Α-Β + Γ-Δ  Γ-Β + Α-Δ

Οι αντιδράσεις διπλής αντικατάστασης γίνονται ανάμεσα σε ηλεκτρολύτες με ανταλλαγή ιόντων (συνήθως μέσα σε υδατικά διαλύματα). Για να πραγματοποιηθεί μια αντίδραση διπλής αντικατάστασης πρέπει ένα τουλάχιστον από τα προϊόντα της αντίδρασης να είναι αέριο ή ίζημα (δυσδιάλυτο σώμα) ή να είναι ελάχιστα ιοντιζόμενο σώμα (δηλ. ασθενής ηλεκτρολύτης). ΣΥΝΘΗΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗΣ ΔΙΠΛΗΣ ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

Στις αντιδράσεις διπλής αντικατάστασης δεν μεταβάλλονται οι αριθμοί οξείδωσης των στοιχείων που περιέχονται στα αντιδρώντα σώματα, δηλαδή πρόκειται για αντιδράσεις ΜΕΤΑΘΕΤΙΚΕΣ. Επίσης επειδή τα αντιδρώντα σωματίδια είναι ιόντα οι αντιδράσεις αυτές χαρακτηρίζονται ΙΟΝΤΙΚΕΣ. Από άποψη απόδοσης οι αντιδράσεις αυτές θεωρούνται ποσοτικές δηλ. η απόδοση τους πλησιάζει στο 100%. Έτσι λοιπόν μπορούμε να τις γράφουμε ΜΟΝΟΔΡΟΜΕΣ.

Τα είδη, οι περιπτώσεις αν θέλετε, των αντιδράσεων διπλής αντικατάστασης είναι τα παρακάτω: Μία ειδική περίπτωση διπλής αντικατάστασης λέγεται ΕΞΟΥΔΕΤΕΡΩΣΗ και την εξετάζουμε ξεχωριστά.

HCl + AgNO 3  HNO 3 + AgCl Τα κατιόντα που αλλάζουν θέση, δηλαδή το Η + και ο Ag +, έχουν τον ίδιο αριθμό οξείδωσης οπότε στα προϊόντα δεν υπάρχουν μεταβολές σε δείκτες ή συντελεστές. Η αντίδραση είναι εφικτή γιατί ο χλωριούχος άργυρος είναι δυσδιάλυτο σώμα (ίζημα).

HCl + CaCO 3  H 2 CO 3 + CaCl 2 Τα κατιόντα που αλλάζουν θέση, δηλαδή το Η + και το Ca +2, έχουν διαφορετικό αριθμό οξείδωσης οπότε χρειάζεται ένα δυάρι συντελεστής στο υδροχλώριο και επίσης δείκτες δυάρια στο υδρογόνο του ανθρακικού οξέος και στο χλώριο του χλωριούχου ασβεστίου. Η αντίδραση είναι εφικτή γιατί το ανθρακικό οξύ διασπάται σε νερό και διοξείδιο του άνθρακα (αέριο). 2 H 2 CO 3  H 2 O + CO 2 HCl + CaCO 3  H 2 O + CO 2 + CaCl 2 2

NaOH + NH 4 Cl  NH 4 OH + NaCl Τα κατιόντα που αλλάζουν θέση, δηλαδή το Na + και το NH 4 +, έχουν τον ίδιο αριθμό οξείδωσης οπότε στα προϊόντα δεν υπάρχουν μεταβολές σε δείκτες ή συντελεστές. Η αντίδραση είναι εφικτή γιατί το υδροξείδιο του αμμωνίου (υποθετική ένωση) διασπάται αυτόματα σε νερό και αμμωνία (αέριο). NH 4 OH  ΗΟΗ + ΝΗ 3 NaOH + NH 4 Cl  HOH + NH 3 + NaCl

KI + AgNO 3  KNO 3 + AgI Τα κατιόντα που αλλάζουν θέση, δηλαδή το K + και ο Ag +, έχουν τον ίδιο αριθμό οξείδωσης οπότε στα προϊόντα δεν υπάρχουν μεταβολές σε δείκτες ή συντελεστές. Η αντίδραση είναι εφικτή γιατί ο ιωδιούχος άργυρος είναι δυσδιάλυτο σώμα (κίτρινο ίζημα). Ag + (aq) + I - (aq)  AgI (s) Ιοντική μορφή της αντίδρασης

NaCl + AgNO 3  NaNO 3 + AgCl Ag + (aq) + Cl - (aq)  AgCl (s) Ιοντική μορφή της αντίδρασης Ο χλωριούχος άργυρος που σχηματίζεται είναι ένα ΛΕΥΚΟ ΙΖΗΜΑ. Χλωριούχο νάτριο + Νιτρικός άργυρος  Νιτρικό νάτριο + Χλωριούχος άργυρος

Παρατήρηση: Το ανθρακικό οξύ (H 2 CO 3 ) και το θειώδες οξύ (H 2 SO 3 ) είναι ασταθείς ενώσεις, ενώ το υδροξείδιο του αμμωνίου (NH 4 OH) είναι μόριο υποθετικό. Γι’ αυτό στη θέση των προϊόντων γράφουμε : CO 2 ↑ + H 2 O αντί H 2 CO 3 SO 2 ↑ + H 2 O αντί H 2 SO 3 NH 3 ↑ + H 2 O αντί NH 4 OH

AlCI AgNO 3  Al(NO 3 ) AgCl Χλωριούχο αργίλιο + Νιτρικός άργυρος  Νιτρικό αργίλιο + Χλωριούχος άργυρος BaCO HCl  BaCl 2 + H 2 O + CO 2 Ανθρακικό βάριο + Υδροχλώριο  Χλωριούχο βάριο + Νερό + Διοξείδιο του άνθρακα

ZnSO 3 + H 2 SO 4  ZnSO 4 + H 2 O + SO 2 Θειώδης ψευδάργυρος + Θειικό οξύ  Θειικός ψευδάργυρος + Νερό + Διοξείδιο του θείου Ba(NO 3 ) 2 + Na 2 SO 4  2 NaNO 3 + BaSO 4 Νιτρικό βάριο + Θειικό νάτριο  Νιτρικό νάτριο + Θειικό βάριο

2 NH 4 Cl + Mg(OH) 2  MgCl HOH + 2 NH 3 Χλωριούχο αμμώνιο + Υδροξείδιο μαγνησίου  Χλωριούχο μαγνήσιο + Νερό + Αμμωνία NaHCO 3 + HI  NaI + H 2 O + CO 2 Όξινο ανθρακικό νάτριο + Υδροϊώδιο  Ιωδιούχο νάτριο + Νερό + Διοξείδιο άνθρακα

(NH 4 ) 2 SO KOH  K 2 SO HOH + 2 NH 3 Θειικό αμμώνιο + Υδροξείδιο καλίου  Θειικό κάλιο + Νερό + Αμμωνία Pb(NO 3 ) 2 + Na 2 S  2 NaNO 3 + PbS Νιτρικός μόλυβδος (ΙΙ) + Θειούχο νάτριο  Νιτρικό νάτριο + Θειούχος μόλυβδος (ΙΙ)