξε την παράβαση του αντίπαλου παίκτη κατά τον επίσημο ποδοσφαιρικό αγώνα των δύο ποδοσφαιρικών ομάδων. Ο αντίπαλος παίκτης κατά τον επίσημο ποδοσφαιρικό αγώνα των δύο ποδοσφαιρικών ομάδων ήταν εκείνη τη στιγμή του επίσημου ποδοσφαιρικού αγώνα των δύο ποδοσφαιρικών ομάδων σε θέση οφσάιντ. Ένας αναστεναγμός ανακούφισης του τερματοφύλακα της εστίας που δέχτηκε το κεραυνοβόλο σουτ του αντίπαλου παίκτη κατά τον επίσημο ποδοσφαιρικό αγώνα των δύο ποδοσφαιρικών ομάδων ξέφυγε την ίδια στιγμή από τα χείλη του τερματοφύλακα της εστίας που δέχτηκε το κεραυνοβόλο σουτ του αντίπαλου παίκτη κατά τον επίσημο ποδοσφαιρικό αγώνα των δύο ποδοσφαιρικών ομάδων.

 Το εκτενές κείμενο δεν θα παραγόταν υπό φυσιολογικές συνθήκες σε αντίθεση με το αρχικό μικρό.  Θα μπορούσε ίσως να εκφωνηθεί (ή να γραφτεί) αν ο αποδέκτης του δεν είχε καμία σχέση με το δυτικό πολιτισμό και τον αθλητισμό γενικότερα, αν άκουγε πρώτη φορά για ποδόσφαιρο, και επιπλέον αν δυσκολευόταν να συγκρατήσει πληροφορίες που μόλις κατατέθηκαν.  Η μη αποδεκτότητα του εκτενούς κειμένου  δεν οφείλεται στο ότι οι πληροφορίες του είναι ψευδείς  αλλά στο ότι οι περισσότερες από αυτές εύκολα μπορούν να προϋποτεθούν, και κατά συνέπεια είναι περιττές.  Από τη στιγμή που αναφέρεται ότι Τα δίχτυα ξετινάχτηκαν από το κεραυνοβόλο σουτ μπορούμε να προϋποθέσουμε ότι πρόκειται για τα δίχτυα της εστίας του τερματοφύλακα, που ξετινάχτηκαν από την ορμή με την οποία έπεσε επάνω τους η μπάλα κ.ο.κ.

Η οργάνωση του κειμένου υποστηρίζεται από  γνωστές πληροφορίες  αρχή του κειμένου, χωρίς επιτονική έξαρση, ανασύρονται με συνοχικούς μηχανισμούς (υποκατάσταση, έλλειψη, επανάληψη)  τις προϋποθετικές πληροφορίες των νοητικών σχημάτων  δεν είναι ρητά κατατεθειμένες  Οι προϋποθέσεις στηρίζονται στη γνώση μας π.χ. για τον τρόπο διεξαγωγής ενός ποδοσφαιρικού αγώνα, η οποία και αποτελεί το νοητικό σχήμα π.χ. ενός ποδοσφαιρικού αγώνα.

 Αν ο πομπός εκτιμήσει πως το νοητικό σχήμα του αποδέκτη του είναι σε μεγάλο βαθμό αντίστοιχο με το δικό του, αναφέρει κυρίως εκείνα τα στοιχεία που τροποποιούνται σε κάθε συγκεκριμένη περίσταση, υποθέτοντας ότι τα υπόλοιπα εύκολα θα ανακτηθούν από το νοητικό σχήμα του αποδέκτη.  Στο σχήμα του ποδοσφαιρικού αγώνα τα στοιχεία που κατά περίσταση τροποποιούνται είναι, μεταξύ άλλων, ο αριθμός και ο χρόνος των τερμάτων που σημειώθηκαν, οι παίκτες και ο τρόπος που τα σημείωσαν.  Για την ολοκληρωμένη ερμηνεία ενός κειμένου απαιτείται συχνά η ενεργοποίηση περισσότερων του ενός σχημάτων και η ταχεία μετακίνηση του αποδέκτη από το ένα στο άλλο, ή η ταυτόχρονη χρήση πολλών μαζί.  Π.χ. μαζί με το σχήμα «ποδοσφαιρικός αγώνας», μπορεί να χρειαστεί παράλληλα να ενεργοποιηθούν σχήματα όπως «παράγοντες ποδοσφαιρικών ομάδων», «φίλαθλοι ποδοσφαιρικών ομάδων», «βία στα γήπεδα» κτλ.

 Η Θεωρία της Συνάφειας υποστηρίζει ότι βασική επιδίωξη της ανθρώπινης νόησης είναι η βελτίωση και η επαύξηση της γνώσης για τον κόσμο.  Σε κάθε επικοινωνία οι αλληλεπιδρώντες ξεκινούν με ένα σύνολο γνωστικών παραδοχών, θα λέγαμε με ένα σύνολο νοητικών σχημάτων, των οποίων την αναπαραστατική ακρίβεια θέλουν να ελέγξουν και να βελτιώσουν.  Κατά συνέπεια κάθε κειμενική πληροφορία είναι συναφής και συνεκτική για έναν αποδέκτη όταν έχει κάποια επίπτωση στις γνωστικές του παραδοχές, στα νοητικά του σχήματα· όταν δηλαδή του επιτρέπει να τροποποιήσει τα σχήματά του, αποκτώντας έτσι μια πιο ακριβή αναπαράσταση του κόσμου.

 Κατά την πρόσληψη ενός κειμένου:  Προσδιορίζονται οι μεταβλητές ενός νοητικού σχήματος (π.χ. ο αριθμός, ο χρόνος των τερμάτων, η συναισθηματική αντίδραση των παικτών κτλ.),  Ενδυναμώνεται μια ήδη υπάρχουσα παραδοχή  Απορρίπτεται μια ήδη υπάρχουσα παραδοχή  Εξάγονται νέα συμπεράσματα Ενδυνάμωση παραδοχής  Αν έχω τη γνωστική παραδοχή ότι «υπάρχει ακρίβεια στην αγορά» και ένα κείμενο με πληροφορήσει επιπροσθέτως για την ύπαρξη ακρίβειας (π.χ. οι τιμές αυξήθηκαν πολύ), τότε η παραδοχή μου ενισχύεται.

Απόρριψη παραδοχής  Αν έχω τη γνωστική παραδοχή ότι «υπάρχει ακρίβεια στην αγορά» και ένα άλλο κείμενο με πληροφορήσει τεκμηριωμένα για τη μείωση της ακρίβειας (π.χ. οι τιμές μειώθηκαν πολύ), η παραδοχή μου μετριάζεται ή/και απαλείφεται. Εξαγωγή συμπεράσματος  Αν έχω τη γνωστική παραδοχή ότι «υπάρχει ακρίβεια στην αγορά» και επίσης την παραδοχή «Αν υπάρχει ακρίβεια στην αγορά, τότε δεν υπάρχει ευημερία», οδηγούμαι στο συμπέρασμα ότι «δεν υπάρχει ευημερία».  Γενικότερα, στο πλαίσιο της θεωρίας των Sperber και Wilson ένα συναφές κείμενο είναι αυτό που μεταβάλλει τις νοητικές παραδοχές του αποδέκτη. Το κείμενο αυτό παρουσιάζει σχέσεις συνεκτικότητας.